a vida e obra do escritor a partir dalgúns dos seus textos

2. O 4 de xullo de 2015 anunciouse que Manuel María sería o autor
protagonista do Día das Letras Galegas de 2016. En 1996 escribiu
contra o ritualismo do Día das Letras:
... As Letras Galegas, por exemplo, xa se converteron nun rito en que os galegos debemos participar. Este
rito desgrazadamente está sendo un ritualismo penoso. Á nosa lembranza acoden os versos de Rubén
Darío adicados a don Quijote -“Quijote” e non “Quixote”- que din así:
soportas elogios, memorias, discursos;
resistes certámenes, tarjetas, concursos
y, teniendo a Orfeo, tienes Orfeón.
Iso mesmo lle acontece á figura que é honrada no Día das Letras Galegas. Xeralmente, chegado o mes do
florido maio, escolas, institutos... despachan o evento cun discurso sobre o personaxe e, ás veces,
acompáñano doutras alegrías e frivolidades, e até o ano que vén. Todos tan felices porque nós xa
cumprimos...
...A celebración das Letras Galegas ten que ser algo máis que o día da augardente, do caldo de ósos... ou
dos biosbardos á vinagreta. Tal como se fan as cousas neste país, compadecemos a personalidade
designada -por esa academia que sabemos- para honrala polas Letras Galegas.
(Manuel María, El Correo Gallego, 17/05/1996)

3. Un Día das Letras
para un adaíl da Lingua
Canto ao idioma galego
Idioma meu, humilde, nidio, popular,
labrego, suburbial e mariñeiro,
que fas avergoñar
ao burgués, ao señorío e ao tendeiro
levas sangue do pobo
e raigañas escuras
que anuncian un día novo
sen mágoas nin tristuras.
Idioma proscrito,
asoballado,
soterrado,
refugado,
negado,
como a pobreza e o delito,
fala do emigrante e do maldito
solo resoas nos lares
das xentes populares.
Ti tes que rexurdir puro,
poderoso, enteiro
para erguer o noso futuro
de pobo absoluto e verdadeiro!
Cantos rodados para alleados e colonizados

4. Eu son Manuel María.
Nacín no 29, o 6 de Outono,
en Outeiro de Rei da Terra Chá.
Son dunha caste rexa de labregos
fieles á súa terra e ao seu Deus.
Documentos persoais
A casa erguida con xisto e cantería,
por obra dos avós, era fermosa.
Aí está: forte, firme, fachendosa
chea de beleza, prestancia e harmonía.
Toda ela é unha lección de xeometría,
unha doce tenrura pudorosa,
unha lareira tépeda, amorosa
e un deslumbrante sol ao mediodía.
A presenza da casa é imborrábel:
unha fonda experiencia que vivín
de maneira fatal e irrenunciábel.
Nesta casa eu nacín, amei, sufrín...
A súa memora, firme e perdurábel,
que lembranza conservará de min
Sonetos á Casa de Hortas
Eu son...Eu son...

5. Estudos iniciais
Nos anos da Guerra Civil comeza a súa formación académica.
Unha anécdota da súa etapa de ensino primario na escola de
Domingo Cabana:
O que máis me chamou a atención foi que don Domingo, na
escola, non se apeaba do castelán... Estaba decidido a pedirlle
permiso ao mestre para saír mexar. Pro decateime que non
sabía decir "mexar" en castelán. Facía mentalmente a
tradución de "mexar" e dábame "mejar". Aquelo non me
soaba... Permanecín calado... Cando cheguei á casa fun a
precura de meu pai... Espeteille sin mais: "¿Cómo se dice
"mexar" en castelán?"
Educación Secundaria
Cursa o bacharelato nos anos corenta (nos Maristas e no Instituto de
Lugo) .

