SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 53
Descargar para leer sin conexión
Ακαδημία
Περιφερειακής Ενότητας Έβρου
Είμαστε φτιαγμένοι από … αστερόσκονη
Ελένη Καλδούδη
Αν. Καθηγήτρια, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΔΠΘ
30 Μαρτίου 2016
Η οργάνωση του μικρόκοσμου στη σύγχρονη φυσική
οι πιο μακρινοί γαλαξίες που μπορούμε να δούμε σήμερα
με το τηλεσκόπιο Hubble
(σε μια περιοχή του ουράνιου θόλου όση το 1/10 της πανσελήνου)
γαλαξίας: https://en.wikipedia.org/wiki/Universe#/media/File:NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg
πανσέληνος: https://en.wikipedia.org/wiki/Full_moon
Hubble: διαστημικό τηλεσκόπιο σε τροχιά γύρω από τη Γη
ΝΑΣΑ, 1990 (μέχρι ~2030)
13Χ4 m, 11tn
Hubble: https://en.wikipedia.org/wiki/Hubble_Space_Telescope
Αστροναύτης: https://en.wikipedia.org/wiki/Astronaut#/media/File:Astronaut-EVA.jpg
το σύμπαν
διαρκώς διαστελλόμενο
 διάμετρος ~1026 m
 ηλικία ~13.7
δισεκατομμύρια έτη
 αποτελείται από ~200
δισεκατομμύρια γαλαξίες
(και πολλά άλλα αστρονομικά
σώματα και δομές)
The Hubble Deep Field - North
R. Williams (STScI), the Hubble Deep Field Team and NASA
http://museumvictoria.com.au/discoverycentre/infosheets/planets/the-
universe/
1026 m = 100 000 000 000 000 000 000 000 000
26 μηδενικά !!!
1026
ο γαλαξίας μας
 διάμετρος ~100.000 έτη φωτός
 αποτελείται από ~100
δισεκατομμύρια
άστρα με τα πλανητικά τους
συστήματα
(και άλλες δομές)
έτος φωτός = η απόσταση που διανύει το φως
σε ένα γήινο έτος
1 έτος φωτός ≈ 9,5Χ1015 m
ή 9,5 τρις εκατομμύρια χιλιόμετρα
Galaxy Messier 83.
http://www.spitzer.caltech.edu/images/4832-sig11-
016-A-Dusty-View-of-Milky-Ways-Smaller-Cousin
COBE image of the Milky Way
http://map.gsfc.nasa.gov/media/ContentMedia/dirbe123_2p6dec.jpg
24.000 έτη φωτός
1026  1016 m
1016 m = 10 000 000 000 000 000
16 μηδενικά !!!
ηλιακό σύστημα
 διάμετρος ηλιακού συστήματος 5.7 Χ 1012 m
 διάμετρος ήλιου 1,4 Χ 109 m
 8 πλανήτες και πολλά άλλα σώματα (δορυφόροι, αστεροειδείς, κλπ)
http://www.planetaryvisions.com/Project.php?pid=2229
5.7Χ1012 m
1026  1016  1012 m
διάμετρος γαλαξία
διάμετρος ήλιου
= 106
= 1 000 000
η γη
ακτίνα γης 6.4 Χ 106 m
1,7 m
και ψάχνοντας ακόμα παρακάτω…
1026  1016  1012  106 m  10 m
διάμετρος ηλιακού συστήματος
διάμετρος γης
= 106
= 1 000 000
διάμετρος γης
ύψος ανθρώπου
= 106
= 1 000 000
NASA, EPIC, Deep Space Climate Observatory (DSCOVR)
http://www.space.com/31368-nasa-satellite-epic-earth-portraits-video.html
10μm – 100 μm
κύττταρο ενδοθηλίου με μικροσκόπιο
https://en.wikipedia.org/wiki/Cell_(biology)#/media/File:DAPIMitoTr
ackerRedAlexaFluor488BPAE.jpg
1013 =
= 10 000 000 000 000 =
= 10 τρισ. κύτταρα
1026  1016  1012  106 m  10 m  10−6 m
ύψος ανθρώπου
διάμετρος κυττάρου
= 106
= 1 000 000
κρυσταλλογραφία ακτίνων-Χ,
nuclear magnetic resonance (NMR),
φασματοσκοπίες, υδροδυναμικές μέθοδοι,
φασματογραφία μάζας (MS),
surface plasmon resonance (SPR)
atomic force microscopy (AFM)
ηλεκτρονική μικροσκοπία (HM),
συνεστιακή οπτική μικροσκοπία (confocal)
τεχνικές-F (φθορισμού)
κλασική οπτική μικροσκοπία
απεικόνιση (MRI, CT ultrasound)
μοριακή απεικόνιση (PET, MRSI)
(βιο)φυσικές μεθοδολογίες
Διακριτικότητα(resolution)
Πηγή διαφάνειας: Παύλος Αγιανιάν, Επικ. Καθ. ΜΒΓ, magiania@mbg.duth.gr
μόρια
η ύλη αποτελείται από ένα πολύ
μεγάλο αριθμό διαφορετικών ουσιών,
που κάθε μια χαρακτηρίζεται από το
δικό της μόριο
http://www.uniprot.org/
(Οκτώβριος 2015)
549.000
πρωτεΐνες (μετά από
ανεξάρτητη
αξιολόγηση)
50.800.000
πρωτεΐνες που δεν
έχουν ακόμα
αξιολογηθεί
άτομο
όλα τα μόρια είναι συνδυασμοί 92 μόνο ατόμων  στοιχεία της φύσης
οι πάνω από 500.000* λέξεις νέας ελληνικής γλώσσας
είναι συνδυασμοί 24 μόνο γραμμάτων
η νέα ελληνική γλώσσα εκτιμάται ότι έχει πάνω από 500.000 λέξεις
(Καθ Χ. Χαραλαμπάκης, ΕΚΠΑ, 2007 http://users.ntua.gr/nborbil/Article1.htm
~150.000 λέξεις στο λεξικό νέας ελληνικής Γ. Μπαμπινιώτη, Β’ έκδοση 2006
1 nm – 10 μm
άτομο
?
C24H8O6
Μικροσκοπία Ατομικής Δύναμης
Iwata et al, Nature Communications, 2015
http://www.nature.com/ncomms/2015/150716/ncomms8
766/full/ncomms8766.html
0.5nm
1𝑛𝑚 = 10−9 𝑚 =
1
1 000 000 000
𝜇έ𝜏𝜌𝛼
Μικροσκοπία Φαινομένου Σήραγγας
K. A. Cochrane et al , Nature Communications,
2015http://www.nature.com/ncomms/2015/151006/nco
mms9312/full/ncomms9312.html
ποιος είναι ο στοιχειώδης δομικός λίθος?
γύρω στα 1900, το άτομο θεωρείται (περίπου) στοιχειώδες
στοιχειώδες σωμάτιο =
 παρουσιάζεται χωρίς επιπλέον εσωτερική δομή
 στα πειράματα παρουσιάζεται ως ‘σημειακό’
το άτομο με τις γνώσεις του 1900
μια μπάλα διαμέτρου ~ 10-10m
με κάποια κατανομή ηλεκτρικών φορτίων στο εσωτερικό της
10−10
=
1
1010
=
1
10 000 000 000
μόρια
πυρήνας
(πρωτόνια και νετρόνια)
άτομα
(πυρήνας και νέφος ηλεκτρονίων)
στοιχειώδη σωματίδια
(κουάρκ και ηλεκτρόνια)
ανακάλυψη πυρήνα
1909 – 1914
 πείραμα από Geiger & Marsden
 θεωρητική εξήγηση από Rutherford
 όλο το θετικό φορτίο του ατόμου συγκεντρωμένο σε πυρήνα, ενώ ίσο
αρνητικό φορτίο κατανέμεται σε σωματίδια που περιφέρονται σε
