ekotoksikokinetika

1. Ekotoksikokinetika
dhe
ekotoksikodinamika

2. TOKSIKOKINETIKA dhe TOKSIKODINAMIKA
 Studion ndryshimet qe peson ne kohe
perqendrimi i nje substance toksike ne
organizem gjate marrjes-thithjes
(administrimit), distribuimit, metabolizmit
dhe ekskretimit.
 Keto procese realizohen nepermjet te
membranave qelizore dhe barierave
fiziologjike

5. KINETIKA: MODELI TRODIMENZIONAL I
MOLEKULAVE FOSFOLIPIDE

6. Struktura e membranes mundson transportin

7. NDERTIMI I MEMBRANES MUNDSON
TRANSPORTIN
Filtrimi neper pore
Difuzioni pasiv
Transporti aktiv
Difuzioni i lehtesuar
Fagocitoza/pinocitoza

8. Toksikodinamika
 Toksikodinamika eshte pjese e
toksikologjise qe studijon mekanizmin e
veprimit te substancave toksike ne
nivele te ndryshme te organizimit te
qenjeve te gjalla

9. EKOTOKSIKOKINETIKA
Ekotoksikokinetika eshte pjese e ekotoksikologjise
e cila studion fatin e ksenobiotikeve
(ekopolutanteve) ne mjedisin jetesor:burimet e
tyre,shperndarjen e tyre ne pjesen biotike dhe
abiotike te mjedisit,transformimin e ksenobiotikeve
ne mjedisin ne te cilin gjenden,eleminimi i tyre nga
mjedisi jetesor.
Identifikimi i burimeve te substancave ndotese
eshte hap i rendesishem ne karakterizimin
ekotoksikologjik

10. PROCESET NE MJEDISIN JETESOR
 MUNDESIA E KOMPONENETES KIMIKE-ekopolutantit PER TU
PERFSHIRE NGA ORGANIZMI
 ZBERTTHIMI BIOTIK DHE ABIOTIK I SUBSTANCAVE
NDOTESE
 PERZISTENCA
 BIOAKUMULIMI
 BIOMAGNIFIKIMI
 BIOTRANSFORMIMI

11. 1. Mundesia e komponetets kimike per tu
perfshre nga organizmi
 Kusht baze per permbushjen e
ekotoksicitetit eshte qe gjallesat te
bijne ne kontakt me ekopollutantin
 Dmth. mundesia qe komponenta kimike
(ekopolutanti) te merret nga organizmi.

12. 2. ZBERTHIMI BIOTIK DHE ABIOTIK I SUBSTANCAVE NDOTESE
 Proceset biotike dhe abiotike te zberthimit te
substancave ne mjedidin jetesor qojne
drejte eleminimit ose largimit te
ekopolutanteve nga mjedisi jetesor.
 Shume ksenobiotike qe lirohen ne mjedis
(ajer, uje , toke) mund te demtojne shume
pak ekostemet sepse koha e veprimit te tyre
eshte e shkurte

13. 3. QENRUESHMERIA(PERZISTENCA)
Shembuj: metalet e renda, hidroraburet policiklikj te polihalogjenizuara (
dibenzodioksinet e poliklorizuara ,dibenzofurani) disa insketicide
organoklorike (DDT, heksahlori, aldrini,lindani) ...
DDT, gjysemkoha e zberthimit 10 vjet ne toke
Atrazin,gjysemkoha e zberthimit 25 vjet,uje
ne pH=7
Fenantren ,gjysemkoha e zberthimit 138 dite
Toke
Karbofuran,45 dite,uje,pH =7

14. 4. BIOAKUMULIMI
 Procesi i kumulimit te
substancave toksike nga
organizmat te cilit i marrin nga
mjedisi abiotik( uji, toka , ajri)
dhe ushqimi quhet bioakumulim
 Faktori bioakumulaimit-
biokoncentrimit (BCF
BioConcentration Factor) –
paraqet raportin e koncetrimit te
substances ndotese ne indet e
peshqeve dhe ne uje ne raport
ekuilibrues
 Bioakumulimi dhe
faktori i bioakumulimit
 DDT-127.000
 Endrin-6.800