6. Un precoz conferenciante
O 20 de marzo de1949, con só dezanove anos,
pronuncia no Círculo das Artes de Lugo a súa
primeira conferencia falando sobre Juan Ramón
Jiménez , dentro do ciclo de "Jóvenes valores
lucenses"; intégrase na tertulia luguesa do café
Méndez Núñez con xente como Luís Pimentel,
Ánxel Fole, Ramón Piñeiro,Álvaro Cunqueiro,
Carballo Calero ou Aquilino Iglesia Alvariño;
nesta mesma época tamén inicia a súa relación
con Uxío Novoneyra.
Convértese en editor da revista Xistral onde
publica os seus primeiros versos en galego.

7. Primeiro poemario
Muiñeiro de brétemas é o seu primeiro libro de poemas, acada un grande eco nos xornais e recibe o eloxio de figuras como Otero Pedrayo; ten un triple valor histórico: é o primeiro libro que publica Manuel
María, é a primeira obra que sae á luz dun poeta novo e é o texto que marca a aparición dunha nova corrente poética na lírica galega: a Escola da Tebra (caracterizada pola influencia da filosofía existencialista
de Martin Heidegger e Karl Jaspers, así como pola obra de Jean-Paul Sartre e Albert Camus) Con este poemario converteuse tamén no primeiro autor novo en publicar en galego tras a Guerra Civil.

8. Cara a ti
Vou a ti decote cada día
co ollar enmallado nunha nao
que o vento desfiaña pouco a pouco
na espuma dorida do teu peito.
E brillas nesa espuma
sedenta dunha luz tremelucente
que escintila nunha bágoa xa ferida
na manteliña prateada dunha estrela.
Vou a ti, sedento de saloucos
e de brétemas,
depenicando alalás entre a follaxe
acesa por folerpas que fuxían
no afiado coitelo do sorriso.
(Non debullo lonxanías polo ermo
nin o vento morno me desvía).
Vou a ti deixando nun luceiro
unha vella ronseira que se afoga
nun estraño fío prateado
que garda un chirlo amorosiño.
Ollo fuxir cara o nordés un pensamento
que vai só para ti, para que che diga
a mensaxe calada dun retorno.
Muiñeiro de brétemas

9. 1943: Orfo de pai e sobriño de crego
En maio de 1943, morre o seu pai e faise cargo da súa educación
o sacerdote Xosé Fernández, tío paterno
O meu pai era un home bo, paciente,
sinxelo, tolerante, preocupado
cos lerios do concello, co ganado
ou cunha viaxe súpeta e urxente.
Era o xefe do clan. O confidente.
O ser máis xeneroso, o confiado.
O amigo de respecto, o respectado.
Aquel no que fiaba toda a xente.
A vida foi, para el, un campo aberto
que sementou de luz e de alegría,
recolleitando amor, garimo certo.
Agora lembro ao pai na lonxanía...
E sinto a súa presencia tan de perto
que me sirve de exemplo, norte e guía.
Sonetos á casa de Hortas
O tío Pepe foi crego. Alto e forte,
distinguido, sutil, moi elegante.
A súa fala era á vez leda e punzante
e xó tiña ao deber por guía e norte.
Home culto, esixente e importante.
A familia seguía o seu dictado
como se fora oráculo sagrado
e imperioso mandato apouvigante.
Eu recordo ao tío Pepe con ternura,
enorme comprensión, certa tristeza
pois morreu casemente na pobreza.
Amou a Xesucristo e a súa luz pura.
Viviu de pé. Morreu con enteireza.
¡Agora é deslembranza cruel e dura!
Sonetos á casa de Hortas

10. 1951: Morte do irmán
A morte en accidente do
seu irmán máis novo (23
de marzo de 1951)
prodúcelle unha profunda
crise íntima e relixiosa
que o leva a escribir Libro
de pregos (1953): versos
irados, nos que pregunta,
inquire, suplica, esixe...
Deus é o interlocutor
silencioso.
A morte do noso irmao, o benxamín,
foi un golpe mortal, inxusto e cruel.
¡Endexamais esquecerei o intre aquel,
o trauma que vivín, canto sufrín!
Era un mociño xentil, aínda doncel,
tiña os seus ollos abertos ao alén,
agora murcha flor; perdido ben
con arrecendos a rosa e caravel.
A súa mirada doce e transparente
fíxose mítica luz, feble e ausente,
exemplo de infortunio e breve vida.
Aínda a súa lembranza ben querida
vai no meu corazón continuamente
e ten forma de espiña. E de ferida.
Sonetos á casa de Hortas

11. 1953: Libro de pregos
O meu mundo íntimo, persoal, é un anceio de Deus. Nestes poemas,
desesperadamente inxenuos, nacen as verbas que a Deus lle digo cada
hora, na miña linguaxe de terra e cinza. Un revoar de ventos, cheos do po
dos camiños do mundo, póusase moitos días no meu corazón de home.
Entón o meu espírito de home chora con soedade de home. E fálolle a
Deus con verba núa. Mais Deus segue en néboa e en silencio.... como un
antergo mar maior en tebra florecido...
Eso é. (Libro de pregos, limiar)
¡Ben sabes,
Señor,
que perdemos
a paz!
¡Quero unha paz
limpa,
clara
como o vento!
¡Quero unha paz
de luz
para ser sinxelo!
Escoita, Señor,
este humilde
prego:
¡Quero unha paz
nova
para escoitar
simplemente
como cantan
os melros!
Libro de pregos

12. 1954: Terra Chá
¡Carballos rexos, potentes,
calados ou musicales
que loitais como valentes
coas xistras e os vendavales!
¡Duros carballos verdeados,
petrucios e sedentarios!
¡Estades na Chá chantados
solemnes e centenarios!
¡Como amo a vosa beleza
da máis baril sobriedade!
¡Que sensación de forteza
ollando prá eternidade!
Terra Chá
En 1954 publica Terra Chá , un canto ás
esencias da súa Chaira labrega, rural: o home,
os traballos do home, as festas, os costumes e
ritos populares, a natureza, os animais, as
plantas, as cousas...

13. 1958: Documentos persoais
Segundo se le no artigo 10 do Regramento,
apartado terceiro, quinto párrafo,
débese traballar de nove a unha
e de catro a sete pola tarde.
Eu coa miña Musa estou desesperado,
a miña Musa non cumpre o Regramento
nin tampouco o horario de traballo.
Terei que demandala. O xuzgador
ten que acordar que fique cesante
por sentencia firme, xusta, inapelábel.
Estón poñerei este anuncio nos xornais:
"Precísase unha Musa en bo estado,
pagaránselle pluses, vacaciós,
quinquenios, luz e máis criada
i unha paga de máis de cando en cando"
Documentos persoais
Poemas en verso libre na liña da poesía
civil galega da preguerra, coas limitacións
impostas polas condicións sociopolíticas da
ditadura... Sinxeleza expresiva, ironía e
incorporación das fórmulas propias da
linguaxe xurídica son os trazos expresivos
definidores deste poemario, xunto coa
protesta social, que fai del o primeiro libro
de versos da corrente socialrealista ou de
compromiso e denuncia na poesía galega
da segunda metade do século.

14. Documentos persoais (2)
Guía comercial
Dende agora os poetas non precisan
andar ollando a lúa para inspirarse,
abóndalles con ler
os nosos ANUNCIOS POR PALABRAS:
"Véndense angurias, estrelas,
albas, lúas e solpores.
Véndense diccionarios da rima
tenros como nata.
Temos almas de flores
e chíos de paxaros.
Todo moi barato. Damos 30 prazos.
Remesamos os pedidos a reembolso,
en gran velocidade e porte pago."
Documentos persoais

