Gevolgen van de bezuinigingsmaatregel van VWS - Bussemaker. reactie door de Federatie Opvang.

1. Effecten AWBZ pakketmaatregelen op dak- en thuislozen en vrouwen en kinderen die slachtoffer
zijn van huiselijk geweld – Factsheet 4 november 2008
Wat houden de voorgenomen AWBZ pakketmaatregelen in?
• “Invoering functie Begeleiding, in plaats van Ondersteunende Begeleiding (OB) en Activerende
Begeleiding (AB). De functie Begeleiding wordt gericht op mensen met ernstig regieverlies en
ernstig invaliderende aandoeningen en heeft alleen een zelfredzaamheiddoelstellng. De
participatiedoelstelling van de huidige AWBZ OB en AB komt door de nieuwe functie Begeleiding te
vervallen”
• Volgens het HHM/CIZ onderzoek van 29 oktober 2008 (Onderzoek effecten pakketmaatregelen
AWBZ) komen per 1 januari duizenden cliënten van de maatschappelijke- en vrouwenopvang niet
meer in aanmerking voor functie Begeleiding.
• Deze maatregel komt bovenop het schrappen van Ondersteunende Begeleiding (OB) op
psychosociale grondslag. Hiervoor is een compensatiemaatregel getroffen, waarbij gemeenten een
bedrag van 36 miljoen euro hebben ontvangen.
Wie worden getroffen door de AWBZ pakketmaatregelen?
• Dak- en thuislozen en slachtoffers huiselijk geweld met zware problematiek die in de
maatschappelijke- en vrouwenopvang extramurale begeleiding op psychiatrische grondslag
ontvangen.
• In de maatschappelijke opvang betreft dit mensen die de regie over de meest basale zaken in het
leven (onderdak, eten en fysieke veiligheid) hebben verloren doordat zij dakloos zijn geworden.
Onderliggende oorzaken hiervan zijn psychische stoornissen, verstandelijke beperkingen en
verslaving en ontbreken van een sociaal netwerk. De begeleiding stelt deze mensen in staat zo kort
mogelijk in de crisisopvang te verblijven en met begeleiding snel door te stromen naar een
zelfstandiger woonmogelijkheid waar zij zelfstandig leren te wonen en leven en de regie op hun
eigen leven terug te krijgen.
• In de vrouwenopvang zijn het vrouwen én hun kinderen in crisissituaties van ernstig geweld. Deze
cliënten hebben te maken met ernstig regieverlies over hun leven, psychiatrische gevolgen van de
ernstige mishandeling en opvoedingsproblemen. Zo’n 75% ontvangt begeleiding op psychiatrische
grondslag in de crisisopvang en vervolgopvang, die hen in staat stelt de regie over hun leven van
henzelf en de kinderen terug te krijgen.
Hoeveel mensen in de maatschappelijke en vrouwenopvang worden getroffen door deze
bezuiniging?
• De Federatie Opvang heeft berekend dat het om een groep van circa 5.000 cliënten gaat die vanuit
de maatschappelijke opvang, de vrouwenopvang en Beschermd Wonen begeleiding ontvangen.
• Dit is bovenop de 7.000 cliënten die worden getroffen door de overheveling van OB psychosociaal
naar gemeenten.
Wat is de omvang van de bezuiniging voor deze doelgroep?
• Het gaat om een bedrag van circa 45 miljoen. Dit betreft zowel maatschappelijke als
vrouwenopvang.
• In het HHM/CIZ rapport staan cliëntgroepen beschreven die onder de nieuwe beleidsregels
indicatiestelling die per 1-1-2009 ingevoerd worden, niet meer voor de functie Begeleiding in
aanmerking zullen komen. Het betreft tien cliëntgroepen, waarvan vier relevant als cliënten die we in
de maatschappelijke- en vrouwenopvang begeleiden (zie voetnoot 1). Als de indicaties AB en OB op
psychiatrische grondslag voor deze vier groepen volledig wegvallen, dan zal een bedrag van circa
45 miljoen euro vanaf 2009 op jaarbasis niet meer uit de AWBZ worden gefinancierd (deze
berekening is gebaseerd op het niveau van de productieafspraken 2008).
• Dit bedrag van 45 miljoen euro komt bovenop de overheveling van de OB op psychosociale
grondslag naar gemeenten (36 miljoen euro). De berekening van OB psychosociaal is gebaseerd op
1
Deze vier groepen worden als volgt benoemd: 1. Chronisch psychiatrische patiënten in de wereld van de
Maatschappelijke Opvang; 2. Stabiele psychiatrische patiënten die niet zelfstandig kunnen functioneren; 3.
Mensen met lichte verstandelijke beperkingen die zelfstandig of thuis bij de ouders wonen; 4. Jongeren en
jongvolwassenen met lichte gedragsproblemen als gevolg van een lichte verstandelijke beperking, die buiten
andere sectoren (zoals psychiatrie, jeugdzorg of justitie) vallen (deze laatste groep betreft ook multi-problem
gezinnen).
1

2. het niveau van 2007 (een stijging van de productie OB psychosociale grondslag in 2008 en 2009
t.o.v. dit bedrag van 2007 is in deze berekening niet meegenomen).
Wat zijn de gevolgen van deze maatregel voor dak- en thuislozen en cliënten vrouwenopvang?
• Dit zal naar verwachting zeer ernstige gevolgen hebben voor de nieuwe instroom in
opvanginstellingen. Voor de groepen die een doorlopende indicatie uit 2008 of eerder hebben, geldt
in 2009 een overgangsregeling waarbij zij, na afloop van de indicatie in 2009, nog slechts een aantal
maanden Begeleiding zullen krijgen.
• Voor dak- en thuislozen betekent dit terugval, waardoor verwaarlozing, vervuiling, overlast, uitval,
schulden en opnieuw dakloosheid zullen toenemen. Deze mensen zijn bijvoorbeeld vatbaar voor
verkeerde vrienden zoals drugsdealers of -gebruikers die bij hen intrekken. Of het leidt tot misbruik
van mensen door verkeerde vrienden of (ex-)partners.
• Voor vrouwen én kinderen in crisissituaties van ernstig geweld, betekent dit dat er wel onderdak
maar bijna geen begeleiding meer kan worden gegeven om hun veiligheid goed vast te stellen en te
zorgen dat er zaken op orde komen met de opvoeding van de kinderen, hun angsten en dergelijke.
Wat zijn de maatschappelijke gevolgen?
Wat betreft dak- en thuislozen:
• Intramuralisering. Indien individuele begeleiding wordt geboden kan deze doelgroep in veel gevallen
weer een zelfstandig bestaan opbouwen. Het scheiden van wonen en zorg zal steeds minder vaak
een mogelijkheid zijn. Het proces van extramuralisering en daarmee besparing van hoge kosten
wordt hiermee stop gezet. Intramuralisering in opvanghuizen en GGZ wordt dan het
toekomstperspectief voor deze doelgroepen.
• De doorstroom uit opvanginstellingen zal opnieuw stagneren omdat deze mensen zonder de
begeleiding niet zelfstandig kunnen gaan wonen.
• In buurten zal het draagvlak voor begeleid wonen voorzieningen dalen omdat de overlast in de wijk
toeneemt als er geen begeleiding meer aan deze cliënten wordt geboden.
Wat betreft vrouwen en kinderen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld
• Afname instroom/doorstroom: Deze maatregelen zullen ervoor zorgen dat vrouwen niet meer zo
snel als nu op eigen benen kunnen staan maar lang in de opvang blijven. Er zal dus minder plaats
zijn om binnen te komen, terwijl er al een tekort aan crisisplaatsen is.
• Moeilijke gevallen (heel ernstig geweld, psychiatrische problemen, lastig gedrag) kunnen niet meer
opgevangen worden door de vrouwenopvang omdat dat voor de andere cliënten door gebrek aan
begeleiding niet te doen is. De politie zal dus als eerste heel erg last krijgen hiervan.
• De gehele aanpak van huiselijk geweld gaat stagneren, terwijl dat rijksbeleid en -prioriteit is
(vrouwenopvang verbeterplan, uitbreiding capaciteit huiselijk geweld, actieprogramma van de G4,
ontwikkelen van de modelaanpak). De kernpartner in deze aanpak kan niet meer leveren wat er
nodig is, en wel vanaf januari a.s., een onbehoorlijk korte termijn.
