Wrocław, wieżowce

1. 171
Elżbieta Trocka-Leszczyńska *
Agnieszka Tomaszewicz **
DYSKUSJA WOKÓŁ USYTUOWANIA BUDYNKÓW WYSOKICH
W STRUKTURZE WSPÓŁCZESNEGO WROCŁAWIA
DISCUSSION AROUND SITUATING HIGH-RISES IN THE STRUCTURE
OF CONTEMPORARY WROCLAW
Dyskusja nad usytuowaniem wieżowców w strukturze miasta trwa we Wrocławiu od ponad 90 lat. Przed
wojną planowano wznoszenie budynków wysokich w miejscach kluczowych dla kompozycji urbanistycznej
miasta – przy znaczących placach, nad Odrą i fosą miejską. Ze względów finansowych nie udało się wów-
czas zrealizować śmiałych wizji architektów. Po przełomie politycznym 1989 roku, powrócono do koncepcji
wznoszenia we Wrocławiu budynków wysokich. Wyznaczono w planie miasta kilkanaście punktów, w któ-
rych dopuszczono sytuowanie wysokościowców, akceptując przy tym zarówno model budowania zwartych
zespołów zabudowy wysokiej, jak i rozproszenie pojedynczych obiektów w tkance miejskiej. W działaniach
lokalnych władz trudno dostrzec spójną koncepcję rozmieszczenia budynków wysokich w strukturze miasta.
Nie prowadzi się żadnych systematycznych badań wpływu planowanych wieżowców na krajobraz miejski,
przestrzenie publiczne, jakość życia mieszkańców, infrastrukturę techniczną czy środowisko przyrodnicze.
Wydaje się, że celowe byłoby skoncentrowanie wysiłków na stworzeniu we Wrocławiu jednego tylko ośrod-
ka zabudowy wysokiej. Miasto potrzebuje bowiem nie drapaczy chmur, a kompleksowego planu rewitalizacji
przestrzeni miejskiej.
Słowa kluczowe: architektura, wieżowce, Wrocław
Discussion on placing high buildings in the structure of the city has been lasting in Wroclaw for over 90
years. Before second world war high-rises were planned in the crucial places for the urban composition –
next to the significant squares, on the Oder and city moat. For the financial reasons it was impossible at that
time to carry out architects’ daring visions. After political turning-point of 1989, discussion on high-rises
returned with redoubled strength. In the city plan, there are several points marked, where construction of
high buildings is permitted – they could be build in the form of dense group of sky-scrapers or as a single
objects (art works) located in the existing city network. In the action of local authorities, it is hard to notice the
coherent conception of locating high buildings in the city structure. There is no systematic research on the
impact of planned high-rises on the urban landscape, the public space, the quality of inhabitants life, the
technical infrastructure or the natural environment. It seems, that it would be relevant to concentrate efforts
on creating only one centre of sky-scrapers in Wroclaw. The city doesn’t require high-rises, but the compre-
hensive plan of the revitalization of the urban space.
Keywords: architecture, high-rises, Wroclaw
* Trocka-Leszczyńska Elżbieta, prof. dr hab. inż. arch., Politechnika Wrocławska, Wydział Architektury, Instytut Architektury
i Urbanistyki.
** Tomaszkiewicz Agnieszka, dr inż. arch., Politechnika Wrocławska, Wydział Architektury, Instytut Historii Architektury,
Sztuki i Techniki.

