1. Гарчиг
Интернетээс мэдээллийг хэрхэн хайх вэ?
• Хайлтын системүүд
• Монгол хайлтын системүүд
• Хайлт хийхэд анхаарах зүйлс
• Нэвтэрхий толь бичиг
• Сонирхолтой хуудсууд
• толь бичигнүүд
• Интернетээс мэдээлэл хайх /түлхүүр үг, тэмдэгт/
• Интернет дэх хаягууд
• Ubuntu дээр мэдээлэл хайх
• Зураг бичлэг татах заавар

2. Єнєєдєр Интернэт нь хэтэрхий их мэдээлэл агуулсан хэт аварга том сvлжээ
болоод, хэрэглэгчидийн хувьд яг хэрэгтэй байгаа мэдээлэлээ богино хугацаанд хайж олох
нь нэлээд томоохон даваануудын нэг болоод байгаа билээ.
Хайлтын системvvд. Ямар ч гэсэн ихэнх тохиолдолд уламжилалт хайлтын системээ
ашиглана. Хамгийн алдартай хайлтын системvvд:
• Yahoo - вэб хуудсуудыг ангилан ялгаж дэд бvлэгvvд vvсгэсэн тул сэдэвээр нь хєєж
мэдээлэлийг хайхад амар. Гэхдээ зарим хvмvvс эндээс хайгаад тєдийлєн
хангалттай их мэдээлэл гарч ирдэггvй гэж ярилцах нь ч бий.
• Altavista - энэ нь хамгийн єргєн хvрээтэй хайлтын систем мэт надад санагддаг,
харамсалтай нь зарим тохиолдолд хэтэрхий олон vр дvн гаргаж ирдэг.
• Google - зарим хvмvvс энийг их хэрэглэх дуртай байдагийн учир нь элдэв график
реклам багатай, хэрэглэхэд хялбар байдаг биз.
• Excite
Монгол хайлтын системvvд:
• www.mobinet.mn - Мобикомын вэбийн сан.
• www.mol.mn - МонголиаОнлайн хуудасны вэб хайлт.
• www.mongolsearch.com - шинэ хийгдэж буй вэбийн сан.
• Єєр олон вэб хайлтын системvvд байгаа боловч чанарын ялгаа багатай тул энэ
гурвыг нэрлээд л єндєрлєв.
•
Хайлт хийхдээ анхаарах зvйлс:
• Эдгээр хайлтын системvvд нь бvхэл Интернэт дотор хайдаггvй юм шvv. Зєвхєн
єєрсдєд нь бvртгvvлсэн вэбнvvдээс л хайлтаа хийнэ.
• Хайлтаа хийхдээ тухайн сэдэвтээ хамаарах аль болох олон тvлхvvр vгийг эхний
ээлжинд оруулж vзээд олдохгvй бол тvлхvvр vгээ цєєлж явбал амар биз. Ганц
хоёрхон нэлээд тvгээмэл хэрэглэгддэг vгээр эхлээд хайх юм бол vзээд баршгvй их
хуудас олдож, та тэр болгоныг хvссэн сэдэвтээ хамаатай эсэхийг vзэх гэж хамаг
цагаа vрэх хэрэг гарна шvv.
• Крилл vсэг маань компъютерын ертєнцєд хэрхэн гарах талаар тогтсон
шийдвэхгvй байсан тул, крилл vсэгээр vг бичиж хайх нь тєдийлєн оновчтой
сонголт биш гэдэгийг сануулъя.

3. Нэвтэрхий толь бичгvvд. Танин мэдэхvй, мэдээлэлийн чанартай
зvйл хайх бол дараах нэвтэрхий толинуудыг танд санал болгох байна:
• Microsoft Encarta Encyclopedia - хэдийгээр зарим нарийн сэдэв рvv ороод ирэхээр
худалдааны хувилбарыг нь худалдаж ав гээд байдаг ч гэсэн, ерєнхий сэдэвvvдийг
бол маш сонирхолтой бєгєєд зохион байгуулалт сайтайгаар оруулсан буй.
• Britannica - дэлхийд алдартай энэ нэвтэрхий толийг та интернэтээр vнэгvй
хэрэглэж болно, хэт дэлгэрэнгvй л гэж айхгvй бол энэ vнэхээр аварга том.
• Britanica Concise - Yahoo/Education-ы нэвтэрхий толь бичиг, Britannica-ын толь
бичигний арай жижиг, товч хувилбар дээр vндэслэсэн, 25000 гаруй єгvvлэлтэй.
2002-12-10-нд нэмэв.
• Electric Library - Concise Columbia Electronic Encylopedia, 3rd Ed.
• Columbia Encyclopedia Sixth Edition - єгvvллэгvvд нь ялимгvй товчхон, гэхдээ энэ
нь зарим хvнд таалагддаг шvv дээ, мєн зураг хєрєг ерєєсєє хавсаргаагvй, дан
текстээр тайлбарласан.
• http://www.encyclopedia.ru - орос хэл дээрх нэвтэхрий толинуудын жагсаалт,
миний ажигласнаар тэдгээрт нь онлайн мэдээлэл ялимгvй бага, єгvvллэгvvд нь
богино байж болно. Онлайн нэвтэрхий толиуд нь: Мегаэнциклопедия, ALL-IN-
ONE
• Learning Network - энэ нэвтэрхий толь хэмжээ чанарын хувьд Britannica-д
дєхєж очино байх, хамгийн гол давуу тал нь гэвэл доторхи мэдээлэл нь цоо
шинэ.
Сонирхолтой хуудсууд. Ер нь оюутан сурагч залуусдаа дараах вэб
хуудасуудыг санал болгож, мэдлэг боловсрол олж эзэмших
зорилгодоо єргєнєєр ашиглаж байхыг єєрийн зvгээс зєвлєх байна:
• MindTools.com - Хувь хvн єєрийгєє зєв зvгт удирдан залахад зориулагдсан єргєн
хvрээтэй мэдээлэл бvхий чухал вэб. 2002-12-10-нд нэмэв.
• Pictures of the Year - Оны Шилдэг Фото Зурагнууд
• Best Inventions 2002 - Энэ онд гарсан Шилдэг Нээлтvvд
• Old-Computers - Цахим Тооцоолуур Машины (компъютерын) хєгжлийн тvvхийн
галлерей.
• Тusgal.com - Танин мэдэхvйн мэдээлэлvvд, зурхай гм. булантай.
• Noble e-Museum - Нобелийн Шагнал гэж юу вэ?
• CNNfyi - News for students, resources for teachers - оюутан, багш сурагч нарт
зориулсан CNN-н хуудас, мэдээжийн хэрэг дэлхийн хамгийн том мэдээлэлийн
сvлжээнд багтаж байгаа тул хамгийн сvvлийн vеийн єрнєж буй vйл явдалтай
холбоотой мэдээлэлээр баялаг.
• MagicNET-ын Мэдлэгийн Сан хуудас - компъютерын нэр томъёонуудыг монгол
хэл дээр тайлбарласан хуудас.
• http://www.heritage.org/ - АНУ-ын Консерватив хvчнийг дэмжих мэдээлэлийн сан.
• http://www.cnn.com/TECH/ - техникийн хамгийн сvvлийн vеийн мэдээ
• http://www.w3schools.com/ - Вэбийн хичээлvvд.
• http://www.idg.net/ - компъютерын мэдээ, судалгаа, харьцуулалтаар дvvрэн
хуудас.
• http://www.chemicalelements.com/ - химийн элемэнтvvдын нэрийг бус энэ вэб
хуудасны нэрийг л тогтоочих.

4. • Stanford Encyclopedia of Philosophy - философийн толь бичиг.
• History Place - хэдийгээр Америкийн тvvхийг томруулж авч vздэг ч гэсэн энэ
хуудас фото зураг гэх мэт тvvхийн бодит баримт ихтэй.
• New York Stock Exchange
• CountryWatch.com - Дэлхийн улс орнуудыг тєрєл бvрийн vзvvлэлтээр нь танд
танилцуулах болно.
• CIA - WorldFactBook - АНУ-ын Тагнуулын Тєв Газарын вэб хуудасанд багтдаг,
ихэвчлэн бусад улс орнуудын талаархи бодит (?) мэдээлэлийн сан.
• National Geographic
Толь бичигнvvд. Интернэтэд байгаа мэдээлэлийн ихэнх нь (70-
80%) Англи хэл дээр байдаг тул таньд англи хэлний онлайн толь бичиг
зайлшгvй хэрэгцээтэй зvйлсийн нэг байх нь тодорхой билээ :
• Dictionary.com - Англи хэл дээрх хэд хэдэн толь бичигvvдийг нэгтгэсэн том
хайлттай, ер нь миний мэдэх хамгийн том толь бичиг.
• InvestorWords.com - Энэ толь бичигийн вэб хуудасны зохион байгуулалт нь vг
хайхад их тохиромжтой.
• Microsoft Network Dictionary - Гол онцлог нь МСН нэвтэрхий толь бичигтэйгээ
холбоотой, мєн англи vгсийг дуудлагыг нь WAV, AIFF тєрлийн файль хэлбэрээр
сонсож болдог давуу талтай.
• Columbia Encyclopedia 6th ed. - Yгийн дуудлагыг нь WAV файль хэлбэрээр татаж
аваад сонсож болдог. Энэ Колумбын нэвтэрхий толитойгоо холбоотой тул
судалгааны ажил хийх буюу ямар нэгэн сэдэвээр сонирхон судалж байгаа vед
маш их хэрэг болдог, єєр хоорондоо холбоотой мэдээлэл, єгvvллэг, англи vгс
зэрэгийг нэг дор нь хайж болно.
• AskOxford - Англи хэлний мэдлэгээ гvнзгийрvvлэхийг хvсэгчидэд энэ сайтыг
зєвлєх байна. 2002-12-10-нд нэмэв.

5. Англи-Монгол Толь бичигvvд:
• Asuult.net-ын Англи-Монгол, Монгол-Англи, Герман-Монгол, Орос-Монгол Толь
Бичиг - (http://asuult.net/dic/) Манай хуудаснаас гаргаж буй энэ толь бичиг нь
холболтын єндєр хурд, англи vгний дуулага сонсож болдог, гар утасаар орж
хандаж болдог, vгэнд шинэ утга санал болгож болдог гэх мэт олон талаар
онцгой давуу талтай.
Top of Form
Хайх Англи vг:
Bottom of Form
Дээрх нvдэнд та хайх vгээ бичиж, Хайх - Lookup товчыг даран, манай толь бичигийг
яг эндээс хэрэглэж vзэж болно шvv!
• Мобинэтийн Англи-Монгол толь
• ТИС-ын Англи-Монгол толь, - боломжийн хурдан бєгєєд vг хайхад хуудас
хуудасаар vздэг нь их тохиромжтой санагддаг.
Орос-Англи, Англи-Орос толь бичиг:
• http://www.freedict.com/onldict/rus.html
• http://sunsite.nstu.nsk.su/rus/tutor/dict/
• http://www.cs.chalmers.se/~andrei/dictionary/
Онлайн Орчуулгын Программ хангамж. Аль 50, 60-аад онд гараагаа эхэлсэн орчуулгын
программ хамгамж єнєєдєр интернэтийн хамгийн ирээдvйтэй vйлчилгээний нэг болоод байна.
Та эмайлаа орчуулуулж болно, хэсэгхэн текст орчуулж болно, эсвэл URL-г нь зааж єгєєд вэб
хуудас орчуулж болно. Дээр дурдсан ёсоор нэгэнт ихэнх онлайн мэдээлэл англи хэл дээр байгаа
тул, ихэнх орчуулагч программууд Англи хэлтэй хосолсон байдлаар орчуулга хийдэг. Та герман,
франц, орос, хятад, япон, испани, итали гэх мэт хэл дээр байгаа вэб хуудасыг унших гээд
хэлний бэрхшээлтэй тулсан бол орчуулгын программ хангамж хэрэглээд англи хэл рvv эгшин
зуурт хєрвvvлж болно, шаардлагатай бол англиас эдгээр хэл руу хєрвvvлж болно. Хамгийн гол
анхаарах зvйл гэвэл та нэгэнт машинаар хvний хэл бичигийг орчуулж буй тул чанарын хувьд
тєдийлєн санаанд тань хvрэхгvй байж магадгvй шvv.
• http://world.altavista.com/
• http://www.worldlingo.com/microsoft/computer_translation.html
• http://www.rustran.com/
• http://www.ling98.com/
• http://officeupdate.lhsl.com/
• http://www.e-lingo.com/services/services.php3
• http://www.translate.ru/eng/text.asp
• http://www.sancho.com/trans.html
• http://www.alis.com/translate_online.html

6. Интернетээс мэдээлэл хайх/түлхүүр үг, тэмдэгт/

7. Интернет бол өнөө үед бидэнд байгаа
хамгийн том боломж. Үүнийг зөв
ашиглавал толь, сурах бичиг, ТВ, сонин,
хөгжим гээд бүх л зүйл чинь болж чадна.
