Бүлэг1

2. Агуулга:
1. Мөнгө хөрөнгийн ойлголт, ухагдахуун
2. Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл
3. Жижиг мөнгөн сан
4. Банкны зохицуулалтын тайлан

3. Бизнесийн байгууллагын эргэлтийн
хөрөнгийн нэг гол бүрэлдэхүүн хэсэг нь
хамгийн түргэн хөрвөх чадвартай,
төлбөр тооцоонд түгээмэл хэрэглэгддэг
мөнгөн хөрөнгө юм.
Мөнгөн хөрөнгө нь өр төлбөрийг
барагдуулахад ямар нэгэн хязгаарлалт
хийгдэхгүй байх ёстой.

4. Мөнгөн хөрөнгө
Мөнгө
Бэлэн мөнгө
Банкинд байгаа
мөнгө
Мөнгөтэй
адилтгах
хөрөнгө

5. Мөнгө нь касс буюу мөнгөн сангаар
дамжин бэлнээр, банкинд байгаа харилцах
буюу чекийн дансаар дамжин бэлэн бусаар
төлбөр тооцоонд ашиглагддаг.
Иймд мөнгөн хөрөнгийн хөдөлгөөнийг
бэлэн мөнгө, банкинд байгаа мөнгө гэж
бүрэлдэхүүнээр нь ангилан бүртгэх ба
мөнгөн хөрөнгийн бүрэлдэхүүнд мөн
мөнгөтэй адилтгах төлбөрийн хэрэгслүүдийг
хамруулж үзнэ.

6. Бэлэн мөнгө нь доорхи
хэлбэрүүдээс бүрдэнэ.
Кассбуюужижиг
мөнгөнсан
Мөнгөнийордер
Банкныгаргасан
бэлэнмөнгөнийчек
Бусадкомпаниудын
гаргасанчек
Хувьхүмүүсийнчек
Аялалжуучлалын
чек
Харилцахбачекийн
дансандахьмөнгө

7. • Энэ нь өөрийн ажилчдад цалин хөлс,
хоол унааны зардал олгох, бичиг хэргийн болоод,
хангамжийн эд зүйлсийг худалдаж авах, өдөр
дутмын хэрэглээнд ашиглах зориулалтаар
байгуулга дээрээ тусгай зориулалтын байранд
хадгалан, тодорхой эд хариуцагчаар хариуцуулж
хөдөлгөөнийг нь бүртгэж байдаг бага
хэмжээний мөнгөн хөрөнгө юм. Ихэвчлэн
банкинд байгаа мөнгөнөөс татаж авах замаар
бүрдүүлдэг бөгөөд мөнгөн дэвсгэрт зоос
хэлбэртэй байна.

8. • Тухайн байгууллга хүмүүст тэдгээрийн
аль нэг харилцагчаас банкаар болон
шуудангаар гуйвуулсан бэлэн мөнгөний
баримт бөгөөд шаардлагатай үедээ сольж
болох учир бэлэн мөнгөний адил бүртгэнэ.

9. • Банкны байгууллагаас төлбөр
тооцоонд зориулан гаргасан чекийг
ингэж нэрлэнэ. Үүнийг харилцагч
байгууллагууд найдвартайд тооцон
худалдан авагчийн чекийг түүгээр солих
ихээхэн сонирхолтой байдаг.

10. • Ийм төрлийн чекэд ихэвчлэн шилжих
вексел гэх мэт эрхийн бичгүүд орно. Эдгээр
чекүүдийг гуравдахь этгээдэд худалдаж
болохоос гадна төлбөр, тооцоонд түгээмэл
ашигладаг учир мөнгөн хөрөнгийн
бүрэлдэхүүнд оруулан бүртгэнэ.

11. • Энэ нь тухайн аж ахуйн нэг
байгууллагын бараа бүтээгдэхүүнийг
худалдан авч, ажил үйлчилгээ
гүйцэтгүүлснийхээ төлөө төлбөр тооцоонд
бэлэн бусаар зарцуулах эрхийн бичиг
бөгөөд энэ нь тэдний банкинд байгаа
мөнгөөр баталгаажигдсан байна.

