2. Helena Villar Janeiro
1. Como lembra Vostede aqueles anos da súa nenez marcados polos comezos da ditadura?
Foron bonitos por ser unha nena moi querida, pero tristes xa que a casa familiar lindaba co cárcere. Mentres xogaba na horta oía aos
presos que entraban cantar primeiro e chorar despois. No edificio do cárcere estaba o depósito de cadáveres que se improvisaba en caso
de accidentes de tráfico. Na estrada A Coruña-Madrid, os accidentados soían ser de lonxe e pasaban alí a noite mentres non viñan
recollelos. Obrigaban aos veciños a facerlles velorio e todo aquel movemento dábame moito medo. Tamén era triste o silencio que había
que gardar sobre o que me contaba meu pai da República, da guerra e do réxime. Tíñame como “alter ego” para poder falar. Estoulle
moi agradecida polo moito que aprendín nesta experiencia porque non medrei ignorando o que pasaba. Hai unha irregularidade na miña
infancia que me axudou a vivir bastante a liberdade: non fun escolarizada desde os 6 aos 13 anos, que é cando empecei a estudar nunha
academia de paso que cosía.
2.
Que espazo influíu, e inflúe, máis na súa obra, o da súa
xuventude (Lugo) “a idade plástica da vida” ou o de agora nas “pedras
de Compostela” e “beiras da Arousa”?
O fundamento da obra está nas montañas dos Ancares. Todo o que vén
despois aséntase nese substracto. Incluso o meu mar non é este, senón
o de Donostia, que coñecín aos catro anos.
3.
No seu pasado na súa casa vivíase a cultura; no seu verán da
vida viviu e vive en cultura, e o seu futuro (descendentes) a literatura e
a música tamén o marcan. Pode unha persoa vivir toda a vida
mergullada na cultura? Pódería vivir sen esa cultura que a rodea? Helena Villar con Nélida Piñón na USC.
Eu creo que non, que non podería vivir sen a dimensión creativa. Medrei oíndo cantar a meu pai e cantando con el –eu quería ser soprano
profesional, pero non foi posible adquirir a formación nunha pequena vila- e oíndo historias na súa xastrería. Lin de nena con moita
intensidade. Xa mestra, na soedade de Quintá de Cancelada acabei sendo poeta para poder falar comigo desde outra dimensión. Fixen a
licenciatura para cumprir o gusto de miña nai, que quería unha lectura máis práctica que a literatura. Logo tiven a sorte de casar cun
escritor. Esta é unha situación que, ou non se pode superar por exceso de competencia, ou crea unha complicidade creativa moi forte,
que é o noso caso. Fun a primeira profesora de música dos fillos, que aprenderon comigo a interpretala e a escribila canda a lecto-
escritura. A filla seguiu os nosos pasos coa literatura, pero ten moi boa formación musical e unha voz preciosa de contralto. O fillo
culminou o meu soño e coroou unha familia de músicos gaiteiros e acordeonistas. Nun caldo de cultivo como este a cultura é parte
substantiva da vida en común.
3. Helena Villar Janeiro
4.
Vostede tamén optou firmemente pola tradución ao noso idioma de literatura de fóra. Cal cre que é a función primordial das
traducións?
O meu traballo de tradutora empezou o día que María do Cebreiro non me admitía en galego o conto de Carapuchiña, pensando que tiña
que estar en castelán como o escoitaba na escola. Daquela empeceillo a contar en francés. Miroume de xeito moi raro e expliqueille o
que era traducir. Ela entendeuno moi ben e eu tomei nota do interese que tiña presentarlles aos lectores as obras universais en galego.
É un dos feitos que máis contribúen á normalización da nosa cultura. Cando se fala de literatura, de cine, de música ou de teatro, hai
que ter a precaución de traducir os títulos, se non se dan na lingua orixinal, para lle outorgar carta de universalidade ao idioma propio.
5.
Escribir é para Vostede máis evasión ca compromiso, ao
revés, ou as dúas funcións son realmente importantes?