15. SHEMBUL I BIOAKUMULIMIT NE NIVEL TE ORGANIZMIT
Bioakumulimi (kumulimi,
deponimi) paraqet
akumulimin e materieve
potencialisht toksike ne
organizem
Me bioakumulim
substancat toksike
largohen nga gjaku, me
çka zvoglohet efekti
toksik
Tendence te akumulimit
kane substancat te cilat
sekretohen ngadal, kane
afinitet per organizma te
caktuar dhe inde e tyre
specifike.
Indi yndyror eshte njeri
prej bioakumulatoreve
me te rendesishem te
pesticideve te shtazet
METALI Ka
Cd 2.260.000
Cu 3.000
Pb 5.300
Zn 28.000
Cr 200.000
Fe 291.000
KOEFICIENTI I BIOAKUMULIMIT
(Ka)TE METALEVE TE RENDA NE
GUASKEN E DETIT

16. Shembuj te bioakumulimit ne nivel te molekulave
Kur molekulat e toksikantit mbeten ne
lidhje me disa komponente, jane inaktiv
pa marre parasysh prezencen e shtuar
te tyre nuk shprehin efekte toksike.
Metalet toksike (Zn larte dhe Cu
poshte) kane afinitet ndaj proteinave ,
me to ndertojne molekula komplekse-
METALOTIONEINE.
Ne indin yndyror bioakumulohen
substancat lipofile , psh.insekticidet e
poliklorizuara dhe
bifenilet,heksaklorbenzeni,tiobarbiturat
etj.

17. 5. BIOMAGNIFIKIMI
 Me qellim qe te zhduken
mushkajat ne afersi te nje liqeni
ne Kaliforni eshte perdore DDT.
Pas tretmanit perqendrimi i
pesticidit ne uje ka qene 0,02
ppm. Pas nje kohe te caktuar
perqendrimi i DDT eshte
konstatuar edhe ne plankton prej
10 ppm, ne inde te peshqeve qe
jane ushqyer me kete plankton
900 ppm, te peshqit grabitcar
eshte konstatuar perqendrim I
pesticidit 2.700 ppm, kurse ne
shpeze qe jane ushqyer me keta
peshq 21.000 ppm. Perkatsisht
sasia e pesticidit te shpezet te
cilat nuk i jane ekspozuar direkt
veprimit te pesticidit ka qene per
milion here me e larte se ne uje
,kurse per 20here me e larte se
ne organizmin e peshkut
BIOMAGNIFIKIMI I DDT (ppm) NE
EKOSISTEMIN AKVATIK

19. 5. BIOMAGNIFIKIMI
BIOMAGNIFIKIMI I BIFENILEVE
TE POLIKLORIZUARA NE
ZINGJIRIN EKOLOGJIK TE
TEKOSISTEMIT TE ARKTIKUT:
NGJYRA E KUQE –
ZOOPLANKTON DHE
PELAGIJALI,
NGJYRA E GJELBET E ZBEHTE –
PESHKU,
NGJYRA E GJELBER E MBYLLET
– SHPENDET UJOR TE DETIT

20. 6. BIOTRANSFORMIMI I SUBSTANCES KIMIKE
 Degradimi fotokimik
 (rrezatimi UV)
 Hidroliza
drita

21. 6. BIOTRANSFORMIMI I SUBSTANCES KIMIKE
 TRANSFORMIMI fotokimik i
herbicidit 2,4,5-
trihlorfenoksiacidacetik
(1) ne mjedisin jetesor
mund te sjelle deri te
formimi ekopolutantit te
rrezikshem 2,3,7,8-
tetrahlordibenzo-p-
dioksina (2)
1
2

22. EKOTOKSIKODINAMIKA
EKOTOKSIKODINAMIKA ESHTE PJESE E EKOTOKSIKOLOGJISE QE
STUDION MEKANIZMAT KONKRET TE ZHVILLIMIT TE PROCESIT
TOKSIKOLOGJIK TE SHKAKTUAR NGA EKOTOKSIKANTET NE
BIOCENOZE OSE LLOJE TE VECANTA NGA TE CILAT PERBEHET
BIOCENOZA
KETA MEKANIZMA JANE TE SHUMTE DHE SPECIFIK,
MEGJITHEATE ATA MUND TE KLASIFIKOHEN ME VEPRIM:
DIREKT, INDIREKT DHE VEPRIM TE KOMBINUAR.
EKOTOKSICITET DMTH. AFTESIA E NJE KSENOBIOTIKU TE
CAKTUAR QE TE SHKAKTOJE EFEKTE TE DEMSHME NE
BIOCENOZE .EKOTOKSICITETI MUND KLASIFIKOHET EDHE SIPAS
NIVELIT TE ORGANIZIMIT NE EKOSISTEM

