Boekvoorstelling "Bunsbeek. Plaatsnamen en hun geschiedenis" door dr. fil. Paul Kempeneers te Glabbeek op 11 december 2014.

1. Bunsbeek
Plaatsnamen en hun geschiedenis
Dr. Paul Kempeneers
11 december 2014

2. Overzicht van de lezing
• Deel I: Mijn werkgebied: het Hageland
• Deel II: Verzameling van het materiaal
– 1. Gedrukte werken
– 2. Archiefteksten
– 3. Cartografisch materiaal
– 4. Alfabetische lijst van toponiemen
– 5. Historische atlas: thesaurus en kaarten
• Deel III: Verwerking van het materiaal
– 1. Bunsbeek: situering
– 2. Toponiemen in rubrieken en klapper achteraan
– 3. Illustraties: historische documenten, kaarten en foto’s

3. Mijn werkgebied: het Hageland
DEEL I

4. Kaart van Oost-Brabant, adm. kaart 1973
• Behandelde gemeenten
• Onvoldoende
toponymische gegevens

5. Verzameling van het materiaal
DEEL II

6. Deel II – Verzameling van het materiaal
GEDRUKTE WERKEN

7. Werken en artikels over Bunsbeek
- P.V. Bets, Geschiedenis van Oplinter, Bunsbeek en Houtem, 1870.
- Alph. Wauters, Canton de Glabbeek, 1882, 12 blz.
- Losse artikelen, vb. in het Jaarboek.

8. Deel II – Verzameling van het materiaal
ARCHIEFTEKSTEN

9. Rekenkamers in Brussel 44.677

10. Goederen van de pastorie in 1549 (kerkarchief 2690)

11. Telling van 1709

12. Deel II – Verzameling van het materiaal
CARTOGRAFISCH MATERIAAL

13. De Winterbeek
of Vloedgracht
in het
Lindeveld

14. Eigendom van de
Grote H. Geest:
voormalig Hof van
Bunsbeek

15. Opmeting van het
Pachthof van
Heilissem door J.
Anciaux, 1742

16. Idem. Detail
van kerk en
omgeving

17. Schets van Paul
Lindemans in ESB
1944

18. Deel II – Verzameling van het materiaal
ALFABETISCHE LIJST VAN
TOPONIEMEN

19. Attestaties chronologisch gerangschikt
Bremakker
- 1458 (Vlaasveld) prope locum dictum breemacker ... venientem ad
culturam dictam ysersche coutere (K 8394, f. 149).
- 1528 een plecke lants (1 b) ... gelegen is met een sterte comende tot aen
tvlaesvelt jnden breemacker int lindekens velt r. ... tcloester van heylessem
(SG 5930).
- 1547 op dyseren couter aenden bremacker (SG 6892, f. 133).
- 1547 Tclooster van sinte Agneeten (1 d) aenden breemacker (SG 6892, f.
153); aenden breemacker R. die tafel van bunsbeck (f. 158).
- ca. 1549 prope locum dictum breemacker (K 2690, p. 10).
- 1617 int vlaesvelt bij den breemacker (K 8461).
- ca. 1700 prope locum dictum breemaecker (K 2690, p. 29).

