Worked by Selena Rada - Kongresi i Manastirit

1. PROJECT:
Tema:Kanceri
PERFSHIRJA:
Kanceri, PUNOI:SELENA RADA VIII-B
Llojet e tij,
Perfshirja ne jeten e perditshme,
Rrezikimi nga ne,
Permiresimi per shmangien e tij.

2. KANCERI:
Kanceri është emër i përgjithshëm për grupin e 100 sëmundjeve.
E përbashkët për këto sëmundje është se fillojnë me rritje të
pakontrolluar të qelizave anormale, të cilat mund t’i sulmojnë
indet dhe organet tjera.
Numri i rritur alarmant i pacientëve të diagnostikuar me kancer
është indikacion për atë se sa është i rëndësishëm dhe i
përhapur ky problem shëndetësor. Por, edhe pse dallohet sipas
prejardhjes, kanceri është sëmundje që mund të shërohet nëse
diagnostifikohet në kohë.

3. SI KRIJOHET KANCERI?
Organizmi jonë është i përbërë prej trilionë qelizave, të cilat janë njësitë
themelore strukturore dhe funksionale te të gjithë organizmat e gjalla. Që
trupi i njeriut të mbetet i shëndoshë, çdo ditë shumohen qeliza të reja dhe të
shëndosha, ndërsa të vjetrat dhe ato jofunksionale vdesin. Por, ndonjëherë ky
procesi i ndërlikuar nuk zhvillohet sipas ligjeve të natyrës. Në një moment
qelizat e vjetra dhe jofunksionuese, vazhdojnë të rriten dhe të shumohen në
mënyrë të pakontrolluar. Dallimi te qelizat normale dhe anormale është në
dëmtimin e DNK. Te qelizat normale nëse shfaqet ky problem, qelizat vdesin,
ndërsa te qelizat anormale edhe krahas asaj që janë jofunksionale dhe të
dëmtuara ato vazhdojnë të rriten. Qelizat e reja anormale, formojnë masë
kancerogjene e cila quhet tumor. Qelizat e këtyre tumoreve shumohen aq
shpejt dhe mund të përhapen dhe t’i kaplojnë indet dhe organet që janë në
afërsi.
Disa njerëz mund ta trashëgojnë kancerin. Por në shumicën më të madhe të
rasteve, dëmtimi i ADN-së në qeliza dhe procesi i krijimit të kancerit,
zakonisht, vijnë si pasojë e faktorëve të jashtëm. Si për shembull: ekspozimi
në diell, pirja e duhanit, etj. Por, ende nuk është bërë krejtësisht e qartë se
përse shfaqet kanceri.

4. SI PERHAPET KANCERI?
Qelizat e kancerit mund të përhapen në pjesët tjera të trupit përmes kokës
dhe sistemit limfatik. Këtu fillojnë të krijohen tumore të reja, të cilat gjatë
kohë e zëvendësojnë indin e shëndoshë. Procesi i përhapjes së qelizave
kancerogjene quhet metastazë. Pa dallim ku është përhapur kanceri, ai
gjithmonë emërohet sipas vendit ku është paraqitur për herë të parë. Për
shembull, kanceri që është paraqitur në gji, dhe ka metastazuar në mëlçi
quhet kancer metastatik i gjirit, dhe jo kancer i mëlçisë. Kanceret në pjesë të
ndryshme të trupit, kanë karakteristika të ndryshme. Për shembull, kanceri i
prostatës dhe kanceri i zorrës së trashë janë sëmundje të ndryshme. Për këtë
arsye, për çdo kancer zbatohet terapi e ndryshme.
Por, jo të gjithë tumoret janë kancerogjene! Ekzistojnë edhe tumore beninje.

5. CFARE JANE TUMORET
BENINJE?
Tumoret beninje nuk janë kancerogjene dhe me
intervenim kirurgjik mund të mënjanohen dhe të
mos shfaqen asnjëherë. Ato mund të bëjnë
problem nëse fillojnë të rriten dhe me
madhësinë e tyre të bëjnë presion mbi organet
dhe indet e shëndosha. Nuk mund të përhapen
mbi pjesët e shëndosha të organeve ose të
metastazojnë. Këto tumore pothuajse asnjëherë
nuk janë të rrezikshme për jetën.

6. FAKTORET E RREZIKUT:
Faktorët kryesor të rrezikut janë: gjenet që bëjnë
mutacion, hormonet, viruse dhe baktere të
caktuara, karakteristikat ekologjike dhe
biologjike ose mënyra negative e të jetuarit.
Rreziku nga krijimi mund të zvogëlohet nëse
ndryshohen disa shprehi në stilin e jetesës siç
është prija e duhanit, stresi, sporti, të jetuarit në
mënyrë të shëndetshme dhe ushqimi.