μεγάλη απόσταση
φύλλο χρυσού
σωμάτια α
(2p+2n)
-
-
-
- -
--
+++
+
+++
πυρήνας 10-15 έως 10-14 m
άτομο 10-10 m
1026  1016  1012  106  10-10  10-15 m
(1) έστω μια άγνωστη δομή
(2) ρίχνω πάνω της βλήματα (με διαστάσεις ανάλογες
των διαστάσεων της λεπτομέρειας που θέλω να
ανακαλύψω)
(3) παρατηρώ με
ανιχνευτές σε όλες τις
διευθύνσεις
(1) αν η δομή δεν έχει κενά
(σε σχέση με τις διαστάσεις των
βλημάτων)
(2) όλα τα βλήματα θα ανακλαστούν
(δηλ. θα γυρίσουν πίσω)
(3) θα δω σήμα μόνο σε
ένα ανιχνευτή
(3) θα δω σήμα
και σε άλλους
ανιχνευτές
(3) θα δω σήμα και σε
άλλους ανιχνευτές
(1) αν υπάρχουν ‘κενά’ στη δομή
(σε σχέση με τις διαστάσεις των βλημάτων)
(2) μερικά βλήματα θα
ανακλαστούν (δηλ. θα
γυρίσουν πίσω)
(2) και μερικά βλήματα
θα διέλθουν
πώς/πού μελετάμε τη μικροσκοπική δομή της ύλης?
Fermilab
SLAC
KEKCERN
DESY
BNL
CESR
τα μεγαλύτερα εργαστήρια υψηλών ενεργειών
17 Απριλίου 1969
ο Robert R. Wilson,
(Διευθυντής του Fermi Lab, http://www.fnal.gov/),
στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, αιτούμενος 250 Μ$ για τη χρηματοδότηση
του πρώτου επιταχυντή του Fermi Lab …
(ο πλήρης διάλογος του Wilson με τον Γερουσιαστή:
http://history.fnal.gov/testimony.html)
http://www.dennishol
mesdesigns.com/alber
t_einstein.html
http://www.shutterstock.co
m/pic-73676839/stock-
vector-angry-cartoon-drill-
sergeant-screaming-in-
anger.html
Σε ποιο βαθμό θα λέγατε
ότι αυτή η επένδυση θα
βοηθήσει την άμυνα της
χώρας ?
Το πρόγραμμα αυτό δε
βοηθά καθόλου στην άμυνα
της χώρας.
Είναι ένα απλά ένα
πρόγραμμα που κάνει τη
χώρα να αξίζει άμυνας...
επιταχυντής Fermilab (45 km από Chicago)
2 χιλιόμετρα
http://www.google.com/imgres?q=cern&hl=el&sa=X&rls=com.microsoft:en-us:IE-Address&biw=1228&bih=689&tbm=isch&prmd=imvnsz&tbnid=eYcOShzB7qCErM:&imgrefurl=http://www.pknews.gr/2011/06/cern-
photos.html&docid=Kly3qKBI3MjgdM&imgurl=http://2.bp.blogspot.com/JnQ0PFXUY3E/Tgyb8tp2PpI/AAAAAAAALjM/EiliFMmmL0Q/s1600/cern1.jpg&w=1491&h=1020&ei=nRyJUL2wJcXXtAbZx4GIBQ&zoom=1&iact
=rc&dur=284&sig=110011389120735540536&page=1&tbnh=181&tbnw=272&start=0&ndsp=12&ved=1t:429,r:7,s:0,i:104&tx=77&ty=60
αεροφωτογραφία του CERN
8.5 χιλιόμετρα
CERN = Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire
ιδρυτικά μέληEuropean Organization for Nuclear Research
 www.cern.org
 2.500 προσωπικό
 10.000 επισκέπτες επιστήμονες
 τόπος γέννησης του web!
Large Hadron Collider
αδρόνια (μεσόνια & βαρυόνια) =
που σχηματίζονται με βάση την ισχυρή αλληλεπίδραση
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%B3
%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%95%CF%80
%CE%B9%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%85%CE%BD%C
F%84%CE%AE%CF%82_%CE%91%CE%B4%CF%81%CE
%BF%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD
LHC (Large Hadron Collider)
 27 Km περιφέρεια κύκλου
 50 -175 m μέσα στη γη
(για λόγους κόστους και
προστασίας από ραδιενέργεια)
 1994 εγκρίθηκε η κατασκευή
και ξεκίνησε ο σχεδιασμός
 κόστος > 3 δισ. ευρώ
 πρώτη σύγκρουση: 3,5 ΤeV σύγκρουση στις 30 Μαρτίου 2010
 τελική ενέργεια κάθε δέσμης: 7 ΤeV
http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26514&subid=2&pu
bid=112153381
LHC (Large Hadron Collider)
σήμερα, 2 δέσμες πρωτονίων που συγκρούονται:
 κάθε πρωτόνιο ενέργεια 7TeV
(όσο ένα κουνούπι)
 σε πλήρη λειτουργία, κάθε δέσμη έχει
2808 ομάδες πρωτονίων
που απέχουν μεταξύ τους ~7 m (25ns)
 κάθε ομάδα έχει ~1011 πρωτόνια, που
ισοδυναμεί με ~0.5ng, δηλαδή
με ένα μικρό κόκκο σκόνης και έχει
διαστάσεις 16μm (πάχος τρίχας 50 μm)
 κάθε δέσμη έχει 20ΜJ ενέργεια,
που ισοδυναμεί
με την ενέργεια μιας αγέλης ελεφάντων
που κινείται με 30m/s
http://www.lhc-closer.es/php/index.php?i=1&s=1&p=1&e=0
πώς είναι φτιαγμένος ο πυρήνας
 αποτελείται από μικροσκοπικά σωματίδια,
ονομάζονται και νουκλεόνια
 2 είδη νουκλεονίων
 πρωτόνιο  p (proton) θετικό
 νετρόνιο  n (neutron) ουδέτερο
 αριθμός πρωτονίων = ατομικός αριθμός = Ζ
 αριθμός νετρονίων = Ν
 αριθμός νουκλεονίων = μαζικός αριθμός = Α = Ζ+Ν
ή X(Α, Ζ)  πυρήνας ή νουκλίδιο ή ισότοποXA
Z
p
n
u u
d
d d
u
+
92 στοιχεία
 συνδυασμός πυρήνα με ηλεκτρόνια σε αριθμό ίσα με τα
πρωτόνια δημιουργούν τα άτομα
 92 διαφορετικά είδη ατόμων
πρωτόνια στοιχείο σύμβολο
1 υδρογόνο Η
2 ήλιο Ηe
3 λίθιο Li
4 βηρύλλιο Be
5 βάριο Β
6 άνθρακας C
7 άζωτο N
8 οξυγόνο O
πρωτόνια στοιχείο σύμβολο
….
15 φώσφορος P
…
19 κάλιο K
20 νάτριο Na
…
92 ουράνιο U
… κι άλλα κατασκευασμένα στο εργαστήριο
http://ylikonet.gr/group/diktyo/forum/topics/3647795:Topic:299620
περιοδικός πίνακας των (92+) στοιχείων
ισότοπα
 πυρήνες με ίδιο αριθμό πρωτονίων αποτελούν το ίδιο στοιχείο
 το ίδιο στοιχείο μπορεί να εμφανίσει πυρήνες με διαφορετικό
αριθμό νετρονίων  ισότοπα του στοιχείου
 έχουν το ίδιο σύμβολο,
ίδιο ατομικό αριθμό,
αλλά διαφορετικό μαζικό αριθμό:
 η αφθονία με την οποία παρουσιάζονται μπορεί να διαφέρει
σημαντικά:
 ισότοπα του άνθρακα στη φύση: 12C, 13C, 14C, …
 12C 98,9% ενώ 13C 1,1%
A μ
Z νX X, X, X 
 
ισότοπα
 τα ισότοπα ονομάζονται έτσι γιατί βρίσκονται στην ίδια θέση (τόπο)
στον περιοδικό πίνακα
 βρίσκονται στη φύση ή κατασκευάζονται στο εργαστήριο
 αν έχουν πολύ περισσότερα ή λιγότερα νετρόνια από
την ιδανική τιμή, δεν είναι σταθεροί πυρήνες
 π.χ. για τον άνθρακα:
 υπάρχουν (μαζί με αυτά που έχουν κατασκευαστεί τεχνητά)
15 ισότοπα του άνθρακα
 μόνο 2 είναι σταθερά (C-12 & C-13)
 μόνο 3 υπάρχουν στη φύση (C-12, C-13 & C-14)
C-8
C-9
C-10
C-11
C-12
C-13
C-14
C-15
C-16
C-17
C-18
C-19
C-20
C-21
C-22
τι κρατά τον πυρήνα σταθερό ?
ηλεκτρική άπωση μεταξύ πρωτονίων
τάση διαφυγής
(στον μικρόκοσμο, ίδια σωματίδια
δε μπορούν να βρεθούν στο ίδιο μέρος του χώρου)
ισχυρές ελκτικές πυρηνικές δυνάμεις
τάση
διάσπασης
τάση
συγκρότησης
μεταξύ πρωτονίων
μεταξύ πρωτονίων και
μεταξύ νετρονίων
μεταξύ πρωτονίων και μεταξύ νετρονίων
(μεταξύ κουάρκ των γειτονικών νουκλεονίων)
βασικές ιδιότητες πυρήνων
 οποιοσδήποτε αυθαίρετος συνδυασμός Ν και Ζ δεν σχηματίζει πυρήνα
 ~ 270 δυνατοί συνδυασμοί Ν και Ζ για σταθερούς πυρήνες
 ~ 900 ασταθείς (ραδιενεργοί) πυρήνες
 μεγάλες αποκλίσεις από σταθερούς συνδυασμούς Ν και Ζ
δεν μπορούν να δώσουν πυρήνες
 μικρές αποκλίσεις από κάθε δυνατό συνδυασμό Ν και Ζ
δίνουν μετασταθείς πυρήνες
 οι μετασταθείς πυρήνες επιστρέφουν στην κατάσταση σταθερότητας με
μεταλλαγή νουκλεονίων και εκπομπή κάποιας μορφής ακτινοβολίας
 έχουμε καταγράψει πάνω από 3.300 πυρήνες στη φύση ή τεχνητούς
0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200
9
8
7
6
5
4
3
2
1
σταθερότητατουπυρήνα
συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α)
σχάση
σύντηξη
οι πιο ‘σταθεροί’ πυρήνες
για 56-60 νουκλεόνια
2
4
He
8
16
O
15
31
P
26
56
Fe
92
238
U
0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200
9
8
7
6
5
4
3
2
1
σταθερότητατουπυρήνα
συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α)
2
4
He
8
16
O
15
31
P
26
56
Fe
92
238
U
0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200
9
8
7
6
5
4
3
2
1
ενέργεια
συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α)
2
4
He
8
16
O
15
31
P
26
56
Fe
92
238
U
ήλιο He
υδρογόνο H
+
+
+ +
+
+
+
+
+
+ +
φωτογραφία του Ήλιου από τη NASA
http://www.isciencetimes.com/articles/6486/20131207/nasa-scientist-maps-suns-plasma-flow-solar-flare.htm
BICEP2 2014, NASA
http://bicepkeck.org/visuals.html
t=0 η μεγάλη έκρηξη
συμπυκνωμένα κουάρκ, ηλεκτρόνια, λεπτόνια και
ενέργεια – αρχίζει η διαστολή και η θερμοκρασία
πέφτει (=μειώνεται η μέση ταχύτητα)
10-43 – 1 s πρωτόνια και νετρόνια
τριάδες κουάρκ σχηματίζουν πρωτόνια,
νετρόνια και βαρύτερα σύνθετα σωματίδια
– όπως η θερμοκρασία πέφτει,
παραμένουν μόνο τα ελαφρύτερα
σωματίδια
1 – 1000 s: οι πρώτοι πυρήνες
4 νουκλεόνια: 2p +2n  He (ήλιο)
12 νουκλεόνια: υδρογόνο
1000s – 300 000 χρόνια: άτομα
η θερμοκρασία πέφτει αρκετά ώστε οι πυρήνες
μπορούν να συγκρατήσουν ηλεκτρόνια
300 εκ – 5 εκατομμύρια χρόνια: άστρα και γαλαξίες
η βαρυτική δύναμη δημιουργεί σύνολα ατόμων – τα
πρώτα άστρα δημιουργούνται
8.5 – 9 δισεκατομμύρια χρόνια: το ηλιακό σύστημα
𝑝
𝑛
=
7
1
=
14
2
~25%
~75%
13.7 δισεκατομμύρια χρόνια
μεσοαστρική ύλη 75% Η και 25% Ηe
πυκνότητα: 100 άτομα ανά κυβικό εκατοστό
 η βαρύτητα έλκει τα άτομα, που συμπυκνώνονται
 η θερμοκρασία αυξάνει (κινητική ενέργεια των ατόμων)
 τα άτομα χάνουν τα ηλεκτρόνια
 σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες, οι πυρήνες ξεπερνούν την
απωστική δύναμη και αρχίζει η σύντηξη
φως
καύση υδρογόνου
μαγνήσιο 24
φως
φως
φως
ήλιο (4,2)
12C
άνθρακας 12
σύντηξη άνθρακα
σύντηξη άνθρακασύντηξη ηλίου
οξυγόνο 16
0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200
9
8
7
6
5
4
3
2
1
σταθερότητατουπυρήνα
συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α)
σύντηξη
2
4
He
8
16
O
15
31
P
26
56
Fe
92
238
U
οι πιο ‘σταθεροί’ πυρήνες
για 56-60 νουκλεόνια
αστρικό νέφος
 στο κέντρο του άστρου η θερμοκρασία
μεγαλώνει και η σύντηξη ξεκινά
 η σύντηξη ελαφρών πυρήνων δημιουργεί
σταθερότερους και ταυτόχρονα εκπέμπει
φως
 το φως ΄κρατά’ τα εξωτερικά στρώματα
ώστε να μη συμπιεστούν από τη βαρύτητα
όσο προχωρούμε προς σύνθεση βαρύτερων
πυρήνων
 η ενέργεια που εκλύεται είναι μικρότερη
 τα ανώτερα στρώματα καταρρέουν
 η θερμοκρασία στο κέντρο μεγαλώνει
 γίνεται δυνατή η σύνθεση βαρύτερων
πυρήνων
η διαδικασία σταματά όταν
δημιουργηθούν οι πιο σταθεροί
NASA’s Solar Dynamics Observatory – Atmospheric Imaging Assembly (AIA)
https://frontierscientists.com/2012/02/space-weather-and-your-technology/
αστρικό νέφος
 στο κέντρο του άστρου η θερμοκρασία
μεγαλώνει και η σύντηξη ξεκινά
 η σύντηξη ελαφρών πυρήνων δημιουργεί
σταθερότερους και ταυτόχρονα εκπέμπει
φως
 το φως ΄κρατά’ τα εξωτερικά στρώματα
ώστε να μη συμπιεστούν από τη βαρύτητα
αν η μάζα του άστρου είναι αρκετά μεγάλη,
προχωρούμε προς σύνθεση βαρύτερων
πυρήνων
 η ενέργεια που εκλύεται είναι μικρότερη
 τα ανώτερα στρώματα καταρρέουν
 η θερμοκρασία στο κέντρο μεγαλώνει
 γίνεται δυνατή η σύνθεση βαρύτερων
πυρήνων
η διαδικασία σταματά όταν
δημιουργηθούν οι πιο σταθεροί πυρήνες (Fe-56)https://en.wikipedia.org/wiki/Stellar_evolution#/media/Fi
le:Evolved_star_fusion_shells.svg
η διαδικασία σταματά όταν
δημιουργηθούν οι πιο σταθεροί πυρήνες (Fe-56)
 δεν εκλύεται πια αρκετή ενέργεια
 τα ανώτερα στρώματα καταρρέουν
 η θερμοκρασία μεγαλώνει υπερβολικά
 η αντίστροφη διαδικασία αρχίζει, και οι
πυρήνες αρχίζουν να χάνουν νουκλεόνια
 η κατάρρευση συνεχίζεται
 σε ακόμα μεγαλύτερες θερμοκρασίες,
πρωτόνια και ηλεκτρόνια μετατρέπονται
σε νετρόνια
υπερκαινοφανής (supernova)
 το κέντρο του άστρου μετατρέπεται σε
αστέρα νετρονίων
 η παραπέρα κατάρρευση σταματά και τα
εξώτερα στρώματα εκτινάζονται στο
διαστρικό χώρο
 τα περίσσεια νετρόνια, δεσμεύονται από
τους πυρήνες και δημιουργούνται τα
βαρύτερα στοιχεία
Cas A – τα υπολείμματα του υπερκαινοφανούς
Κασσιόπη 300 χρόνια μετά την έκρηξη
http://spacefellowship.com/news/art15247/neutron-star-at-core-of-
cassiopeia-a-has-carbon-atmosphere.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Nucleosynthesis
τα αρχέγονα
τα πιο σταθερά
ζυγός αριθμός
πρωτονίων
μονός αριθμός
πρωτονίων
πού δημιουργούνται τα στοιχεία;
μόριο νερού
μόριο νερού
με scanning tunneling microscopy
http://phys.org/news/2010-04-molecule.html
Η Η
dυδρογόνο
Ο
dοξυγόνο
10−10 𝑚 =
1
1010
𝑚 =
1
10 000 000 000
𝑚
νερό: 60% του βάρους του ανθρώπινου σώματος
Η2Ο – διάμετρος:
~10.000 άτομα υδρογόνου, αζώτου,
άνθρακα και οξυγόνου, προσεκτικά
οργανωμένα γύρω από 4 μόνο άτομα
σιδήρου
αιμοσφαιρίνη
http://www.anesthesia2000.com/physi
cs/Chemistry_Physics/physics21.htm
C2952 H4664 O832 N812 S8 Fe4
5.5 𝑛𝑚 = 5.5 × 10−9
𝑚 =
1
1010
𝑚 =
5.5
1 000 000 000
𝑚
διάμετρος:
ερυθρά κύτταρα του αίματος
280 000 000 μόρια αιμοσφαιρίνης σε ένα
μόνο ερυθρό κύτταρο
κάθε δευτερόλεπτο, 2 400 000 νέα ερυθρά
κύτταρα παράγονται στον οργανισμό μας
- θα ζήσουν 100 μέρες
οπτικό μικροσκόπιο https://en.wikipedia.org/wiki/Blood#/media/File:Humanrbc1000x.jpg
ηλεκτρονικό μικροσκόπιο https://en.wikipedia.org/wiki/Blood
7 𝜇𝑚 = 7 × 10−6
𝑚 =
7
106
𝑚 =
7
1 000 000
𝑚
διάμετρος:
5 × 107 = 50 000 000 μόρια πρωτεΐνης σε ένα κύτταρο
3 × 1013 = 30 000 000 000 000 κύτταρα στον ανθρώπινο οργανισμό
E. Bianconi et al, An estimation of the number of cells in the human body, Annals of Human Biology, vol.4(6), 463-472, 2013
7.4 × 109 = 7 400 000 000 άνθρωποι στον πλανήτη
http://solarviews.com/eng/earth.htm
υπολείμματα του υπερκαινοφανούς W49B
1000 χρόνια μετά την έκρηξη
http://www.nasa.gov/sites/default/fi
les/snr_fingerprint_large_0.jpg
Στοιχεία Επικοινωνίας
Ελένη Καλδούδη
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Τμήμα Ιατρικής
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Δραγάνα, Αλεξανδρούπολη 68100
Tel: 2551030329 & 6937124358
Email: kaldoudi@med.duth.gr
Αναφορά στην Παρουσίαση
Ελένη Καλδούδη
Είμαστε φτιαγμένοι από … αστερόσκονη:
Η οργάνωση του μικρόκοσμου στη σύγχρονη
φυσική
Ακαδημία Περιφερειακής Ενότητας Έβρου,
Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και
Θράκης,
Αλεξανδρούπολη, 30 Μαρτίου 2016
http://www.peevrou.eu/index.php/menu-
acadimia-peevrou/menu-genikes-plirofories#