20. Attestaties chronologisch gerangschikt
Pippensvoort
- 1225 in loco qui dicitur pippensfort (An. 1895, p. 305).
- 1340 de puppensfoert (LM, f. 76d verso); Apud puppensuort (f. 9e verso); apud puppensuort opdi uelpe (f. 9e verso); pippensfoert (LM,
f. 266v).
- 1379 jan van pijpensvoert, janne van puppensvoert (VG 785).
- 1383 iohanni de pippensuort (K 10.934bis, f. 16).
- 10 nov. 1392 te pypensvort (O 218, ch 1596).
- na 1400 Apud puppijnsuoirt et boeslintere (R 44.677, f. 15).
- na 1400 Apud puppijnsuoirt et boeslintere, Johannes de puppijnsuoirt, in puppensuort (R 44.677, f. 15 en 15v).
- 1403 int pippensvoirt neuen des gasthuijsbeempt van Thienen (K 16.145, f. 8).
- 1413 apud puppensvoert (O 218, ch 1929).
- ca. 1420 apud puppensvoirt (R 44.678, f. 16).
- ca. 1440 Puppijnsuoirt (R 44.679, f. 12).
- ca. 1440 Jan vranx (> henr. vanden nuwenhuyse) ... van eenen stucke vroente bi sine woninge te puppiinsuoirt (R 44.679, 15v).
- 1442 Apud puppensvoert (R 44.681, f. 3).
- 1458 versus pippensvoirt (K 8394, f. 145).
- 1547 te puppensuoert (SG 6892, f. 11v).
- ca. 1549 (Curia) in cultura predicta (= dat achterste vroenroth) plus versus pippensvoort inter bona monasterij sancti Agnetis oppidi
Thenensis ex ijbus lateribus ... versus paludes (K 2690, p. 1).
- 1553 tot pippensvoirt (O 219).
- 1576 te pijpensfort (O 219).
- 1577 In bunsbeke ... tot puppisfort (RL, f. 15).
- 1626 Puppelsfort (O 219).
- 1636 binnen Bunsbeeck ... tot Puppensfoert (RL, f. 30).
- 1641 in het broeck uan puppensfoert R. die groote uelpe (SG 2048, f. 29).
- 1646 tot puppensfort (Jac 648, f. 132v).
- 1647 naer pupersfort, puppersfort (RA, f. 116v en 225).
- ca. 1700 tot puppersvoort (Acte II, f. 35').
- 1742 Pupisfort (KPH 907).
- 1756 a pipesvort (k. Nav. i, f. 4).
- 1763 (H.Geest Leuven) tot Püppensfort onder binsbeeck (O 15, nr. 38).
- 1777 Hameau Pipens-Fort (k. Ferraris).
- 1813 Pipersfort (RW, art. 138).
- 1821 vers le hameau dit puppijns voort (Tab Attenrode).
- 1824 Pupinis Fort (k. Meyers A1).
- 1845 Pepinus Fort hameau (ABu).; 1845 Pepinis Sart (ABu, dp 3). A148 en omg.
- ca. 1860 Puppinus fort Hameau (k. Popp).
Aan overgang van oude weg naar Diest en de Velp. Verklaring Claes 1987, p. 162 (niet zeker of hiermee Pippijn van Landen wordt
bedoeld, kan evengoed een andere Pippijn zijn). Vgl. andere voorden, zoals Bekkevoort, Oedenvoort in Wommersom.
Oorspronkelijk Pippens-, cf. Pippijn in Leven in Landen. Niet Pipinusvaart (Bets, 1870, 83). Omgeving A 107, A 144.

21. Deel II – Verzameling van het materiaal
HISTORISCHE ATLAS:
THESAURUS EN KAARTEN

22. Voorbeeld van thesaurus: percelen in sectie A
A 167: 4,00. Huis. - 1845 Geerts, Jean; 1860 Geerts, Joannes, bleeker, Bunsbeek.
A 168: 10,60. Land. - 1845 Geerts, Jean; 1860 Geerts, Joannes, bleeker, Bunsbeek.
A 169a: 14,90. Hof. - 1845 Vander Eyke, Henri, timmerman, Bunsbeek; 1860 Giedts, Franciscus,
landbouwer, Bunsbeek (a).
A 170a: 3,00. Huis. - 1845 Vander Eyke, Henri, timmerman, Bunsbeek; 1860 Giedts, Franciscus,
landbouwer, Bunsbeek (a).
A 170b: 90 ca. Huis. - 1845 Vander Eyke, Henri, timmerman, Bunsbeek; 1860 Giedts, Franciscus,
landbouwer, Bunsbeek (b).
A 171: 7,80. Huis. - 1821 Gabriel Lycops; 1845 Lycops, Arnold, landbouwer, Bunsbeek; 1860
Lycops, Petrus Franciscus, Bunsbeek, en Lycops, weduwe Rumoldus, landbouwster, idem,
vruchtgebruikster.
A 172: 13,20. Hof. - 1821 Gabriel Lycops; 1845 Lycops, Arnold, landbouwer, Bunsbeek; 1860
Lycops, Petrus Franciscus, Bunsbeek, en Lycops, weduwe Rumoldus, landbouwster, idem,
vruchtgebruikster.
A 173: 2,00. Tuin. - 1742 Abdij van Heilissem; 1845 Leclerck, de erfgenamen, Pellaines; 1860
Leclercq, erfgenamen Guilielmus, Pellaine.
A 174a: 1,44,80. Boomgaard (1845). Weide. - 1742 Abdij van Heilissem; 1845 Leclerck, de
erfgenamen, Pellaines (a); 1860 Hallaux, Martinus Josephus, pastoor en consoorten, Pellaines (a).
A 174b: 1,65,60. Land (1845). Weide. - 1742 Abdij van Heilissem; 1845 Leclerck, de erfgenamen,
Pellaines (b); 1860 Hallaux, Martinus Josephus, pastoor en consoorten, Pellaines (b).

