taklimat pusat pergigian pencegahan, daerah melaka tengah

1. Taklimat Pusat Pergigian
Pencegahan
(DPHSU)

2. KANDUNGAN
1.Pengenalan
2.Rational
3.Objektif
4.Konsep perkhidmatan
5.Skop perkhidmatan
6.Operasi
7.Implementasi
8.Pengenalan kepada PPP KPAM
9.Kriteria untuk rujukan ke PPP KPAM

3. • Diwujudkan tahun 2019

4. 1.Pengenalan
• Kepakaran kesihatan awam pergigian merupakan salah satu dari 9
kepakaran yg terdapat dalam Kementerian Kesihatan Malaysia
• Ia memiliki peranan penting dalam pencegahan & pengawalan penyakit-
penyakit berkaitan mulut secara umumnya
• Bagi tujuan ini, ia memerlukan kefahaman & kajian mendalam terhadap
faktor sosial, ekonomi, politik & persekitaran serta kaitannya ke atas
kesihatan mulut individu & keluarga
• Ia juga memerlukan kefahaman meluas terhadap tabiat pemakanan,
penjagaan kebersihan mulut, penggunaan tembakau & florida oleh individu
dalam mencegah penyakit-penyakit berkaitan mulut seperti karies,
periodontitis & kanser mulut

5. • DPHSU (Dental Public Health Specialist Unit) atau Unit Kepakaran
Kesihatan Awam Pergigian telah ditubuhkan bagi menambahbaik taraf
kesihatan mulut masyarakat melalui konsep ‘Family Wellness’
• Individu berisiko tinggi dikenalpasti sebagai penanda aras (marker)
dalam menentukan tahap & faktor risiko yg terdapat di dalam keluarga
bagi membolehkan pengurusan pesakit dilaksanakan secara menyeluruh
• Ini bertujuan untuk memperbaiki tahap kesihatan mulut yg
memfokuskan kepada sekelompok individu berbanding individu
perseorangan melalui perubahan tingkah laku ke arah pengamalan
penjagaan kesihatan mulut yg baik

6. 2.Rational
• Menurut kajian oleh NOHSA (National Oral Health Survey of Adults,
2010) sebanyak 98.3% populasi masyarakat dewasa memerlukan
terapi penjagaan kesihatan mulut secara profesional
• Keperluan terhadap rawatan atau penjagaan tisu periodontal
adalah yg tertinggi di kalangan orang dewasa iaitu sebanyak 87.2%
& sebanyak 54.1% memerlukan rawatan bagi penyakit karies
(Oral Health Division, Ministry of Health Malaysia, National Oral Health Survey of Adults (NOHSA) 2010.
Published 2013.)

7. “Penyakit mulut adalah sejenis penyakit tidak
berjangkit (non-communicable diseases) yg paling
sering dijumpai & ia mampu memberi kesan yg
berpanjangan kepada kualiti hidup seseorang
individu seperti menyebabkan kesakitan,
ketidakselesaan, kecacatan dan juga kematian..”
(WHO, 24 Sept 2018)

8. • Pengawalan terhadap penyakit tidak berjangkit ini memerlukan
pendekatan secara menyeluruh & perlu melibatkan kawalan
terhadap penyakit berkaitan mulut seperti karies gigi, penyakit
periodontal & kanser mulut
• Dengan memfokuskan kepada penjagaan kesihatan mulut, ia
bukan sahaja boleh memperbaiki tahap kesihatan mulut seseorang
bahkan ia mampu mengurangkan risiko terhadap penyakit
sistemik seperti diabetes, kardiovaskular & penyakit respiratori
(Institute for Public Health (IPH) 2008. The Third National Health & Morbidity Survey 2006 (NHMS III).
National Institute for Health, Ministry of Health Malaysia, 2006)