2. 172
Wrocław, propozycje lokalizacji budynków wysokich, przedwojenne: 1 – pl. Powstańców Warszawy, 2 – ul. Podwale,
3 – ul. Tęczowa, 4 – blok śródrynkowy, 5 – Kępa Mieszczańska, 6 – pl. Jana Pawła II; współczesne: 7 - Centrum Południo-
we, 8 – ul. Sikorskiego, 9 – ul. Traugutta, 10 – Kleczków, 11 – Gajowice, 12 – Popowice, 13 – osiedle Kosmonautów
Wroclaw, proposals of high-rises location, pre-war: 1 – Powstancow Warszawy Sq., 2 – Podwale Str., 3 – Tęczowa Str.,
4 – Market Sq. (next to the city hall), 5 –Mieszczanska i., 6 – Jana Pawla II Sq.; contemporary: 7 – South Centre,
8 – Sikorskiego Str., 9 – Traugutta Str.; housing estates: 10 – Kleczkow, 11 – Gajowice, 12 – Popowice, 13 – Kosmonautów

3. 173
Tam jest przyszłość, tu tonąca przeszłość! Tam ców Warszawy (dawny Lessingplatz, il.1/1), ulicy
jest świeżość, tu – Akademia – grzmiał w 1894 roku Podwale (Sweidnitzer Stadtgraben, il. 1/2) oraz przy
Hans Schliepmann, niemiecki krytyk i pisarz, opisu- ulicy Tęczowej (Siebenhufenerstr.) w sąsiedztwie
jąc najnowszą architekturę Stanów Zjednoczonych Dworca Świebodzkiego (il.1/3). Autorzy planu do-
[1]. Schliepmann należał do licznego grona zwolen- puszczali także wznoszenie wieżowców na terenach
ników wznoszenia w miastach europejskich drapa- już zabudowanych, w „city”, które swym zasięgiem
czy chmur, drugą jednak, równie liczną grupę, sta- obejmowało obszar między dzisiejszymi dworcami:
nowili przeciwnicy tej koncepcji. Architekci i krytycy Głównym, Świebodzkim i Nadodrze [6]. Propono-
architektury dość powszechnie odmawiali budynkom wano sytuowanie budowli wysokich przy dużych
wysokim wartości artystycznych, dostrzegali w nich placach, w pasie nadodrzańskim, albo wzdłuż fosy
dzieła inżynierskie, a w warstwie ideowej – symbo- miejskiej jako obiekty, podkreślające punkty o szcze-
liczną próbę zaznaczenia dominacji Ameryki nad gólnym znaczeniu kompozycyjnym. Największe kon-
Starym Światem i znak „wyuzdanego kapitalizmu”. trowersje wzbudził pomysł usytuowania wyso-
Budowanie wysokościowców na kontynencie euro- kościowca tuż przy budynku ratusza, w miejscu dzie-
pejskim utrudniała wzrastająca świadomość warto- więtnastowiecznego bloku śródrynkowego (il. 1/4).
ści miast historycznych, a także postulaty reformato-
rów mieszkalnictwa, domagających się wprowadzenia Kolejne propozycje wplecenia budynków wyso-
do miast „powietrza i światła”. kich w strukturę miasta przedstawiono w projektach,
W Niemczech pierwszy wysokościowiec – bu- będących odpowiedzią na ogłoszony w 1921 roku
dynek Zeissa w Jenie, wybudowano w 1915 roku na konkurs na rozbudowę Wrocławia [7]. Mimo zapisa-
terenach pozamiejskich, liczne dyskusje doprowa- nia w warunkach konkursu zalecenia ochrony histo-
dziły jednak niemieckich architektów do przekona- rycznej sylwety Starego Miasta, proponowano budo-
nia, że budynki wysokie należy stawiać w strukturze wanie wieżowców w jego najbliższym sąsiedztwie –
miasta jako obiekty punktowe, wzbogacające panora- na Kępie Mieszczańskiej (Bürgerwerder, il. 1/5) i przy
mę miasta [2]. Nadawano przy tym wieżowcom moc- placu Jana Pawła II (Königspl., il. 1/6). Większości
ne znaczenie ideowe, widziano w nich symbol potę- projektowanych wysokościowców przypisywano
gi gospodarczej Niemiec, a po przegranej pierwszej funkcje biurowe, pod koniec lat 20. powstały jednak