Más contenido relacionado

Similar a We are made out of star dust [in greek]

Σκοτεινή Ύλη
Σκοτεινή ΎληΣκοτεινή Ύλη
Σκοτεινή ΎληNefeli Zikou
 
Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...
Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...
Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...koskal
 
Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...
Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης   βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης   βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...
Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...koskal
 
Living with the sun
Living with the sunLiving with the sun
Living with the sunFLARECAST
 
International Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to Practice
International Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to PracticeInternational Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to Practice
International Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to PracticeFLARECAST
 
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και ΛύσειςΠανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και ΛύσειςHOME
 
Ερωτήσεις για το μάθημα της Αστρονομίας
Ερωτήσεις για το μάθημα της ΑστρονομίαςΕρωτήσεις για το μάθημα της Αστρονομίας
Ερωτήσεις για το μάθημα της ΑστρονομίαςPantelis Bouboulis
 
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ Φάση
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ ΦάσηΠανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ Φάση
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ ΦάσηHOME
 
το ηλιακό μας σύστημα
το ηλιακό μας σύστηματο ηλιακό μας σύστημα
το ηλιακό μας σύστημαraniad
 
Nuclear.ppsx
Nuclear.ppsxNuclear.ppsx
Nuclear.ppsxcdfanph
 
Χρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμου
Χρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμουΧρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμου
Χρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμουJohn Fiorentinos
 
Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014
Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014
Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014Stathis Gourzis
 
Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρων
Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρωνΜελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρων
Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρωνLina karathanou
 
Ερωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠ
Ερωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠΕρωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠ
Ερωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠStathis Gourzis
 
The FLARECAST project
The FLARECAST projectThe FLARECAST project
The FLARECAST projectFLARECAST
 
Συνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdf
Συνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdfΣυνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdf
Συνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdfPotisPolemitiotis
 
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και ΛύσειςΠανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και ΛύσειςHOME
 
τελικη Parousiasi cern kalaitzis a
τελικη Parousiasi cern kalaitzis aτελικη Parousiasi cern kalaitzis a
τελικη Parousiasi cern kalaitzis aStauroula Kakaraki
 

Similar a We are made out of star dust [in greek] (20)

Stem
StemStem
Stem
 
Σκοτεινή Ύλη
Σκοτεινή ΎληΣκοτεινή Ύλη
Σκοτεινή Ύλη
 
Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...
Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...
Bιβλιο "Γενικη Χημεία Γ Λυκειου Θετ. Κατεύθυνσης " - Κ. Καλαματιανός - Ατομικ...
 
Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...
Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης   βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης   βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...
Xημεια γ΄ λυκειου θετικης κατευθυνσης βιβλιο γενικη χημεια γ λυκειου - κ. κ...
 