12. • Аялал жуулчлал, албан томилолтоор
явагчдад бэлэн мөнгөний оронд олгогдог
тусгай чекийг хэлнэ.
• Олон улсын практикт энэ чек нь нилээн
өргөн хэрэглэгддэг бөгөөд үүнийг хүлээн
авагч нь шаардлагатай үедээ үндсэн
байгууллагынх нь банкинд явуулж бэлэн
мөнгөөр сольж авна.

13. • Байгуулга нь өдөр дутмын үйл ажиллагаанд
шаардагдахгүй үлэмж хэмжээний мөнгийг
банкинд өөрийн нэр дээр тусгай данс нээн
хадгалуулж, банкны байгууллагын
тусламжтайгаар бэлэн бус тооцоог хийхэд
зориулагдсан мөнгийг хэлнэ.

15. Мөнгөн хөрөнгө ХХ
Борлуулалтын орлого ХХ
2)
Мөнгөн хөрөнгө ХХ
Хүү (ноогдол ашиг, торгууль ) ХХ
3)
Мөнгөн хөрөнгө ХХ
Банкны зээл ХХ
Мөнгөн хөрөнгө ХХ
Богино хугацаанд хөрөнгө оруулалт ХХ
Мөнгөн хөрөнгө ХХ
Авлага ХХ

17. цалингийн өглөг хх
мөнгөн хөрөнгө хх
Дансны өглөг хх
Мөнгөн хөрөнгө хх
банкны зээл хх
мөнгөн хөрөнгө хх
хөрөнгө оруулалт хх
мөнгөн хөрөнгө хх
бараа материал хх
мөнгөн хөрөнгө хх
татварын өглөг хх
мөнгөн хөрөнгө хх

18. Чекийн дансаар бэлэн бус төлбөр тооцоо хийхэд
компаниудын хувьд өдөр тутмын жижиг дүнтэй зардлуудад:
(ажилчдын унааны зардал, шуудан холбооны хөлс, зарим
бичиг хэргийн зүйлийн төлбөр гэх мэт ) тэр болгон чек
бичих нь цаг хугацаа, зардлыг ихээр шаардаж байдаг.
Иймд тухайн байгууллагууд нь бага хэмжээний
төлбөрт чек бичихээс зайлсхийж ихэвчлэн нэг сараас
дээшгүй хугацаанд хийгдэх төлбөрийн нийт дүнг урьдчилан
тооцоолсны үндсэн дээр түүнд тохирсон чек бичиж, жижиг
мөнгөн санг байгуулдаг байна.

19. Бэлэн мөнгөний илүүдэл ба
дутагдлын бүртгэл
Мөнгөний нярав бэлэн мөнгөөр төлбөр хийх мөнгөн
орлого хүлээн Авах явцдаа анхааралгүй хандсанаас тухайн
өдрийн эцэст тоологдсон бэлэн байгаа мөнгө нь байх ёстой
хэмжээнээс зөрөх(илүүдэх ба дутах) явдал гардаг. Энэ
тохиолдолд мөнгөний илүүдэл ба дутагдал дансыг нээж
хөтлөнө.
Хэрэв тоологдсон үлдэгдэл нь байх ёстой хэмжээнээс
дутуу байвал энэ дансны дебет илүү байвал кридетид бичнэ.

20. Компани 8-сарын 5нд 12000 төгрөгийн борлуулалт бэлнээр хийсэн ба
энэ өдөр зарлагын гүйлгээ хийгээгүй, эхний үлдэгдэлгүй байв. Өдрийн
эцэст бэлэн мөнгийг тоолоход А. 12500 төгрөг эсвэл Б. 11200 төгрөг
байжээ гэвэл тохиолдол тус бүрл дараах бичилтийг хийнэ.
А. Мөнгөний илүүдэл 12500-12000=500 төг
Мөнгөн хөрөнгө 12500
мөнгөний илүүдэл ба дутагдал 500
Борлуулалт 12000
Б. Бэлэн мөнгөний дутагдал 12000-11200=800 төг
мөнгөн хөрөнгө 11200
мөнгөний илүүдэл ба дутагдал 800
борлуулалт 12000
Энэ данс нь тайлангийн хугацааны эцэст хаагдах бөгөөд хэрэв дебет үлдэгдэлтэй
байвал: Авлага/бусад зардал 800
Мөнгөний илүүдэл ба дутагдал 800
Кредит үлдэгдэлтэй байвал:
Мөнгөний илүүдэл ба дутагдал 500
Бусад орлого 500
гэсэн дансдын харилцаа гарна.