Escribo porque sinto unha necesidade forte e teño que lle dar saída a
esa pulsión. Optar polo galego como lingua de creación xa é un
compromiso. O meu primeiro poemario está en castelán porque aí me
conduciran as circunstancias. Inmediatamente despois, reflexionei
sobre a anomalía de escribir nunha lingua e falar noutra. Enfronteime
ao proceso de autoaprendizaxe da grafía e da normalización cultural.
Quizabes por iso, a miña narrativa flúe moi natural en galego porque
nunca narrei en castelán. Coa poesía teño que coutar o espazo
idiomático coa vontade. Pero máis alá deste compromiso inicial, toda
obra estética debe ter unha ética máis ou menos explícita, un
compromiso coa Humanidade e coa Terra. Por iso non poderei nunca
considerar arte unha tourada.
Moito máis interese que o contido da narración é o punto de vista do narrador, que 6.
Que é máis difícil para Vostede na narración, inventar
pode conseguir un relato interesante de calquera contido. Nisto a narración parécese historias ou darlles forma posterior coa linguaxe?
á fotografía". (Helena Villar Janeiro)
A narración é un proceso difícil e ben diferente segundo se trate de relato ou novela. O relato é máis parecido á poesía en intensidade e
mesmo no proceso de creación. A novela require unha arquitectura difícil de montar e hai que traballar dentro desa estrutura todo o
tempo. É dicir, require unha visión de conxunto que pode ser revisable pero que ten os seus elementos moi interrelacionados onde os
cambios teñen que ser moi ben introducidos para que ningún fragmento da estrutura resulte danado. É interesante a temática, pero a
literatura é forma. O realmente difícil é atinar na forma, no punto de vista, na selección do narrado e no dominio da elipse. Eu tiven
moi clara esta praxe cando empecei a facer fotografía. Foi onde vin con claridade que o éxito final está máis no punto de vista adoptado
e na selección que fai quen fixa a imaxe que no propio obxecto fotografado.
4. Helena Villar Janeiro
7.
Por que cre que nesta sociedade se valore máis a nivel cultural unha película de cine
ou a propia música xurdidas da literatura que a propia literatura que lles serviu de base? Como
se podería solventar estas diferenzas?
Son linguaxes diferentes e non se chegan ao público do mesmo xeito nin coa mesma facilidade,
sobre todo cando os receptores están máis inmersos nunha delas que nas outras. A literatura
ten unha riqueza evocativa e de interpretación persoal moi ampla que permite unha
percepción máis aberta e creativa para o lector. A imaxe é máis intuitiva e, como hoxe
impregna calquera comunicación, o receptor está moi afeito á súa linguaxe e resúltalle doado
achegarse a ela. A música é moito máis abstracta e, polo tanto, é máis difícil buscar a súa
conexión coa literatura. Faise fundamentalmente coa poesía e o produto cultural pode ser moi
exitoso
8.
Que pensa Vostede da situación actual da nosa lingua mergullada nun conflito
continuo especialmente no ámbito que a nós respecta, o do ensino? Hai futuro para a nosa
lingua e para a nosa literatura?
A lingua propia de Galicia terá o futuro que Galicia queira darlle, pero eu non son moi
optimista porque vexo que o país non ten a autoestima suficiente para preservala das
dificultades coas que convive. En canto á literatura, é normal que teña os problemas derivados
dos que sofre a lingua que a soporta. Aínda así, a literatura é a máis normalizada de todas as
manifestacións culturais –no sentido amplo da palabra cultura- que se realizan en Galicia
Helena Villar con Rubén Fonseca na casa de Rosalia.
9.
Vostede mesma declarou que ser escritor consiste en “ser” e “estar” no mundo. Concibe Vostede unha literatura totalmente
desmarcada da realidade social que a rodea?
A literatura é creación e a creación é liberdade. Polo tanto, escribir é un acto de liberdade ao que ninguén pode poñer un couto
externo. Xa deixei claro que eu creo no compromiso e a mellor maneira de se comprometer é escribir en contacto coa realidade. Non
obstante, quen escribe pode asumir outras realidades que lle son afastadas, crear outras realidades ou fuxir da realidade. En último
termo, a literatura hai que valorala non só pola súa ética, senón é sobre todo pola súa calidade, pola súa capacidade de emocionar e de
seducir, por presentar mundos ben constituídos, voces líricas potentes, pensamento ben construído…
5. Helena Villar Janeiro
10.
Que pensa da literatura infantil e xuvenil? Cal cre que é a súa, ou súas, función(s)? Pode existir unha cultura sen este tipo de
literatura?
Eu fixen moita literatura para os meus nenos, que logo se acabou publicando e se puxo ao servizo da infancia galega e, nalgún caso,
tamén chegou a outras culturas traducida. E creeina porque a considerei necesaria para o desenvolvemento normal das nenas e dos
nenos que deben xogar, emcionarse e ver mundos novos na lingua que falan. A súa función é adestrar a infancia na lectura literaria para
lle dar posibilidades de acceso á obra literaria universal. Eu considereina unha porta de acceso pola que os meus fillos se achegasen á
lectura sen marca de idade non para que se estancasen nunha literatura facilitada. O alumnado non se pode privar de ler os clásicos na
escola, coa axuda do profesorado que para iso está. En tal caso eu marcaría dúas áreas de lectura xa na adolescencia: unha de intereses
persoais feita por libre e outra máis canónica cara ós clásicos. A literatura non merece o pseudoprivilexio de perder a obrigatoriedade
fronte ás outras materias escolares. A formulación química, as operacións matemáticas, a análise sintáctica complexa e a aprendizaxe
das ciencias sociais preséntanselles sen que ninguén cuestione que non se deben retirar porque non gustan.
7. Un personaxe galego e
un estranxeiro? Helena Villar Janeiro
obra Prisciliano e
u nha xe de ciencia
-
/ -a e os? U n persona
utor galeg Madame Curie. n co que s
e
ha a aria e ficció
Un/ liter
as tro id entifique?
eC a ciencia-
ía d ovas.
sal s n cine No n me gus
ta
Ro lla cula
de i n sequera
pelí ficción. N ra
Fo Unh
a
e dela
oñezo pers
onaxes pa
eral berto c
el?
Il gen e Ro po der elixir.
áb
re, d lini.
e C ral me o
nt
o d ted tro , per
r
ove sel
om de llo
lie
R
Ros
sa
ún
Un/ha autor/-a e unha obra
la.
to
tro m
ste
en
literaria estranxeiros?
Sa qu n r co
iag ca ou
um
po
en ga
Selma Lagerlof e “A lenda de
on
Unha ob
O incerto ra teatral?
m
lu
Gösta Berling”, a narración que
co
señor don
Un
un
nt e a
Hamlet p máis influíu na miña
ríncipe d
e
É
Dinamar
n
ca de Álv formación. Pero non podo deixar
no
Cunquei aro
ro. de citar “Le Petit Prince”.
8. Un feito histórico? Un lugar para visitar? e un lugar para descansar?
A Revolución Do que teño visto, recomendaría a cidade de Buda-Pest
(visita) e a paisaxe dos fiordos noruegos (descanso).
Francesa
?
t opía Un l
ugar
ha u a
ica? Un to co axeit
e mús ? o xu
s lectu ado para
po d nción und e as Calq ra? a
U n ti a m
Un fame cións uera
ha c My mús en si
U n
jaz porz. i
a
min as. Meti
ica c
l
lenci
o
ca e ada discr icad da n ásica de ou con
lási ant er rad ad Out outro o lib
ro, x fondo.
C em ro espa a no
wa y, c atra. A ai en
s d tre
zo ao
meu n hai
Sin fo a l tem
arred
or.
ano
? to iter en
l /urb ?
Un/
ha a gr atu to
rura taña quen utor/ af ra?
o
und a/mon se id -a co
n ia i zar?
M entif real
Prai e Con ique . o po
r
ral o.
r
Rosa ? ncei ñece r
Ru
a o
lía Un en c esta
ños de C a me s o por
mo nta astro
.
Q uéd devez
a e has cid
ades.
Itali gun
nal
