Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-7

1. ТЭЭВРИЙН САЛБАРЫН АЯЛАЛ
ЖУУЛЧЛАЛ
Л Е К Ц 7 Б А Г Ш Г. А Р И У Н А А

2. Óëñ îðíû íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä çàì òýýâðèéí
õàðèëöàà ÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Àÿëàã÷äûí àìàð÷
õîíîãëîõ, òóõëàí õîîëëîõ çîðèóëàëòòàé ãàçðóóä õýäýí
çóóíû òýðòýýãýýñ ýõýíäýý ìîðü, òýìýýã óíàëãàíä
àøèãëàæ ýõýëñíýýñ õîéø õîë ãàçà𠺺ð íóòàãò àÿëàõ
äàëàé òýíãèñ ãàòëàõ, ãîë ìºðíèé ýðýã õàâèàð ,
äàðààãàààð íü õàðèëöààíû ãîë çàìóóäûí äàãóó, íèñýõ
îíãîö áèé áîëîõîä ãàëò òýðýãíèé áóóäàë, òºìºð çàìûí
äàãóó àâòî òýýâýð áèé áîëîõîä àâòî çàìûí äàãóó , íèñýõ
îíãîö áèé áîëîõîä îíãîöíû áóóäàëòàé ãàçàð íóòàã óëñ

3. îðîíä ýíãèéí Òàâåðí áóþó äýí áóóäëààñ ýõëýýä
ºíººãèéí òàíñàã çî÷èä áóóäëóóä öºì çàì õàðèëöààã
äàãàí áàéðëàæ ºðãºæèí õºãæèæ áàéäàã. Æóóë÷äàä
¿ç¿¿ëýõ òýýâðèéí õýðýãñëèéí ¿éë÷èëãýý íü àÿëàë
æóóë÷ëàëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë÷èëãýýíèé ¿íäñýí íýã
õýñýã áîëæ ÿâäàã áºãººä á¿õèé óëñ îðíóóäàä
æóóë÷äûã 纺âºðëºõ çîðèóëàëòòàé óñàí çàìûí,
àãààðûí çàìûí, òºìºð çаìûí , àâòî çàìûí òýýâðèéí
õýðýãñëèéí ïàðê, õ¿÷èí ÷àäàë, õºäëºõ á¿ðýëäýõ¿¿íèé
áàãòàìæ õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.

4. Çàðèì óëñ îðîíä íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý, ýäèéí
çàñãèéí ÷àäàâõè, á¿ñ íóòãèéí ãàçàðç¿éí îíöëîãîîñ
øàëòãààëàí àëü íýã òýýâýð íü äàâàìãàéëæ, àëü íýã
íü ñóë äîðîé õºãæñºí áàéäàã òóë ò¿¿íèéã äàãàí
àÿëàë æóóë÷ëàлûí ÷èãëýë ìàðøðóòàíä íºëººëäºã.
Òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí ¿åä ãàäààä
äîòîîäûí æóóë÷äàä óëñûí òýýâðèéí áàéãóóëëàãóóä
¿éë÷èëæ áàéñàí ÿâäàë íü òåõíèêèéí ïàðê àøèãëàëò
, çàñâàð ¿éë÷èëãýý, íàéäâàðòàé àæèëëàãàà ãýýä
îëîí îëîí ñàéí òàëóóä áàéñàí.

5. Õàðèí ºì÷ õóâü÷ëàëûí äàðàà ýäãýýð áààç, óëñûí
¿éëäâýðèéí ãàçðóóä òàðàí çàäàð÷ õóâèéí ýçýìøëèéí
îëîí àðâàí ÷àäâàð ìóóòàé àæ àõóéí íýãæ¿¿ä áèé áîëñîí
íü çàõ çýýëèéí õóóëü æàìàà𠺺𠺺ðèéí çàìàà ñîíãîñîí
þì. Õàðèí ìîíãîëä èðýõ æóóë÷äûí òîî íýìýãäýõ òóòàì
òýýâðèéí õýðэãñëèéí áàéëàë ïàðê øèíý÷ëýë, çàñâàð,
àøèãëàëò, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðò îãöîì ººð÷ëºëò ãàðñàí
ãýæ ¿çäýã.Ìàíàé îðîí ÿìàð íýãýí òýýâðèéí õýðýãñýë
¿éëäâýðëýäýãã¿é çºâõºí èìïîðòîîð àâäàã ÿâäàë íü ýíý
ñàëáàðûã èë¿¿ õóðäàöòàé õºãæ¿¿ëýõýä òөâөã
ó÷ðóóëäàã.

6. Òýýâðèéí àÿëàë, ò¿¿íèé òºðºë àíãèëàë
Òýýâðèéí õýðýãñýë íü íýã òàëààñ æóóë÷äûã
øèëæ¿¿ëýí áàéðëóóëàõ, 纺âºðëºõ õýðýãñýë áîëäãîîñ
ãàäíà ººðºº àÿëàëûí íýã òºðºë áîëæ ÿâäàã.
Òýýâðèéí àÿëàë ãýäýã íü çîõèîí áàéãóóëàãäñàí
ãðóïï æóóë÷äûí òºëºâëºæ áàòëàãäñàí ìàðøðóòûí äàãóó
ÿìàð íýã òýýâðèéí õýðýãñýë àøèãëàí ÿâàõ àÿëàëûã
õýëíý.Îð÷èí ¿åä àÿëàë æóóë÷ëàä õàìãèéí èõ
õýðýãëýãäýæ áóé òýýâýð íü àâòî çàì, àãààðûí áîëîí
òºìºð çàìûí òýýâýð áîëîîä áàéíà.

7. /íèéò àÿëàëûí 90 îð÷èì õóâüä äýýðõ òýýâðèéí
õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàäàã/. Àãààðûí áîëîí àâòî çàìûí
òýýâýð õºãæèõººñ ºìíº àÿëàë æóóë÷ëàä äàëàé
òýíãèñèéí òýýâýð õºãæèõººñ ºìíº äàëàé òýíãèñèéí
òýýâýð æèíòýé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áàéæýý.
Æóóë÷èä ººðèéí àÿëàëûã òºëºâëºõ人:
*Àÿëàõ õóðä
*Òîõü òóõòàé áàéäàë
*Àÿëàëûí ºðòºã

8. À÷àà òýýâýðëýõ áîëîìæ
*Çîãñîõ áóóäàëëàõ áîëîìæ
*Õîîëëîõ áîëîìæ
*×èìýý øóóãèàí
*Óíòàæ àìðàõ íºõöºë
*Ìýäýýëëèéí õýðýãñýë
*Àþóëã¿é áàéäàë ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã ãîë÷ëîí
àíõààðäàã.

9. Õàðèí æóóë÷èä äýýðõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã ººð ººðèéí
ñîíèðõîë , ¿çýë áîäëîîð ¿íýëýí à÷ õîëáîãäîë ºãäºã.
Äèéëýíõ îëîíõ íü:
1.Àÿëàõ ¿åä àþóëã¿é áàéäàë
2.¯íý ºðòºã, ¿íèéí õºíãºëºëò
3.Òàâ òóõ, òîõèëîã áàéäàë
4.Òýýâýðëýëòèéí õóðä çýðãèéã íýí òýðã¿¿íä òàâüäàã.

10. Òýíãèñèéí áîëîí ãîë ìºðíèé òýýâýð íü õýäèéãýýð
áàãòààìæòàé , òîõèëîã , á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýýãýýð
á¿ðýí õàíãàãäñàí áîëîâ÷ òóóëàõ ÷àäâàð, õóðä ìóóòàé
áàéäàã.Õàðèí íèñýõ îíãîö õàìãèéí õóðäàí õàðüöàíãóé
òîõèëîã áîëîâ÷ ¿íý ºðòºã ºíäºðòýé áàéäàã. Àâòî òýýâýð
íü òóóëàõ ÷àäâàð, çîãñîõ áîëîìæ ñàéòàé ÷ áàãòààìæ
ìóóòàé .Òºìºð çàìûí òýýâýð òîõèëîã, ¿íý ºðòºã áàãàòàé,
áàãòààìæ ñàéòàé ÷ òóóëàõ ÷àäâàð, çîãñîõ áîëîìæ
áàãàòàé áàéäàã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä íèñäýã òýðãèéã àÿëàë
æóóë÷ëàëä ºðãºí õýðýãëýõ áîëñîí. Õýäèéãýýð íèñäýã
òýðýã íü õóðäòàé, òóóëàõ ÷àäâàð ñàéòàé, õàðüöàãóé
òîõèëîã áîëñîí ÷ ÷èìýý øóóãèàí èõòýé, àÿëàëûí ºðòºã
ºíäºðòýé .