21. Лекц 2. Банкны зохицуулалт
Замд яваа хадгаламж
Төлбөр хийгдээгүй чек
Хүрэлцээгүй сантай чек
Банкны үйлчилгээний хөлс
Хүний орлого
Банкны кредит буюу цуцлуулсан авлага
Алдаа

22. Компани зарим тохиолдолд орлогын
мөнгийг сарын эцсийн өдөр, эсвэл банк
гүйлгээгээ хаасны дараа автомат хүлээн
авагчаар дамжуулан банкин дахь чекийн
дансандаа явуулдаг. Үүнийг банк
дараагийн сарын эхний өдөр бүртгэнэ.
Иймд үлдэгдлээ тохируулах үүднээс замд
яваа хадгаламжийг банкны үлдэгдэл дээр
нэмнэ.

23. Компани чек бичээд түүнийг өөрийн
данснаас хассан боловч банк түүгээр төлбөр
хийж бүртгээгүй, өөрөөр хэлбэл байгууллагын
чекийн данснаас уг мөнгийг хасаагүй байх
тохиолдол олон бий. Иймд төлбөр хийгдээгүй
чекийг банкны үлдэгдлээс хасч бүртгэнэ.

24. Худалдан авагчаас хүлээн авсан чекийн
нийт дүнгээр компани мөнгөө нэмэгдүүлэх
бичилт хийдэг ба харин уг чек нь банкинд
очоод төлөгдөхгүй буюу харилцагчийн мөнгө
хүрэхгүй байх тохиолдол гардаг. Иймд
хүрэлцэхгүй сантай чекийг компанийн
бүртгэлийн үлдэгдлээс хасна.

25. Банк нь үйлчлүүлэгч байгууллагын
авлагыг цуглуулж, түүний дансанд оруулсан,
чек хэвлэж өгсөн, чекийн дансны мөнгө
хүрэлцэхгүй тохиолдолд гүйлгээ хийсэн зэрэг
үйлчилгээ үзүүлсэнийхээ төлөө үйлчилгээний
хөлсийг суутгаж авна. Үүнийг байгуулга
мөнгөний журналдаа тусгаагүй байдаг тул
бүртгэлийн үлдэгдлээс хасч үйл ажиллагааны
зардлаар тооцож бүртгэнэ.

26. Банк нь үйлчлүүлэгчийг мөнгөө
хадгалуулсны нь төлөө чекийн дансны дундаж
үлдэгдэлд хүү төлдөг. Энэ нь банкны
өрсөлдөөнөөс гарч ирэх бөгөөд олон
үйлчлүүлэгчтэй байхын тулд хэрэглэдэг, жижиг
бизнесийн урамшуулах аргын нэг юм. (олон
улсын практикт томоохон пүүс компаниудын
чекийн дансны дундаж үлдэгдэлд хүү бодохыг
хуулиар хориглосон байдаг ) үүнийг компанийн
бүртгэлд нэмж өгөх бөгөөд тэр хэмжээгээр
үйлчлүүлэгч компанийн үйл ажилгааны бус
орлогоор тооцогдоно.

27. Банк нь үйлчлүүлэгчийн бусдаас авах
дансны авлага, авлагын бичиг, түүний хүү
зэргийг цуглуулж тэдний дансанд оруулдаг ба
үүнийг компани мэдээгүй байх тул мөнгөн
орлогын журналд тусгаагүй байдаг. Иймд
банкны цуглуулсан мөнгийг хүүний хамт
бүртгэлийн үлдэгдэл дээр нэмнэ.

