1. Deontologie
Cursus 2010-2011

2. Inhoud van cursus
 Beroepsgeheim voor artsen en voor paramedische beroepen
 Wettelijke hulpverleningsplicht
 Valsheid in geschrifte
 De rechten van de patiënt
 Het medisch dossier
 Adviesorganen inzake bio-ethiek
 Abortuswet in België
 Embryonaal stamcelonderzoek
 Pre-implantatie genetische diagnostiek
 Euthanasie
 Orgaandonatie
2

3. Inleiding
 Wat is deontologie?
 Te vervullen plichten en erbij horende rechten
 Enge zin: beroepsplichten en – rechten
 Uitgeschreven deontologie = Code
 Bv Code van geneeskundige plichtenleer
 Bv Deontologische code voor Belgische psychologen
 Breder: houdingen/ gesteund op ethiek
 Waarden en normen
 Breder: ook gesteund op wetten en rechten
3

4. Het medisch beroepsgeheim
 Inleiding
 Zeer belangrijk grondprincipe
 Reeds opgenomen in de wet van Hippocrates
 Dient het algemene belang en persoonlijke belang
 bv. Attest voor arbeidsongeschiktheid
 Bescherming van de privésfeer
 De plicht tot zwijgen over alles waarvan de hulpverleners bij de
uitoefening van zijn beroep in kennis is gesteld
 Ook belangrijk voor MMA!!
 Ook jullie zullen veel vragen krijgen!
4

5. Het medisch beroepsgeheim
 Eed van Hippocrates
“ Ik zal, wat ik bij de uitoefening van mijn beroep ook zal horen of
zien, of ook daarbuiten over het leven van mensen te weten kom
aan dingen, die nooit bekend mogen worden, in stilzwijgen
bewaren, en het beginsel hooghouden, dat dingen die mij zo
bekend worden vallen onder de plicht van geheimhouding”
“Ik zal het geheim eerbiedigen van al wie zich aan mijn zorgen
toevertrouwt, ook na zijn dood”
5

6. Het medisch beroepsgeheim
 Het wetsartikel (art uit strafwetboek)
“ Geneesheren, heelkundigen, officieren van
gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere
personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis
dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd en
deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen
worden om in rechte (of voor een parlementaire
onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten
het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend
te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van
acht dagen tot zes maanden en met geldboete van 100
euro tot 500 euro.”
6

7. Het medisch beroepsgeheim
 Voor wie geldt de geheimhouding?
“Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid,
apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit
hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die
hun zijn toevertrouwd en deze bekendmaken buiten het geval dat
zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire
onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het
geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken,
worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes
maanden en met geldboete van 100 euro tot 500 euro.”
7

8. Het medisch beroepsgeheim
 Voor wie geldt de geheimhoudingsplicht?
 1e groep: zoals in artikel 458 beschreven: geneesheren,
heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers en
vroedvrouwen
 2e groep: “alle personen die uit hoofde van hun staat of beroep
kennis dragen van geheimen die hen zijn toevertrouwd”
 Gebonden door hun beroep: verpleegkundigen, ambulanciers,
paramedici (kinesisten, psychologen,…) en andere hulpverleners
 Uit hoofde van hun staat: partner van zwijgplichtige, studenten,
stagiairs, vrijwillige medewerkers
8

9. Het medisch beroepsgeheim
 Voor wie geldt de geheimhoudingsplicht?
 3e groep: beroepen die in de regelgeving van hun beroep
verwezen wordt naar artikel 458
 Gevolgen:
 Ook receptionisten, poetsvrouwen
 Slecht geheimhouding als kennis verworven is uit hoofde van hun
beroep of staat
 Geheimhouding geldt in principe ook buiten het medische kader
9

10. Het medisch beroepsgeheim
 Wat zijn geheimen?
 Wie bepaalt wat er geheim is? Arts? Patiënt? Maatschappij?
 Beroepsgeheim
 Informatie die iedereen kan weten/weet, is geen geheim
 Het geheim moet toevertrouwd worden door de cliënt aan de
hulpverlener
 Het geheim moet toevertrouwd worden tijdens de uitoefening
van het beroep.
10

11. Het medisch beroepsgeheim
 Het persoonlijke belang van het beroepsgeheim
 Vertrouwen is noodzakelijk!
 Niet alleen de ziekte wordt behandeld, ook de patiënt
 Niemand heeft graag dat zijn kwalen aan iedereen worden
rondverteld!
 Let wel: wetgever heeft het recht aan deze geheimhouding
beperkingen op te leggen, in het belang van de maatschappij
11