23. FAZA KINETIKE
(ekotoksikokinetika)
FAZA DINAMIKE
(ekotoksikodinamika)
REAKSIONI
PRIMAR
BIOSINTEZA
RECEPTORI
RECEPTORI I
MODIFIKUAR
PERGJIGJA
BIOLOGJIKE
DHE
BIOKIMIKE
A, B, C
A, B, C
PERGJIGJA
FIZIOLOIKE
DHE
NDRYSHIMI
NE SJELLJE=
DETOKSIKIMI
METABOLIZMI
PROTOKSIKANTI........►
..........► TOKSIKANTI
DEPONIMI NE
LIPIDE
Paraqitja skematike e fazave te ndryshme te lidhura me
prezencen e substances toksike ne mjedis

24. helmi
Efekti kryesor
organi “target”
Patogjeneza
(mekanizmi i efektit toksik
Pergjija biologjike (simptomet e helmimit)

25. Veprimi i helmeve ne nivel molekular
a) mekanizmi i veprimit toksik te metaleve te cilat lidhen
ne menyre afatgjate per grupe kimike aktive : karboksil,
sulfhidril, fosfat, imidazol dhe purin, si rjedhoje zvoglohet
dhe pason nderprerja e aktivitetit te enzimeve,paraqitet
destabilizim ne acidet nukleike...(metalet grumbullohen ne
organizmem, ata nuk metabolizohen dhe lirohen veshtire
nga organizmi, kjo sjelle deri te efekti kronik toksik)...
b) alkaloidiet bimore veprojne si antimetabolit
psh.sinteza e gabuar e proteinave ose purineve te
gabuara gjate sintezes se acideve nukleike
c) helmet qe reagojne me radikalet e lira ne qelize,
benzopireni, dozat e larta te hekurit, kane efekt mutagjen
dhe karcinogjen.
d) acetilimi dmth.. Fosforilimi i enzimeve
acetilholinesteraze me komponimet organofosforike ne
uje dhe nekroze te qelizave.

26. Nderveprimi i ligandeve me proteinat rregullatore
Kater lloje te proteinave
rregullatore (RP) jane vende
target ne te cilat lidhen
ligandet (L):
 Receptoriet
 Enzimet
 Molekulat transportuese
 Kanalet jonike
Ligandet perpos me
molekula target te proteinave
rregullatore mund te lidhen
edhe me proteina tjera te
plazmes por pa efekte
L +
RP
L-RP
“Efekti"

30. Veprimi i helmeve, shembuj te nivelit molekular dhe qelizor
e) lidhja reverzibile e helmit me enzimet membranore, nderron
metabolizmi intermediar ne qelize ,inhibohet funksioni (helmimi me
ure)
f) Nderveprimi me lengun nderqelizor dhe lengun qelizor dhe lipidet e
membranes qelizore, zvoglohet leshueshmeria e membranes per Ca
paraqiten cregullime nervore dhe motorike( roli i Ca ne
neurotransmision) psh. hidrokarburet e kloriruara
g) Nderrimi i struktures dhe permeabilitetit te mebranes qelizore(
helmimi me detergjente, biotoksine ( enzimet hidrolitike te helmit te
gjarperinjve)
h) Involvimi i helmit ndermjet qifteve te acideve nukleike si rrjedhoje leximi
i gabueshem i kodit gjenetik, efekte mutagjene dhe
karcinogjene.Mutacione somatike, ndryshime teratogjene, bretkosa
pa kembe ne lumin Iber ku derdhen ujrat eflunte te Trepçes ne
Mitrovicel

31. Veprimi helmit ne organe
 Efektet toksike
manifestohen ne organe
specifike.Perfuzioni inteziv i
organit dmth., ekspozim me
te larte ndaj helmit
 Cdo organ permban inde
dhe qeliza specifike ,ne to
jane te ndryshme receptoret
dhe proceset
 Helmet kane rruge
specifike metabolike
 Helmet nuk veprojne njesoj
ne te gjitha organet
 Helmi mund te shpreh efektin
toksik ne nje ose shume
organe target
 Ekspozimi ndaj shume
toksikanteve mund te
rezultoje me efekt vetem ne
nje organ target
 Organi target nuk dmth se
eshte vend i deponimit te
helmit
 Proceset toksikokinetike
determinojne koncentrimin e
helmit ne organin target