15. 1959: Casa con Saleta
Canción pra lle decir a Saleta
¡Ouh amiga e compañeira cotidián;
sinxela, doce costume habitual:
ti éresme necesaria como o pan,
como o aire, como o lume, como o sal!
Ti eres o meu pasado, o meu porvir,
a muller de verdá, sangue do pobo.
Ti décheslle claridade ó meu vivir:
un camiño sinxelo, puro e novo.
¡Ouh compaña fiel, maina sorrisa;
estrela centilante, arrolo e canto!
Ti eres o furacán, i eres a brisa
que limpa, no meu ceo, tanto espanto.
Ti eres o que eu soño: luz e rosa
recendo vida, florecendo a eito.
¡Eres a realidade máis fermosa
que levo latexando no meu peito!
Ti trócasme en ledicia cada coita
e daslle ó meu esprito rumbo certo.
¡Eres o esteo preciso pra esta loita
de sementar de flores o deserto!
Canciós do lusco ao fusco

16. 1961: Versos para
un país de minifundios
A fala é comuñón e sentimento,
historia compartida intimamente,
sufrimento de todos,
amor de cada un
e tamén amor de todo o pobo,
laio e canción,
nai que nos abrangue e arrola,
estrela milagreira que nos guía
e fai que os nosos corazóns
latexen xuntos.
A fala é a voz da terra
e máis do mar,
o vencello que nos xungue
no tempo co que foron
e máis cos que han de ser.
Desconfía, ¡ouh pobo meu!,
estén alerta contra aqueles
que deixan a túa fala
e dicen que te aman.
Quen non está contigo
é teu nemigo, aínda
que os seus beizos
che mintan un amor
que nunca alumou seu corazón.
Versos para un país de minifundios

17. 1963: Mar Maior
Estou entre a néboa, aquí en Galiza.
Non teño dornas para navegar o mar
que peta en min, mouro e terríbel.
Profesei de labrego dende neno
na miña Terra Chá, senlleira e longa.
Por sucos teño as miñas veas,
unha soidade fonda por semente
e por terra cativa este meu corpo
feito de arxila feble e pecadora.
Deus riba de min
e eu debaixo de Deus co meu amor.
Dos meus escuros beizos estas verbas
que anceian voar como paxaros
polo ceo pequeno de min mesmo.
Agardo, ano tras ano, pola rosa
que ten de agromar, fermosa e branca,
para xustificar así a miña vida
escura e caladiña baixo o vento
sutil e misterioso da saudade.
E falo decote nesta música
na que canta Galiza dende sempre.
Mar Maior

18. 1968: Os soños na gaiola
Labrego
Toda a miña xente
de labregos foi,
xunguidos á terra
con xugo de boi.
Meu pai é labrego,
tamén meus avós:
¡pasáronse a vida
tripando terrós...!
Meu pai é labrego,
labrego naceu,
¡e labra nos eidos
traballando a treu!
Meu pai é labrego,
labrego naceu.
¡Meu pai é labrego,
sen terra de seu!
Meu pai é labrego,
labreguiño eu son.
¡Pasarei a vida
xunguido ao terrón!
Os soños na gaiola

19. 1968: Barriga Verde
Foi a primeira obra que
viu sobre as táboas
(1969) e unha das máis
representadas do autor.
Barriga Verde é un
personaxe popular e
atemporal que, a medida
que avanza a obra, vai
gañando cometidos:
padriño de noivos, árbitro
na disputa amorosa, xuíz e
parte no desenlace.

20. 1970: Unha moi Real Academia
pouco Galega
O 19 de abril de 1970 foi
elixido membro
correspondente da Real
Academia Galega, mais
renunciou en 1975 ao
entender que a institución
resultaba ineficaz na
defensa da lingua.
Responso por unha Academia
Xace eiquí una Academia.
De nena atacouna a anemia
e acometeulle a diglosia.
Sempre foi inmovilista
e, ¡cómo non!, bilingüista.
Viviu en pura ortodoxia
de costas ao seu país.
¡Sufriu arteroesclerosia
E morreu dun paralís…!.

21. 1970: A libraría dos galegos
Nace a libraría Xistral, "a libraría dos
galegos", coa finalidade primordial de
achegar o libro galego e a realidade
galega a unha sociedade que estaba
rematando a longa noite de pedra.
"Abrimos a libraría en setembro de
1970... Desde o comezo o galego tivo
unha presenza principal, no noso rótulo,
no escaparate, na relación coa
clientela. Os nenos dicían: Imos á
libraría dos galegos...”