9. • Diet & nutrisi juga memiliki pengaruh besar ke atas kondisi
kesihatan tubuh badan & mulut seseorang individu
• Faktor pemakanan juga sering dikaitkan dengan obesiti, tekanan
darah tinggi & penyakit diabetes yg tidak terkawal
• Terdapat kajian yg menunjukkan bahawa perubahan pada tisu
periodontal merupakan manifestasi pertama kepada penyakit
diabetes
• Ini menunjukkan bahawa terdapat kaitan yg wujud antara kedua
penyakit ini yg mana pengawalan terhadap salah satu penyakit
tersebut akan memberikan kesan positif kepada yg lain
(The Relationship between Oral Health & Diabetes Mellitus. Journal of The American Dental Association.
2008 Oct ; 137 (Suppl 5) : 195-245)

10. • Diet juga boleh mempengaruhi pH, kuantiti & kualiti saliva
• Sifat fizikal sesuatu makanan (physical properties of food) &
kekerapan pengambilan makanan (frequency of eating) juga
merupakan faktor yg memiliki pengaruh kariogenik ke atas diet
pesakit
1.Caries Management by Risk Assessment : A Review on Current Strategies for Caries Prevention &
Management. Journal of Pharmacy & Bioallied Science. 2015 Aug ; 7 (Suppl 2) : S320-S324. Retrieved on 28
Dec 2018.
2.Sugars & Dental Caries. Am J clin Nutr. 2003;78:881S-92.Retrieved on Dec 2018.

11. 2.1 : Pengalaman karies yg tinggi
• Selain dari pelaksanaan pelbagai program kesihatan seperti anetenatal, toddler
& pra-sekolah, ECC (early childhood caries) masih lagi merupakan masalah
kesihatan mulut yg utama di kalangan kanak-kanak pra-sekolah di Malaysia
• Kajian epidemiologi peringkat nasional bagi kanak-kanak pra-sekolah
menunjukkan bahawa prevalens karies menurun dari 87.1% (di tahun 1995)
kepada 76.2% (di tahun 2005) & 71.3% (di tahun 2015)
• Walau bagaimanapun, penurunan kadar kejadian karies adalah agak perlahan
iaitu dari 12.5% (1995-2005) kepada hanya 6.4% (2005-2015)

12. “Kajian oleh NOHSA 2010, menunjukkan bahawa prevalens karies
meningkat seiring dengan pertambahan umur..kira-kira 59% orang
dewasa berumur 15-19 tahun pernah memiliki pengalaman karies &
sebanyak 88.6% populasi yg masih memiliki gigi (dentate population) yg
berumur 50 tahun dan ke atas memiliki masalah karies akar gigi yg
masih aktif..” (OHD, MOH. National Oral Health Survey of Adults, NOHSA 2010)
• Oleh itu, kepentingan tentang penjagaan kesihatan mulut &
pengurusan terhadap risiko karies perlu ditekankan pada peringkat
umur yg masih awal bagi memastikan keberkesanan aktiviti intervensi
terhadap pencegahan penyakit berkaitan mulut

13. 2.2 : Prevalens penyakit periodontal yg tinggi
• Kajian epidemiologi peringkat nasional tahun 1997 (5.6%), tahun 2007 (80.4%)
& tahun 2017 (99.6%) menunjukkan peningkatan pada masalah periodontal di
kalangan kanak-kanak sekolah yg berumur 12 tahun
• Masalah yg paling kerap dijumpai adalah pendarahan gusi (gingival bleeding)
• Tren yg sama dapat dilihat di kalangan kanak-kanak sekolah yg berumur 16
tahun iaitu terdapat peningkatan dari 66.7% (tahun 1997) kepada 89.4% (tahun
2007).
1.OHD, MOH, National Oral Health Survey of Schoolchildren 1997 (NOHSS 97).1998.
2.OHD, MOH, NOHSS 2007
• Penemuan ini menunjukkan bahawasanya kita masih lagi jauh dari sasaran
seperti yg disasarkan oleh National Oral Health Goals 2020 yg mensasarkan
sebanyak 50% kanak-kanak sekolah yg berumur 16 tahun perlu memiliki
kesihatan periodontium yg baik

14. • NOHSA 2010 melaporkan keperluan terhadap rawatan pencegahan
penyakit periodontal adalah tinggi di kalangan kumpulan dewasa muda yg
berumur 15-19 tahun [TN 1 (bleeding) = 90.4%, TN 2 (calculus) = 76.3%]
• Sebanyak 94.0% populasi dewasa memerlukan rawatan periodontal yg
mana hanya 3.2% sahaja populasi ini yg memiliki status periodontium yg
sihat
• Masalah yg paling ketara adalah kalkulus gigi (41.4%), diikuti oleh ‘shallow
periodontal pockets’ (30.3%), ‘deep periodontal pockets’ (18.2%) &
‘bleeding on probing’ (4.1%)
• Menyedari keperluan perlaksanaan program pencegahan ini perlu
dilakukan di peringkat awal, DPHSU akan berusaha membantu klinik
pergigian primer & klinik kepakaran lain dalam menyelesaikan masalah
berkaitan penyakit periodontal melalui pendekatan rawatan pencegahan yg
lebih menyeluruh

15. 2.3 : Tabiat berisiko tinggi terhadap kanser mulut
• Berdasarkan WHO (World Health Organization), adalah dianggarkan bahawa
kadar prevalens kanser mulut akan meningkat dari 10 juta kes baru (yg dikesan
pada tahun 2000) kepada 15 juta kes (pada tahun 2020) secara global
“ Penemuan daripada saringan yg telah dijalankan di klinik-klinik pergigian pada
tahun 2017 menunjukkan bahawa 50% kes kanser mulut yg dikesan adalah
pada tahap 4 (stage 4) ; meskipun tahap kesedaran terhadap kanser mulut di
kalangan penduduk Malaysia adalah tinggi (69.4%)..”
1.OHD, MOH. Annual Report 2017. Unpublished
2.OHD, MOH, NOHSA 2010. Published 2013
• Pengesanan kanser yg lewat adalah satu perkara yg perlu diberi perhatian
kerana ia boleh memberi kesan terhadap tahap morbiditi & mortaliti pesakit

16. • Penggunaan tembakau, tabiat mengunyah sireh pinang & penggunaan alkohol
adalah antara tabiat berisiko tinggi terhadap kanser mulut
• Kajian yg dibuat di kalangan pesakit kanser di Hospital Universiti Sains Malaysia
(tahun 2009) melaporkan bahawa separuh daripada pesakit kanser tersebut adalah
perokok semasa manakala sebanyak 22.9% dikalangan mereka memiliki tabiat
mengunyah sireh pinang
“Kajian oleh National Health Morbidity Survey (NHMS) 2015 melaporkan bahawa
sebanyak 22.8% populasi Malaysia berumur 15 tahun & ke atas adalah merupakan
perokok..”
(Institute for Public Health (IPH) 2015. NHMS 2015. Vol.II : Non-Communicable Diseases, Risk Factors & Other
Health Problems ; 2015)
• Penekanan terhadap terapi kaunseling & pengubahsuaian tabiat di kalangan
individu berisiko tinggi boleh menyumbang kepada kadar pengurangan morbiditi &
mortaliti yg disebabkan oleh kanser mulut

17. 2.4 : Pengukuhan program berhenti merokok
• Program Kesihatan Oral Tanpa Asap Rokok (KOTAK) telah diperkenalkan pada
tahun 2016 bertujuan untuk mengurangkan prevalens merokok di kalangan
pelajar sekolah
• DPHSU akan memfokuskan kepada pelajar sekolah yg berada di tahap ‘pre-
contemplate’ atau ‘contemplate’ ; setelah 3 kali percubaan intervensi berhenti
merokok dijalankan di sekolah gagal
• DPHSU akan bertindak sebagai pusat bagi menggalakkan & memotivasi
pesakit-pesakit yg dirujuk agar menjadi individu yg berminat untuk berhenti
merokok
• Untuk itu, DPHSU akan bekerjasama dengan Klinik Berhenti Merokok yg sedia
ada (di bawah Klinik Kesihatan) dalam menangani masalah penggunaan
tembakau & ‘tobacco dependence’ di kalangan pesakit secara berkesan

18. 2.5 : Motivasi untuk mengekalkan kesihatan mulut
yg baik
• Pesakit dari Klinik Pergigian Primer & klinik kepakaran lain ; yg gagal untuk
mengekalkan kesihatan mulut yg baik setelah 3 kali intervensi, bolehlah
dirujuk kepada DPHSU bagi rawatan selanjutnya