11. Àâòî òýýâýð
Àâòî òýýâýð íü ºíººã õ¿ðòýë àÿëàë æóóë÷ëàëûí
òýýâýðëýëä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëñýýð áàéãàà áºãººä
¿íäñýí õî¸ð ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã.
1.Àÿëàëûí áèå äààñàí òºðºë
2.Òðàíñôåð õèéõ õàìãèéí òîõèðîìæòîé òýýâýð
Òóõàéí óëñ îðíû õºãæëèéí ò¿âøèí, äýä á¿òöèéн
õºãæè뺺ñ øàëòãààëæ àëü íýã òýýâðèéí ñàëáàð
èë¿¿òýé õºãæñºí áàéäàã.

12. ªíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä àãààðûí òýýâðèéí
àñàð òîì ñ¿ëæýýòýé áàéäàã ó÷ðààñ äèéëýíõ
æóóë÷èä àãààðûí òýýâðèéã ñîíãîäîã. Åâðîïîä ãýõýä ë
àâòî òýýâðèéí ýçëýõ õóâèéí æèí 10 õóâü áàéäàã.
Õàðèí ìàíàé îðíû õóâüä àâòî òýýâðèéí ñàëáàðò
èõýýõýí õóâü íýìýð îðóóëäàã.
Àâòî òýýâðèéí àøèãòàé òàë íü òóóëàõ ÷àäâàð
ñàéòàé , àÿëëûí çàðäàë áàãàòàé, à÷àà òýýâýðëýõ
áîëîìæ ºíäºð, àÿëаëыí ÿâöàä çîãñîõ áîëîìæòîé ,
àøèãëàëòûí çàðäàë áàãàòàé çýðýã ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä þì.

13. Äóòàãäàëòàé òàë íü ñóóäëûí òîî, áàãòààìæ áàãà,
õóðäíû æèãä áóñ áàéäàë, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã
áîõèðäóóëäàã áàéäàë õîëûí àÿëàëûí ¿åä òîõü òóõòàé
áóñ çýðýã áóñ þì. Æóóë÷äûã ãàçðààð òýýâýðëýõýä
àâòîáóñ õàìãèéí èõ õóâèéã /78%/, ñóóäëûí àâòîìàøèí
/17%/, áóñàä àâòî òýýâðèéí õýðýãñýë /5%/-èéã
ýçýëäýã. Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé àÿëàë íü èõýâ÷ëýí
ãðóïïýýð çîõèîí áàéãóóëàãääàã ó÷ðààñ æóóë÷íû
çîðèóëàëòûí àâòîáóñ íü õîëûí çàéí àÿëàлä õàìãèéí
òîõèðîìæòîé áàéäàã. Àâòî òýýâðèéí õàìãèéí
õ¿íäðýëòýé àñóóäàë íü ýêîëîãè, áàéãàëü îð÷íûã
áîõèðäóóëàõ ÿâäàë þì

14. Аялал жуулчлалын авто тээврийн
хэрэгслийн төрөл, ангилал

15. Ìàøèíû äîòîîä øàòàëòûí õºäºëã¿¿ðèéí óãààðààñ
í¿¿ðñòºðºã÷èéн èñýë, àçîòûí èñýë ãýõ ìýò ÿíç
á¿ðèéí õîðòîé áîäèñóóä ãàðäàã. Èéìýýñ ñ¿¿ëèéí
¿åä ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä õèéí /ãàç/ õºäºëã¿¿ð,
óñòºðºã÷èéí õºäºëã¿¿ð , ìàõîâèê õºäºëã¿¿ð áîëîí
íàðíû ýð÷èì õ¿÷èéã àøèãëàí ÿâäàã àâòîìàøèíóóäûã
àÿëàë æóóë÷ëàëä ºðãºíººð àøèãëàæ ýõýëæ áàéíà.
Õèéí õºäºëã¿¿ðèéã áàðàã á¿õ óëñ îðîíä õýðýãëýæ
áàéíà. Õèéí õºäºëã¿¿ð íü íåôòèéã áîäâîë áàéãàëü
îð÷èíä áàãà ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã.

16. Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð á¿õèé ýëåêòðîáóñóóäûã
Ãåðìàí, ÀÍÓ, ßïîí, Èõ áàðèòàíè ºðãºí õýðýãëýæ
áàéíà. Òåõíèê, òåõíîëîãèéí äýâøëèéí òîä æèøýý
áîëîõ ýíý õºäºëã¿¿ð íü çàéãààð /àêêóìëÿòîð/
àæèëëàäàã áºãººä íýã óäàà öàõèëãààíä çàëãàæ
öýíýãëýýä 48 öàã ÿâäàã ãýíý. Ìàõîâèê ýíåðãèéí
õºäºëã¿¿ð ãýäýã íü áààäóóòàé òºñòýé ìåõàíèçì
áºãººä íýã ò¿ëõýëòýýðýý ýíåðöèíé õ¿÷ýýð ºäºðòºº
ÿâàõ ÷àäàëòàé áàéäàã. Õàðèí óñòºðºã÷èéí àòîìûí
õºäëºã¿¿ðèéã ßïîíä çîõèîí á¿òýýñýí áºãººä îäîîãîîð
çºâõºí ñóóäëûí àâòîìàøèíóóäàä ë òóðøèæ áàéíà

17. Óñòºðºã÷èéí õºäºëã¿¿ðèéã áè÷èë àòîìûí öàõèëãààí
ñòàíöòàé õàðüöóóëàí òºñºººëæ áîëîõ áºãººä ýíý
õºäºëã¿¿ð íü óñààð àæèëëàäàã.
Õýäèéãýýð áàéãàëü îð÷èíä ñºðºã íºëºº áàðàã
ó÷ðóóëàõã¿é õºäºëã¿¿ðèéí òºðë¿¿ä áèé áîëñîí ÷
äîòîîä øàòàëòûí õºäºëã¿¿ð òýäýíä áàéð ñóóðèà
òàâüæ ºãºõã¿é ë áàéíà.¯¿íèé ó÷ðûã íåôòèéí
êîìïàíèóäûí çîãñîëòã¿é ¿éë àæèëëàãàààòàé õîëáîí
òàéëáàðëàäàã.
Ñ¿¿ëèéí ¿åä äýä á¿òýö ñóë õºãæñºí

18. бàéãàëü öàã óóðûí õ¿íä íºõöºëòýé óëñ îðíóóäàä òóóëàõ
÷àäâàð ºíäºðòýé, òîõèëîã, òóñãàé çîðèóëàëòààð òîíîãëîñîí
àâòîìàøèíóóäûã àÿëàë æóóë÷ëàëä àøèãëàæ áàéíà. ̺í
àâòîìàøèíûã ÷èðã¿¿ë õýëáýðýýð àøèãëàõ áîëîìæòîéãîîð
òîíîãëîñîí äýëãýãääýã ìàéõàí ÷èðã¿¿ë áîëîí òîõèëîã àÿíû
÷èðã¿¿ë ñóóöóóäûã æóóë÷èä èõýýð ñîíèðõîõ áîëëîî.
Ìàíàé îðíû õóâüä àâòî òýýâðèéã àÿëàë æóóë÷ëàëä ºðãºí
àøèãëàæ áàéíà. ¯¿íä:
*Àãààðûí òýýâðèéí ñ¿ëæýý áàãàòàé
*Äèéëýíõ ¿çìýð¿¿ä íü õîë áàéðëàëòàé, àâòî ìàøèíààð
î÷èõîîñ ººð áîëîìæã¿é çýðýã íü íºëººëæ áàéíà.

19. АНХААРАЛ
ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА