Дэлхийн улсууд

1. Дэлхийн улсуудын төрийн
байгууламж, нутаг дэвсгэр , засаг
захиргааны хуваарь

2. Төрийн хэлбэр
Төрийн засаглалын
хэлбэр
• Хаант төр
• Бүгд найрамдах
төр
Төрийн
байгууламжийн
хэлбэр
• Нэгдмэл улс
• Холбооны улс
Төрийн дэглэмийн
хэлбэр
• Ардчилсан улс
• Ардчилсан бус улс

3. Засаглалын хэлбэр
Засаглалын
хэлбэр
Хаант засаг
Үндсэн хуульт
хаант засаг
Хэмжээгүй эрхт
хаант засаг
Бүгд найрамдах
засаг
Парламентын
засаглал
Ерөнхийлөгчийн
засаглал
Холимог
засаглал

4. Хаант засаг
1. Үндсэн хуульт хаант
засаглал нь удам
залгамжилсан, эсвэл
сонгогддог хааныг төрийн
тэргүүнээ болгосон, хаант
засаглалтай боловч хааны эрх
мэдэл нь үндсэн хуулиар
хязгаарлагддаг төрийн
байгууллыг хэлнэ.(Их
Британи,Швед,Испани)
2. Хэмжээгүй эрхт хаант засаг:
Бүх эрх хааны гарт төвлөрсөн
байдаг улсууд. Ард түмний
хүсэл зориг, ашиг сонирхлыг
илэрхийлсэн төлөөлөгчдийн
байгууллага хэрэг дээрээ үл
оршино. Зарим улсад зөвлөх
хурал, парламент байх боловч
тэр нь хэлбэрийн төдий
байдаг(Саудын
Араб,Катар,Оман,АНЭ)
Хаант засагтай улс Азид 14, Европт 12, Африкт 4,
Австрали, далайн орнуудад 4 бий

5. Хаант
засаглатай
орнууд

6. Хаант засаглалын газрын зураг

7. Бүгд Найрамдах засаг
БН засаглалын хэлбэрийг тусгаар тогтносон улсуудын
ихэнх нь буюу дэлхийн 190 гаруй орон сонгосон байдаг.
Ерөнхийлөгчийн засаглал: Ерөнхийлөгч нь
засгийн газраа толгойлж,сайд нараа
бүрдүүлж,тэдний үйл ажиллагаанд хяналт
тавьдаг ба Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд 2
парламентийн өмнө шууд хариуцлага
хүлээдэггүй (АНУ,ОХУ,Мексик,Өмнөд
Солонгос)
Холимог засаглал: Ерөнхийлөгч болон
Парламент Засгийн газраа хамтан
бүрдүүлж, хариуцлагаа хамт хүлээдэг.(
Франц )
Парламентийн засаглал: Сонгуульд ялсан
намууд парламентаа бүрдүүлэн ялсан нам
нь засгийн газраа бүрдүүлдэг.
(Герман,Итали,Австр,Исланд,Энэтхэг,Финл
янд,Монгол)

9. Төрийн байгууламжийн хэлбэр
Нэгдмэл улс
• Нэгдмэл улс гэдэг нь: хууль
тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх
мэдлийн нэгтогтолцоотой, улсын
хэмжээнд үйлчлэх хүчин чадал
бүхий нэг Үндсэн хууль,хууль
тогтоомж, санхүү, албан татвар,
мөнгөний нэгдмэл нэг
тогтоцоотой, өөрийнзэвсэгт
хүчинтэй, төрийн бэлгэ тэмдэг
болох улсын сүлд, туг, далбаа,
дуулалнэгтэй, орон нутгийн
төрийн байгууллагууд нь тус
тусдаа бие даасан
улсынхэлбэрээр биш засаг
захиргаа, нутаг дэвсгэрийн
хуваариар зохион
байгуулагддагулс юм.
Холбооны улс
• Бие даасан байдлаар оршин
тогтнож байсан хоёр буюу
хэдхэдэн улс нэгдэж харьцангуй
бие даасан улсуудын холбооны
хэлбэрээр зохионбайгуулагдахыг
хэлнэ.
• Холбооны улсад хууль тогтоомж,
гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн
хоёрдмол тогтолцоо үйлчилнэ.
• Гадаад улс төрийн бодлогын үйл
ажиллагааг холбооны хэмжээнд
нэгдмэл байдлаар хэрэгжүүлдэг

10. Холбооны улсууд
• Америкийн НУ,
• Авсралийн ХУ,
• Бразилын ХУ
• Мексикийн ХУ
• Венесүэлийн ХУ
• Энэтхэг
• Аргентин
• Канад
• Швейцарийн ХУ
• ХБНГУ
• Автрийн ХУ
• ОХУ
• Нигер зэрэг 22 улс холбооны статустай

11. Дэглэмийн хэлбэр

12. Ардчиллын индекс

13. Эрх чөлөөний газрын зураг

14. Ардчилсан бус орнууд
• Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс (БНХАУ): Социалист намын үндэслэгч нь Мао
Зедун бөгөөд анх 1921 оны 7 сард байгуулагдаж байсан. Дэлхий дээрх
хамгийн том улс төрийн байгууллага болоод байна.
• Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Ард Улс (БНАСАУ): Умард Солонгосын
Ажилчны нам анх 1948 оны 9 сард байгуулагдаж байсан бөгөөд Ким Ду Бон
анхны даргаар нь ажиллаж байсан бол Кимийн эрин үе 1966 оны 10 сараас
эхлэсэн. Ким Ир Сен 1966 оноос, түүний хүү Ким Чен Ир 1997 оноос, ач хүү
Ким Жон Унь 2012 оноос удирдаж байна.
• Бүгд Найрмамдах Социалист Вьетнам Улс (БНСВУ): Вьетнамын социалист
намыг коммунист лидер Хо Ши Мин 1930 оны 2 сард үндэслэн байгуулж
байсан.
• Бүгд Найрамдах Куба Улс (БНКУ): Америк тивд орших цорын ганц коммунист
улс болох Куба улсын коммунист намыг 1965 оны 10 сард Фидель Кастро
байгуулж байжээ.
• Бүгд Найрамдах Ардчилсан Лаос Ард Улс (БНАЛАУ): Зүүн Өмнөд Азид орших
Лаос улсын Лаосын Ардын Хувьсгалт намыг 1955 онд Кайсон Пхомвихан
үндэслэн байгуулсан.
• Венесүэл улс: 1999 оноос

15. Монгол улсын засаглалын түүх
1206-1691
• Хэмжээгүй эрхт хаант төр (Их Монгол, Монголын эзэнт гүрэн, Монголын хаант улс )
1691-1911
• Манж Чин гүрний харьяа улс
1911-1919
• Хэмжээгүй эрхт хаант төр (Олноо өргөгдсөн Богд хаант монгол улс)
1919-1920
• Хятадын харьяаны муж
1921-1924
• Хэмжээт эрхт хаант төр (Хэмжээт цаазат Богд хаант монгол улс)
1924-1992
• Бүгд найрамдах засаглал (Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс )
1992 оноос
хойш • Парламентийн Бүгд найрамдах засаглал(Монгол улс )

16. Монгол улсын төрийн байгууллагын
тогтолцоо
Хууль тогтоох
эрх мэдэл
Улсын Их
Хурал
Гүйцэтгэх эрх
мэдэл
Ерөнхийлөгч
Засгийн газар
Шүүх эрх
мэдэл
Үндсэн
хуулийн цэц
Улсын дээд
шүүх
Улсын ерөнхий
прокурор

17. Төрийн эрх барих дээд байгууллага
Улсын Их Хурал

18. Төрийн эрх барих дээд байгууллага
Улсын Их Хурал
• УИХ-ын гишүүнд 25 нас
хүрсэн Монгол улсын
иргэн нэр дэвшин
өрсөлдөх боломжтой
• УИХ-ын гишүүн нь ард
түмний төлөөлөл бөгөөд
хууль санаачлах , хууль
батлах эрх эдэлнэ.

19. • УИХ-ын гишүүний бие, алдар
хүнд, эд хөрөнгө, халдашгүй
дархан байна.
• УИХ-ын гишүүн нь үг
хэлснийхээ төлөө хариуцлага
хүлээдэггүй
• УИХ 76 гишүүнтэй байх ба
тойргоос сонгогдоно.

20. УИХ-ын гишүүний эрхлэх ажил,
албан тушаалын тухай
• Ерөнхий сайд
• Улс төрийн намын сонгуульт албан тушаал
• Төрийн бус байгууллагын сонгуульт албан
тушаал
• Багшлах болон эрдэм шинжилгээний
ажил
Хавсран
гүйцэтгэж
болох
• УИХ-ын дарга, дэд дарга
• Байнгын болон дэд, түр хорооны гишүүн,
дарга
• УИХ-н даргын дэргэдэх зөвлөлийн
бүрэлдэхүүн , нам эвсэл, бүлгийн дарга
Бусад

21. Гүйцэтгэх төрийн дээд байгууллага
Засгийн газар
• Ерөнхий сайдыг УИХ-с томилно.
• Ерөнхий сайд өөрийн танхимыг Ерөнхийлөгч
болон УИХ-тай зөвшилцөн бүрдүүлнэ.
• ЗГ-н гишүүнийг Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчид
танилцуулсны үндсэн дээр томилж, чөлөөлж,
огцруулна
• Засгийн газар нь УИХ-с баталсан хуулийг
хэрэгжүүлэх эрхэм үүрэгтэй.
• Ялсан намын дарга ерөнхий сайдад томилогдон
намын мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлнэ.
• Улс орны хөгжил , хүн амын аж байдал,өдөр
тутмын үйл ажиллагаа засгийн газрын ажилтай
шууд холбоотой байдаг.

22. Ерөнхийлөгч
• 1.Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бол төрийн
тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг
илэрхийлэгч мөн.
• 2.Ерөнхийлөгчөөр тавин нас хүрсэн, сүүлийн
таваас доошгүй жил эх орондоо байнга оршин
суусан, Монгол Улсын уугуул иргэнийг зургаан
жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно.
• УИХ болон ЗГ-ын үйл ажиллагааг хянах
үүрэгтэй
• Бүх шатны шүүхийн шүүгчдийг томилох эрхтэй
• Улсын ерөнхий прокурор, бусад прокурорыг
томилох эрхтэй зэрэг олон тодорхой эрхүүд
эдэлнэ.

23. • МАН-Хүрэлсүх
• АН-Баттулга
• МАХН-Ганбаатар, Энхбаяр
• ХҮН-

24. .Ерөнхийлөгч дараахь үндсэн бүрэн эрхийг
хэрэгжүүлнэ:
1/Улсын Их Хурлын баталсан хууль, бусад шийдвэрт бүхэлд нь буюу зарим хэсэгт нь хориг тавих.
Ерөнхийлөгчийн тавьсан хоригийг Улсын Их Хурлаар хэлэлцэж, чуулганд оролцсон нийт гишүүний гуравны хоёр нь
хүлээж аваагүй бол уг хууль, шийдвэр хүчин төгөлдөр хэвээр үлдэнэ;
3/өөрийн бүрэн эрхэд хамаарах асуудлаар Засгийн газарт чиглэл өгөх. Энэ талаар Ерөнхийлөгч зарлиг гаргавал
түүнд Ерөнхий сайд гарын үсэг зурснаар хүчин төгөлдөр болно;
4/гадаад харилцаанд улсаа бүрэн эрхтэй төлөөлж, Улсын Их Хуралтай зөвшилцөн Монгол Улсын нэрийн өмнөөс
олон улсын гэрээ байгуулах;
5/Монгол Улсаас гадаад улсад суух бүрэн эрхт төлөөлөгчийн газрын тэргүүнийг Улсын Их Хуралтай зөвшилцөн
томилох буюу эгүүлэн татах;
6/Монгол Улсад суух гадаад улсын бүрэн эрхт төлөөлөгчийн газрын тэргүүний итгэмжлэх, эгүүлэн татах жуух
бичгийг хүлээн авах;
7/улсын цол, цэргийн дээд цол хүртээх, одон, медалиар шагнах;
8/уучлал үзүүлэх;
9/Монгол Улсын харьяат болох, харьяатаас гарах, тус улсад орогнох эрх олгох асуудлыг шийдвэрлэх;
10/Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг тэргүүлэх;
11/бүх нийтийн буюу хэсэгчилсэн цэргийн дайчилгаа зарлах;
12/Үндсэн хуулийн хорин тавдугаар зүйлийн 2, З дахь хэсэгт заасан онцгой нөхцөл бий болбол Улсын Их Хурлын
чуулганы чөлөө цагт, хойшлуулшгүй тохиолдолд улсын нийт нутаг дэвсгэрт буюу зарим хэсэгт нь онц болон дайны
байдал зарлах, түүнчлэн цэрэг хөдөлгөх захирамж өгөх. Онц байдал, дайны байдал зарласан Ерөнхийлөгчийн
зарлигийг Улсын Их Хурал уул зарлиг гарснаас хойш долоо хоногийн дотор хэлэлцэж батлах буюу хүчингүй болгоно.
Хэрэв Улсын Их Хурал шийдвэр гаргаагүй бол уул зарлиг хүчингүй болно.
2.Ерөнхийлөгч Монгол Улсын зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч байна.
3.Ерөнхийлөгч Улсын Их Хуралд болон ард түмэндээ хандан илгээлт гаргаж, чуулганд өөрийн тааллаар оролцон
улс орны дотоод, гадаад байдлын нэн чухал асуудлаар мэдээлж, саналаа оруулж болно.

25. "Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэц бол
Үндсэн хуулийн биелэлтэд дээд хяналт
тавих, түүний заалтыг зөрчсөн тухай
дүгнэлт гаргах, маргааныг магадлан
шийдвэрлэх бүрэн эрх бүхий
байгууллага, Үндсэн хуулийг чандлан
сахиулах баталгаа мөн."
– Үндсэн хууль, Жарандөрөвдүгээр
зүйлийн 1 дэх хэсэг
Үндсэн хуулийн цэц

26. Үндсэн хуулийн цэц
• Үндсэн хуулийн биелэлтэнд хяналт тавьдаг
байгууллага.
• Өөрөөр хэлбэл УИХ, ЗГ,Ерөнхийлөг-с гаргаж буй
хууль, тогтоол, зарлиг зэрэгт хяналт тавихаас гадна
төрийн өндөр албан тушаалтнууд хууль зөрчсөн
эсэхэд хяналт тавина.
• 1992 оноос эхлэн үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн
• ҮХЦ 9 гишүүнтэй байна.
• 3-г нь Ерөнхийлөгч, 3-г нь УИХ, 3-г нь Улсын дээд
шүүх санал болгоно.
• Бүрэн эрхийн хугацаа 6 жил байна.

27. "Үндсэн хуулийн дээр зөвхөн мөнх хөх тэнгэр л байдаг."
– Галдангийн Совд, Үндсэн хуулийн цэцийн анхны даргын
эрдэм шинжилгээний хурал дээр тавьсан илтгэлийн
хэсгээс...
Үндсэн хуулийн цэцийн дарга:
Н.Чинбат

28. Улсын дээд шүүх

29. Улсын ерөнхий прокурор

30. • Монгол Улсын
Ерөнхий прокурор
М.Энх-Амгалан

31. Монгол улс
Үүсгэн байгуулагдсан он :1206 он
Газар нутгийн талбай: 1,564,116 кв.км / дэлхийд 18-т ордог/
Хүн амын тоо: 3,350,000 гаруй хүн амтай ./Дэлхийд 140-д /
Үүний 63 % нь хотод үлдсэн 37% нь хөдөө оршин суудаг
Хөрш орнууд : ОХУ-тай 3485км,БНХАУ-тай 4676км, Казакстан
улсаас 47 км зайд оршино.
Далай хүртэл: Номхон далайн Шар тэнгис хүртэл 900 орчим км
Засаг захиргааны хуваарь : 21 аймаг, 26 хот , 330 сум
Монгол улсын нийслэл: Улаанбаатар хот 1639 онд
байгуулагдсан. 1,35 сая хүн амтай
Монголын нийт хүн амын 40% болно
Хүний хөгжлийн индекс: : 0,675 / 92-д /
Хүн амын дундаж наслалт: 69,6
Эрэгтэй хүний дундаж наслалт :65,6
Эмэгтэй хүний дундаж наслалт:75,1

32. Монгол улсын нутаг дэвсгэр, засаг
захиргааны хуваарь

34. ХОТ, ТОСГОНЫ ЭРХ ЗҮЙН БАЙДЛЫН
ТУХАЙ ХУУЛЬ
• 1.Хот нь 15000-аас доошгүй оршин суугчтай,
тэдгээрийн дийлэнх хувь нь голлон
үйлдвэр, үйлчилгээний салбарт ажилладаг,
хот бүрдүүлэгч дэд бүтэц хөгжсөн, өөрийн
удирдлага бүхий төвлөрсөн суурин газар
мөн.
• 22
• Зүүнхараа, борөндөр, хархорин, хөтөл
• 26 хот

35. • 4 дүгээр зүйл. Хотын зэрэглэл
• 1.Хот нь оршин суугчдын тоо, хот бүрдүүлэгч дэд бүтцийн
хөгжлийн түвшин, улсын болон тухайн засаг захиргаа, нутаг
дэвсгэрийн нэгжийн эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд гүйцэтгэх
үүргээс хамааран улсын буюу аймгийн зэрэглэлтэй байна.
• 2. 50000-аас дээш /шаардлагатай гэж үзвэл 50000 хүртэл/ оршин
суугчтай хотод улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд гүйцэтгэж
байгаа үүрэг, хотжилт, хот бүрдүүлэгч дэд бүтцийн хөгжлийн
түвшинг харгалзан улсын зэрэглэл тогтоож болно.
• 3.Хотод улсын зэрэглэл тогтоох асуудлыг Засгийн газрын өргөн
мэдүүлснээр Улсын Их Хурал, аймгийн зэрэглэл тогтоох асуудлыг
аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын өргөн мэдүүлснээр
Засгийн газар тус тус шийдвэрлэнэ.
•