19. 2.6 : Kurang penggunaan terhadap perkhidmatan
penjagaan kesihatan mulut
“Ketakutan merupakan merupakan faktor ke-5 yg paling biasa (4.3%)
menghalang pesakit untuk mendapatkan rawatan di klinik pergigian dalam
jangka masa 2 tahun kebelakangan..”
(OHD, MOH. NOHSA, 2010. Published 2013)
• Penemuan ini sejajar dengan kajian oleh NHMS III yg melaporkan bahawa
kesakitan merupakan faktor utama yg menyumbang kepada rasa fobia
(takut) terhadap rawatan pergigian
[The Third National Health & Morbidity Survey 2006 (NHMS III). National Institute for
Health, MOH Malaysia, 2006]

20. • Pengubahsuaian tabiat (behavioural modification) & kaunseling akan
digunakan sebagai pendekatan untuk mengurangkan rasa takut terhadap
rawatan pergigian
• DPHSU akan berusaha untuk mengurangkan rasa fobia (takut) terhadap
rawatan pergigian tanpa menggunakan sebarang kaedah ubat-ubatan
(pharmacological intervention) & sekaligus mencapai ke arah pengurusan
pesakit yg lebih baik
(The Management Of Dental Anxiety : Time For A Sense Of Proportion. British Dental
Journal.2012; 213(6):271)
• Diharapkan agar dengan cara ini, ia boleh membantu pesakit untuk
meningkatkan penggunaan terhadap perkhidmatan penjagaan kesihatan mulut

21. 3.Objektif
Umum :
•Untuk menambahbaik status kesihatan mulut & kualiti kehidupan masyarakat
melalui konsep ‘Family Wellness’ dengan menggunakan individu berisiko tinggi
sebagai penanda aras (marker)
•Konsep ‘Family Wellness’ melibatkan proses mengenalpasti individu yg berisiko
tinggi terhadap penyakit mulut serta merangka strategi dengan menekankan
kepada kaedah pengubahsuaian tabiat (behavioural modification) di kalangan
ahli keluarga
•Ia bertujuan untuk meningkatkan amalan penjagaan kesihatan mulut yg baik di
kalangan ahli keluarga & seterusnya memastikan amalan baik tersebut tersebar
di kalangan ahli masyarakat

22. Spesifik :
•melakukan penilaian risiko secara spesifik ke atas semua pesakit yg dirujuk
•melakukan langkah-langkah pencegahan klinikal yg sewajarnya ke atas pesakit
•menyediakan khidmat kaunseling & pengubahsuaian tabiat ke atas pesakit &
ahli keluarga
•memperkasakan penjagaan kesihatan mulut kendiri dengan cara memfokuskan
kepada unit keluarga sebagai agen perubahan
•menjadi pusat dalam mengendalikan latihan yg berterusan ke atas kakitangan
kesihatan mulut dalam intervensi pencegahan
•menjadi pusat dalam menyediakan kepakaran bagi mengendalikan kajian

23. 4.Konsep perkhidmatan
• Kepakaran kesihatan awam pergigian memainkan peranan penting dalam
mencegah penyakit berkaitan kesihatan mulut secara menyeluruh
• Konsep pencegahan adalah dengan mengenalpasti kekuatan serta peluang
dalam memastikan kejayaan intervensi dengan cara memfokuskan kepada
faktor-faktor penentu serta halangan-halangan ke arah mencapai kesihatan
mulut yg baik
• Ia juga merangkumi faktor-faktor lain seperti diet & nutrisi, kesihatan mulut,
penggunaan tembakau serta florida dalam mencegah penyakit berkaitan
mulut
• Dalam mengenalpasti faktor-faktor penentu kesihatan seseorang individu,
DPHSU akan menggunapakai konsep ‘Family Wellness’ & memfokuskan unit
keluarga sebagai agen pencetus perubahan untuk memperbaiki status
kesihatan mulut serta kualiti hidup sesuatu komuniti