Living with the sun
Living with the sunLiving with the sun
Living with the sun
 
International Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to Practice
International Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to PracticeInternational Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to Practice
International Efforts in Predicting Solar Activity: from Theory to Practice
 
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και ΛύσειςΠανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2011 / Β΄ Φάση / Θέματα και Λύσεις
 
Ερωτήσεις για το μάθημα της Αστρονομίας
Ερωτήσεις για το μάθημα της ΑστρονομίαςΕρωτήσεις για το μάθημα της Αστρονομίας
Ερωτήσεις για το μάθημα της Αστρονομίας
 
Masterclasses
MasterclassesMasterclasses
Masterclasses
 
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ Φάση
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ ΦάσηΠανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ Φάση
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2008 / Β΄ Φάση
 
το ηλιακό μας σύστημα
το ηλιακό μας σύστηματο ηλιακό μας σύστημα
το ηλιακό μας σύστημα
 
Nuclear.ppsx
Nuclear.ppsxNuclear.ppsx
Nuclear.ppsx
 
Χρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμου
Χρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμουΧρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμου
Χρόνος «κατάρρευσης» του «κλασσικού» ατόμου
 
Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014
Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014
Φυσική Β Λυκείου ΓΠ - 2013 - 2014
 
Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρων
Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρωνΜελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρων
Μελέτη και ανακατασκευή του μηχανισμού των αντικυθηρων
 
Ερωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠ
Ερωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠΕρωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠ
Ερωτήσεις επανάληψης Φυσική Γ Λυκείου - ΓΠ
 
The FLARECAST project
The FLARECAST projectThe FLARECAST project
The FLARECAST project
 
Συνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdf
Συνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdfΣυνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdf
Συνοπτικότατα Κεφ 6ο ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ 12 Οκτ 2022.pdf
 
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και ΛύσειςΠανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και Λύσεις
Πανελλήνιος Διαγωνισμός Φυσικής Γ΄ Λυκείου 2007/ Θέματα και Λύσεις
 
τελικη Parousiasi cern kalaitzis a
τελικη Parousiasi cern kalaitzis aτελικη Parousiasi cern kalaitzis a
τελικη Parousiasi cern kalaitzis a
 

Más de Eleni Kaldoudi

Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!
Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!
Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!Eleni Kaldoudi
 
Gender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded Project
Gender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded ProjectGender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded Project
Gender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded ProjectEleni Kaldoudi
 
CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support
CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support
CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support Eleni Kaldoudi
 
Γυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρική
Γυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρικήΓυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρική
Γυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρικήEleni Kaldoudi
 
Empowering Patients through Information Technologies
Empowering Patients through Information TechnologiesEmpowering Patients through Information Technologies
Empowering Patients through Information TechnologiesEleni Kaldoudi
 
ICT in Medical Education in Greece
ICT in Medical Education in Greece ICT in Medical Education in Greece
ICT in Medical Education in Greece Eleni Kaldoudi
 
Sinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_clean
Sinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_cleanSinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_clean
Sinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_cleanEleni Kaldoudi
 
Patient empowerment as a cognitive process
Patient empowerment as a cognitive processPatient empowerment as a cognitive process
Patient empowerment as a cognitive processEleni Kaldoudi
 

Más de Eleni Kaldoudi (8)

Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!
Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!
Όλοι μαζί για ένα ασφαλέστερο διαδίκτυο!
 
Gender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded Project
Gender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded ProjectGender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded Project
Gender Balance in EU and a Case Report of an EU Funded Project
 
CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support
CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support
CARRE: Personalized patient empowerment and shared decision support
 
Γυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρική
Γυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρικήΓυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρική
Γυμνοί ως το Κόκαλο: Η διαγνωστική απεικόνιση στη σύγχρονη ιατρική
 
Empowering Patients through Information Technologies
Empowering Patients through Information TechnologiesEmpowering Patients through Information Technologies
Empowering Patients through Information Technologies
 
ICT in Medical Education in Greece
ICT in Medical Education in Greece ICT in Medical Education in Greece
ICT in Medical Education in Greece
 
Sinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_clean
Sinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_cleanSinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_clean
Sinantisi ergasias iatrikiekpaideusiereuna_larisa_oct2015_kaldoudi_clean
 
Patient empowerment as a cognitive process
Patient empowerment as a cognitive processPatient empowerment as a cognitive process
Patient empowerment as a cognitive process
 

We are made out of star dust [in greek]

  • 1. Ακαδημία Περιφερειακής Ενότητας Έβρου Είμαστε φτιαγμένοι από … αστερόσκονη Ελένη Καλδούδη Αν. Καθηγήτρια, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΔΠΘ 30 Μαρτίου 2016 Η οργάνωση του μικρόκοσμου στη σύγχρονη φυσική
  • 2.
  • 3. οι πιο μακρινοί γαλαξίες που μπορούμε να δούμε σήμερα με το τηλεσκόπιο Hubble (σε μια περιοχή του ουράνιου θόλου όση το 1/10 της πανσελήνου) γαλαξίας: https://en.wikipedia.org/wiki/Universe#/media/File:NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg πανσέληνος: https://en.wikipedia.org/wiki/Full_moon
  • 4. Hubble: διαστημικό τηλεσκόπιο σε τροχιά γύρω από τη Γη ΝΑΣΑ, 1990 (μέχρι ~2030) 13Χ4 m, 11tn Hubble: https://en.wikipedia.org/wiki/Hubble_Space_Telescope Αστροναύτης: https://en.wikipedia.org/wiki/Astronaut#/media/File:Astronaut-EVA.jpg
  • 5. το σύμπαν διαρκώς διαστελλόμενο  διάμετρος ~1026 m  ηλικία ~13.7 δισεκατομμύρια έτη  αποτελείται από ~200 δισεκατομμύρια γαλαξίες (και πολλά άλλα αστρονομικά σώματα και δομές) The Hubble Deep Field - North R. Williams (STScI), the Hubble Deep Field Team and NASA http://museumvictoria.com.au/discoverycentre/infosheets/planets/the- universe/ 1026 m = 100 000 000 000 000 000 000 000 000 26 μηδενικά !!! 1026
  • 6. ο γαλαξίας μας  διάμετρος ~100.000 έτη φωτός  αποτελείται από ~100 δισεκατομμύρια άστρα με τα πλανητικά τους συστήματα (και άλλες δομές) έτος φωτός = η απόσταση που διανύει το φως σε ένα γήινο έτος 1 έτος φωτός ≈ 9,5Χ1015 m ή 9,5 τρις εκατομμύρια χιλιόμετρα Galaxy Messier 83. http://www.spitzer.caltech.edu/images/4832-sig11- 016-A-Dusty-View-of-Milky-Ways-Smaller-Cousin COBE image of the Milky Way http://map.gsfc.nasa.gov/media/ContentMedia/dirbe123_2p6dec.jpg 24.000 έτη φωτός 1026  1016 m 1016 m = 10 000 000 000 000 000 16 μηδενικά !!!
  • 7. ηλιακό σύστημα  διάμετρος ηλιακού συστήματος 5.7 Χ 1012 m  διάμετρος ήλιου 1,4 Χ 109 m  8 πλανήτες και πολλά άλλα σώματα (δορυφόροι, αστεροειδείς, κλπ) http://www.planetaryvisions.com/Project.php?pid=2229 5.7Χ1012 m 1026  1016  1012 m διάμετρος γαλαξία διάμετρος ήλιου = 106 = 1 000 000
  • 8. η γη ακτίνα γης 6.4 Χ 106 m 1,7 m και ψάχνοντας ακόμα παρακάτω… 1026  1016  1012  106 m  10 m διάμετρος ηλιακού συστήματος διάμετρος γης = 106 = 1 000 000 διάμετρος γης ύψος ανθρώπου = 106 = 1 000 000 NASA, EPIC, Deep Space Climate Observatory (DSCOVR) http://www.space.com/31368-nasa-satellite-epic-earth-portraits-video.html
  • 9. 10μm – 100 μm κύττταρο ενδοθηλίου με μικροσκόπιο https://en.wikipedia.org/wiki/Cell_(biology)#/media/File:DAPIMitoTr ackerRedAlexaFluor488BPAE.jpg 1013 = = 10 000 000 000 000 = = 10 τρισ. κύτταρα 1026  1016  1012  106 m  10 m  10−6 m ύψος ανθρώπου διάμετρος κυττάρου = 106 = 1 000 000
  • 10. κρυσταλλογραφία ακτίνων-Χ, nuclear magnetic resonance (NMR), φασματοσκοπίες, υδροδυναμικές μέθοδοι, φασματογραφία μάζας (MS), surface plasmon resonance (SPR) atomic force microscopy (AFM) ηλεκτρονική μικροσκοπία (HM), συνεστιακή οπτική μικροσκοπία (confocal) τεχνικές-F (φθορισμού) κλασική οπτική μικροσκοπία απεικόνιση (MRI, CT ultrasound) μοριακή απεικόνιση (PET, MRSI) (βιο)φυσικές μεθοδολογίες Διακριτικότητα(resolution) Πηγή διαφάνειας: Παύλος Αγιανιάν, Επικ. Καθ. ΜΒΓ, magiania@mbg.duth.gr
  • 11. μόρια η ύλη αποτελείται από ένα πολύ μεγάλο αριθμό διαφορετικών ουσιών, που κάθε μια χαρακτηρίζεται από το δικό της μόριο http://www.uniprot.org/ (Οκτώβριος 2015) 549.000 πρωτεΐνες (μετά από ανεξάρτητη αξιολόγηση) 50.800.000 πρωτεΐνες που δεν έχουν ακόμα αξιολογηθεί
  • 12. άτομο όλα τα μόρια είναι συνδυασμοί 92 μόνο ατόμων  στοιχεία της φύσης οι πάνω από 500.000* λέξεις νέας ελληνικής γλώσσας είναι συνδυασμοί 24 μόνο γραμμάτων η νέα ελληνική γλώσσα εκτιμάται ότι έχει πάνω από 500.000 λέξεις (Καθ Χ. Χαραλαμπάκης, ΕΚΠΑ, 2007 http://users.ntua.gr/nborbil/Article1.htm ~150.000 λέξεις στο λεξικό νέας ελληνικής Γ. Μπαμπινιώτη, Β’ έκδοση 2006 1 nm – 10 μm άτομο ?
  • 13. C24H8O6 Μικροσκοπία Ατομικής Δύναμης Iwata et al, Nature Communications, 2015 http://www.nature.com/ncomms/2015/150716/ncomms8 766/full/ncomms8766.html 0.5nm 1𝑛𝑚 = 10−9 𝑚 = 1 1 000 000 000 𝜇έ𝜏𝜌𝛼 Μικροσκοπία Φαινομένου Σήραγγας K. A. Cochrane et al , Nature Communications, 2015http://www.nature.com/ncomms/2015/151006/nco mms9312/full/ncomms9312.html
  • 14. ποιος είναι ο στοιχειώδης δομικός λίθος? γύρω στα 1900, το άτομο θεωρείται (περίπου) στοιχειώδες στοιχειώδες σωμάτιο =  παρουσιάζεται χωρίς επιπλέον εσωτερική δομή  στα πειράματα παρουσιάζεται ως ‘σημειακό’ το άτομο με τις γνώσεις του 1900 μια μπάλα διαμέτρου ~ 10-10m με κάποια κατανομή ηλεκτρικών φορτίων στο εσωτερικό της 10−10 = 1 1010 = 1 10 000 000 000
  • 15. μόρια πυρήνας (πρωτόνια και νετρόνια) άτομα (πυρήνας και νέφος ηλεκτρονίων) στοιχειώδη σωματίδια (κουάρκ και ηλεκτρόνια)
  • 16. ανακάλυψη πυρήνα 1909 – 1914  πείραμα από Geiger & Marsden  θεωρητική εξήγηση από Rutherford  όλο το θετικό φορτίο του ατόμου συγκεντρωμένο σε πυρήνα, ενώ ίσο αρνητικό φορτίο κατανέμεται σε σωματίδια που περιφέρονται σε μεγάλη απόσταση φύλλο χρυσού σωμάτια α (2p+2n) - - - - - -- +++ + +++ πυρήνας 10-15 έως 10-14 m άτομο 10-10 m 1026  1016  1012  106  10-10  10-15 m
  • 17. (1) έστω μια άγνωστη δομή (2) ρίχνω πάνω της βλήματα (με διαστάσεις ανάλογες των διαστάσεων της λεπτομέρειας που θέλω να ανακαλύψω) (3) παρατηρώ με ανιχνευτές σε όλες τις διευθύνσεις
  • 18. (1) αν η δομή δεν έχει κενά (σε σχέση με τις διαστάσεις των βλημάτων) (2) όλα τα βλήματα θα ανακλαστούν (δηλ. θα γυρίσουν πίσω) (3) θα δω σήμα μόνο σε ένα ανιχνευτή
  • 19. (3) θα δω σήμα και σε άλλους ανιχνευτές (3) θα δω σήμα και σε άλλους ανιχνευτές (1) αν υπάρχουν ‘κενά’ στη δομή (σε σχέση με τις διαστάσεις των βλημάτων) (2) μερικά βλήματα θα ανακλαστούν (δηλ. θα γυρίσουν πίσω) (2) και μερικά βλήματα θα διέλθουν