22. 1973: Krikoi, Fanoi e D. Lobonis
Colección de sete contos/relatos: "O
Kricoi está no Cereixal", "O Forquitas", "A
loita de Fanoi", "O Xesús", "A abella
chamábase Avesás", "Informe político-
cívico-municipal encol do concello e dos
ilustres rexidores da vila de Caravel da
Raíña"e "Suceso da ovella Merela e Don
Lobonis", aproximacións realistas e
reflexivas sobre a problemática rural e
labrega galega con estrutura de fábulas.

23. 1974: Manuel María aos 45 anos
Algún día cecais chegue a ser
-Deus non mo permita-
un morto profesor de Historia,
de Literatura ou de Filosofía
e terei que poñer ceros
a rapazas xeitosas, con coxas
de non vencidas plumas
e seos de ritmos sensitivos.
Os meus amigos, ao ollarme pasar,
cecais me paren, pra dicirme:
"Manuel María: ti es unha momia
que vives a cen légoas desta vida..."
E eu marcharei insensibelmente
paseando a ridícula
caricatura de min mesmo,
escribirei poemas ben medidos,
estarei ás 9 en punto no instituto
e diranme os meus alumnos
ao atoparme no paseo vespertino:
"Boas tardes teña vostede,
don Manueliño..."

24. 1975: Unha vez foi o trebón
Teatro sobre a revolución irmandiña. Manuel María convoca nos seus poemas os sentimentos daquelas xentes: a carraxe
pola inxustiza, pola imposición desde fóra; a rebeldía; o soño dunha patria propia e liberada e tamén a traizón, a covardía,
a vinganza, o desencanto...Polos poemas desfilan os Andrade, os Sarmientos, os Lemos, os Moscosos; Pedro Madruga,
Diego de Lemos, Osorio; os heroes e resistentes Lanzós e Roi Xordo e os mártires da Almáciga.

25. 1977: A poesía ao poder!
Nas eleccións xerais de 1977
presentouse pola provincia de Lugo
na candidatura do BN-PG.
Nas municipais de 1979 presentouse
como cabeza de lista á alcaldía de
Monforte de Lemos, e foi nomeado
concelleiro de Augas e Recollida do
lixo.
Tras fracasar nas eleccións ao
Senado de 1982 en representación do
BNG, abandonou a militancia política
para se dedicar por completo á
actividade literaria e cultural.

26. 1979: Farsa de Bululú
Estreada en 1979 e publicada en 1992, é unha
sátira que fai referencia á situación política no
franquismo. Deste xeito, tras o Bululú, o Gran
Mariscal e a Raíña Facunda están Franco,
Carrero e demais personaxes do réxime. Esta
farsa, que bebe das fontes satíricas da
tradición galego-portuguesa das cantigas de
escarnio e maldicir e na que se critica
claramente ó exército, tamén ten claras
referencias ás obras de Valle-Inclán e de Lorca.

27. 1979: A Berenguela
Aventuras e desventuras dunha espiña
de toxo chamada Berenguela (máis
coñecida como A Berenguela) é unha
obra de teatro infantil escrita por Manuel
María cara a 1974 e publicada en 1979.
para o grupo de teatro dun amigo.
A espiña pica, sen ela querelo, e por iso
mesmo debe enfrontarse coa
incomprensión e o desprezo de moitos
personaxes que rifarán con ela.
A ecoloxía, as clases humildes e a súa
relación co poder forman o transfondo
desta obra composta de nove cadros.