28. Банк эсвэл байгууллага нь чекийн дүнг буруу
(илүү ба дутуу) бүртгэх явдал тохиолдоно. Аль тал нь
ямар дүнгээр алдаа гаргаснаас шалтгаалан
үлдэгдлийг хэрхэн зөрүүлсэн байгааг харилцан
шалгаж зохицуулна. Энэ мэтчилэнгээр хадгалуулагч
(үйлчлүүлэгч компани)-ийн дансанд тусгагдсан тоон
дүн үйлчлэгч банкны данс, тооцоонд
тодорхойлогдоогүй эсвэл эсрэгээр байж болно.
Иймээс эдгээр зөрүүг арилгаж, чекийн дансны зөв
үлдэгдлийг тодорхойлох шаардлагатай бөгөөд энэ үйл
ажилгааг чекийн дансны зохицуулалт (тохируулга)гэх
нэрлэдэг байна.

29. Дунд шатны нягтлан бодох
бүртгэл
Лекц 32 цаг
Семинар 32 цаг
Нийт 3 кредит

30. Банкны зохицуулалтын тайлан
• Дунд шатны нягтлан бодох бүртгэл
хичээлээр Банкны 4-н баганат
зохицуулалтын тайланг хийж сурна. Энэ
тайланг ихэвчлэн аудиторууд хэрэглэдэг
бөгөөд 3 хэлбэрээр гаргадаг юм.
• 1. Дөрвөн баганат банкны тайлан /зөв
үлдэгдэл рүү/
• 2. Дөрвөн баганат банкны тайлан
/бүртгэлийн үлдэгдэл рүү/
• 3.дөрвөн баганат банкны тайлан / банкны
үлдэгдэл рүү/

31. Мөнгөн хөрөнгийн эхний үлд
Мөнгөн орлого
Мөнгөн зарлага
Мөнгөн хөрөнгийн эцсийн үлд
Дараах 4 зүйлийг
зохицуулна

32. Банкны зохицуулалтыг зөв үлдэгдэл
рүү шилжүүлэн хийхдээ дараах 2
үндсэн 2 зарчмыг баримтална.
Банкны тайланд
тусгагдаагүй
боловч бүртгэлд
тусгагдсан
зүйлийг банкны
тайланд тусгах
Бүртгэлд тусгагдаагүй
боловч банкны
тайланд тусгагдсан
зүйлийг бүртгэлд тусгах

33. Х компани
Дөрвөн баганат банкны зохицуулалтын тайлан
/зөв үлдэгдэл рүү шилжүүлэх арга/
Эхний
үлдэгдэл
Мөнгөн
орлого
Мөнгөн
зарлага
Эцсийн
үлдэгдэл
Банкны тал хххх ххххх ххххх ххххх
Замд яваа
хадгаламж
Өмнөх сар + -
Энэ сард + +
Төлбөр
хийгээгүй чек
2 сарын өмнөх - -
Өмнөх сар - -
Энэ сарынх + -
Алдаа 1 - -
Зохицуулагдсан
үлд
хххх хххх хххх хххх

34. Х компани
Дөрвөн баганат банкны зохицуулалтын тайлан
/зөв үлдэгдэл рүү шилжүүлэх арга/
Эхний
үлдэгдэл
Мөнгөн
орлого
Мөнгөн
зарлага
Эцсийн
үлдэгдэл
Компаний тал хххх ххххх ххххх ххххх
Үйлчилгээний хөлс
Тухайн сарынх + -
Өмнөх сарынх боловч энэ
сард бүртгэгдсэн
- -
Хүрэлцээгүй сантай чек + -
Авлагын цуглуулалт + +
Алдаа 2 + +
Алдаа 3 - +
Зохицуулагдсан үлд хххх хххх хххх хххх

35. Алдаа 1: Банк өөр компаний хадгаламжийг
андууран бүртгэсэн
Алдаа 2: компаний нягтлан бодогч орлогыг дутуу
бүртгэсэн
Алдаа 3 : компаний нягтлан бодогч зарлагыг илүү
бүртгэсэн
Дээрх банкны зохицуулалтын тайлангийн ерөнхий
хэлбэр дээр хийгдсэн зохицуулалтыг тайлбарлавал:

