Дэлхийн аж ХАА

1. 11-р анги
Сэдэв : Дэлхийн хөдөө аж ахуйн
газарзүй

2. Зорилго
 Дэлхийн ХАА-н салбарын бүтэц ,
хөгжил, байршил, тэдгээрт
нөлөөлөгч хүчин зүйлс болон
дэлхийн улс орнуудын хүн ард
,ЭЗ-ийн хөгжилд үзүүлэх нөлөө,
аж ахуйн ач холбогдлын талаар
цогц мэдлэгийг олж авна.

3.  Улс орны нийгмийн баялгийг
бүтээгч материаллаг
үйлдвэрлэлийн 2-догч том
салбар бол ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ
юм.

4. ХАА-н хөгжил , байршилтад
нөлөөлөгч хүчин зүйлс
 Байгаль цаг уурын нөхцөл /хөрсний үржил
шим , нарны илч, дулаан , хур тунадасны
хэмжээ,байгалийн бүс /
 Улс орны ЭЗ-ийн хөгжлийн түвшин / Ази,
Африк , Латин Америкийн хөгжиж буй
орнууд , Хойд америк, Европ ,Австрал
,Азийн хөгжингүй орнууд /

5. Газар тариалан
 Эртний Египет, Ассир,Вавилон зэрэг анхны
төрт улсууд томоохон мөрдийн сав хөндийн
өндөр үржил шимтэй хөрс , элбэг усанд
түшиглэж газар тариалан эрхэлж байсан
баримт байдаг

6. Газар тариалан
Хүнсний ургамал Техникийн ургамал

7. Хүнсний
ургамал
Үр тарианы
аж ахуй
Хүнсний
ногоо
Бусад

8. Үр тарианы аж ахуй
 Улаан буудай /хө660-с өмнө тийш Өмнөд
америк , Австралийн өмнөд эрэг/
 Цагаан будаа / халуун дулаан бүс-тропик/
 Эрдэнэ шиш /мексикээс гаралтай
Америкийн орнууд голчлон тариалдаг/

9. Буудай тариалалт ,экспортоор
тэргүүлэгч орнууд
1. Хятад
2. Энэтхэг
3. ОХУ
4. АНУ
5. Франц

10. Цагаан будаа
 Анх 4500 жилийн өмнөөс Энэтхэгийн өмнө
хэсэгт тариалж эхэлсэн .
 Дэлхийн нийт тариалалтын 94%-г хөгжиж
буй орнууд эзэлнэ.
 Зүүн ба зүүн өмнөд Ази, Энэтхэг,
Мадагаскар, Мексик, Өмнөд Америкийн
зүүн эргээр тариална.

11. Цагаан будааг аж ахуйд ашиглах
нь
 Цагаан будаа : хоол хүнсэнд
 Үйрсэн хэсэг :архи ,пиво үйлдвэрлэх
 Нунтаг хэсэг: малын тэжээл
 Нарийн ширхэгтэй хаягдал : гоо сайхны
бүтээгдэхүүн/ пудр/
 Будааны тос: саван, лаа
 Бусад хаягдал: малгай, шүүр,дээвэр

12. Цагаан будаагаар тэргүүлэгч
орнууд
д/
д
Үйлдвэрдэгч
орон
Экспортлогч
орон
Импортлогч орон
1 Хятад Тайланд Филиппин
2 Энэтхэг АНУ Гонконг
3 Индонез Пакистан Малайз
4 Бангладеш Итали Сенегал
5 Вьетнам ӨАБНУ

13. Эрдэнэ шиш
 НТӨ 6000 жилийн тэртээгээс Мексикт
тариалж эхэлсэн . ГЗ-н их нээлтийн үед
Европод хүрч Ази ,Африкад өргөн
дэлгэрсэн . Гол үйлдвэрлэгч оронд :
1. АНУ
2. Хятад
3. Бразил
4. Мексик
5. Франц зэрэг төлөөлөгчид орно

14. Үр тарианы АА-н бүтэц
z
үр тариа 28%
цагаан будаа
26%
эрдэнэ шиш
25%
арвай 10%
хөх тариа 2%
овьёос 2%
бусад 10%

15. Хүнсний ногооны АА
 Төмс хүнсний ногоо болох өргөн
хэрэглээний ургамал нь дэлхийн ямар ч
газар тухайн байгаль цаг уурын нөхцөлд
маш амархан дасан зохицдог, онцлог шинж
чанар бүхий маш олон төрлийн ургамал
байна. / төмс, манжин, сонгино , лууван гм/

16. Техникийн ургамал
 Үйлдвэрт оруулж техник технологийн
тусламжаар боловсруулан төрөл бүрийн
бүтээгдэхүүн гаргаж авдаг тарималыг
ТЕХИКИЙН УРГАМАЛ гэнэ.

17. Бүтэц
Техникийн
ургамал
Олсны
/хөвөн, жүүт /
Чихрийн
/ чихрийн
манжин,
нишинг/
Тосны
/ наранцэцэг,
чидун, самар/
Хүнсний
/ цай , кофе,
какао /
каучук

18. Олсны ургамал
 Хөвөн :Нэхмэлийн үйлдвэрийн түүхий эд
болно.Гэрэл дулаан , ус чийгээр хангалттай
газар тариална.Хятад ,АНУ, Пакистан зэрэг
30 гаруй орон тариалдаг
 Жут, маалинга: Олс ,шуудай, загасны тор
зэрэг бат бөх утас гарган
авдаг.Бангладеш,Энэтхэг , Хятадад
тариална.

19. Чихрийн ургамал
 Чихрийн манжин: Дэлхийн сахар үйлдвэрлэлийн
40%-г гарган авдаг. Европын сэрүүн бүсийн
Польш,Орос,Украин,Франц, мөн АНУ тариалж
байна.
 Нишингэ: Гэрэл дулаан хур чийгийг их
зарцуулдаг халуун дулаан бүсэд өргөн тарина.
Дэлхийн ЗЗ-ийн 60%-г хангадаг.Латин америк,
Ази,Австали, Африкийн зарим оронд тариална.

20. Тосны ургамал
 Наранцэцэг: Сэрүүн бүсийн
ургамал.Тархалт нь үндсэндээ буудайтай
адил байна.
 Чидун жимс: Газар дундын тэнгис орчмын
гол ургамал.Тропик орчмын уур амьсгалд
тохирно.Гол тариалагч нь Итали, Испани,
Грек, Турк

21. Хүнсний техникийн ургамал
 Цай : Муссоны уур амьсгалтай бүсэд цайны
ургамалыг голлон тариалж байна.Цайны эх орон
бол Ази тив юм.Гол тариалагч нь Энэтхэг, Хятад ,
Шри-Ланк, мөн Их Британи орно
 Кофе: Халуун бүсийн УА-тай газар тариална.Гол
эх орон нь Этиоп ба Бразил,Колумба, Африкийн
Гана, Ангол, Гвиней зэрэг болно.
 Какао: Латин Америк, Баруун ба Төв Африкад
голлог тариална.Тэргүүлэгч нь Бразил, Гана,
Нигери зэрэг улс орно.

22. Каучук
 Резин үйлдвэрлэхэд түүхий эд болгон
хэрэглэх бөгөөд Каучукийн модны
шүүснээс гарган авдаг . Байгалийн
каучукийн үйлдвэрлэлтээр дараах орнууд
тэргүүлнэ. Малайз, Индонез, Тайланд,
Шри-Ланка

23. Техникийн ургамалаар дэлхийд
тэргүүлэгч орнууд
Наранцэцэг Чихрийн
нишингэ
Чихрийн
манжин
1 Украин Бразил Франц
2 АНУ Энэтхэг АНУ
3 Аргентин Хятад Герман
4 Хятад Мексик Хятад
5 ОХУ куба ОХУ

24. Хөвөн Кофе Цай
1 Хятад Бразил Энэтхэг
2 АНУ Колумба Хятад
3 Энэтхэг Кот –Дивуар Шри-Ланка
4 Пакистан Уганда Кени
5 Үзбекстан этиоп Индонез

25. Мал аж ахуй
 Газар тариаланг бодвол уур амьсгалын
нөхцлөөс хамаарал багатай тул МАА-н
салбар газар сайгүй тархжээ. Ялангуяа
сэрүүн бүсийн орнууд МАА-н
бүтээгдэхүүний зонхилох хэсгийг
эзэлнэ.

26.  Хотжих үйл явц эрчимтэй явагдаж
байгаатай уялдан хотын хүн амын
тоо улам ихэссэнээр МААн
бүтээгдэхүүний хэрэгцээ улам бүр
нэмэгдэж байна. Өнөөгийн
байдлаар Европ, Хойд Америк,
Австрали, Шинэ Зеланд зэрэг
хөгжингүй орны ХАА-н голлох
салбар нь МАА болжээ.

27. МАА-н хөгжилд дараах хүчин зүйлс
нөлөөлнө
1. Байгалийн хүчин зүйл
Уур амьсгал , цаг уур
Гадаргын хотгор гүдгэр
Хөрс ургамал гм
1. Нийгмийн хүчин зүйл
Хүн ардын түүхэн уламжлал , зан заншил,
ахуй соёл ,
Улсын ЭЗ-ийн хөгжлийн түвшин

28. Дэлхийн МАА-н бүтэц
Мал аж ахуй
Үхрийн аж
ахуй
Хонины аж
ахуй
Гахайн аж
ахуй

29. Үхрийн аж ахуй
 Дэлхий дээр 1,3 тэрбум орчим үхэр байх ба
түүний ихэнхийг Ази, Африкад өсгөдөг.
Дэлхийн нийт махны хэрэглээний хагасаас
илүү хувийг эзэлж байна. Сүүний бараг бүх
хувийг хангана. Сэрүүн уур амьсгалтай ойт
хээрийн ба хээрийн бүсэд өсгөхөд
тохиромжтой

30. Дэлхийд үхэр сүргийн тоогоор
тэргүүлэгч орнууд
1. Энэтхэг
2. Бразил
3. Хятад
4. АНУ
5. Аргентин

31. Хонины аж ахуй
 Сэрүүн уур амьсгалтай хээр, говь, цөл,
уулархаг орнуудад хонийг голчлон
өсгөдөг ба нийт 1,2 тэрбум орчим
тоотой байна. Чиглэл үүлдрийн хувьд
арьс , нэхий, ноос , махны олон
төрлийн үүлдэр угсаа байна.

32. Хонин сүргийн тоогоор тэргүүлэгч
орнууд
1. Хятад
2. Австрали
3. Энэтхэг
4. Иран
5. Судан

33. Гахайн аж ахуй
 Гахайн аж ахуй нь үндсэндээ махан
бүтээгдэхүүнд ашиглагдах ба нийт махны
үйлдвэрлэлийн 1/3-ийг дангаараа эзэлнэ.
Гахайн аж ахуйгаар
1. Хятад
2. АНУ
3. Бразил
4. Герман
5. Испани зэрэг орнууд тэргүүлнэ.

34. МАА-н бүтээгдэхүүнийг голлон
экспортлогч орнууд
Үхрийн мах Хонины мах Гахайн мах
Австрали Шинэ Зеланд Нидерланд
Герман Австрали Бельги
франц Их Британи Дани