24. • Konsep ‘Family Wellness’ ini melibatkan identifikasi individu berisiko
tinggi, kemudiannya merangka strategi yg akan menekankan kepada
proses pengubahsuaian tabiat terhadap individu & seluruh ahli
keluarga
• Konsep ini didapati boleh meningkatkan pengamalan penjagaan
kesihatan mulut yg baik di dalam sesebuah unit keluarga & seterusnya
tersebar kepada seluruh komuniti masyarakat ; sekaligus dapat
meningkatkan tabiat pencegahan terhadap penyakit berkaitan mulut
di dalam sesuatu populasi

25. 5.Skop perkhidmatan
• Pencegahan klinikal
• Pengubahsuaian tabiat
• Promosi kesihatan mulut
• Latihan
• Kajian

26. Pencegahan klinikal
• DPHSU memberikan rawatan kepada semua kategori pesakit yg dirujuk sama
ada dari Klinik Pergigian Primer atau Klinik Kepakaran Pergigian yg lain
• Rawatan pencegahan yg dijalankan adalah seperti varnis florida, ‘preventive
resin restoration’, selan fisur, aplikasi ‘tooth mousse’ berdasarkan penilaian
risiko & keadaan pesakit

27. Pengubahsuaian tabiat
• Dibuat berdasarkan konsep ‘Family Wellness’
• Memfokuskan unit keluarga sebagai agen pencetus perubahan positif
di dalam sesebuah komuniti masyarakat dalam meningkatkan status
kesihatan mulut serta memperbaiki kualiti hidup sesuatu populasi
• Semua kes yg dirujuk akan dibuat penilaian risiko terlebih dahulu
sebelum merangka strategi pengurusan rawatan ke atas pesakit
• Kaunseling terhadap individu berisiko tinggi serta ahli keluarga dibuat
dengan memfokuskan kepada pembinaan tabiat pengamalan
kesihatan mulut yg baik. Dan jika ia berkesan, maka ia akan memberi
impak positif dalam mengubah sesuatu komuniti & populasi
masyarakat ke arah penjagaan kesihatan mulut yg lebih baik

28. Promosi kesihatan mulut
• DPHSU di klinik pergigian primer akan mengadakan program promosi
kesihatan mulut melalui kerjasama dengan Klinik Pergigian Mesra Promosi
• Aktiviti promosi yg dijalankan adalah seperti pencegahan, pendidikan
kesihatan pergigian (DHE) serta aktiviti promosi (-pameran pergigian, video,
pertunjukan puppet, etc)
• Aktiviti promosi di bawah bimbingan DPHSU juga akan dijalankan melalui
kerjasama dengan agensi kerajaan atau swasta yg lain

29. Latihan
• DPHSU in Dental Specialist Centre menyediakan latihan & sangkutan
(attachment) bagi pegawai lepasan ijazah yg ingin menyambung
kepakaran di dalam bidang Kesihatan Awam Pergigian

30. Kajian
• DPHSU berperanan sebagai pusat bagi mempromosi, menyokong &
membantu pelaksanaan kajian oleh pengamal pergigian di fasiliti
kesihatan pergigian

31. 6.Operasi
• DPHSU ditubuhkan di 3 jenis fasiliti :
-DPHSU in Dental Specialist Centre (Non-Hospital Based)
-DPHSU in Dental Specialist Clinic (Non-Hospital Based)
-DPHSU in Dental Clinic (Type I & II)

32. 7.Implementasi
7.1 : Penilaian risiko
• Pesakit yg dirujuk akan dibuat penilaian faktor risiko dengan
memfokuskan kepada 3 faktor risiko yg utama :
A.Fungsi saliva (saliva function)
B.Corak pemakanan (diet)
C.Tabiat (habit)

33. • Penilaian & pengurusan adalah merangkumi :
A.Ujian saliva (salivary test)
“Ujian saliva (pH, kadar aliran & kelikatan saliva) adalah kaedah pantas dalam
menilai fungsi saliva ke atas pesakit yg berisiko tinggi terhadap karies..”
(Gopinath VK, Arzreanne AR. Saliva as a Diagnostic Tool for Assessment of Dental Caries. Archives of
Orofacial sciences, 1, 57-59.2006.)
-pengurusan pesakit boleh dibuat berdasarkan keputusan ujian saliva pesakit