7. SHENJAT E KANCERIT:
Vitet e fundit vihet re një rritje e rasteve me kancer. E
rëndësishme është të njihen shenjat dhe mënyrat
parandaluese të kësaj sëmundjeje të rrezikshme.
Më poshtë do të japim disa nga shenjat të cilat mund të
jenë paralajmëruese të kancerit:
Ndryshimet e gjirit mund të jenë një problem i
përbashkët i femrave dhe meshkujve
Gjëndrrat e shfaqura në gji apo nën sqetulla, tkurrja e
gjirit, ndryshimet në madhësi dhe formë të gjirit, rrjedhjet
e majës së gjirit, plagët në gji apo skuqjet mund të jenë
shenja të kancerit të gjirit. Edhe te meshkujt mund të
shfaqet kanceri i gjirit, por në raste të rralla.

8. SHENJA TE TJERA:
Hemorragjitë e pazakonta te femrat
Hemorragjitë e shfaqura jashtë kohës së menstruacioneve, gjatë menopauzës apo pas marrëdhënieve seksuale
mund të jenë shenjë e kancerit të qafës së mitrës.
Ndjesia e fryrjes dhe tensionimit te femrat
Veçanërisht ndjesia e fryrjes së barkut dhe ndjesia e ngopjes te femrat mund të jetë shenjë paralajmëruese e
kancerit të vezoreve. Nëse personi ndjen dhimbje barku, dhimbje në pjesën e fundme të barkut dhe urinon shpesh
duhet të vizitohet menjëherë te mjeku.
Kanceri i prostatës te meshkujt mund të shfaqet nga ndryshimet e zakoneve të tualetit
Urinimi i shpeshtë dhe me dhimbje, shfaqja e njollave të gjakut në urinë mund të jenë shenjat e para të kancerit të
prostatës ose fshikëzës urinare. Një nga shkaqet e shfaqjes së gjakut në urine mund të jetë dhe kanceri në veshka.
Rënia e menjëhershme në peshë
Mungesa e oreksit dhe dhënia e më shumë se 5 kileve brenda disa muajve mund të jetë shenjë paralajmëruese e
kanceri të pankreasit, stomakut, ezofagut apo mushkërive.
Temperaturë e lartë dhe e vazhdueshme
Kjo shenjë mund të paralajmërojë kancerin e gjakut si leukeminë apo linfomën. Mund të shfaqet edhe si shenjë e
kancerit të veshkave dhe mëlçisë.
Nëse ndiheni vazhdimisht të lodhur
Lodhja e vazhdueshme mund të jetë shenjë e shumë sëmundjeve. Por një lodhje e cila nuk kalon për disa javë, nuk
kalon as me pushim mund të jetë shenjë e një sëmundjeje serioze.
Kujdes ndryshimet te gjëndrat limfatike!
Shfaqja e gjëndrrave në qafë apo nën sqetull të shoqëruara me dhimbje, dobësim, djersitje gjatë natës dhe
temperaturë mund të jetë shenjë e kancerit të gjakut (linfoma).
E kollitura dhe ngjirja e zërit
Veçanërisht mund të shfaqet te personat të cilët konsumojnë cigaren për një kohë të gjatë. Një e kollitur e fortë dhe
e vazhdueshme e shoqëruar edhe me sekrecione me gjak, marrje fryme dhe ngjizje zëri të bën të dyshosh për
kancerin e mushkërive.
Vëzhgoni ndryshimet e lëkurës
Një masë e shfaqur kohëve të fundit apo acarim i një nishani apo shenje ekzistuese, ndryshimi i formës dhe
madhësisë së saj mund të jetë shenjë e kancerit të lëkurës.