32. EKOTOKSICITETI – KLASIFIKIMI SIPAS KOHES SE EKSPOZIMIT
Varesisht nga koha e veprimit te ekotoksikanteve ne
ekosistem mund te behet fjale per ekotoksicitetin akut dhe
kronik.
Ekotoksiciteti akut ne biocenoze
zakonisht shfaqet pas havarive dhe katastrofave , ne
mjedis per nje kohe te shkurte arrijne sasi relativisht te
medha toksikanteve ,psh. havaria ne elektranen nukleare
ne Cernobil
Ne Irak me vitin 1972 jane hospitalizuar 6.530 te helmuar
si rjedhoje e pregaditjes se bukes nga farat e grurit te me
preparate te zhives organike,ku 500 prej tyre kane vdekur

33. Helmimi i lumit Tisa me cijanide
Koncetrimi i cijanideve ne uje ishte
400 mg/l. Bota e gjalle ne pjesen e
lumit qe i eshte ekspozuar cijanideve
plotesisht eshte zhdulur,jane zhdukur
mikrorganizmat , nuk eshte gjetur as
planktoni, shkalla e zhdukjes se
planktonit ne pjesen vojvodinase te
Tises eshte sjelle prej 10-90%
Ne Hungari ne lumin Tisa eshte shuar
bota e gjalle ne gjatesi prej 400 km
,duke perfshire edhe qindra tona te
peshqeve te ngordhur .Ne brigjet e
lumit jane gjetue kofomat e arinjve,
kuajve kafsheve te egra dhe disa
llojeve te mbrojtura te shpendeve

34. Koha e ekspozimit
Ekotoksiciteti kronik ne biocenoze
Nese elementet e biocenozes i ekspozohen
dozave subletale,atehere flasim per
ekotoksicitetin kronik, si rjedhoje cregullohen
funksionet reproduktive,defekte ne lindje,
reaksione alergjike,patologji endokrine madje
edhe vdekje te disa llojeve te caktuara
Veprimi kronik i ekopolutanteve eshte
problem baze ne ekologji

35. Deti i Zi si shembull i ekosistemit toksik
Qe nga vitet e 70-te shekullit te kaluar po rjedhe anoksioni i Detit te Zi,si
rjedhoje e sasive te medha te ujrave me kualitet jo adekua qe vijne nga
lumenjte e pjeses veriore .

36. Klasifikimi i ekotoksicitetit sipas
nivelit te ekspozimit
 Ne nivel te organizmit (autekotoksiciteti) – manifestohet me
zvoglim te rezistences ndaj faktoreve mjedisor , zvoglim te
aktivitetit, semudje, vdekje te organizmave, karcinogjeneze,
cregullim te funksione reprodukuese, etj.
 Ne nivel te popullates (demekotoksiciteti) – manifestohet me
vdekje te populacionit, rritje te semundjeve , vdekshmerise ,
zvoglim te natalitetit,rritje te numrit te lindjeve me defekte,
cregullim i karakteristikave demografike( raporti i
seksesve,struktura moshore) shkurtimi I gjatesise mesatare te
jetes, degradimi kulturor etj
 Ne nivel te biogeocenozes (sinekotoksiciteti) –manifestohet me
ndryshime te populacionit te biocenozes, zhdukja e disa
llojeve, paraqitja e disa llojeve te reja jo tipike per ate
biocenoze, cregullimi I raporteve ndermjet llojeve etj. Jane
rjedhim i ekotoksicitetit.

37. Mekanizmat e ekotokscitetit
MEkANIZMAT E VEPRIMIT TE SUBSTANCAVE TOKSIKE NE BOTEN E GJALLE
MUND TE REALIZOHEN NE SHUME MENYRA
1. Veprimi direkt i toksikantit i cili sjelle deri te vdekja e
masovike e perfaqsuesve te llojeve te ndijshme
2. Veprimi embriotoksik i ekopolutanteve,
3. Veprimi direkt I produkteve te biotransformimit te polutanteve
me efekt te pazakonte,
4. Veprimi indirekt nepermjet ushqimit ne mjedisin jetesor
5. Eksplodimi numerik i popullates si rjedhoje e zhdukjes se
llojeve konkurente.