34. B.Analisis diet (diet analysis)
-untuk mengubah tabiat pemakanan pesakit bukanlah merupakan suatu hal yg
mudah
-untuk mengatasi penyebab kepada sesuatu penyakit dalam komuniti, adalah
tidak cukup jika hanya memfokuskan mesej pendidikan kesihatan kepada
individu perseorangan sahaja
-DPHSU memainkan peranan penting dalam membantu pesakit yg perlu & mahu
mengubah corak pemakanan mereka dengan cara mengamalkan tabiat
pemakanan yg sihat
“Analisis diet & risiko berkaitan karies boleh dikesan melalui 3 hari rekod diet
pesakit..”
(Dental caries & beverage consumption in young children. Pediatrics 2003; Vol.112 (3). Retrieved on 06 Jan
2019)

35. C.Pengubahsuaian tabiat (behavioural modification)
-keupayaan pengamal untuk memotivasikan & mendorong pesakit
adalah penting agar mereka mampu mengubah tabiat penjagaan
kesihatan mulut ke arah yg lebih baik

36. 7.2 : Pengurusan pesakit
• Fokus & skop rawatan merangkumi pesakit berisiko tinggi beserta ahli
keluarga bagi memastikan mereka mencapai tahap kesihatan yg baik
• Sesi kaunseling akan dijalankan di bilik kaunseling atau bilik DHE
• Jenis-jenis aktiviti yg dijalankan :
-sesi kaunseling & bimbingan
-skor plak, OHI, LMG, ujian saliva
-pemeriksaan mulut kendiri (mouth self examination) dijalankan ke atas
pesakit yg memiliki tabiat berisiko tinggi terhadap kanser mulut
-rawatan pencegahan seperti pengaplikasian FV, tooth mousse, PRR &
selan fisur

37. • Pesakit akan di discaj apabila keseluruhan rawatan selesai pada
lawatan ke-4
• Walau bagaimanapun, jika pesakit tidak menunjukkan sebarang
perubahan atau kesan yg positif, sesi lawatan akan dilanjutkan lagi
sehingga ke lawatan-lawatan yg berikutnya

38. 7.3 : Kompilasi data & rekod
-semua data akan direkodkan menggunakan dokumen berikut :
• Daftar pesakit (PG 101)
• Borang kebenaran rawatan
• Diet dietary format
• Anticipatory Guidance (toddlers)
• Borang penilaian kebersihan mulut
• Borang BPE
• Kad rawatan pesakit (LP-8)
• Rekod rawatan pergigian harian (PG 301/302)
• Borang DHE (PKP 101)
• Borang FTND (Fragerstrom Test for Nicotine Independence)
• Questionnaires on Oral Health Literacy and OHRQoL

40. SKOP PERKHIDMATAN

56. 9.Kriteria untuk rujukan ke PPP KPAM
Pelajar sekolah berumur 18 tahun ke bawah :
• Risiko karies yg tinggi (melalui penilaian Caries Risk Assessment) dan telah GAGAL 3x
berturut-turut sesi intervensi di Klinik Pergigian Primer
• Skor GIS=3 dan telah GAGAL 3x berturut-turut sesi intervensi di Klinik Pergigian
Primer
• GAGAL mencapai Tahap Status Kesihatan Mulut (TPR) 3 tahun berturut-turut
(Program sekolah)
• Pelajar yg berada dalam fasa contemplating GAGAL 3x berturut-turut sesi intervensi
merokok di sekolah (PROGRAM KOTAK)

57. Rujukan
• Guidelines Implementation of Dental Public Health Specialist Unit (2019)
• Taklimat Pusat Pencegahan Pergigian Daerah Melaka Tengah (Oleh : Dr Nur Syareena Tajuddin)

58. TERIMA KASIH
Disediakan oleh :
Dr Norazreen Abdul Jalil
Pegawai Pergigian UG 52
Klinik Pergigian Peringgit, Melaka