9. Kanceri, format më të shpeshta me të cilat shfaqet:
FOTO:
EVOLUCIONI I
KANCERIT:

10. Kanceri, format më të shpeshta me të cilat shfaqet:
Gjithmonë e kemi emërtuar thjesht me të njëjtin emër, por format e
shfaqjes së tij janë shumë të ndryshme e të rrezikshme për shëndetin
e njeriut.
Ne e konsiderojmë kancerin si një sëmundje të vetme, në fakt bëhet
fjalë për qindra sëmundje të ndryshme, që prekin thuajse të gjitha
pjesët e trupit tonë, të cilat vijnë nga shkaqe të ndryshme e lënë
pasoja po të ndryshme.
Ajo çka është e rëndësishme të dimë, është që sëmundjet janë të
lidhura ngushtë me mënyrën tonë të jetesës, po aq sa edhe me gjenin,
por kjo e para është shumë e rëndësishme. Nga mënyra se si pimë, si
ushqehemi, çfarë higjiene kemi, apo qoftë edhe faktorët shoqërorë në
vetvete, ndikojnë në një masë të madhe e të drejtpërdrejtë në
shëndetin tonë. Por për sa i takon kancerit, cilat janë llojet e tij dhe si
ndikon mënyra e jetesës te shfaqja e tyre në organizëm?

11. KANCERI I GJIRIT:
Kanceri i gjirit
Është kanceri më i përhapur te gratë, kryesisht në vendet e zhvilluara.
Çdo vit, po të marrim si shembull vetëm Britaninë e Madhe, diagnostikohen me këtë
sëmundje 44 mijë gra, pra mbi 100 gra në ditë dhe ky numër është rritur në masën
50% në 20 vitet e fundit. Në botë çdo vit diagnostikohen mbi 1 milion femra. Rritja e
numrit të pacienteve vjen për shkak të ndryshimit të rregullave të mëmësisë. Kështu,
në kohët moderne gratë lindin shumë më vonë se më përpara, kanë familje më të
vogla dhe i ushqejnë fëmijët me gji për një kohë shumë më të shkurtër nga sa kanë
bërë nënat dhe gjyshet e tyre. I gjithë ky ndryshim e rrit shumë predispozitën ndaj
zhvillimit të kancerit të gjirit.
Por ndërsa shtohet numri i të diagnostikuarve, është pakësuar shumë numri i
vdekjeve. Shkaku kryesor është parandalimi dhe dalja e medikamenteve të duhura.
Kanceri i fshikëzës së urinës.Përqindja më e madhe e personave me një problem të
tillë është në Egjipt. Në këtë vend të Afrikës së Veriut, ky është lloji më i përhapur i
kancerit. Shkaku është një parazit që përhapet shumë me emrin bilharzias. Është një
lloj kanceri më i përhapur te meshkujt se te femrat. Në vende të tjera të botës shkaqet
janë duhanpirja dhe ekspozimi ndaj kimikateve industriale. Ky lloj kanceri zhvillohet
brenda organizmit të njeriut për një periudhë 20-25-vjeçare para se të shfaqet.

12. KANCERI I SHTYLLES KURRIZORE:
Kanceri i shtyllës kurrizore
Kjo është një sëmundje të varfërish. shkaktuar
nga një virus papilloma virus (HPV), që
transmetohet seksualisht. Është mjaft i përhapur
në Afrikën Nënsahariane, Amerikën e Jugut, Indi
dhe Lindje e Largët. Që prej disa kohësh ekziston
edhe një vaksinë e posaçme parandaluese.

13. KANCERI I TESTIKUJVE:
Është lloji i katërt më i përhapur në botë, edhe pse në Emiratet e
Bashkuara Arabe zë vendin e parë. Ky lloj kanceri ka lidhje me
përdorimin e tepruar të mishit të kuq dhe mungesën e ushqimit me
fruta e perime të freskëta. Një tjetër shkak është edhe jeta sedentare.
Afrika dhe Azia kanë një probabilitet më të vogël, pasi dietat këtu janë
thellësisht vegjetariane. Sarkoma e Kaposit Ky kancer i rrallë është bërë
i zakonshëm në Afrikë, për shkak të SIDA-s, që dobëson në maksimum
sistemin imunitar. Ndryshe nga shumë lloje kanceresh të tjerë, që nisin
në një pjesë të trupit dhe më pas përhapen, ky lloj kanceri mund të
nisë kudo ose në shumë vende të ndryshme njëherazi. Ai është kancer
i muskulit, i nervave, por mund të merret fillimisht si kancer mëlçie,
apo gjiri. Trajtimi i tij bëhet me kimioterapi.

14. KANCERI I MUSHKERIVE:
Kanceri i mushkërive
Është më i përhapuri në botë, edhe pse 100% i
parandalueshëm. Mjafton thjesht të mos pish
duhan. Numri i të diagnostikuarve me këtë lloj
sëmundje u rrit shumë në vitet ‘70, por që atëherë
me heqjen dorë të njerëzve nga duhani është ulur
ndjeshëm edhe numri i të sëmurëve. Vendet e
zhvilluara vuajnë më shumë dhe nëse do të
vazhdohet të pihet duhan me ritmin aktual,
parashikohet që gjatë këtij shekulli të humbasin
jetën 100 milionë persona vetëm nga kanceri i
mushkërive.