38. 4. Veprimi direkt i produkteve te biotransformimit te
polutanteve me efekt jo te rendomte
shembull i veprimit indirekt te metaboliteve
BIOTRANSFORMIMI I
FITOSTEROLIT (LARTE) I CILI
ESHTE SI PRODUKT I INDUSTRISE
PERPUNUESE ME TE DEPERTUAR
NE UJE, BIOTRANSFORMOHET ME
MIKRORGANIZMA NE
ANDROGjEN (POSHTE) I CILI KA
SHKAKTUAR MASKULINIZIM
MASOVIK TE PESHKUT troftes NE
RJEDHEN E POSHTME TE LUMIT
NEN FABRIKE

39. BIOINDIKATORET DHE BIOINDIKACIONI
 Problem i vleresimit te kualitetit te tokes,ujit dhe ajrit (gjendja
aktuale dhe vijuese)
 Qasja fiziko-kimike dhe biologjike
 Bioindikacioni dhe biomonitoring-u (vleresimi I efekteve
antropogjene ne baze te reaksioneve te organizmit dhe
bashkesive qe jetojne ne ate mjedis
 Bioindikimi eshte vleresim I gjendjes se ambientit me ndihmen e
e sitemeve te gjalla respektivisht qelizave (vleresimi i faktoreve
abiotik- temperatura, lageshtia, aciditeti, kripshmeria,,permbajtja e
pollutanteve, si dhe atyre biotik-ne mireqeninien e organizmave dhe
popullatave te tyre
 Bioindikatoret- lloje bimore ose shtazore ose biocenoza te cilat me
prezencen ,permbajtjen dhe proceset fiziologjike reagojne ne
menyre specifike ne substancen ndotese, duke mundsuar qe
substanca ndotese te detektohet ne mjedisin e caktuar.

40. FAKTORET EKOLOGJIK
Te cilit me se shpehsti shkaktojne ndryshime ne funksionin e
organizmit ose ekostemeve, per kete arsyee paraqitet nevoja e
njohjes se bionidikacioneve dhe perdorimin e biomonitoringut
NDOTJA E ATMOSFERES
(oksidet e S, CO, Pb, Cd, Hg, F,
azbest)
Ndotja e ujit,ushqimit
(baktere, viruse, protozoe, metale
nitritei, nitratei, nitrozaminir, fenolei)
NDOTJA E TOKES
(ekskretet e njeriut, mbeturinat
familiare,plehrat,pesticidet
ENERGJIA E RREZATIMIT
(natyror,rentegen,elektranat
nukleare,rrezatimi elektromagnetik
me frekuence ekstreme te ulte
ZHURMA KOMUNALE
(Trafiku hekurudhor,
automobilistik,ajror,zhurma
teknologjike dhe familjare
FAKTORET URBAN
(planifikimi jo i mire, dendesia
e popullates , gazrat, pluhuri,
ngjyrerat, tretesit

41. Bioindikatoret dhe bioindikacioni
 Perse per vleresimin e kualitetit te
mjedisit eshte e domosdoshme te
perdoren organizmat e gjalle? ( sepse
metodat fiziko-kimike jane me te
thjeshta...)???
 Bioindikacioni eshte i pa zavendsueshem kur:
 1. Faktori nuk mund te matet
 2. Faktori veshtire matet
 3. Faktori lehte matet por veshtire interpretohet

42. Tipet e bioindikatorve
1. te ndijshem
2. akumulativ
Test organizmat jane bioindikatore (bimet dhe shtazet) te
cilit ne kushte laboratorike perdoren per vleresimin e
kualitetit te ajrit, tokes ose ujit :
 1.algat njeqelizore (Chlorella)
 2. protozoaret
 3.kembesegmentuarit
 4.myshqet
 5. bimet me lule
 Devijimet e karakteristikave te bioindikatorit si rjedhoje
e veprimit te mjedisit te ndotur pa tjeter duhet te
krahasohen me “kontrollen”,normen.

43. Test objektet ne bioindikacion
- metodat e bioindikacio nit: pasiv dhe aktiv
a) hulumtohen demtimet e dukshme ose te
padukshme si dhe devijimi nga norma, qe jane
shenje e veprimit te pavolvitshem te mjedisit
b) biotestimet, perdoren reaksionet e pergjigjes se
organizmave me te ndijshem ne faktorin e dhene
Me biotestim nenkuptohet procedura e konstatimit te
toksicitetit te mjedisit me ndihmen e test objekteve
, te cilit na terheqin verejtjen per rrezik pavarsisht
nga cila substance dhe ne cilin kombinim
shkaktojne ndryshimin e funksioneve te
rendesishme jetesore te test objektit
Test objektet -likenet, myshqet, mikrorganizmat ujor
dhe tokesor (algat, bakteriet, mikrokerpurdhat,
gaforret, hironomidet, butaket, larvat ).