  • 20. πώς/πού μελετάμε τη μικροσκοπική δομή της ύλης? Fermilab SLAC KEKCERN DESY BNL CESR τα μεγαλύτερα εργαστήρια υψηλών ενεργειών
  • 21. 17 Απριλίου 1969 ο Robert R. Wilson, (Διευθυντής του Fermi Lab, http://www.fnal.gov/), στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, αιτούμενος 250 Μ$ για τη χρηματοδότηση του πρώτου επιταχυντή του Fermi Lab … (ο πλήρης διάλογος του Wilson με τον Γερουσιαστή: http://history.fnal.gov/testimony.html)
  • 22. http://www.dennishol mesdesigns.com/alber t_einstein.html http://www.shutterstock.co m/pic-73676839/stock- vector-angry-cartoon-drill- sergeant-screaming-in- anger.html Σε ποιο βαθμό θα λέγατε ότι αυτή η επένδυση θα βοηθήσει την άμυνα της χώρας ? Το πρόγραμμα αυτό δε βοηθά καθόλου στην άμυνα της χώρας. Είναι ένα απλά ένα πρόγραμμα που κάνει τη χώρα να αξίζει άμυνας...
  • 23. επιταχυντής Fermilab (45 km από Chicago) 2 χιλιόμετρα
  • 25. CERN = Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire ιδρυτικά μέληEuropean Organization for Nuclear Research  www.cern.org  2.500 προσωπικό  10.000 επισκέπτες επιστήμονες  τόπος γέννησης του web! Large Hadron Collider αδρόνια (μεσόνια & βαρυόνια) = που σχηματίζονται με βάση την ισχυρή αλληλεπίδραση http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%B3 %CE%AC%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%95%CF%80 %CE%B9%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%85%CE%BD%C F%84%CE%AE%CF%82_%CE%91%CE%B4%CF%81%CE %BF%CE%BD%CE%AF%CF%89%CE%BD
  • 26. LHC (Large Hadron Collider)  27 Km περιφέρεια κύκλου  50 -175 m μέσα στη γη (για λόγους κόστους και προστασίας από ραδιενέργεια)  1994 εγκρίθηκε η κατασκευή και ξεκίνησε ο σχεδιασμός  κόστος > 3 δισ. ευρώ  πρώτη σύγκρουση: 3,5 ΤeV σύγκρουση στις 30 Μαρτίου 2010  τελική ενέργεια κάθε δέσμης: 7 ΤeV http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26514&subid=2&pu bid=112153381
  • 27. LHC (Large Hadron Collider) σήμερα, 2 δέσμες πρωτονίων που συγκρούονται:  κάθε πρωτόνιο ενέργεια 7TeV (όσο ένα κουνούπι)  σε πλήρη λειτουργία, κάθε δέσμη έχει 2808 ομάδες πρωτονίων που απέχουν μεταξύ τους ~7 m (25ns)  κάθε ομάδα έχει ~1011 πρωτόνια, που ισοδυναμεί με ~0.5ng, δηλαδή με ένα μικρό κόκκο σκόνης και έχει διαστάσεις 16μm (πάχος τρίχας 50 μm)  κάθε δέσμη έχει 20ΜJ ενέργεια, που ισοδυναμεί με την ενέργεια μιας αγέλης ελεφάντων που κινείται με 30m/s http://www.lhc-closer.es/php/index.php?i=1&s=1&p=1&e=0
  • 28. πώς είναι φτιαγμένος ο πυρήνας  αποτελείται από μικροσκοπικά σωματίδια, ονομάζονται και νουκλεόνια  2 είδη νουκλεονίων  πρωτόνιο  p (proton) θετικό  νετρόνιο  n (neutron) ουδέτερο  αριθμός πρωτονίων = ατομικός αριθμός = Ζ  αριθμός νετρονίων = Ν  αριθμός νουκλεονίων = μαζικός αριθμός = Α = Ζ+Ν ή X(Α, Ζ)  πυρήνας ή νουκλίδιο ή ισότοποXA Z p n u u d d d u +
  • 29. 92 στοιχεία  συνδυασμός πυρήνα με ηλεκτρόνια σε αριθμό ίσα με τα πρωτόνια δημιουργούν τα άτομα  92 διαφορετικά είδη ατόμων πρωτόνια στοιχείο σύμβολο 1 υδρογόνο Η 2 ήλιο Ηe 3 λίθιο Li 4 βηρύλλιο Be 5 βάριο Β 6 άνθρακας C 7 άζωτο N 8 οξυγόνο O πρωτόνια στοιχείο σύμβολο …. 15 φώσφορος P … 19 κάλιο K 20 νάτριο Na … 92 ουράνιο U … κι άλλα κατασκευασμένα στο εργαστήριο
  • 31. ισότοπα  πυρήνες με ίδιο αριθμό πρωτονίων αποτελούν το ίδιο στοιχείο  το ίδιο στοιχείο μπορεί να εμφανίσει πυρήνες με διαφορετικό αριθμό νετρονίων  ισότοπα του στοιχείου  έχουν το ίδιο σύμβολο, ίδιο ατομικό αριθμό, αλλά διαφορετικό μαζικό αριθμό:  η αφθονία με την οποία παρουσιάζονται μπορεί να διαφέρει σημαντικά:  ισότοπα του άνθρακα στη φύση: 12C, 13C, 14C, …  12C 98,9% ενώ 13C 1,1% A μ Z νX X, X, X   
  • 32. ισότοπα  τα ισότοπα ονομάζονται έτσι γιατί βρίσκονται στην ίδια θέση (τόπο) στον περιοδικό πίνακα  βρίσκονται στη φύση ή κατασκευάζονται στο εργαστήριο  αν έχουν πολύ περισσότερα ή λιγότερα νετρόνια από την ιδανική τιμή, δεν είναι σταθεροί πυρήνες  π.χ. για τον άνθρακα:  υπάρχουν (μαζί με αυτά που έχουν κατασκευαστεί τεχνητά) 15 ισότοπα του άνθρακα  μόνο 2 είναι σταθερά (C-12 & C-13)  μόνο 3 υπάρχουν στη φύση (C-12, C-13 & C-14) C-8 C-9 C-10 C-11 C-12 C-13 C-14 C-15 C-16 C-17 C-18 C-19 C-20 C-21 C-22
  • 33. τι κρατά τον πυρήνα σταθερό ? ηλεκτρική άπωση μεταξύ πρωτονίων τάση διαφυγής (στον μικρόκοσμο, ίδια σωματίδια δε μπορούν να βρεθούν στο ίδιο μέρος του χώρου) ισχυρές ελκτικές πυρηνικές δυνάμεις τάση διάσπασης τάση συγκρότησης μεταξύ πρωτονίων μεταξύ πρωτονίων και μεταξύ νετρονίων μεταξύ πρωτονίων και μεταξύ νετρονίων (μεταξύ κουάρκ των γειτονικών νουκλεονίων)
  • 34. βασικές ιδιότητες πυρήνων  οποιοσδήποτε αυθαίρετος συνδυασμός Ν και Ζ δεν σχηματίζει πυρήνα  ~ 270 δυνατοί συνδυασμοί Ν και Ζ για σταθερούς πυρήνες  ~ 900 ασταθείς (ραδιενεργοί) πυρήνες  μεγάλες αποκλίσεις από σταθερούς συνδυασμούς Ν και Ζ δεν μπορούν να δώσουν πυρήνες  μικρές αποκλίσεις από κάθε δυνατό συνδυασμό Ν και Ζ δίνουν μετασταθείς πυρήνες  οι μετασταθείς πυρήνες επιστρέφουν στην κατάσταση σταθερότητας με μεταλλαγή νουκλεονίων και εκπομπή κάποιας μορφής ακτινοβολίας  έχουμε καταγράψει πάνω από 3.300 πυρήνες στη φύση ή τεχνητούς
  • 35. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200 9 8 7 6 5 4 3 2 1 σταθερότητατουπυρήνα συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α) σχάση σύντηξη οι πιο ‘σταθεροί’ πυρήνες για 56-60 νουκλεόνια 2 4 He 8 16 O 15 31 P 26 56 Fe 92 238 U
  • 36. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200 9 8 7 6 5 4 3 2 1 σταθερότητατουπυρήνα συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α) 2 4 He 8 16 O 15 31 P 26 56 Fe 92 238 U
  • 37. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200 9 8 7 6 5 4 3 2 1 ενέργεια συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α) 2 4 He 8 16 O 15 31 P 26 56 Fe 92 238 U ήλιο He υδρογόνο H + + + + + + + + + + +
  • 38. φωτογραφία του Ήλιου από τη NASA http://www.isciencetimes.com/articles/6486/20131207/nasa-scientist-maps-suns-plasma-flow-solar-flare.htm
  • 39. BICEP2 2014, NASA http://bicepkeck.org/visuals.html t=0 η μεγάλη έκρηξη συμπυκνωμένα κουάρκ, ηλεκτρόνια, λεπτόνια και ενέργεια – αρχίζει η διαστολή και η θερμοκρασία πέφτει (=μειώνεται η μέση ταχύτητα) 10-43 – 1 s πρωτόνια και νετρόνια τριάδες κουάρκ σχηματίζουν πρωτόνια, νετρόνια και βαρύτερα σύνθετα σωματίδια – όπως η θερμοκρασία πέφτει, παραμένουν μόνο τα ελαφρύτερα σωματίδια 1 – 1000 s: οι πρώτοι πυρήνες 4 νουκλεόνια: 2p +2n  He (ήλιο) 12 νουκλεόνια: υδρογόνο 1000s – 300 000 χρόνια: άτομα η θερμοκρασία πέφτει αρκετά ώστε οι πυρήνες μπορούν να συγκρατήσουν ηλεκτρόνια 300 εκ – 5 εκατομμύρια χρόνια: άστρα και γαλαξίες η βαρυτική δύναμη δημιουργεί σύνολα ατόμων – τα πρώτα άστρα δημιουργούνται 8.5 – 9 δισεκατομμύρια χρόνια: το ηλιακό σύστημα 𝑝 𝑛 = 7 1 = 14 2 ~25% ~75% 13.7 δισεκατομμύρια χρόνια
  • 40. μεσοαστρική ύλη 75% Η και 25% Ηe πυκνότητα: 100 άτομα ανά κυβικό εκατοστό  η βαρύτητα έλκει τα άτομα, που συμπυκνώνονται  η θερμοκρασία αυξάνει (κινητική ενέργεια των ατόμων)  τα άτομα χάνουν τα ηλεκτρόνια  σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες, οι πυρήνες ξεπερνούν την απωστική δύναμη και αρχίζει η σύντηξη
  • 41. φως καύση υδρογόνου μαγνήσιο 24 φως φως φως ήλιο (4,2) 12C άνθρακας 12 σύντηξη άνθρακα σύντηξη άνθρακασύντηξη ηλίου οξυγόνο 16
  • 42. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 220180 240200 9 8 7 6 5 4 3 2 1 σταθερότητατουπυρήνα συνολικός αριθμός σωματιδίων στον πυρήνα (μαζικός αριθμός Α) σύντηξη 2 4 He 8 16 O 15 31 P 26 56 Fe 92 238 U οι πιο ‘σταθεροί’ πυρήνες για 56-60 νουκλεόνια αστρικό νέφος  στο κέντρο του άστρου η θερμοκρασία μεγαλώνει και η σύντηξη ξεκινά  η σύντηξη ελαφρών πυρήνων δημιουργεί σταθερότερους και ταυτόχρονα εκπέμπει φως  το φως ΄κρατά’ τα εξωτερικά στρώματα ώστε να μη συμπιεστούν από τη βαρύτητα όσο προχωρούμε προς σύνθεση βαρύτερων πυρήνων  η ενέργεια που εκλύεται είναι μικρότερη  τα ανώτερα στρώματα καταρρέουν  η θερμοκρασία στο κέντρο μεγαλώνει  γίνεται δυνατή η σύνθεση βαρύτερων πυρήνων η διαδικασία σταματά όταν δημιουργηθούν οι πιο σταθεροί
  • 43. NASA’s Solar Dynamics Observatory – Atmospheric Imaging Assembly (AIA) https://frontierscientists.com/2012/02/space-weather-and-your-technology/
  • 44. αστρικό νέφος  στο κέντρο του άστρου η θερμοκρασία μεγαλώνει και η σύντηξη ξεκινά  η σύντηξη ελαφρών πυρήνων δημιουργεί σταθερότερους και ταυτόχρονα εκπέμπει φως  το φως ΄κρατά’ τα εξωτερικά στρώματα ώστε να μη συμπιεστούν από τη βαρύτητα αν η μάζα του άστρου είναι αρκετά μεγάλη, προχωρούμε προς σύνθεση βαρύτερων πυρήνων  η ενέργεια που εκλύεται είναι μικρότερη  τα ανώτερα στρώματα καταρρέουν  η θερμοκρασία στο κέντρο μεγαλώνει  γίνεται δυνατή η σύνθεση βαρύτερων πυρήνων η διαδικασία σταματά όταν δημιουργηθούν οι πιο σταθεροί πυρήνες (Fe-56)https://en.wikipedia.org/wiki/Stellar_evolution#/media/Fi le:Evolved_star_fusion_shells.svg
  • 45. η διαδικασία σταματά όταν δημιουργηθούν οι πιο σταθεροί πυρήνες (Fe-56)  δεν εκλύεται πια αρκετή ενέργεια  τα ανώτερα στρώματα καταρρέουν  η θερμοκρασία μεγαλώνει υπερβολικά  η αντίστροφη διαδικασία αρχίζει, και οι πυρήνες αρχίζουν να χάνουν νουκλεόνια  η κατάρρευση συνεχίζεται  σε ακόμα μεγαλύτερες θερμοκρασίες, πρωτόνια και ηλεκτρόνια μετατρέπονται σε νετρόνια υπερκαινοφανής (supernova)  το κέντρο του άστρου μετατρέπεται σε αστέρα νετρονίων  η παραπέρα κατάρρευση σταματά και τα εξώτερα στρώματα εκτινάζονται στο διαστρικό χώρο  τα περίσσεια νετρόνια, δεσμεύονται από τους πυρήνες και δημιουργούνται τα βαρύτερα στοιχεία Cas A – τα υπολείμματα του υπερκαινοφανούς Κασσιόπη 300 χρόνια μετά την έκρηξη http://spacefellowship.com/news/art15247/neutron-star-at-core-of- cassiopeia-a-has-carbon-atmosphere.html
  • 46. https://en.wikipedia.org/wiki/Nucleosynthesis τα αρχέγονα τα πιο σταθερά ζυγός αριθμός πρωτονίων μονός αριθμός πρωτονίων
  • 48. μόριο νερού μόριο νερού με scanning tunneling microscopy http://phys.org/news/2010-04-molecule.html Η Η dυδρογόνο Ο dοξυγόνο 10−10 𝑚 = 1 1010 𝑚 = 1 10 000 000 000 𝑚 νερό: 60% του βάρους του ανθρώπινου σώματος Η2Ο – διάμετρος:
  • 49. ~10.000 άτομα υδρογόνου, αζώτου, άνθρακα και οξυγόνου, προσεκτικά οργανωμένα γύρω από 4 μόνο άτομα σιδήρου αιμοσφαιρίνη http://www.anesthesia2000.com/physi cs/Chemistry_Physics/physics21.htm C2952 H4664 O832 N812 S8 Fe4 5.5 𝑛𝑚 = 5.5 × 10−9 𝑚 = 1 1010 𝑚 = 5.5 1 000 000 000 𝑚 διάμετρος:
  • 50. ερυθρά κύτταρα του αίματος 280 000 000 μόρια αιμοσφαιρίνης σε ένα μόνο ερυθρό κύτταρο κάθε δευτερόλεπτο, 2 400 000 νέα ερυθρά κύτταρα παράγονται στον οργανισμό μας - θα ζήσουν 100 μέρες οπτικό μικροσκόπιο https://en.wikipedia.org/wiki/Blood#/media/File:Humanrbc1000x.jpg ηλεκτρονικό μικροσκόπιο https://en.wikipedia.org/wiki/Blood 7 𝜇𝑚 = 7 × 10−6 𝑚 = 7 106 𝑚 = 7 1 000 000 𝑚 διάμετρος:
  • 51. 5 × 107 = 50 000 000 μόρια πρωτεΐνης σε ένα κύτταρο 3 × 1013 = 30 000 000 000 000 κύτταρα στον ανθρώπινο οργανισμό E. Bianconi et al, An estimation of the number of cells in the human body, Annals of Human Biology, vol.4(6), 463-472, 2013 7.4 × 109 = 7 400 000 000 άνθρωποι στον πλανήτη http://solarviews.com/eng/earth.htm
  • 52. υπολείμματα του υπερκαινοφανούς W49B 1000 χρόνια μετά την έκρηξη http://www.nasa.gov/sites/default/fi les/snr_fingerprint_large_0.jpg
  • 53. Στοιχεία Επικοινωνίας Ελένη Καλδούδη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Ιατρικής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Δραγάνα, Αλεξανδρούπολη 68100 Tel: 2551030329 & 6937124358 Email: kaldoudi@med.duth.gr Αναφορά στην Παρουσίαση Ελένη Καλδούδη Είμαστε φτιαγμένοι από … αστερόσκονη: Η οργάνωση του μικρόκοσμου στη σύγχρονη φυσική Ακαδημία Περιφερειακής Ενότητας Έβρου, Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Αλεξανδρούπολη, 30 Μαρτίου 2016 http://www.peevrou.eu/index.php/menu- acadimia-peevrou/menu-genikes-plirofories#