15. LYMPHOMA:
Lymphoma
Numri i të diagnostikuarve me këtë sëmundje sa
vjen e po rritet. Ai është kanceri i sistemit
limfatik. Përqindjen më të lartë e ka në
Amerikën e Veriut, Australi dhe në Zelandën e
Re. Personat me imunitet të reduktuar, si ata me
SIDA, janë më të ndjeshëm ndaj sëmundjes.

16. KANCERI I MELCISE:
Kanceri i mëlçisë
Lidhet me hepatitin kronik B e C dhe shkaktohet nga
viruse të përhapura në Afrikë dhe në Azi.
Shkaktohet gjithashtu edhe nga aflatoksina, një myk
që rritet te gruri dhe misri. Shpesh ky lloj kanceri nis
në një pjesë tjetër të trupit dhe përhapet në mëlçi.
Shkak për kancerin e mëlçisë është edhe të pirët e
shumtë. Kanceri i gojës Është më i zakonshmi në
Indi dhe Sudan. Në Perëndim, shkaku kryesor është
duhani dhe pijet alkoolike.

17. KANCERI I PROSTATES:
Kanceri i prostatës
Është kanceri më i zakonshëm për evropianët, amerikanët
dhe australianët. Është i rrallë te meshkujt nën 50 vjeç
dhe dy në tri raste janë meshkuj mbi 70 vjeç. Sëmundja
ka shumë të bëjë me trashëgiminë. Nëse keni histori
familjare me një sëmundje të tillë, atëherë kujdes se
rrezikoni shumë. Shkaqet e kancerit të prostatës janë
ende të paqarta. Disa prej tyre kanë nevojë për
operacione të menjëhershme, ndërsa të tjerë mund të
mbahen në një gjendje prehjeje vetëm me ilaçe.

18. KANCERI I EZOFAGUT:
Kanceri i ezofagut
Është shumë i përhapur, në të gjitha vendet e botës, por
kryesisht në Kenia dhe Etiopi. Në Evropë kohët e fundit ka
pësuar një rritje për shkaqe që ende nuk dihen.
Kanceri i stomakut:
Japonia shpesh mbahet si vendi me dietën më të
shëndetshme në botë, por ka edhe përqindjen më të lartë
të kancerit të stomakut, kryesisht te meshkujt. Ndoshta
shkaku është ushqimi shumë i kripur. Gjithsesi, për të
shmangur atë rekomandohen ushqime të freskëta dhe
fruta e perime.

19. SI MJEKOHET KANCERI I
STOMAKUT:
Si duhet mjekuar kanceri në stomak
Ashtu si për çdo lloj sëmundje, kurimi për këtë sëmundje bëhet në
mënyrë individuale, pasi varet nga lloji i sëmundjes, zhvillimi, përhapja
e tumorit, faza e sëmundjes si edhe gjendja e përgjithshme e shëndetit
të pacientit. Fatkeqësisht për shkak se stomaku në fazat fillestaret
sëmundjes shkakton shumë pak simptoma, sëmundja vazhdon të
përhapet edhe kur rezultatet kanë dalë të mira. Kurimi i kancerit të
stomakut përfshin kirurgjinë, kimioterapinë, terapinë biologjike.
Pacienti mund t’i nënshtrohet një operacioni të lehtë, i quajtur Biopsia,
për të marrë një kampion te vogël të kancerit për analiza. Radioterapia
dhe kimioterapia të kombinuara bashkë nëse sëmundja ka përparuar
shumë. Kirurgjia, një operacion për të evituar përhapjen e kancerit.
Kirurgjia është kurimi më i përhapur me kancerin e stomak.

20. LLOJET ME TE PERHAPURA TE
KANCERIT:
Llojet më të përhapura të kancerit
Janë më shumë se 9200 njerëz që vuajnë nga kanceri në
stomak. Tre janë llojet kryesore të kancerit në stomak:
limfatik, tumori i stomakut, dhe tumori kancerogjen. Limfatik,
janë kancere të indeve të sistemit imunitarë që ndonjëherë
gjendet në “muret” e stomakut. Tumori i stomakut zhvillohet
nga indet e “mureve të stomakut”. Ndërsa lloji i tretë, pra
tumori kancerogjen janë tumoret e qelizave të stomakut. Nëse
të tre këta lloje kaceresh arrihen të identifikohen që në
fillimet e sëmundjes, atëherë mundësitë që të kurohen apo të
evitohet zhvillimi i mëtejshëm i tij është shumë i madh.
Kanceri limfatik njihet edhe si lloji më i rëndë i kancerit, i cili
përparon shumë shpejt në një kohë shumë të shkurtër dhe
mund të çojë deri në humbjen e jetës.