Та өөрт хэрэгтэй мэдээллээ хэрхэн хайдаг
вэ?
Мэдээж хэрэг хамгийн анхны алхам бол
browser-ийнхоо хаяг дээр www.google.com
гэж бичиж хайлтын систем рүүгээ ордог.
Тэгээд хайх зүйлээ бичээд ENTER дардаг.
Тэгвэл тэр хайх утгуудаа хэрхэн оруулах вэ?
Зөвлөмжөө хамгийн энгийн амархнаас нь гүнзгий түвшин рүү хүндрэх зарчмаар бэлдэнэ.
Хамгийн амархан нь мэдээж хайх үгээ оруулаад л болоо. Үүнийг хүн бүр мэддэг учраас илүүц
нуршаад яахав.
Жишээлбэл та "Аватар" киног шууд үзэхээр хайж байгаа бол түүнийгээ бичихэд маш олон
үр дүн гарч бүгд төлбөртэй, эсвэл хаана юу нь байгаа нь мэдэгдэхгүй.
Зорилгодоо хүрч чадсангүй юу.
Тэгвэл дараагийн түвшин рүү орцгооё.
1. Тусгай түлхүүр тэмдэгтүүдийг ашиглах. Үүнд хэд хэдэн тэмдэгт бий.
“+” тэмдэг, үүнийг ашигласнаар заавал байх ёстой утгыг агуулна. Жишээ нь “Harry Potter
+3” гэж бичвэл гуравдугаар ангийг нь хайна.
“-“ тэмдэг дээрх нэмэх тэмдгийн эсрэг утгатай ба энэ үг байх ёсгүй гэсэн утгыг агуулна.
“~” тэмдэг, үүнийг ашиглан ижил утгатай үгнүүдээр нь хайна. Та ямар нэгэн юм хайхыг
хүссэн боловч тэр үгнийхээ утгыг нь мэдэхгүй байгаа үед илүү тохиромжтой.
“ОR” тэмдэг, үүнийг Boolean төрлийн үйлдэл гэдэг.
Ихэнх тохиолдолд I гэж бичдэг. Амьдрал дээр "бол", "эсвэл" гэсэн утгатай. Жишээ нь
Лондон юм уу Парис хотод амралтын газар хайж байгаа бол "vacation London OR Paris" гэж
хайх хэрэгтэй.
Тооны интервал оруулах: Та ямар нэгэн тооны заагаар хайх боломжтой. Бичихдээ дээд доод
хязгаарын дунд 2 цэгтэйгээр бичих хэрэгтэй. Жишээ нь "XBOX 360 $250..$300" гэж хайвал
танд 250-300 долларын үнэтэй ХВОХ олдох болно.
2. Тусгай үгнүүд ашиглах

8. "INTITLE" Энэ бол маш чухал түлхүүр үг. Тухайн хуудасны нэршил буюу title-д байх үгээр
хайдаг. Хамгийн түгээмэл ашиглагддаг.
Та уг түлхүүр үгийг ашигласнаар ямар нэгэн файлыг шууд татахаар олж авч чадна.
Жишээлбэл ямар нэгэн дууг шууд татахаар хайя гэвэл "?intitle:index.of? mp3 (хамтлаг болон
дууны нэр)" гэж хайвал та хүссэн дуугаа хайж олох боломжтой.
Жишээ нь: MC Sniper хамтлагын "Gloomy Sunday" хэмээх дууг хайх хэрэг гарвал "?
intitle:index.of? mp3 MC Sniper Gloomy Sunday гэж бичээд л хүссэн үедээ шууд татахаар олж
авч болно.
"INURL" URL буюу тухайн хуудас байрлаж буй интернет хаягыг нь тодорхойлж өгөх.
Жишээ нь "inurl:andromeda" гэвэл url-д нь andromeda гэсэн үг орсон бүх сайтыг олно.
Define: гэсэн комманд нь тухайн үгний олон хэл дээрх тодорхойлолт буюу тайлбарыг гаргаж
ирнэ. Үүнийг словарь болон шинжлэх ухааны тайлбар толь ашиглалгүйгээр тухайн үгний
олон хэлний тайлбарыг олоход ашиглана.
Жишээлбэл: Define:USA товчилсон үгний Англи, Испани, Итали, Португали гэх мэт олон
хэлээрх тодорхойлолтыг үзэж болно.
Filetype: Энэхүү командыг өөрийн хүссэн өргөтгөлтөй файл, баримт хайхад хэрэглэнэ. Өргөн
хэрэглэдэг MS Office-ийн Word ".doc", Excel ".xls" Powerpoint ".ppt" өргөтгөл, Adobe Acrobat
Reader ".pdf гэх мэт төрөл бүрийн файлыг хайж болох юм.
Жишээлбэл: дипломын ажил filetype:doc гээд бичихэд төрөл бүрийн сэдвээр MS Word дээр
хийгдсэн дипломын ажлууд гарч ирнэ.
Site: комманд нь хайлтаа ямар өргөтгөлтэй сайтуудаас хайхыг тодорхойлно. Монголын
сайт ".mn", боловсролын сайтуудаас хайх ".edu.mn", ".edu" гэх мэтээр хайх бөгөөд
хайлтынхаа хүрээг хумьж оновчтой хайлт хийхэд тусална.
Жишээлбэл: American college site:edu Хайлтын үр дүнд зөвхөн АНУ-ын боловсролын ".edu"
өргөтгөлтэй коллежийн сайтуудыг харуулна.
In коммандын тусламжтай өөр нэгж хэмжээсүүдийг хооронд нь шилжүүлэн гаргаж болдог.
Жишээлбэл: 3 miles in km Маилын хэмжээсийг километрт шилжүүлэх. 23 USD in Euros, 130
lbs in kg, 98.6 Fahrenheit in Celsius, 1 year in seconds гэх мэт.
Хайлтын системийн коммандын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг
http://www.googleguide.com/advanced_operators.html вэб хуудаснаас авч болно. Дээрх
командуудыг зөвхөн Google, Yahoo үйлчилгээгээр хязгаарлахгүйгээр бусад хайлтын
системүүдэд ашиглаж болдог.
Жишээ нь: university.edu гэж байвал Америкын их сургуулийн хаяг,
university.edu.mn гэж байвал Монголын их сургуулийн хаяг, university.edu.ru
гэвэл Оросын их сургуулийн вэбний хаяг гэсэн vг юм.

9. Ubuntu дээр мэдээлэл хайхдаа
Applications → Internet → Firefox Web Browser→ Add-
ons гээд хайх гэж буй мэдээллээ бичиж хайх
боломжтой байдаг.
youtube -ээс mp3 mp4 avi форматаар файл татах
dvdvideosoft.com гэсэн сайт руу орно тэгээд тэндээсээ
youtube download гэсэн цэсэн дээр нь дарна уншиж
дуусаад download гэсэн товчин дээр дараад түүнийг
татаж авна install даж суулгаад youtube-ийнхээ url хаягийг хуулж авна суулгасан
программийнхаа paste гэсэн товчин дээр нь дарахаар татаж авах гэж байгаа
бичлэгний нэр нь гарч ирнэ доор нь хаана хуулж ком дээрээ тавих уу тэрний доор нь
ямар форматаар татах уу гээд сонголт байгаа, тохируулсан бол одоо download дар
enjoy ok.
Youtube болон бусад зарим сайтаас хэрхэн дуу, видео татах вэ?
Youtube.com сайтаас хэрхэн дүрс бичлэг татаж авах вэ? Дуу хаанаас яаж татах вэ?
гэсэн асуултууд нэлээн түгээмэл байдаг. Тэгвэл та бүхэнд өөрийн татдаг нэгэн аргыг
танилцуулъя. Энэ бол Firefox+Flashgot буюу Галт үнэг хөтчийг суулгаад дээр нь
Flashgot нэмэлтийг суулгаж ашиглаад татдаг арга юм.
Ubuntu-ийн Media Player ашиглан YouTube-ээс бичлэг, клип үзэх, дуу сонсох
1. Application->Sound & Video->Movie Player
2. Edit->Plugins
3. YouTube browser гэдгийг сонгоод close команд хийнэ.
4. YouTube сонгож хайх дуу болон бичлэгийнхээ нэрийг бичин хайхад шууд гарч
ирнэ.