44. Biomarkers are are physiological or biochemicals measures, such as blood
holinesterase concentration, that may be indicative of exposure to
contaminants.
Environmental Restoration Risk Assessment Program, Lockheed Martin Energy Systems, Inc.
Oak Ridge, Tennessee 37831
In general, biomarkers are observable properties of an organism that can be used in a
number of ways: 1) to estimate the organism’s prior exposure to exogenous chemicals,
metabolite(s) or the products of interaction between a chemical and target cells that are
measured within an organism; 2) to identify changes or effects occurring in the organism-
measurable alterations of an organism that, depending on the magnitude, can indicate a
potential or known health impairment or disease; and, 3) to assess the underlying
susceptibility of an organismindicators of inherent or acquired properties of an organism
that may lead to an increase in the internal dose of a chemical or an increased level of
response from exposure.
US Environmental Protection Agency
Biomarkers are sensitive molecular, cellular, or organismal indicators of changes in
environmental conditions or organism health.
Stratus Consulting Inc. Environment and Energy Research
Biomarkers are measurable biological parameters which change in response
to xenobiotic exposure and other environmental or physiological stressors,
and can be indices of toxicant exposure or effects.
U.S. Department of Agriculture
Biomarkers are defined as indicators of variation in cellular or biochemical components or
processes, and in structure or function in biological systems or samples.
H. V. MORLEY, London Research Center, Agriculture Canada, Ontario, Canada
Biomarkers are a broadly classified group of methodologies, which include physiologic,
metabolic, genotoxic, immunologic, and other approaches to assessing toxicological
effects on organisms.
CALIFORNIA REGIONAL WATER QUALITY CONTROL BOARD
BIOMARKERET paraqesin NDRYSHIME TE MATSHME TE
PARAMETRAVE NE SISTEMET BIOLOGJIKE

45. MARKERET BIOLOGJIK
 Sipas (EPA, cit. F o w l e i S e x t o n, 1992) ndahen ne:
a) marker ekspozimi; ekspozimi i nje sistemi biologjik
kushteve jo te volvitshme
b) marker te ndjeshmerise ;percjellja e ndryshimeve ne
rritje ose zvoglim te rezistences
c) marker te efekteve; manifestohen pasojat e fundtme te
shkaktuara nga efektet jo te volvitshme te faktoreve
mjedisor

46. Markeret biologjik
Markeret biologjik te
ekspozimit
Markeret biologjik te efektit
Ekspozimi
Doza interne Doze
biologjikisht
aktive
Efektet e
hershme
biologjike
Nderrimi i
struktures ose
funksionit
Manifestimet
klinike
Metaboliti Lidhjet me
ADN
Ndryshime
somatike
Hipo ose hiperplazia
Markeret biologjik te ndjeshmerise

47. Biomonitoringu
 Biomonitoringu eshte pjese e monitoringut ekologjik – I cili bene
percjelljen e gjendjes se mjedisit jetesor ne baze treguesve fizik,
kimik dhe biologjik
 Biomonitoringu eshte teresi e analizave te komponenteve
biologjike te mjedisit jetesor dhe reaksionet e tyre qe perdoren
per zbulimin e ndryshimeve ne mjedisin jetesor te shkaktuara
nga ndotja
 Detyre e biomonitoringut eshte vleresimi i kualitetit te mjedisit
jetesor ,per te arrijtur kete qellim duhet te perzgjedhen ne menyre
te vecante sisteme bologjike.
 greq.bios-jete, lat.monere – verejtje, perkujtim
 qellimi: vleresimi i nivelit te ndotjes se biotes , me synim te te
perpunimit te sistemit te alarmit,prognozimin dhe diagnostiken.

48. Biomonitoringu i ujit nenkupton percjelljen e gjendjes se sistemeve
akuatike me ndihmen e parametrave te matshem te nensistemeve
biologjike (perkatesishtt biomarkeret).
Biomarkeret populacionit
- Begatia me lloje
-Perberja kualitative biocenozave
-Raportet e subpopul. kategorja
- Abundanca dhe shperndarja
Biomarkeret e organizmave
-parametrat biometrik
- Statusi indryshimeve anatomike
- Ndryshimet histologjike/status
- Ndryshime citologjike/status
Biomarkeret molekular
- inhibimi/indukimi i enzimeve
- Ndryshime ne AND/ARN
- iNHIBIMI/induIkimiMXR
- indukimi i metalotionineve
- Ekspresioni i gjenit vitelogjenik

49. Biomonitoring is the term scientists use to describe the use of plants, animals, or entire ecosystems to
tell if our environment is polluted. Biomonitoring has been used by biologists and scientists to give us
information about our surroundings for a long time.
EPA, Environmental Education
In the operational context, the term aquatic biomonitoring is used to refer to the gathering of biological
data in both the laboratory and the field for the purposes of making some sort of assessment, or in
determining whether regulatory standards and criteria are being met in aquatic ecosystems.
Hohls, D.R. 1996.
Biomonitoring is a testing procedure that measures effluent toxicity and provides an estimate of the
effects of effluents in stream environments. In conjunction with chemical testing, it provides a cost-
effective method of evaluating discharge performance.
Analytical Laboratory Services Inc.
Biomonitoring:biomonitoring is studying organisms in their environment to tell what characteristics the
environment has, for example, water quality.
http://sci-lab.onysd.wednet.edu/academics/science/subjects/ecology/water/home.html
Biomarkers are defined as indicators of variation in cellular or biochemical components or processes,
and in structure or function in biological systems or samples.
H. V. MORLEY, London Research Center, Agriculture Canada, Ontario, Canada
Biomonitoring is a process whereby responses to chemical contaminants are quantified in situ at the
cellular, physiological, and ecological levels to characterize health risks to resident organisms.
US EPA
Biomonitoring is a general term which refers to the use of living organisms to detect changes in an
effluent or waterbody and can be used to indicate whether aquatic life may be endangered. Ohio EPA
conducts two types of biomonitoring: biological surveys (typically a field test) and effluent toxicity tests
(typically a lab test).
Ohio EPA
Biomonitoring is a method by which scientists study the natural systems to determine their ecological
health.
STATE OF RHODE ISLAND AND PROVIDENCE PLANTATIONS, DEPARTMENT OF ENVIRONMENTAL MANAGMENT, OFFICE OF WATER
RESOURCES
Biomonitoring is the gathering of biological information in both the laboratory and the field for the
purpose of making an assessment or decision or in determining whether water quality objectives have
been met.
US National Eutrophication Monitoring Programme
MONITORINGU
Paraqet sistem te vrojtimeve sukcesive te elementeve te mjedisit
jetesor ne hapesire dhe kohe. Qellimi eshte mbledhja e te dhenave
kualitative dhe kuantitative per prezencen dhe distribuimin e
ndotesve, pastaj percjellja , emisioni,i misioni,burimi i ndotjes ,
shperndarja ,transporti i pollutanteve si dhe matja e koncetrimit te
tyre ne pika te caktuara ku behet matja (Munn, 1973).

50. Monitoringu BIOLOGJIK
MONITORINGU BIOLOGJIK NE
EKOTOKSIKOLOGIJI PARAQET
VLERESIMIN E EKSPOZIMIT TE
PLOTE NDAJ SUBSTANCAVE
TOKSIKE, NE BAZE TE MATJES
SE TREGUESVE TE
PERSHTASHEM NE MOSTRA
BIOLOGJIKE (BIOMARKER) TE
MARRUR NGA INDIVIDET E
EKOPOLUCIONIT EKSPOZUAR
PER NJE INTERVAL KOHOR TE
CAKTUAR

51. Gjasa per reparimin sistemit ne raport me kohen e detektimit te ndryshimit
Biomarkeret
molekular
Organizmat si
biomarker
Biomarkeret ne
nivel popullacioni
Rendesi te vgel primare
ekologjike
Efekt
afatshkurtur
Efekt
afatgjate
Rendesi te madhe primare
ekologjike

52. Bioindikacioni
 Bioindikacioni mund te realizohet ne te gjitha
nivelet e organizmimit te jetes:
 Makromolekulave biologjike
 Qelizave
 Indeve dhe organeve,
 Organizmave,
 Populacioneve,
 Biocenozave,
 Ekosistemit,
 Biosferes ne teresi.

53. Bioindikacioni ne nivel qelizor dhe
subqelizor
 1. efekti i polutanteve ne biomembrana (psh. qeliza
bimore– ozoni dhe SO2
 2. ndryshimi I koncetrimit dhe aktivitetit te makromolekulave
 3. akumulimi i substancave te demshme
 4. ndryshimi i dimenzionit te qelizes
 5. çregullimi i proceseve fiziologjike ne qelize – (
psh.plazmoliza)

54. Bioindikacioni – niveli i organeve
 1. Bimet
 Ndryshimet morfologjike ne bime qe shfrytzohen
per bioindikacion (ndryshimi i ngjyres se
gjetheve,nekrozat ,tharja e parakohshme , defolimi –
renia e gjetheve,
 ndryshimi i dimenzionit te organeve, ndryshimi i
formes , sasia dhe pozita e organeve, ndryshimi i
formave jetesore te bimeve , ndryshime ne ferttilitet