wojnie światowej – znak niezłomności narodu nie- pierwsze projekty wieżowców mieszkalnych. W 1929
mieckiego [3]. roku, w ramach wystawy „Mieszkanie i miejsce pra-
We Wrocławiu temat wysokościowców wywołał cy” planowano wybudować dziesięciopiętrowy bu-
w 1920 roku Max Berg, postulując w lokalnej prasie, dynek mieszkalny według projektu Adolfa Radinga
przeniesienie do wieżowców pomieszczeń biurowych, [8]. Względy ekonomiczne sprawiły, że do realizacji
które do tej pory sytuowano w budynkach mieszkal- śmiałych wizji architektów nigdy nie doszło. Nie było
nych, co pozwalało przywrócić mieszkaniom ich pier- także potrzeby, spowodowanej brakiem terenów bu-
wotną funkcję [4]. Dokładna lokalizacja projektowa- dowlanych, tworzenia na wzór amerykański, gęstych
nych wieżowców została przedstawiona w planie skupisk drapaczy chmur. Przed wybuchem drugiej
przebudowy centrum miasta, który Berg przygoto- wojny światowej powstały we Wrocławiu jedynie dwa
wał w latach 1919–1921 współpracując z Ludwigiem budynki, które przynajmniej w części uznawano za
Moshamerem i Richardem Konwiarzem [5]. Budynki konstrukcje wysokie. Pierwszym z nich był gmach
wysokie planowano sytuować przy placu Powstań- poczty, wybudowany w latach 1926–1929 przy ulicy

4. 174
Krasińskiego, drugim natomiast – siedziba Miejs- stary wieżowiec i rozpoczęto przygotowania do bu-
kiej Kasy Oszczędności, wzniesiona w latach 1930– dowy Sky Tower, pierwszego wrocławskiego dra-
1931 na rogu placu Solnego i Rynku, uważana na- pacza chmur. Budowla została złożona z sześciu
wet dziś za „wyraźny dysonans w harmonijnej zabu- elementów o zróżnicowanej wysokości, z których naj-
dowie Rynku” [9]. wyższy osiągnie pułap 258 metrów. Projekt przygo-
Po drugiej wojnie światowej na kontynencie towany przez architektów wrocławskiego Biura
europejskim wypracowano zasadniczo dwa modele Projektów Z.W. Walas, zakłada powstanie „miasta
sytuowania wieżowców w strukturze miasta: w pierw- w mieście” [10], w którym 844 mieszkaniom towa-
szym z nich budynki wieżowe traktowano jako obiekty rzyszyć będą: biura, galerie handlowe, przychodnia,
„rzeźbiarskie”, które wplatano w istniejącą tkankę centra rekreacyjne, kort tenisowy, baseny i ogrody
miejską (np.: wieża Montparnasse w Paryżu, siedzi- zimowe. Spodziewano się, że wieżowiec będzie sta-
ba firmy Pirelli w Mediolanie), w drugim – przewi- nowił pierwszy element zabudowy Centrum Południo-
dywano powstawanie na obrzeżach miast nowych wego, w październiku 2006 roku Leszek Czarnecki
dzielnic biznesowych zabudowanych zespołami bu- przystąpił bowiem do przetargu na zakup pozostałej
dynków wysokich (np.: La Defense w Paryżu czy części terenu. Przetarg wygrała jednak spółka GP-
późniejszy Dockland z Canary Wharf w Londynie). Investment, wchodząca w skład hiszpańskiej firmy de-
W czasie 45 lat istnienia PRL-u, we Wrocławiu weloperskiej Grupo Prasa. Zgodnie z początkową
budowano głównie wielkopłytowe osiedla mieszka- koncepcją zagospodarowania Centrum Południowe-
niowe, jednak już wtedy rozważano powstanie Cen- go, przygotowaną do potrzeb przetargu przez archi-
trum Południowego, nowego ośrodka administra- tektów wrocławskiej pracowni Studio El Edwarda
cyjno-handlowego, funkcjonalnie wspomagającego Lacha, zakładano wybudowanie jednorodnego kom-