21. CFAREESHTEQELIZAE TUMOREVE:
Çfarë është qeliza e tumoreve
Ka qindra lloje qelizash po kështu edhe qindra lloje kanceri pak nga të
cilat mund të kurohen në të njëjtën mënyrë. Jeta e çdo qelize është
planifikuar të veprojë nëpërmjet instruksioneve të kodifikuara, të
quajtura gjene të cilat mbahen në bërthamën e tij. Këto u tregojnë
atyre si të veprojnë, kur të ndahen, kur të riprodhojnë dhe kur të
vdesin. Kur udhëzimet lidhur me shumëfishimin apo vdekjen e qelizave
janë të gabuara qeliza mund të filloje të ndahet në mënyrë të
pakontrolluar dhe nuk vdes në kohen e duhur. Në këtë mënyrë kanceri
nuk ndjek udhëzimet e duhura që bëjnë ndarjen e drejtë të qelizave.
Sa herë që qelizat ndahen udhëzimi “i keq” riprodhohet dhe në këtë
mënyrë vazhdon shumëfishimi i pakontrolluar i qelizave. Këto qeliza
shumëfishohen shumë shpejt, mblidhen në të njëjtin vend dhe
formojnë atë që në quajmë tumor.

22. DYFISHOHEN RASTET E
KANCERIT NE EZOFAG:
Dyfishohen rastet e kanceri në ezofag
Me zhvillimin e shkencës, teknikës dhe zhvillimit të nivelit mjekësor,
shumë sëmundje tashmë nuk përbëjnë më rrezikshmëri. Por, pjesa më
dërmuese e sëmundjeve të kancerit, janë ende të vështira për t’u
kuruar duke u kthyer në shqetësim për shëndetësinë publike. Një nga
sëmundjet e kancerit, ajo e ezofagut është ndër shkaqet kryesore të
vdekjeve në vendin tonë, të shkaktuara nga tumoret malinje. Studimi
tregoi se incidenca në vite e kancerit të ezofagut të operuar tregoi
dyfishimin e saj brenda një periudhe 10-vjeçare dhe mbijetesa 5-
vjeçare e pacientëve ishte shumë e ulët. Mësohet se, rreth 5 mijë
amerikanë preken çdo vit nga tumori gastrointestinal. Nëse tumori nuk
hiqet me mjete kirugjike, të sëmurët zakonisht vdesin brenda një viti
nga dita e diagnostikimit.

23. FOTO:

24. 12 llojet e kancerit që trashëgohen:
Mjekësia ka pranuar prej kohësh se një përqindje e rrezikut të prekjes nga kanceri ka
lidhje me gjenetikën.
Praktikisht, nëse familjarët tanë kanë vuajtur nga kjo sëmundje, ne jemi më të
rrezikuar.
Shkencëtarët thonë se mutacionet në ADN-në tonë kalojnë brez pas brezi dhe në disa
raste luajnë një rol shumë të rëndësishëm.
Kështu, ata kanë identifikuar 12 lloje të kancerit që shkaktohen nga trashëgimi i
mutacioneve gjenetike.
Sipas studiuesve të Universitetit të Uashingtonit, janë 12 lloje tumori, shfaqja e të
cilave ndikohet nga trashëgimia gjenetike.
Ato janë kanceri i vezores, i stomakut, i gjirit, i prostatës, dy lloje të kancerit të
mushkërive, glioma, kanceri i kokës dhe qafës, i veshkave, glioblastoma dhe një lloj i
leuçemisë.
Studiuesit analizuan edhe rolin e mutacionit të gjeneve BRCA, të cilat kanë lidhje me
kancerin e vezoreve dhe atë të gjirit. BRCA1 dhe BRCA2 janë gjenet që e detyruan
aktoren Anxhelina Zholi të kryente një mastektomi të dyfishtë dy vite më parë.
Nëna e gjashtë fëmijëve hoqi vezoret si një masë parandaluese për kancerin, pasi
doktorët zbuluan se ajo kishte 87 % më shumë rrezik se gratë e tjera për t’u prekur nga
kanceri i vezoreve dhe ai i gjirit.

25. FOTOTE NDRYSHME:

37. Worked by SELENA RADA
FALEMINDERIT PER VEMENDJEN: