1. Cross over
academiejaar 2012-2013
Mad- Faculty
Game & Graphic
Gebruiks
vriendlijkheid
& ouderen
Masterproject
Memory Lane
Lawrence Casier
Ben Meulemans

2. 1.
EN OUDEREN
DUIDELIJKHEID
1a. minimum
Welke informatie is belangrijk op Enkel wat noodzakelijk is. Te veel informatie en
welk moment. knoppen op een scherm maakt het onoverzichtelijk.
Wanneer we onze app ontwikkelen
moeten we bij elk beeld stilstaan We moeten immers zorgen dat zo weinig mogelijk
bij de informatie en knoppen die cognitieve inspanningen vereist worden om de app te
tentoon worden gesteld. Enkel de gebruiken, zodat de oudere niet wordt afgeschrikt van
informatie die op dat moment es- de moeilijkheidsgraad. Daarom zullen wij zo weinig
sentieel is, mag aanwezig zijn. mogelijk informatie per scherm beschikbaar stellen.
Aangezien wij een app willen Enkel de noodzakelijke informatie zal beschikbaar zijn
maken die eenvoudig in gebruik per scherm.
is voor de oudere, zullen wij er Hierbij moeten we ermee rekening houden dat de in-
rekening mee moeten houden dat formatie een duidelijke hiërarchie heeft. De hoofdzak-
er niet te veel informatie tegelijk en moeten een prominente rol krijgen, terwijl extra
beschikbaar is. mogelijkheden een minder opvallende vorm en plaats
moeten hebben. Dit zorgt ervoor dat de gebruiker
geleidt wordt, zodat deze niet verloren loopt in het
systeem.
.

3. 2.
EN OUDEREN
VORM, FUNCTIE
2a. integriteit
Volgens Apple zorgt een mooie, Ten eerste is het belangrijk dat men binnen de app
intuïtieve en overtuigende app zorgt voor een esthetische integriteit. Men bedoelt
voor betere functionaliteit en meer hiermee dat het uiterlijk ten behoeve komt van de
emotionele betrokkenheid. functionaliteit. Zo zal een app die enkel productief
Hier bekijken we waar we in dit tracht te zijn, het beste tot zijn recht komen als het
opzicht rekening mee dienen te eenvoudig is vormgegeven, omdat te veel toeters
houden. en bellen de duidelijkheid in de weg zouden kunnen
staan. Van een game aan de andere kant verwacht de
__ gebruiker dat het mooi en overweldigend is, om de
beleving optimaal te maken.
maak gebruik van multi-model
communicatie (d.w.z. dat je
ervoor moet zorgen dat meerdere
2b. consistentie
vormen van communicatie in één
interface-element moeten zitten,
Een tweede belangrijke punt in de interface is wat op
zoals iconen met tekst, tekst om
de site consistentie wordt genoemd. Men wil hier niet
te lezen gecombineerd met voice
mee zeggen dat elke app er hetzelfde moet uitzien,
over als geluid…)
maar men dient wel rekening te houden met
maak gebruik van metaforen uit
gestandardiseerde elementen en zienswijzes die de
het echte leven in de interface
gebruiker gewoon is. Qua consistentie is het wenselijk
(ouderen leren moeilijker nieuwe
rekening te houden met iOS standaarden in het
dingen bij, maar de zaken die ze in
besturingssysteem en de apps van Apple zelf.
hun leven reeds hebben geleerd,
Ook moet men letten op consistentie binnen de app
onthouden ze wel)
zelf.

4. 3.
EN OUDEREN
BUTTONS
3a. grootte
De knoppen die we in onze app In de ‘iOs Developer Library’ van Apple staat bij het
gaan gebruiken, moeten groot onderdeel ‘Tips for designing great icons and images’
genoeg zijn. Volgens Apple is de dat je kleur en schaduw oordeelkundig moet toe-
ideale grootte van een knop 44 op passen in de knoppen. Dit wil zeggen dat kleur en
44 punten. Ook moeten we er re- schaduw functioneel dienen te worden toegepast, en
kening mee houden dat de knop- niet enkel omdat het mooier zou zijn. Meestal werken
pen niet te dicht bij elkaar zullen geleidelijke gradiënten beter dan scherpe kleurveran-
staan, omdat de gebruiker anders deringen. Op die manier zullen de knoppen een diepte
geregeld op de verkeerde knop krijgen zodat ze daadwerkelijk drukbaar lijken.
zal drukken.. Aangezien wij een Ook staat er dat de knop best zo eenvoudig mogelijk
applicatie maken voor ouderen, is. De knop moet de essentie tonen van zijn functie. In
die vaak te kampen hebben met ons voorbeeld dient de knop om verder te gaan naar
een verminderd zicht, zullen wij het volgende stuk. De knop is een eenvoudige balk
onze knoppen groter maken dan met spitse rechterkant in de vorm van een pijl. Dit is
de richtlijnen van Apple voorschri- duidelijk en eenvoudig.
jven. De knoppen dienen groot te
zijn zodat de oudere de tekst die (https://developer.apple.com/library/ios/#documentation/
erop staat goed kan lezen en om UserExperience/Conceptual/MobileHIG/IconsImages/IconsIm-
ages.html#//apple_ref/doc/uid/TP40006556-CH14-SW23dat)
motorische moeilijkheden, zoals
het trillen van de handen, niet tot
een extra moeilijkheid te maken 5a. feedback
wanneer de knop wordt ingedrukt.
Ook wordt de gebruikerservaring versterkt
wanneer elke actie zorgt voor onmiddellijke feedback.
Dit gebeurt bijvoorbeeld door een lichte perceptuele
verandering in de kleur van een button waarop geklikt
wordt. Wanneer een actie meerdere seconden nodig
heeft om te voltrekken, is het daarom ook wenselijk
44 pt om een laadicoontje te laten verschijnen op het
scherm. Andere vormen van feedback zijn subtiele
animaties en geluidjes.

5. 3.
EN OUDEREN
BUTTONS
3c. hulp
Knoppen moeten consistent zijn Knoppen voorzien van labels, zodat extra informatie
ten opzichte van de over de knop verschijnt.
ingebouwde apps van apple zelf Een bondige maar duidelijke omschrijving van wat de
knop doet, is zeker belangrijk naar de oudere gebruik-
Deze kent de gebruiker immers er toe.
reeds. Dit wil niet zeggen dat ze er
volledig hetzelfde moeten uitzien,
maar knoppen met gelijkaardige 3d. eenheid
functies als die in ingebouwde
apps, moeten wel dezelfde asso- De belangrijkste knoppen dienen daarom groter te
ciaties oproepen. zijn
Knoppen moeten ook consistent De belangrijkere knoppen hebben een prominentere
zijn binnen de app. Dat wil zeggen plaats in het scherm. Belangrijke knoppen kunnen
dat dezelfde gevormde knoppen beter op het bovenste deel van het scherm geplaatst
ook steeds dezelfde soort functie worden, omdat de handen die de Ipad vasthouden
hebben. een deel van de onderkant van het scherm bedekken.
__ Belangrijkere knoppen hebben een opvallendere kleur
t.o.v. minder belangrijke knoppen
aanraakgevoelige knoppen zouden Knoppen die lange tijd niet gebruikt worden, worden
best 16,5 mm tot 19,05 mm zijn
ruimte tussen knoppen best 3,15 mm transparant, zodat ze geen aandacht opeisen.
tot 12,7 mm
Knoppen die tot eenzelfde groep behoren hebben een
Geef knoppen slechts 1 functie gelijkaardige vorm, kleur en plaats.
Geef 1 functie per pagina
(niet te veel mogelijkheden geven op
elke pagina)
Voor complexe taken (vb. Login) geef
stap-voor-stap uitleg (1 taak per keer)
Zorg steeds voor een confirmatieknop
(om fouten te vermijden)

6. 3.
EN OUDEREN
BUTTONS
3d. transparantie
Op verschillende forums waar In de iOS Developer Library staat dat men moet
gediscussieerd wordt over de Ipad overwegen of lang ongebruikte knoppen na een tijd
en zijn gebruiksvriendelijkheid transparant zouden worden. Voor ons project is dit
naar ouderen toe, zoals op forums. een zeer nuttig gegeven, aangezien in de verhalen ver-
whirlpool.net wordt aangehaald schillende richtingen kan worden uitgegaan, namelijk
dat veel ouderen de back button links, rechts, boven en onder, om verschillende lagen
van de Ipad zelf zeer aangenaam van de verhalen en geschiedenislagen te verkennen.
vinden. Wanneer ze namelijk vast De verschillende richtingen zullen niet altijd toegan-
zitten in een applicatie, kunnen ze kelijk zijn, maar het lijkt ons wel het beste dat de vier
via deze toets terugkeren naar het knoppen steeds aanwezig blijven bij het verloop van
beginscherm van de Ipad wat ze het verhaal, zodat het duidelijk is voor de gebruiker
zelfverzekerder maakt. Daarom hoe het systeem in elkaar zit. Daarom zullen wij in dit
leek het ons nodig om in onze deel van de app gebruik maken van transparantie van
applicatie op elk scherm een back de knoppen.
button te voorzien, die terugkeert
naar het vorige scherm. Dankzij
deze knop, kunnen ze dan steeds
één stap terugkeren, zonder
volledig terug te moeten naar het iPad 8:35 PM iPad 8:35 PM
opstartscherm van het bestur- Memory lane Back h
Memory lane B
ingssysteem van de Ipad zelf.
sidestory
sidestory
(http://forums.whirlpool.net.au/ar-
previous next previous next
chive/1966555) sequence sequence sequence sequence
history
history

7. 4.
EN OUDEREN
TYPOGRAFIE
4a. kolommen
Op de site van MEDIAONDERZOEK Uit onderzoek is gebleken dat de optimale breedte
vonden we de conclusie van een van tekstregels, dus de hele kolom, tussen de 45 en
onderzoek van Dotwise, 75 karakters ligt. Het algemene ideaal is vastgesteld
waarbij men enquêtes afnam bij op 66 karakters per tekstregel
50 plussers uit Vlaanderen en (dit zijn ongeveer 8 tot 12 woorden).
Nederland, over het
internetgebruik. Hieruit bleek dat Door dit ideaal zoveel mogelijk aan te houden kan de
de meerderheid van de lezer net het eerste woord op de volgende regel zien.
internettende senioren over het Ook kan hij/zij hierdoor de tekst snel scannen op tref-
algemeen tevreden is over de woorden om zo bijvoorbeeld uit te zoeken of het
mogelijkheden van het internet, artikel interessant is voor hem/haar.
buiten op het vlak van de Het toepassen van een smalle kolom dwingt tevens
leesbaarheid. tot het maken van een ontwerp dat leesbaarder is dan
ontwerpen met de traditionele brede kolom.
Vooral op het vlak van kleurgebruik De gebruiker kan echter zelf de lettergrootte en de
en lettergrootte is er kritiek op de breedte van het venster aanpassen. Hierdoor kunnen
meerderheid van de sites. Daarom de regellengtes veranderen en de kolommen alsnog
moeten wij erop letten dat onze breder worden.
teksten die we
implementeren groot genoeg zijn
en een kleurgebruik bevatten die http://www.webrichtlijnen.overheid.nl/handleiding/ontwikke-
ling/productie/printen/typografie-usability
de leesbaarheid ten goede komt.
(http://www.mediaonderzoek.nl/363/
4b. Interlinie
internettende-senior-eist-betere-lees-
baarheid/
Om te voorkomen dat er een te dichte tekst ontstaat
is het bij een kleine lettergrootte verstandig af te
wijken van de standaard-interlinie.
Teksten met een kleine interlinie zijn compacter, maar
ook drukker en onoverzichtelijker. Hierdoor duurt het
langer om deze teksten te lezen en te begrijpen en kan
de lezer sneller vermoeid raken. Het is daarom aan
te raden om een grotere interlinie te gebruiken voor
overzichtelijke, snel leesbare teksten.

8. 4.
EN OUDEREN
TYPOGRAFIE
4c. lettergrootte
Cursieve teksten worden gebruikt Te kleine teksten zijn moeilijk leesbaar en kunnen
om aandacht te vestigen op voor vermoeide ogen zorgen waardoor de gebruiker
bepaalde woorden. een negatieve ervaring kan krijgen bij de betreffende
Zo kan bijvoorbeeld worden tekst. Een te groot lettertype kan echter dominerend
aangegeven dat deze woorden overkomen (doordat een groot deel van het scherm
belangrijk zijn. in beslag wordt genomen) waardoor de tekst óók niet
Over het algemeen worden cursief leesbaar is. De ideale grote verschilt per lettertype,
gedrukte teksten als niet mooi zoals in onderstaande resultaten van een onderzoek
beschouwt en bovendien ontstaat te zien is. Hier is bijvoorbeeld uit gebleken dat Times
er vrijwel altijd te veel wit na een New Roman op 12 punten (zonder anti-aliasing) het
cursief woord, alsof er een snelst leesbaar is ten opzichte van een Times New
dubbele spatie staat. Hierdoor kan Roman op 10 punten (zonder anti-aliasing). Verschil-
een tekst onoverzichtelijk worden, lende studies hebben aangetoond dat Serif-fonts (let-
omdat er geen consistentie in het tertypes met schreven) een beter begrip van de tekst
gebruik van witruimtes is te zien. opleveren dan Sans Serif-fonts (lettertypes zónder
schreven) zoals Arial, die speciaal voor het beeldsch-
Om het gebruik van cursief erm is ontwikkeld. Websites met veel tekstuele con-
gedrukte worden te vermijden tent moeten dus een keuze maken tussen het oplev-
kan heel goed gebruik gemaakt eren van beter begrijpbare teksten of het snel kunnen
worden van vette tekst. Vet lezen van de content.
gedrukte woorden trekken over
het algemeen meer aandacht en grootte 14 of groter (5 mm op een 72 dpi scherm)
maak gebruik van schreefloze lettertypes
zijn makkelijker te lezen. Een ander vermijd speciallekes bij tekst (beweging, niet-horizontale
alternatief wat steeds meer oriëntatie…)
gebruikt wordt op het internet
is een woord te arceren met een
andere achtergrondkleur
(voornamelijk geel).

9. 4.
EN OUDEREN
TYPOGRAFIE
4d. diepte
Typografie en het beeldscherm Drukwerk heeft een vanzelfsprekende materialiteit die
lijken nog steeds niet goed met het beeldscherm niet heeft. Er is in vrijwel ieder geval
elkaar overweg te kunnen. Veel sprake van inkt en papier en verschillend drukwerk
toepassingen waaronder de wordt op verschillend materiaal gedrukt. Het is
meeste websites worden onzinnig om te proberen het drukwerkgevoel op het
gedomineerd door wat er beeldscherm weer te geven. Door iets te suggereren
technisch mogelijk is, zonder al te wat er niet is wordt het beeldscherm nog platter dan
veel rekening te houden met de het al is.
(lezende) gebruiker.
Dat typografie en het internet Je kunt beter de eigenheid van het beeldscherm
elkaar niet heel goed lijken te benutten om een oplossing voor dit probleem te
verdragen heeft misschien wel een zoeken. Op papier kunnen kleine letters eigenlijk
heel logische reden. alleen in volle kleuren (dus niet in rasters) worden
gedrukt, terwijl het beeldscherm een groot
Drukwerk heeft te maken met spectrum biedt. Het aanbrengen van kleurnuances
andere beperkingen dan het in de typografie of in onderliggende vlakken kan het
internet. Naast de voor de hand beeldscherm meer diepte geven. Ook het gebruik van
liggende verschillen zoals het elementen die gebaseerd zijn op de pixel (zoals lijnen
ontbreken van interactie en van 1 pixel) zijn specifiek voor het beeldscherm en
bewegend beeld zijn het verhouden zich goed tot bitmap-letters.
voornamelijk technische en
financiële beperkingen die een http://naarvoren.nl/artikel/typografie_internet/
domein voor de ontwerper
afbakenen.

10. 5.
EN OUDEREN
KLEUR
5a. contrast
Naarmate men ouder wordt Kleuren met gelijke lichtheid kunnen dienen om
kunnen er steeds meer proble- zaken te camoufleren. Volgens een onderzoek van
men ontstaan met het gezichts- Helle Wijk, docent en geregistreerd verpleegster in
vermogen. Dichtbij en op afstand de geriatrie, ontstaat het grootste kleurcontrast in de
scherp zien kunnen problematisch perceptie van ouderen, wanneer de primaire kleuren:
worden. Brillen bieden hiervoor rood, blauw en geel; de secundaire kleur: groen en de
veelal een goede oplossing. niet-kleuren zwart en wit worden gecombineerd met
Er kunnen ook andere problemen turquoise, rose, oranje en paars.
optreden. Zo kan het gezichtsveld
kleiner worden en kleurondersc- Rood, blauw, groen, zwart en wit kunnen volgens het
heid, adaptievermogen en onderzoek het beste onderscheiden worden door de
dieptewaarneming verminderen. ouderen.
Turquoise, rose, oranje en paars zijn voor de ouderen
moeilijk te onderscheiden. Deze kleuren hebben wel
de eigenschap dat ze andere kleuren beter laten
opvallen.
De eerstgenoemde kleuren dienen dus gebruikt te
worden voor de knoppen en informatie die moeten
opvallen. De laatstgenoemde kleuren dienen in dit
opzicht gebruikt te worden als achtergrondkleuren.

11. 6.
EN OUDEREN
SWIPE
6a. drukbeweging
Een belangrijk verschil in In een onderzoek van Italiaanse studenten genaamd
navigeren tussen een computer An Exploratory Study of a Touch-based Gestural
en een Ipad, ontstaat niet alleen Interface for elderly waarbij 15 ouderen met een
door het rechtstreeks aanraken gemiddelde leeftijd van 77 jaar een applicatie test-
van het scherm, maar ook door de ten om de moeilijkheden van gestuele bewegingen te
manier van aanraken. Waar je bij onderzoeken, bleek dat de meeste ouderen moeite
een muis enkel gebruik maakt van hadden met een aantal zaken. Zo waren er problemen
het klikken op virtuele objecten, met het begrijpen date r een verschil is in het tappen
geeft de Ipad de mogelijkheid om van een knop ten opzichte van het langer inhouden
veel meer te doen dan dat, door van een knop, zelfs na meerdere pogingen en de
middel van verscheidene gestuele nodige uitleg erover van de studenten. Ook zorgden
bewegingen met je vingers. Selec- motorische problemen, zoals het trillen van vingers,
teren, slepen, zoomen,… gebeurt ervoor dat veel ouderen vaak per ongeluk een korte
allemaal door eenvoudige, instinc- sleepbeweging maakten terwijl ze wilden drukken op
tieve vingerbewegingen. een knop, wat leidde tot misinterpretatie van het sys-
teem. Daarom willen wij in ons systeem enikel gebruik
Door gebruik te maken van deze maken van één beweging: het drukken op een knop.
instinctieve vingerbewegingen, Hoelang men op een knop drukt, of een toevallige
zou de Ipad volgens Apple een sleepbeweging zal door ons systeem altijd hetzelfde
meerwaarde hebben in gebruiks- geïnterpreteerd worden, wat frustraties zal vermijden,
vriendelijkheid ten opzichte van de en de gebruiksvriendelijkheid naar ouderen toe zal
computer. optimaliseren.
vermijd het gebruik van scrollbar (http://i3.fbk.eu/en/system/files/Leonardi_et_al_gestures_nor-
dichi10.pdf) ,

12. 6.
EN OUDEREN
SWIPE
‘Assistive touch’ 6b. motoriek
Apple erkende het probleem dat Naarmate men ouder wordt, krijg je echter een aantal
gestuele handelingen niet voor beperkingen die ervoor zorgen dat dergelijke gestuele
iedereen even gebruiksvriendelijk bewegingen moeilijker worden om uit te voeren. Zo
zijn. Dit merk je In de beta versie zijn er bijvoorbeeld veel ouderen die last krijgen van
van hun iOS 5 systeem, waarin een minder vaste hand. Deze ongecontroleerde trill-
ze een nieuwe feature, ‘Assis- ingen maken een sleepbeweging op de Ipad minder
tive Touch’ genoemd, implemen- voor de hand liggend. Een voorbeeld hiervan is de 80
teerden.Door deze functie aan jarige moeder van John Gordon. Op zijn blog heeft
te spreken kunnen mensen die John met zijn moeder als case study genomen om te
problemen hebben met de ges- kijken of de Ipad zijn moeder terug kan laten lezen.
tuele bewegingen van de Ipad, Haar visuele beperkingen hebben er immers voor
dezelfde functies aanspreken met gezorgd dat de letters in traditionele boeken voor haar
één druk op de knop. De werking te klein zijn. John Gordon merkte op dat zijn moeder
van deze functie zie je via deze moeite had met gestuele bewegingen van de Ipad
link: http://www.youtube.com/ door het trillen van haar hand. (http://tech.kateva.
watch?v=E7ZCRkyb-uQ. Wanneer org/2010/06/ipad-for-low-vision-elderly.html).
je dit filmpje ziet, merk je dat het Daarom lijkt het ons wenselijk om de gestuele mogeli-
toch nog steeds omvangrijk is om jkheden van de Ipad minimal te gebruiken en de ou-
de assistive touch functies te ge- dere voornamelijk te laten navigeren door te drukken.
bruiken, wanneer je een leek bent
in technologie (zoals de meerder-
heid van onze doelgroep). Daarom
zullen wij ervoor zorgen dat in ons
systeem:
Gestuele bewegingen tot een
minimum zullen worden herleid
Ouderen niet de behoefte zullen
hebben om het ‘assistive touch’
systeem van Apple te gebruiken.