zespół staromiejski. Nowe centrum planowano usy- pleksu budowli, złożonego z 32-piętrowego hotelu,
tuować – w najbardziej zniszczonej w czasie działań dwóch 28- i trzech 24-piętrowych budynków miesz-
wojennych, południowej części miasta – przy ulicy kalnych, powiązanych ze sobą niższymi obiekta-
Powstańców Śląskich, w niedalekim sąsiedztwie, mi usługowymi. W maju 2008 roku przedstawiciele
choć poza obrębem Starego Miasta (il. 1/7). Granice inwestora zaprezentowali nowy projekt zabudowy,
planowanego centrum wyznaczały: od południa – w którym cały teren pokryto prostopadłościennymi bry-
dwudziestopięciokondygnacyjny budynek biurowy – łami, niższymi od wielorodzinnych budynków miesz-
Poltegor (zbudowany w latach 1974–1981), od pół- kaniowych, które od wschodu i zachodu sąsiadują
nocy – bryła hotelu Orbis (oddany do użytku w 1980 z przyszłym centrum. Dwoma budynkami wieżowymi
roku). Teren pomiędzy wspomnianymi budynkami podkreślono jedynie granice założenia. Zmiana pro-
(4,5 ha) nigdy nie został zabudowany, mimo kilku jektu zbulwersowała Wrocławian, cierpliwie czekają-
edycji konkursów, a nawet zlecenia Claude’owi Vas- cych na zapowiadaną od lat realizację Centrum Połu-
coniemu w 1999 roku opracowania projektu zago- dniowego, tym bardziej że władze miasta zdają się ją
spodarowania Centrum Południowego. w pełni akceptować: „oceniliśmy nową koncepcję pod
W styczniu 2006 roku budynek Poltegoru wraz kątem zgodności z poprzednią i stwierdziliśmy, że
z przylegającym do niego terenem został sprzedany najistotniejsze elementy zostały zachowane” – oświad-
spółce deweloperskiej LC Corp, należącej do Lesz- czył dyrektor Biura Rozwoju Wrocławia, architekt miej-
ka Czarneckiego, większościowego udziałowca hol- ski dodał natomiast żartobliwie: „chcieliśmy, żeby ten
dingu Getin. Jeszcze w tym samym roku wyburzono obszar wystrzelił w górę, ale nie jest on w stanie

5. 175
w górę wystrzelić” [11]. Zabudowa Centrum Południo- (rejon Węzła Bielańskiego) i Biegunem Zachodnim
wego „nie jest w stanie wystrzelić w górę”, ponieważ (tereny położone przy zachodnim odcinku planowa-
władze miasta nie sporządziły stosownych zapisów w nej Autostradowej Obwodnicy Wrocławia) [14]. Nie
miejscowym planie zagospodarowania przestrzenne- dla wszystkich wymienionych obszarów przygotowa-
go terenu. W dokumencie uchwalonym w grudniu no miejscowe plany zagospodarowania przestrzen-
2005 roku ustalono, że wysokość budynków musi być nego, wiadomo jednak, że w sąsiedztwie placu Jana
nie mniejsza niż 20 m, wyznaczono także obszary Pawła II, między nabrzeżem Odry a ulicą Sikorskie-
dopuszczalnego podwyższenia zabudowy, nie spre- go (il. 1/8) nie wprowadzono ograniczenia wyso-
cyzowano jednak jej minimalnej wysokości [12]. In- kości zabudowy. Na jednej z działek, u zbiegu ulicy
westor przeprowadził zatem korektę pierwotnej kon- Sikorskiego i Podwala trwają prace nad budową wie-
cepcji zabudowy w ramach obowiązującego planu ży mieszkalnej wysokości około 140 m, w której za-
zagospodarowania terenu. Jeśli dojdzie do realizacji projektowano 170 mieszkań (Odra Tower). Mimo
skorygowanego projektu, zostanie jedynie pogłębio- przedwojennych sugestii Berga zrezygnowano nato-
ny chaos przestrzenny panujący w centrum południo- miast z usytuowania zabudowy wysokiej w miejscu
wej dzielnicy Wrocławia, przeciwdziałanie destrukcji dzisiejszego placu Społecznego.