12. Het medisch beroepsgeheim
 Het algemeen belang
 Wie zou nog naar arts willen gaan, als zijn kwalen worden
rondverteld?
 Bevorderen van volksgezondheid
 Wetgever of maatschappij kan geheimhoudingsplicht opleggen
bv. Arts kan weigeren iets tegen de baas van de patiënt te
zeggen, zelfs als de patiënt dit zelf zou willen.
12

13. Het medisch beroepsgeheim
 Geheimhouding uit hoofde van hun beroep
 Zwijgplicht
 Elke drager van beroepsgeheim heeft de plicht te zwijgen over
geheimen. Anders riskeert hij een strafrechtelijke sanctie
 Rechtsliteratuur: onlogische redenering: arts die iemand onderzoekt
iov een derde persoon, beoefent zijn beroep niet uit.
 Bv adviserende geneesheer, gerechtsdeskundige, controlearts
13

14. Het medisch beroepsgeheim
 Geheimhouding uit hoofde van hun beroep
 Zwijgplicht
 Wel bepaalde uitzonderingen
“…buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte
(of voor een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af
te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die
geheimen bekend te maken,…”
Bv. melden van kindermishandeling
Bv. melden van besmettelijke ziekten aan de
gezondheidsinspectie,
Bv. controle-arts tov werkgever
14

15. Het medisch beroepsgeheim
 Geheimhouding uit hoofde van hun beroep
 Zwijgrecht
 Kan niet gedwongen worden vertrouwensrelatie te doorbreken
 Dat is niet absoluut.
 Moet ‘uit hoofde van hun beroep zijn’
 Vriend tot vriend  niet strafrechtelijk vervolgbaar
 Wordt uitgemaakt door diegene over wie het geheim gaat
15

16. Het medisch beroepsgeheim
 Geheimhouding uit hoofde van hun staat (positie, rol)
 Rechtsliteratuur beschrijft niet wat ‘staat’ inhoudt
 Van Dale: bv burgerlijke staat
 Ook echtgenoot heeft geheimhoudingsplicht
 Echtgenoot heeft echter ook verplichting tot bijstand of morele
ondersteuning
 Staat in termen van positie
 Bv. Vrijwilliger in georganiseerd verband: geen onderscheid mogelijk
voor patiënt tussen beroepshalve en vrijwillige hulpverlener
 Toevallige hulpverlening houdt geen beroepsgeheim in
 Stagiairs en studenten: eventueel contract
16

17. Het medisch beroepsgeheim
 Spreekrecht
 Arts kan niet verplicht worden patiënt te behandelen, tenzij bij
groot gevaar
  patiënt bepaalt niet alleen wat onder geheimhouding valt
 Voorwaarden:
 Voor eigen verdediging (bv aanklacht voor beroepsfout)
 Ernstige schending van integriteit van minderjarige (meldingsplicht)
 Getuigenissen onder ede
 Hulpverlening in een netwerk (gedeeld beroepsgeheim)
17

18. Het medisch beroepsgeheim
 Spreekrecht
 Therapeutische exceptie bij de verplichting tot het geven van
informatie
 Arts kan dus informatie achterhouden als hij dit als geheim
beschouwt
 Moet in dossier genoteerd worden
 Moet evtl vertrouwenspersoon informatie geven
 Moet dit voor iedereen houden (behalve aangeduide
vertrouwenspersoon), dus ook echtgenoot (uitzondering: als patiënt
dit zo wil)
 Arts bepaalt mee wat geheim is
18

19. Het medisch beroepsgeheim
 Samengevat
 Patiënt bepaalt wat geheim is en wat niet
 Wetgever moet patiënt beschermen tegen zichzelf en tegen
anderen
 Welzijnswerker oefent controle uit over welzijn van patiënt
door informatieplicht op gepaste wijze uit te oefenen
 Bv. Seropositieve patiënt
19

20. Het medisch beroepsgeheim
 Toevertrouwd
 Niet enkel wat wordt gezegd
 Ook vaststelling
 Ook aanvoelen
 Ook interpretatie
 Bv. Zwangerschapsdiagnose
20