38. үү
4-н баганат
банкны
зохицуулалтыг
“Бүртгэлийн
үлдэгдэл рүү
шилжүүлэх арга”-
р бэлтгэхдээ
дараах
зарчмуудыг
баримтална.
Үүнд:
2.
Банкинд тусгагдсан боловч бүртгэлд
тусгагдаагүй зүйлүүдийг буцаах
зохицуулалтыг хийнэ.
Өөрөөр хэлбэл үйлчилгээний хөлс
нь банкинд тусгагдсан боловч
бүртгэлд тусгагдаагүй учраас уг
зарлагын хэмжээгээр мөнгөн
зарлагыг бууруулна. Ингэснээр
банкны тайланд тусгагдсан
үйлчилгээний хөлсийг банкинд
тусгахгүй байна гэсэн үг.
1.
Банкны
үлдэгдлээс
бүртгэлийн
үлдэгдэл рүү
шилжүүлж
байгаа учраас
банкинд
тусгагдаагүй
зүйлийг
тусгана.

39. Х компани
Дөрвөн баганат банкны зохицуулалтын тайлан
/бүртгэлийн үлдэгдэл рүү шилжүүлэх арга/
Эхний
үлдэгдэл
Мөнгөн
орлого
Мөнгөн
зарлага
Эцсийн
үлдэгдэл
Банкны тал хххх ххххх ххххх ххххх
Замд яваа
хадгаламж
Өмнөх сар + -
Энэ сард + +
Төлбөр
хийгээгүй чек
2 сарын өмнөх - -
Өмнөх сар - -
Энэ сарынх + -
Алдаа 1 - -

40. Х компани
Дөрвөн баганат банкны зохицуулалтын тайлан
/бүртгэлийн үлдэгдэл рүү шилжүүлэх арга/
Эхний
үлдэгдэл
Мөнгөн
орлого
Мөнгөн
зарлага
Эцсийн
үлдэгдэл
Үйлчилгээний
хөлс
- +
Тухайн сарынх
Өмнөх сарынх
боловч энэ сард
бүрдгэгдсэн
+ +
Хүрэлцээгүй
сантай чек
- +
Авлагын
цуглуулалт
- -
Алдаа 2 - -
Алдаа 3 + -
Бүртгэл дэх
үлдэгдэл
хххх хххх хххх хххх

41. Алдаа 1: Банк өөр компаний хадгаламжийг
андууран бүртгэсэн
Алдаа 2: компаний нягтлан бодогч орлогыг дутуу
бүртгэсэн
Алдаа 3 : компаний нягтлан бодогч зарлагыг илүү
бүртгэсэн

42. Дөрвөн баганат Банкны зохицуулалтын тайланг хэрхэн
бэлтгэхийг “Сор” компаний жишээгээр авч үзье. “Х”
банкинд чекийн данстай Сор компаний мөнгөн
хөрөнгөтэй холбоотой дараах мэдээлэл өгөгджээ.
Банкны тайлан
Эхний үлдэгдэл. 08.01 90000
Хадгаламж 223000
Чек /200400/
Цуглуулсан авлага 16500
Үйлчилгээний хөлс /18300/
Хүрэлцээгүй сантай чек /25800/
Эцсийн үлдэгдэл.08.31 85500

43. Хадгаламж
08.01 30300
08.02 39600
08.07 46800
08.14 30900
08.25 25800
08.28 50100
Нийт 223500
Мөнгөн
хөрөнгө
Үлд 8/1
108000
8/2 39600
8/7 46800
8/14 30900
8/25 25800
8/28 50100
8/31 36600
дүн 229800
Чек буюу
зарлага
08.02 27600
08.05 34200
08.08 16200
08.13 23700
08.15 12300
08.17 23700
Нийт
Чек буюу зарлага
08.19 18600
08.24 6300
08.27 23400
08.31 14400
200400