28. 1986: Pasamento da nai
A nai era a vontade e a enteireza,
a voz dos devanceiros e da terra,
a loita, a teimosía, a xorda guerra
contra a preguiza, a fame e a pobreza.
E aínda a súa palabra clama e berra
axotando soidades e incerteza.
Logrou vencer desgracias e tristeza.
E sabía que o xusto, ás veces, erra.
Era a casa de pe: segura, ergueita.
A tradición firme, a liña dereita
como o cedro da horta ou a nogueira.
¡A nosa nai foi grao, flor e colleita!
¡Que existencia exemplar e verdadeira!
¡Que tarefa cumplida! ¡E que ben feita!
Sonetos á casa de Hortas

29. 1989: Abril de lume e ferro
Dramatización dos sucesos da revolución de 1846 que comezan o 2 de
abril dese ano en Lugo co levantamento do coronel Solís e rematan o 26
do mesmo mes co fusilamento dos Mártires en Carral.

30. 1991-1994:
Recordos da infancia
A triloxía de Manuel de Paderna: unha lembranza dos tempos da infancia.
Manuel de Paderna era un xornaleiro da casa de Manuel María que o iniciou no mundo da poesía,
nos mediodías do verán, á sombra dunha oliveira.
A tribo ten catro ríos (1991), Cando o mar foi polo río (1992) e Viaxes e vagancias de M.P. (1994) son
as tres obras ás que nos estamos a refeir: mestura de lendas, poesía, crónicas e nostalxias que
teñen como referencia constante o retorno ao paraíso perdido da infancia e aos seus espazos.

31. 1993: Madrigal á cidade de Tui
Tui, episcopal e fronteiriza,
-“Fronteira de que e para que”-
ollando a túa propia imaxe
no fráxil espello fuxidío
das doadas augas do Pai Miño
sen que os teus ollos cansos
acaden contemplar o máxico
fulgor dos fogos de San Telmo.
É a ti a quen pregunto:
¿Sentiches, cecais, a tentación
de botarte, libre, a navegar
río abaixo na percura da roita
que te poida levar ao infinito?
(XIII Festival da Poesía do Condado)

32. 2002: Nunca máis
"... O nome de Costa da Morte impón. Para explicalo abundan teorías e lendas.
Quizais se deba á multitude de naufraxios e catástrofes que se producen no lugar. O
propio sería que o Atlántico fose coñecido, nesta paraxe, como Mar da Morte. O
recentes e tráxicos sucesos ocorridos co petroleiro Prestige dannos a razón. Mais a
traxedia e a imprevisión xa veñen de lonxe e chámanse Polycommander, Andros
Patria, Casón ademais doutras calamidades significativas. A nosa costa sempre foi a
Costa da Vida. O que acontece é que a matan, ante a pertinaz ineficacia dos nosos
mandamais, malia que as xentes de nós, ateigadas dunha impotencia xorda e
rabiosa, loitan até o imposíbel, utrapasando a heroicidade máis sublime, con todo o
amor do mundo, para conservala dignamente, recuperala e mantela viva para
sempre endexamais"
(El Correo Gallego, "Homes, feitos e palabras", 15/12/2002)

33. 2003: Académico numerario
O 15 de febreiro de 2003 volve a
entrar na RAG como académico
numerario, a proposta de Xosé
Luís Franco Grande, Ramón
Lorenzo Vázquez e Xosé Luís
Méndez Ferrín, pronunciando o
discurso "A Terra Chá: poesía e
paisaxe", respondido por Méndez
Ferrín.

34. Testamento
Morre o 8 de setembro de 2004
Enterrádeme en Outeiro
que quero escoitar o Miño
co seu paso silandeiro
nos prados de Xuncaíño.
Quero sentir a túa verba,
¡ouh miña amada xentil!,
ollar como nace a herba
e oír ao cuco en abril.
Quero escoitar as campás
da miña aldea natal,
tan compañeiras e humás
¡que fan falar ao metal!
E quero ouvir dende a cova
aos veciños e aos amigos,
contemplar a lúa nova
e ollar espigar os trigos.
Quero ser como o abeneiro:
fidel a unha só corrente.
¡Pido un lugar en Outeiro
na campa da miña xente!
Escolma de poetas de Outeiro de Rei