21. Het medisch beroepsgeheim
 Verstrekken van medische gegevens
 Mededeling aan de patiënt
 Instemming of toestemming nodig  patiënt moet nodige informatie
krijgen
 Meedelen van informatie is dan ook geen strafbaar feit
 Geen verplichting alle informatie te verstrekken
 Nagaan welke informatie de patiënt wenst te krijgen
 Goed gebruik van ‘therapeutische exceptie’
 Toepassing art 33 van ‘Code van geneeskundige plichtenleer’
21

22. Het medisch beroepsgeheim
 Art 33 van Code van geneeskundige plichtenleer
“De arts deelt tijdig aan de patiënt de diagnose en de prognose
mede; dit geldt ook voor een erge en zelfs voor een noodlottige
prognose. Bij de informatie van de patiënt houdt de arts rekening
met diens draagkracht en met de mate waarin hij wenst
geïnformeerd te worden. De arts verzekert de patiënt in ieder
geval van een verdere aangepaste behandeling en begeleiding.
De arts betrekt hierbij de naastbestaanden tenzij de patiënt zich
daartegen verzet. Hij contacteert op verzoek van de patiënt de
door deze aangewezen personen.”
Bv. Alleenwonende bejaarde patiënte met gemetastaseerd
darmkanker
22

23. Het medisch beroepsgeheim
 Verstrekken van medische gegevens
 Mededelen van informatie aan een wettelijk
vertegenwoordiger van de patiënt
 Door wet derde aangeduid om tekort aan rechtsbekwaamheid op te
vangen  informatie aan deze persoon geven
 Psychiatrische patiënten onder beschermingsstatuut
 Bv. Mentaal gehandicapte personen
 Minderjarigen
 Bv. 17-jarige patiënte komt vragen achter noodpil
 CLB-decreet: al vanaf 14 jaar
23

24. Het medisch beroepsgeheim
 Verstrekken van medische gegevens
 Aan een vertrouwenspersoon
 Goed rekening houden: niet alleen patiënt bepaalt geheim karakter
van mededeling.
 Goed aanvoelen wat patiënt ervaart als geheim karakter
 Afhankelijk van welke persoon
 Ook afhankelijk van situatie
 Bv. Kankerdiagnose bij patiënt met SOA
 Vertrouwenspersoon
 Vrije keuze
 Bijstand
 Geen beslissingen nemen
24

25. Het medisch beroepsgeheim
 Verstrekken van medische gegevens
 Aan een collega-hulpverlener
 Als patiënt geen bezwaar maakt of verondersteld wordt geen bezwaar
te maken
 Bv. Kennis van collega: BLWI tov ruzie met vrouw
 Need-to-know principe
 Tov arts
 Tov verpleegkundige
 Tov MMA
25

26. Het medisch beroepsgeheim
 Geen schending in geval van getuigenis in rechte
 Getuigenis in rechte = getuigenis voor een rechter
 Tov politie mag je in principe zwijgplicht niet doorbreken
 Uitzondering: ten laste gelegde fout
 Discussie: in rechte: spreekrecht vs spreekplicht
 Strafrechterlijk: verplicht
 Burgerrechterlijk: afhankelijk van rechter
 Enkel wat nodig is om waarheid te achterhalen
 Bij burgerrecht: evtl gerechtsdeskundige laten aanstellen
 Bv. Casus rond echtscheiding
26

27. Het medisch beroepsgeheim
 Geen schending in geval van wettelijk verplichte
bekendmaking
 Bv RIZIV-reglementering, aangifte van geboorte, aangifte
besmettelijke ziekten
 Gerechtsdeskundige die moet zoveel mogelijk informatie
verzamelen
 Werkgever kan controlearts aanstellen
 Enkel zeggen: terecht of niet terecht
 Mag niks zeggen over evolutie, mogelijke duur
27

28. Het medisch beroepsgeheim
 Geen schending in geval van wettelijk verplichte
bekendmaking
 Wat in geval van misdrijf?
 Art 30 wetboek strafvordering
“Ieder die getuige is geweest van een aanslag, hetzij
tegen de openbare veiligheid, hetzij tegen iemands
leven of eigendom, is eveneens verplicht daarvan
bericht te geven aan de procureur des Konings, hetzij
van de plaats van de misdaad of van het wanbedrijf,
hetzij van de plaats waar de verdachte kan worden
gevonden.”
28