struktury miejskiej nie jest jednak obowiązkiem inwe- Rozpisany w 2007 roku konkurs na zagospoda-
stora, ale właściwych służb publicznych. Nie pierwszy rowanie placu, będącego dziś dużym węzłem komu-
już raz władze Wrocławia wykazują niezrozumiałą nikacyjnym, wygrała praca architektów z paryskiego
wprost powściągliwość w określaniu warunków, jakie biura Gottesman Szmelcman Architecture Sarl, w któ-
powinny spełniać inwestycje o dużym znaczeniu dla rej zastosowano dziewiętnastowieczny podział tere-
struktury przestrzennej miasta. Postawę władz miasta nu na kwartały budowlane, zabudowane obrzeżnie
wobec inwestorów znakomicie ilustruje wypowiedź wielorodzinnymi domami mieszkaniowymi [15]. Tym-
dyrek-tora Biura Rozwoju Wrocławia: na placu Grun- czasem w niedalekim sąsiedztwie, między korytem
waldzkim plan dopuszczał wysoką zabudowę, ale Oławy a ulicą Traugutta (il. 1/9) to samo biuro archi-
inwestorzy wybudowali tam galerie handlowe, a nie tektoniczne zaprojektowało zespół zabudowy miesz-
wysokie biurowce [13]. Przyzwolenie na realizację, kaniowo-usługowej, którego centralnym elementem
pożądanego przez inwestora, czterokondygnacyjne- są dwie wieże mieszkalne wysokości około 140 i 200
go budynku handlowego w otoczeniu wysokiej za- metrów (Angel Wings). Wieże przytłaczają swoją
budowy skutkuje jednak utratą szansy na stworzenie masą jeden z cenniejszych dziewiętnastowiecznych
jednorodnego zespołu urbanistycznego w jednym zespołów zabudowy czynszowej, który szczęśliwie
z ważniejszych punktów miasta. ocalał z wojennej zawieruchy.
Poza obszarem placu Grunwaldzkiego oraz Cen- Listę miejsc, w których dopuszcza się sytuowa-
trum Południowego, w Studium uwarunkowań i kie- nie zabudowy wysokiej uzupełniają grunty położone
runków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia w zdekapitalizowanej, poprzemysłowej części Klecz-
wyznaczono kolejne miejsca sytuowania ośrodków kowa wzdłuż Kanału Miejskiego [16] (il. 1/10), a tak-
wspomagających funkcjonalnie Stare Miasto: plac że w osiedlach powstałych poza terenami śródmiej-
Społeczny, plac Jana Pawła II (wraz z placem Soli- skimi głównie w latach 70. XX wieku (Gajowice [17]
darności), rejon placu Orląt Lwowskich. Wskazano – il. 1/11, Popowice, przy supermarkecie Magnolia
również lokalizacje nowych ogólnomiejskich ośrod- [18] – il. 1/12 oraz osiedle Kosmonautów, przy domu
ków usługowych zwanych Biegunem Południowym handlowym Astra [19] – il. 1/13).

6. 176
W działaniach władz miejskich trudno dostrzec rych lokalizacja budynków wysokich jest: niedo-
spójną, całościową koncepcję sytuowania wysoko- zwolona, niewskazana, dopuszczona, zalecana
ściowców w strukturze miasta. Wydaje się, że celo- i wskazana [21]. Opracowano również procedurę po-
we byłoby skoncentrowanie wysiłków na stworzeniu stępowania przed przystąpieniem do budowy wyso-
jednego, charakterystycznego centrum biznesowe- kościowców, zwrócono uwagę na konieczność za-
go z zabudową wysoką. Tymczasem akceptowane równo udziału społeczności lokalnych w dyskusji na
są zarówno skupiska wieżowców, jak i obiekty roz- temat ich usytuowania, jak też zbadania oddziaływa-
proszone w tkance miejskiej. Poza wyznaczeniem nia planowanego wieżowca na panoramę miasta
prawdopodobnych lokalizacji wysokościowców nie z wyznaczonych kilkunastu „punktów kontrolnych”.
są przy tym prowadzone żadne systematyczne ba- Sformułowano także zalecenia szczegółowe, które
dania wpływu planowanych wieżowców na krajobraz planuje się „narzucić” inwestorom budynków wy-
miejski, przestrzenie publiczne, jakość życia miesz- sokich, takie jak konieczność realizacji w ramach in-
kańców, infrastrukturę techniczną czy środowisko westycji „atrakcyjnej przestrzeni publicznej” [22] i „nie-
przyrodnicze. Już 90 lat temu Max Berg zwracał uwa- zbędnego programu zieleni, służącej rekreacji co-
gę na konieczność ustalenia w ogólnym planie roz- dziennej mieszkańców” [23].
woju miasta miejsc usytuowania budynków wysokich, Marzenia o drapaczach chmur to nie tylko „uzu-
postulował także przeprowadzenie badań przydat- pełnienie istniejącej, a niekompletnej tkanki urbani-
ności – urbanistycznej i społecznej – wprowadzenia stycznej” [24], to także znacznie poważniejsze pro-
zabudowy wysokiej w wybranym miejscu [20]. Tego blemy, pojawiające się wraz z ich wprowadzeniem w
typu analizy prowadzi się w Europie od kilkudziesię- strukturę miasta, m.in.: zawłaszczanie przestrzeni pu-
ciu lat, a od niedawna także w Polsce. W 2007 roku blicznej czy zwiększanie obciążenia przestarzałych
przystąpiono na przykład do przygotowania Studium sieci transportowych i instalacyjnych. Wrocław nie
Lokalizacji Obiektów Wysokościowych w Gdańsku. potrzebuje dziś działań cząstkowych, potrzebuje na-
Wyznaczono tam – na podstawie badań celowości tomiast kompleksowego planu rewitalizacji i restruk-
wprowadzania zabudowy wysokiej i jej wpływu na turyzacji przestrzeni miejskiej, prowadzącego do za-
strukturę miasta – pięć obszarów miejskich, w któ- sadniczej poprawy jakości życia użytkowników miasta.
PRZYPISY cław 1995, s. 301–338; J. Ilkosz, Koncepcje urbanistyczne
Maxa Berga na przykładzie projektów przebudowy Berlina w
[1] H. Schliepmann, Amerikanische Architektur, Kunstwart, roku 1910 i Wrocławia w latach 1919–1920, ibidem., s. 359–
Jg. VII, 1894, s. 339. 398; idem., Wieżowiec w strukturze miasta na przykładzie
[2] B. Störtkuhl, Wieżowce we Wrocławiu a „gorączka wyso- Wrocławia w latach 1919-1928. Koncepcja urbanistyczna
kościowców” w Niemczech lat dwudziestych, [w:] Wieżow- Maxa Berga, [w:] Wieżowce Wrocławia, op. cit., s. 39–77.
ce Wrocławia 1919–1932, red. J. Ilkosz, B. Störtkuhl, Wro- [6] J. Ilkosz, Wieżowce, op. cit., s. 45.
cław 1997, s. 16. [7] O konkursie pisali: W. Kononowicz, op. cit.; B. Szymań-
[3] Ibidem., s. 26. ski-Störtkuhl, Konkurs na rozbudowę miasta Wrocławia i gmin
[4] Ibidem., s. 18 i n. podmiejskich, [w:] Architektura Wrocławia, t. 2, op. cit.,
[5] O planie pisali: W. Kononowicz, Pierwszy plan generalny s. 339–357; J. Ilkosz, op. cit.
Wrocławia (1924) i początki kompleksowego projektowa- [8] J. Urbanik, Wzorcowe osiedle mieszkaniowe wrocławskiej
nia urbanistycznego, [w:] Architektura Wrocławia, t. 2: Urba- wystawy „Mieszkanie i miejsce pracy”, 1929 r., [w:] Architektura
nistyka Wrocławia do roku 1945, red. J. Rozpędowski, Wro- Wrocławia. t.1: Dom, red. J. Rozpędowski, Wrocław 1995, s. 320.

7. 177
[9] J.L. Dobesz, Wrocław. Czas i architektura, Wrocław 1993, [19] Ograniczenie wysokości zabudowy do 100 m, por.
komentarz do il. 140. Uchwała w sprawie uchwalenia miejscowego planu zago-
[10] Z wypowiedzi architektów biura Z.W. Walas udzielonej spodarowania przestrzennego centralnej części obszaru
4 kwietnia 2008 roku dziennikarzowi Gazety Wyborczej (cyt. rozwoju Astra i zachodniej części zespołu urbanistycznego
za: Wysokość nie jest najważniejsza, Gazeta Wyborcza, do- Gądów Przemysłowy oraz południowej części zespołu urba-
datek Gazeta Dom, 4 kwietnia 2008). nistycznego Osiedle Kosmonautów we Wrocławiu nr XLII/
[11] Cyt. za: P.W. Młynek, Manhattan nie chce wystrzelić 2925/05.
w górę, Gazeta Wyborcza, Wrocław, 4 maja 2008. [20] J. Ilkosz, Wieżowce, op. cit., s. 53.
[12] Por. Uchwała w sprawie uchwalenia miejscowego pla- [21] M. Piskorski, Studium lokalizacji obiektów wysokościo-
nu zagospodarowania przestrzennego obszaru rozwoju wych w Gdańsku, Urbanista 2008, nr 6, s. 16–19.
Południe I we Wrocławiu nr XLIV/2979/05. [22] Ibidem., s. 19.
[13] Cyt. za: M. Miśkiewicz, Rozmowa o wysokiej zabudo- [23] W Polsce nie prowadzi się badań nad wpływem za-
wie, Gazeta Wyborcza, Wrocław, 11 kwietnia 2005. budowy wysokiej na stan środowiska, tymczasem zgod-
[14] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania nie z raportem Instytutu Światowych Zasobów Naturalnych
przestrzennego Wrocławia, t. 1, s. 90, 91. (World Resources Institute), pod koniec lat 90. XX wieku
[15] Por. D. Dziubiński, Zamiast komunikacyjnego węzła – do wznoszenia budynków wysokich zużywano trzy miliar-
zespół miejski. Charakterystyka obszaru i opracowań kon- dy ton surowców rocznie, ocenia się, że nowe konstrukcje
kursowych, Urbanista 2007, nr 8, s. 23. odpowiadają za zużycie 40% kamienia, żwiru i piasku wy-
[16] Por. Uchwała w sprawie uchwalenia zmiany miejsco- korzystywanego w budownictwie każdego roku, 40% ma-
wego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru teriałów przetwarzanych takich jak stal, i jedną czwartą
zachodniego Śródmieścia Przemysłowego we Wrocławiu światowej produkcji drewna. Budynki wysokie, zarówno
nr LI/3166/06. nowe, jak i te istniejące odpowiadają za dwie piąte świato-
[17] Por. Uchwała w sprawie uchwalenia miejscowego pla- wego zużycia energii i jedną szóstą światowej konsumpcji
nu zagospodarowania przestrzennego północnej części wody. Por. M. Braungart, Beyond the limits of sustainable
obszaru Gajowice we Wrocławiu nr XLI/2534/05. architecture, katalog wystawy: Big & Green: toward susta-
[18] Ograniczenie wysokości zabudowy do 65 m, por. inable architecture in the 21st century, Nowy Jork 2002,
Uchwała w sprawie uchwalenia miejscowego planu zago- s. 114, 115.
spodarowania przestrzennego dla części zespołów urbani- [24] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
stycznych Popowice Centrum i Gądów Centrum we Wro- przestrzennego Wrocławia, t. 1, s. 13.
cławiu nr XXIV/883/08.