Kosten voor de samenleving
• De kosten van intramuralisering: Extramurale Begeleiding van 3 uren per week kost per klant op
jaarbasis 7.020 euro. Een bed in de crisisopvang kost op jaarbasis 40.000 euro, en in de
nachtopvang 25.000 euro. Beide soorten kosten staan op de begroting van VWS, het één in de
AWBZ, het ander in de WMO.
• Van deze mensen weten we ook dat door inzet van zorg de maatschappelijke kosten drastisch
afnemen en de schade minimaliseert. De gemeente Rotterdam heeft bijvoorbeeld berekend dat door
de inzet van zorg de maatschappelijke kosten van deze doelgroep tussen 2005 en 2009 teruglopen
van 247 miljoen euro naar 167 miljoen euro. Deze trend zal worden gekeerd. De kosten op het
terrein van gezondheidszorg, politie en justitie zullen oplopen als gevolg van een toename van o.a.
uithuisplaatsingen, criminaliteit en de zogenaamde ‘draaideurcliënten’. Deze mensen zitten namelijk
relatief vaak in de gevangenis, zijn onverzekerd, verblijven bovengemiddeld vaak op acute opname
afdelingen van ziekenhuizen en GGZ, maken schulden, plegen misdrijven en veroorzaken overlast
waar burgers schade van ondervinden.
2

3. Wat is het effect op instellingen?
Zorgkantoren kopen AWBZ zorg in op basis van verwachte aantallen indicaties. Voor deze groepen
zullen de zorgkantoren geen indicaties meer verwachten (staat nl in HHM/CIZ rapport). Dus de
zorgkantoren kopen voor 2009, behalve voor de nog tijdelijk doorlopende indicaties uit 2008, geen zorg
meer in. Dat leidt ertoe dat de maandelijkse bevoorschotting door zorgkantoren al per januari 2009 zal
dalen met forse percentages. Dat betekent dat al in de eerste maand van 2009 de instellingen te weinig
geld zullen hebben voor salarissen (afgezien van reserves). Het geeft dus binnen drie maanden vanaf
nu forse problemen.
Als gevolg van de AWBZ pakketmaatregelen neemt de omvang van het totale budget van de
instellingen voor de maatschappelijke en vrouwenopvang met circa 20 tot 25 % af.
Waarom kan deze zorg niet worden verleend door gemeenten, GGZ of in het kader van de
Zorgverzekeringswet?
• Cliëntengroepen die vanaf 1 januari geen begeleiding meer ontvangen, dienen terug te vallen op de
WMO (zoals ook in het HHM rapport staat vermeld). De gemeenten ontvangen echter geen
compensatie voor de extra cliënten die vanaf 1 januari bij hen zullen aankloppen (dit in tegenstelling
tot de overheveling van OB psychosociaal naar de WMO waarbij gemeenten wél compensatie
ontvangen (36 miljoen).
• Gemeenten zijn niet voorbereid op deze invoering van deze maatregel en kunnen de zorg die vanaf
1 januari 2009 niet meer via de AWBZ wordt geboden, niet opvangen.
• Wat betreft de GGZ, dak- en thuislozen krijgen in de meeste gevallen wel behandeling in de vorm
van pillen of methadon uit de GGZ. Van de GGZ kunnen zij niet de begeleiding krijgen die nodig is
om te zorgen dat hun leven niet opnieuw ontspoord. Dat soort begeleiding zit niet in de
Zorgverzekeringswet.
Wat is volgens de Federatie Opvang de oplossing?
• Gezien het bovenstaande bepleit de Federatie Opvang dat deze maatregel voor onze doelgroep
ongedaan wordt gemaakt of dat compensatie voor dak- en thuislozen en cliënten van de
vrouwenopvang beschikbaar wordt gesteld.
• Mocht bovenstaande niet haalbaar zijn, dan is de Federatie Opvang voorstander van het opnemen
van een risicoprofiel in de nieuwe indicatieregels. Dit betekent dat het risico op uitval, terugval,
verwaarlozing, misbruik en geweld wordt meegewogen bij de indicatiestelling. Als er sprake is van
zo’n risicoprofiel dient begeleiding te worden geïndiceerd.
3