55. Shembuj te bioindikacionit ne nivel te
organizmave (bimet dhe shtazet)
Bimet
 1. Monitoringu i ozonit me ndihmen e
duhanit BEL W3
Shtazet:
 1. Ndryshimet morfologjike (dimenzionet,
proporcioni, mbulesa, ngjyra, anomalite)
 2. Ndryshimet fiziologjike
 3. Shumezimi
 4. Ontogjeneza dhe gjatesia e jetes
 5. Sjellja

56. Indikatoret biologjik
Likenet si bioindikator te kualitetit te ajrit

57. Indikatoet biologjik:ujrat(amull) tokesor
(Bakteret, Protozoret, Fitoplanktoni, Zooplanktoni ,Fitobentosi
Mezobentosi, Makrozoobentosi, Nektoni,.Llojet e zgjedhura me kujdes
te shpendeve dhe gjitareve , per shkak te ndjeshmerise mund te jene
bioindikator te mire te gjendjes se ujrave
Kolkwitz & Marsson (1902 – 1909) Gr.: sapros – shperberje; tregon
prezencen e sasise se caktuar te materieve organike te cilat me
veprimin e reducenteve i neneshtrohen shperberjes si psh. baktereve
dhe kerpurdhave .Si klasifiohen llojet ne baze te zones ne te cilen
jetojne

58. INDIKATORET BIOLOGJIK: ujrat tokesor
Zonat saprobe:
- OLIGOSAPROBE
- BETAMEZOSAPROBE
- ALFAMEZOSAPROBE
- POLISAPROBE
Liebmann (1951-1962)

60. Shembuj te bioindikacionit ne nivel te
popullacionit-llojeve
 Populacioni paraqet teresine e individeve te llojit te
caktuar te cilat jetojne ne nje hapesire te caktuar per
disa gjenerata me radhe. Populacioni ka disa tipare:
dendesia(madhesia), struktura (moshore, ekologjike),
specifiteti dinamik.
 Te gjithe keta parametra mund te percillen si
bioindikator

61. Shembuj te bioindikacionit ne nivel te
biocenozes
 Biocenoza paraqet sistem biologjik qe perbehet nga
llojet e ndryshme te bimeve, shtazeve, kerpurdhave
dhe mikrorganizmave
 Per pershkrimin e biocenozes perdoren tregues : numri i
pergjithshem, begatia llojore dhe shumellojshmeria ,
struktura llojore, struktura ekologjike (spektri i
formave shtazore, grupet e biotopeve), ndryshimi ne
organizimin kohor.
 Devijimi i ketyre treguesve nga norma eshte shenje e
demtimit te mjedisit jetesor

62. Shembuj te bioindikacionit ne nivel te
ekosistemit
 Hulumtimine nivel ekosistemi nenkuton hulumtimin
e çarkullimit te materies dhe rjedhes se energjise
Prej treguesve te ndryshem merren tiparet me
interes per bioindikacion siq eshte struktura trofike
ndryshimet ne sukcesion.
 Struktura trofike – çregullon raportin ndermjet
grupacioneve te producenteve , konsumenteve dhe
reducenteve
 Sukcesionet – ndryshime natyrore te biocenozave
nga ato te thjeshta dhe jo te plota e deri te ato te
nderlikuara dhe rezistente e te qendrueshme

63. Bioindikacioni ne nivel te biosferes
 Shembuj te indikacionit per ndryshime globale ne mjedis
 1.Eutrofikimi “jargor”. Prezenca e ujrave te ndotura ne detra
gjithenje e me teper shkakton batica te algjeve te kuqe dhe te
murrme. Ato jane rjedhoje e numrit te madh te algave njeqelizore
toksike dinoflagelata ( te kuqe) dhe dijatomea (murrme).
 2. Ngrohja globale , dukuri e rendomte „bora e kuqe“. Bie ne male
gjate rritjes se insolimit per shkak te rritjes se numrit te algave
njeqelizore kryesisht hemokoke)
 3.Zhurma si form e ndotjes . , si rjedhoje eshte zvogluar
llojllojshmeria dhe numri i shtazeve. Perdorimi i vazhdueshem i
pesticideve ka sjelle per disa here deri te zvoglimi i numrit te
pakurrizoreve
 – BIOMARKERET e sistemeve te ulta biologjike i karakterizon
shpjetesia e detektimit te ndryshimeve por me mundesi te
vogel prognostike,kurse bimarkeret e sistemeve te larta
biologjike karakterizohen me detekcion te vonshem,por me
potencial te larte prognostik