23. Kaarten: voorbeeld uit de Atlas

24. Verwerking van het materiaal
DEEL III

25. Deel III – Verwerking van het materiaal
BUNSBEEK: SITUERING

26. Kaart van de
fusiegemeente

27. Verdeling in secties

28. Deel III – Verwerking van het materiaal
TOPONIEMEN IN RUBRIEKEN

29. Nederzettingsnamen. Voorbeeld Walmersum.
Oude vormen: 1340 retro walmerseem (LM, f. 116v), 1366 walmersheem
(Borré, p. 336), 1383 te walmenseem bi de borne indie prochie van
boensbeke (K 10.934bis, f. 77v), 1454 aen den berch te walmerseem (K
20.193², f. 90), 1458 de bake retro walmershem (K 8394, f. 147v), 1547 te
walmersom, te walmersem wert (SG 6892, f. 13v en 46), 1620 te
walmersem (K 8877, f. 38v), ca. 1700 de baecke retro walseem (K 2690, p.
27), 1775 tot Walmersom (SG 7557, nr. 4), 1787 Andries Pirlé ... huijs ende
hoff te walmersom (K 2692), 1845 Walmersom hameau (ABu), 2000
Walmersem (k. NGI). - Gehucht gelegen in de bocht van de Hagerotbeek
(kaart 3, 5, 8).
Betekenis. Walmersum is een samenstelling van de Germaanse
persoonsnaam Walhamar in de genitief Walhamaris + heem, met de
betekenis 'woning van Walhamar'. Te vergelijken met Wallersheim bij Trier,
777 UUalamar uilla (lees: Walamar villa), 1103 Walmeresheim (TW).

30. Namen voor hoogten en laagten. Voorbeeld De Helle.
Helle: ca. 1360 in de helle (LM, f. 72a), 1600 den wech van stockt naer de
helle (SG 6893, f. 3), 1669 op 't Heijbosch veldt bij de Helle (k. AT, f. 288v =
perceel B 142, kaart 20), 1731 vers le lieu dit hel (K 8951, p. 463), 1747
onder stock bij die helle (SG 301, f. 137), 1755 bij de helle onder bunsbeeck
op t'velt den verrebosch (SG 303, f. 112), 1777 Helle (k. Ferraris), 1821 à
l'endroit dit l'enfer (Tab), 1845 le lieu dit: de Hel (ABu), ca. 1860 De Hel (k.
Popp). - Laagte in Stok en Hoeleden. Helle betekent 'moeras, poel', ook
'helling', uit Germaans *haljō, verwant met *halu 'afhellend' (Gysseling, in:
Med. 1954, p. 101). De naam werd al in Germaanse tijd verbonden met het
volksgeloof en later ook verchristelijkt tot het huidige begrip 'hel'.

31. Veldnamen. Voorbeeld Haverstoppel.
Haverstoppel: 1458 de hauerstoppele ... supra riuum dictum de oude velpe
(K 8394, f. 150v), 1547 Tclooster van heylessem aen die hauerstoppele rgt.
... den gemeyn broyck (SG 6892, f. 77), 1547 eenen beempt geheeten die
hauerstoppel gelegen lancx der velpen aen tdalem broyck (SG 6892, f. 131),
ca. 1549 unum pratum dictum die hauerstoppele (K 2690, p. 11), 1571 byde
hauerstoppel (K 8962), 1617 eenen bempt geheten hauerstoppel (K 8461, f.
6), 1626 die broeckstraet leydende naeden hagelstoppel (O 219), ca. 1700
den haegelstoppel rgt. die meulenstraet van bunsbeeck naer dalem (K 8463,
f. 7), 1742 Hagelstoppelen (KPH 907). - Perceel D 58 onder Vissenaken,
grenzend aan perceel E 315 in Bunsbeek (kaart 32). Haverstoppel, later
vervormd tot Hagelstoppel, is wellicht ironisch bedoeld voor een weide die zo
ruig was als een afgemaaid haverveld.