29. Het medisch beroepsgeheim
 Geen schending in geval van wettelijk verplichte
bekendmaking
 Wat in geval van misdrijf?
 Art 30 wetboek strafvordering vs wetsartikel
 Mogelijkheid om je te beroepen op beide wetten
 Voorzichtigheid geboden
 Erg delicaat: kindermishandeling
 Als mogelijk: niet aan gerecht melden
 Als MMA: meld het aan de arts
 Arts: vertrouwencentrum
29

30. Het medisch beroepsgeheim
 Moet men aangifte doen van misdrijf waarbij patiënt
betrokken is?
 Patiënt is dader of medeplichtige: neen
 Reden: vertrouwenssfeer is noodzakelijk
 Patiënt is slachtoffer: men kan aangifte doen
 Let wel: soms beter van het niet te zeggen
 Patiënt kan liever hebben dat het niet gezegd wordt
30

31. Het medisch beroepsgeheim
 Wat te doen als federale politie informatie vraagt over
een patiënt?
 In principe geldt de zwijgplicht
 Als MMA: best doorverwijzen naar geneesheer-diensthoofd
 Behandelend arts:
 Afhankelijk van medische toestand wordt toestemming gegeven
patiënt te ondervragen
 Medische verklaring van arts over patiënt: arts moet toestemming
hebben om attest af te geven
 Bv. Attesten bij fysiek geweld
 Bewusteloze patiënten
31

32. Het medisch beroepsgeheim
 Begrenzingen
 Beroepsgeheim geldt voor alle derden
 Is absoluut: enkel wet kan in uitzonderingen voorzien
 Eventuele uitzondering: informatie met diegenen die direct met
verzorging van de patiënt betrokken zijn
 Bv. Artsen, verpleegkundigen, kinderen van bejaarde patiënten
 Tegenover patiënt geldt de informatieplicht
 Let wel: als MMA niks zeggen over diagnose of prognose
 Uitzondering: therapeutische exceptie
 Beroepsgeheim moet werkbaar blijven
 Communicatie met patiënt niet mogelijk
 Geesteszieken
 Soms minderjarigen
32

33. Het medisch beroepsgeheim
 Begrenzingen
 Gedeeld beroepsgeheim
 Nodig om efficiënt te werken
 Enkel zeggen wat nodig is
 Enkel aan diegenen die betrokken zijn bij de behandeling
 Bv. Eerste minister in het ziekenhuis
33

34. Het medisch beroepsgeheim
 Duur van de verplichting tot geheimhouding
 Blijft altijd gelden
 Ook na de dood (Eed van Hippocrates)
“Ik zal het geheim eerbiedigen van al wie zich aan mijn
zorgen toevertrouwt, ook na zijn dood”
 Ook na genezing
 Ook na stopzetting van het beroep
 Ook als het al geschonden is
 In principe ook als patiënt daarvoor toestemming geeft : discussie
34

35. Het medisch beroepsgeheim
 Het beroepsgeheim van een minderjarige
 Geen wetsartikelen rond of iets rond in de Code
 Onderscheid tussen
 Wel tot jaren van verstand gekomen
 Niet tot jaren van verstand gekomen
 Bv Alcoholverslaafde van 19 jaar
 Roker van 16 jaar
 Kindermishandeling: een moeilijke topic
 Ouders zijn ook patiënt
 Vertrouwenscentrum
 Eventueel gerecht
35

36. Het medisch beroepsgeheim
 Beroepsgeheim en privacy
 Knelpunten in de praktijk
 Je werkt met een gans team: richtlijnen noodzakelijk!!!
 Let op voor gewoontevorming en gebruiken
 Bv. Naam ophangen van patiënt
 Goeie beveiliging van computer nodig
 Let op bij telefonische gesprekken
 Gebeurt zeer frequent
 Gedeeld beroepsgeheim
 Let op bij koffiepauzes of cafetariabezoeken!!!
36

37. Het medisch beroepsgeheim
 Privacy in ziekenhuis
 Meestal maar 2 personen meer per kamer
 Vervoer van patiënten via speciale gangen
 Balies en wachtlokalen dikwijls zonder privacy
 Ook tact en discretie nodig bij het personeel
 Technicus die lamp komt vervangen op een kamer
 Organisatie
 Zo weinig mogelijk verschillende personeelsleden
 Bv. Rotatie van verpleegkundigen
 Lange wachttijden vermijden
 Nummer in plaats van naam af te roepen
 Planningslijsten van operaties niet voor iedereen zichtbaar hangen
37