32. Gebouwen. Voorbeeld Hof van Bunsbeek.
Hof van Bunsbeek: 1463 (Kabbeek, beemd) ghelegen achter thof van
bunsbeec (Kab. 1, f. 38), 1571 achter het hoff te bunsbeecke (K 8962). -
Verdwenen pachthof langs de Schoolstraat, dat eigendom werd van de Grote
H. Geest van Leuven op D 13, nu het Kasteel (zie kaart 29). In 1576 had het
pachthof een oppervlakte van 7 dagmalen 32 roeden.
Pachthof van de Grote H. Geest: 1576 een hofstadt metten borreputte
veruallen kelder bloecke al tsamen groot zynde zeuen dachmaelen xxxij
roeden (O 219), 1594 een hoffstadt metten borputte, vervallen kelder,
bloecke (O 219), 1627 (gemeten door landmeter Guillam Roij) eenen
boogaert oft weijde daer het pachthoff heeft opgestaen nijet verre van de
kercke van Bunsbeeck rgt. de straete gaende van Boeslintere naer de kercke
van Bunsbeeck … de wouwers van Cabbeke (O 219), 1650 Den heyligen
geest van Louen van hunnen gelege tot bunsbeke (O 1652), 1709 (Grote H.
Geest) hunnen gelegge tot Bunsbeeck rgt. heijlesem, cabbeeck ende
sheerenstrate van bunsbeeck naer boeslinter - ix deniers (O 1659), 1763
(land) te vorens boomgaert alwaer het pachthof heeft opgestaen, gelegen tot
binsbeeck bij de kercke (O 15, nr. 34).

33. Wegen: omschrijvingen "van A naar B".
jaar soortnaam van A naar B
1412 supra viam qua itur de boensbeke versus vissenake
1458 via de thenis versus diest
1549 iuxta communem viam euntem de Bunsbeeck versus Thenis
1647 de baen - naer ausloo
1669 Den wech van Bunsbeeck naer Ausseloo
1700 de baen van Thienen naer bunsbeeck
1757 den aerden wegh van bunsbeeck naer thienen
1763 Baene van thienen naer hoole
1767 den dreft - naer het put veldt
1860 Route Provinciale de Tirlemont à Diest

34. Diestweg versus Diestsesteenweg
Type I: 1412 vicum dictum hoeledestrate (O 216, ch 1925), 1556 den
grooten couter oft vlaesvelt … op den ausloewech (O 219), 1547 jnde
winterbeecke by den diestwech (SG 6892, f. 8v).
Type II: 1412 juxta ausloeschen wech (O 216, ch 1925), 1576 op den
sittert neuen die diestersche straete (O 219), 1845 Hautemschevoetbaen
(ABu), 1845 Linterschevoetbaen (ABu), ca. 1860 Hoeledensche straet (k.
Popp), 1977 Diestsesteenweg wordt Tiensesteenweg (Lijst).

35. De Boeninkstraat
Boeninkstraat: 1458 prope houthem supra stratam dictam boenincstrate (K
8394, f. 145), ca. 1549 versus houthem supra stratam dictam boenincstrate
(K 2690, p. 1), ca. 1700 prope houtem supra stratam dictam boeningh straet
(K 2690, p. 23). - Weg naar Houtem in Bunsbeek en Houtem zelf, waar hij
nu Bunsbeekstraat heet. Het eerste lid Boeninc is een afleiding met
Middelnederlands -inc (> Nederlands -ing) van een Germaanse voornaam
Bono of Buno. Misschien te verbinden met de familie van de stichter van
Bunsbeek.
In de omschrijvingen is Bunsbeek het eindpunt: 1458 cum strata veniente
de houthem versus bunsbeke (K 8394, f. 147v), ca. 1549 den vogelsanck ...
communem viam de houthem versus Bunsbeeck (K 2690, p. 12), 1824 Weg
van Hauthem naar Bunsbeek (k. Meyers, D).

36. Deel III – Verwerking van het materiaal
ILLUSTRATIES: HISTORISCHE
DOCUMENTEN, KAARTEN EN
FOTO’S

37. Brief van 1681: klacht tegen de pastoor
(kerkarchief 2691)

38. Kaart met de kapel
van IJzeren

39. De oude en de nieuwe
weg naar Diest

40. De Rotelmolen op een oude prentkaart

41. De Rotelmolen in 2014

42. Fine coronato nobilitatur opus (Verinus).
Van een begonnen werk is 't licht wat lof te halen,
Maar als 't voltrokken is, mag men eerst zegepralen.
Naar: Frans T'Serstevens,
Schat van zedespreuken en lessen.
Brussel, 1755.

43. Dank u voor uw aandacht
Meer informatie:
www.kempeneers.org