2. Reanimasiyadan sonrakı dövrdə müşahidə edilən patoloji vəziyyət-"Postreanimasion xəstəlik"
adlanır. Terminal hal, o cümlədən kliniki ölüm zamanı inkişaf edən hipoksiya hesabına orqan və
toxumaların zədələnməsi ilə səciyyələnir. Postreanimasion patologiyanın ağırlığı əsas xəstəliyin
xarakterindən, ölüm prosesinin gedişatının xüsusiyyətlərindən və hipoksiyanın dərəcəsindən asılıdır.
Postreanimasion patologiyanın gedişində 4 mərhələ ayırd edilir
3. I mərhələ - Postreanimasion dövrün əsas patoloji faktorlarının beyinə aktiv təsir
etdiyi dövr. Qan dövranı bərpa olan andan ilk 20-30 dəq. (maksimum 1 saat) ərzində
davam edir bu mərhələdə orqanizm, əsasən baş beyin çoxsaylı patoloji faktorların
(işemiya, intoksikasiya və s.) ciddi təsirinə məruz qalır, amma eyni zamanda enerji
metabolizmi intensiv şəkildə bərpa olmağa başlayır.
II mərhələ - Mərkəzi sinir sistemində əsas patoloji dəyişikliklərin formalaşdığı
dövr. Bu dövrün davam etmə müddəti alınmış işemik zərbənin gücündən və I
mərhələdə aparılan intensiv terapiyanın adekvatlığından asılıdır. Bu (II) mǝrǝhələdə
homeostazın optimal səviyyədə saxlanması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Proqnoz çox
hallarda məhz bu dövrdə müəyyənləşir: xəstə ya komadan çıxır, yaxud xarici mühit ilə
təmas minimuma enir. Adətən bu mərhələnin davam müddəti 2-3 gündən çox olmur.
4. III mərhələ - Əsas patoloji proseslərin sönməsi dövrü. Bu mərhələdə
gecikmiş ensefalopatiya inkişaf etməsi ehtimalı yüksək qalır. Çünki mərkəzi
sinir sisteminin funksiyaları hələ tam sabitləşmiş olmur. Xəstənin xarici
mühitlə əlaqəsi olsa belə, hərəki, sensor, qnostik və davranış pozğunluqları
aydın nəzərə çarpır. Bu dövr 2-3 gündən 3-5 həftəyə qədər davam edə bilir.
IV mərhələ - Rekonvalessensiya (sağalma) dövrü olub cavanlarda 5-6 ay,
qocalarda isə 1 ilə qədər davam edir. Bu mərhələdə toxumalarda gedən patoloji
proseslər tam sönür və terminal hal zamanı baş vermiş zədələnmələrin
maksimum kompensa olunması müşahidə olunur, çox hallarda tam
sağalma baş verir.
5. Ürək fəaliyyətinin bərpa olunmasının ilk dəqiqələrindən etibarən
kompensator mexanizmlərin aktivləşməsi hesabına qan dövranında
hiperdinamiya baş verir: taxikardiya və ürəyin dəqiqəlik həcminin
artması qeyd edilir.
Bir neçə saatdan sonra hemodinamika sabitləşir, xəstənin vəziyyəti bir
qədər yaxşılaşır, amma proqnoz haqqında fikir söyləmək mümkün
olmur. Belə ki, 1-ci günün sonunda (24-36 saatdan sonra) xəstənin halı
yenidən pisləşir, ürəyin enerji ehtiyatının azalması va toksiki
faktorların ürəyə mənfi təsiri nəticəsində "kiçik vurğu
sindromu" inkişaf edir.
Ağciyərlərdə qaz mübadiləsinin pozulması hesabına hipoksiya
dərinləşir və qarışıq xarakter daşıyır. Yəni sirkulyator vǝ anemik
hipoksiyaya hipoksik hipoksiya qoşulur. Davam etdirilən tədbirlər
fonunda ya sağalma baş verir, yaxud patoloji proseslərin dərinləşməsi
ilə bağlı irinli-septik ağırlaşmaların inkişaf etməsi və bir çox hallarda
pis nəticə ölüm ilə yekunlaşır.
6. Proqnozun pis olmasından xəbər verən əlamətlər bunlardır:
1. Xarici tənəffüsün tamamilə yararsız (effektsiz) olması.
2. Komatoz vəziyyətin inkişafı və dinamikada dərinləşməsi.
3. Xəstənin öz tənəffüsünün süni tənəfüs aparatı ilə uyğunlaşdırılmasının ancaq miorelaksant
hesabına mümkün olması.
4. ASV zamanı oksigenlə kifayət dərəcədə zənginləşdirmə və nəfəs vermədə müsbət təzyiq (+10,
+15 sm su süt.) təmin edilməsinə baxmayaraq PaO2 çox aşağı (50-40 mm c. süt.) və PacO₂ yüksək
(40-45 mm.c.süt) olması.
5. Katabolizmin kəskin yüksəlməsi (sidiklə gündə 40 q qədər ümumi azot xaric olur və xəstə hər
gün 1-2 kq çəki itirir).
6. Dekompensǝ olunmuş metabolik asidoz, laktatın miqdarının artması və qanın pH-nın enməsi.
7. EKQ-dǝ miokardın işemiyasını xatırladan dəyişikliklərin izlənməsi.
8. Dəri və skleranın ikterik olması.
9. İltihabi ağırlaşmaların, o cümlədən ağciyərlərdə iltihabiproseslərin, absesləşməyə
meyllərin artması.
7. Postreanimasion mərhələnin ağırlaşmaları onların inkişaf
müddətini nəzərə almaqla 3 qrupa bölünür :
1-ci qrup - Erkən (ilk saatlar, maksimum 24 saat ərzində) baş verən
ağırlaşmalar olub buraya ürəyin qəflətən dayanması, beyin ödemi, ağciyər
ödemi, toxumalardan damar daxili yayılmış laxtalanma sindromu xarakterli
qanaxmalar aiddir. Bu ağırlaşmalar əsasən uzun müddət (4-5 saatdan çox)
davam edən güclü qanaxma və ağır dərəcəli şok, o cümlədən arterial təzyiqin 1
saatdan çox müddət ərzində 70 mm c.süt. aşağı qalması və ürəyin dayanması
müşahidə edilən xəstələrdə izlənir.
8. 2-ci qrup - Ağırlaşmaları parenximatoz orqanların
funksiyalarının pozulması təşkil edir. Bunlara 2-5-ci
günlərdən etibarən müşahidə edilən kəskin böyrək,
qaraciyər və ağciyər çatışmazlığı aiddir.
Ağciyər ağırlaşmaları əsasən atelektazlar, "şoklu ağciyərlər"
sindromu, piy emboliyası, ağciyər arteriiyasının
tromboemboliyası şəklində üzə çıxır. Kəskin böyrək və
qaraciyər çatışmazlığı ("şoklu böyrəklər", "şoklu qaraciyər")
bu orqanlarda öncə funksional, sonra degenerativ və
nekrotik dəyişikliklərlə gedən pozğunluqlarla əlaqəlidir.
Bu qrupa daxil olan ağırlaşmaların rast gəlmə tezliyi və
ağırlıq dərəcəsi ilk növbədə qanitirmənin miqdarı və şokun
ağırlıq dərəcəsi ilə bağlıdır. Digər tərəfdən 1-ci gün ərzində
qanitirmənin adekvat ödənməməsi və periferik qan
dövranının uzun müddət (saatlarla) effektiv təmin (bərpa)
olmaması parenximatoz orqanlarda göstərilən
pozğunluqların inkişafına şərait yaradır.
9. 3-cü qrup -Ağırlaşmalara iltihabi və irinli proseslər aiddir
ki, bunlar da nisbətən gec (5-7 gündən sonra) əmələ
gəlirlər. Bu ağırlaşmalar yerli (pnevmoniya, peritonit,
yaraların irinləməsi, pielonefrit, meninqoensefalit) və
yayılmış (sepsis, septikopiemiya) olmaqla iki
qrupa bölünürlər.
10. Postreanimasion mərhələdə müalicə kompleks aparılmalıdır.
Bu tədbirlərə ilk növbədə baş beyinin funksiyalarının bərpası, ürək-damar
və tənəffüs sistemləri, qaraciyər və böyrəklər tərəfindən müşahidə edilən
pozğunluqların korreksiyası və postreanimasion dövrün ağırlaşmalarının
profilaktikası aiddir.
Erkən postreanimasion mərhələdə posthipoksik ensefalopatiya ilə
mübarizə bir neçə istiqamətdə aparılır:
1. Beyinin qan dövranının tənzimlənməsi.
2. Beyinin enerji tələbatının azaldılması
3. Beyin hüceyrələrinin zədələnməsinin qarşısının alınması və beyin
ödemi ilə mübarizə.
4. Beyin hüceyrələrində metabolizmin yaxşılaşdırılması.
11. Beyinin qan dövranını tənzimləmək üçün sistem arterial təzyiqi optimal
səviyyədə saxlamaq, hipovolemiya və anemiya ilə mübarizə etməklə bərabər
bilavasitə beyin qan dövranını yaxşılaşdıran antiaqreqant preparatlar (eufillin
2,4%-10ml, kavinton 0,5%-2-4 ml yaxud trental 2%-5 ml) damcı üsulu ilə vena
daxilinə yeridilir. Son illər kalsium antaqonistləri (nifedipin, modina, nimotop
0,02%-50 ml venaya damcı üsulu ilə) geniş tətbiq edilir.
12. Beyinin enerji tələbatını azaltmaq məqsədilə
barbituratlar (natrium tiopental 200 mq; 1% məhluldan 3-
4 mq/kq), kiçik trankvilizatorlar (diazepam və ya relanium
10 mq; 0,5% məhluldan 2 ml), diprivan-propofol 100-200
mq (1% məhluldan 10-20 ml) istifada edilir.
13. Beyin hüceyrələrinin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün lokal və ya
ümumi hipotermiya, antioksidantlar (tokoferol 30% məhluldan 6 ml əzələ
daxilinə), membran sabitləşdiricilər (kortikosteroid: metilprednizolon-30
mq/kq) yeridilir. Beyin ödeminin profilaktikası və müalicəsi məqsədilə
osmodiuretiklər (mannitol 0,5-1 q/kq) və saluretiklər (laziks 4-6 ml) istifadə
edilir
14. Baş beyin hüceyrələrində metabolizmi yaxşılaşdırmaq üçün oksigen
terapiyası aparılır, nootroplar (öncə serebrolizin 5-15 ml, növbəti
mərhələdə pirasetam 10-60 ml vena daxilinə damcı üsulu ilə, nəhayət,
nootropil-800 mq/sutka), mübadilə proseslərini yaxşılaşdıran digər
preparatlar (sitoxrom "c" 0,25%- 8 ml gündə 4-6 dəfə, aktoveqin,
solkoseril 400-2000 mq, somazina 500-1000 mq) vena daxilinə yeridilir.
15. Sistem qan dövranını tənzimləmək üçün dövr edən qanın miqdarının bərpası qan
preparatları və plazmaəvəzedicilər ilə aparılır. Bu məqsədlə kiçik molekullu dekstranlar
(Reopoliqlucin), qlukoza-novocain qarışığı, təzə dondurulmuş plazma geniş tətbiq edilir.
Göstəriş üzrə antiaritmik preparatlar (lidokain, kordaron, B-adrenoblokatorlar),
adrenomimetiklər (dobutamin, dopamin), kardiotoniklər (ürək qlükozidləri),
kardioprotektorlar (trimetazidin (preductal - MR), L-karnitin (kartan), mildronat,
vitaminlər ("B" qrupu, vitamin "C"), antitrombotik preparatlar (heparin, fraksiparin,
kleksan) istifadə edilir.
16. Ağciyərlərdə qaz mübadiləsini sabitləşdirmək və hipoksiyamı aradan götürmək üçün ASV
uzun müddət (bəzən bir neçə gün və daha çox) ərzində, mülayim hiperventilyasiya rejimində
(PacO2 30-32 mm c.süt.) davam etdirilir. Ağciyər ağırlaşmalarının qarşısını almaq məqsədilə
antibakterial müalicə, aerozol terapiyası, vibromasaj, traxeobronxial sistemin adekvat drenajı
həyata keçirilir.
Qaraciyər və böyrəklərin funksiyalarını tənzim saxlamaq üçün arterial hipotenziya və
hipoksiyanı sürətlə aradan götürməklə yanaşı hepatoprotektorlardan (essensial forte, metionin,
kokarboksilaza), göstəriş üzrə sidik qovuculardan (furosemid, laziks, mannitol) istifadə edilir.
İntoksikasiya sindromunu aradan götürmək üçün bu və ya digər detoksikasiya metodu
(plazmaferez, hemodializ, hemosorbsiya) tətbiq edilir.
17. Su-elektrolit mübadiləsi, turşu-qələvi vəziyyəti, zülal mübadiləsi
pozğunluqlarının korreksiyası mövcud prinsiplər və metodlar əsasında
aparılır. Bu zaman 0,9%-li Natrium xlorid, İzolit, Ringer, Demorin-L, Kalium-
Maqnezium Asparaqinat, Disol, Trisol, Dexol, Natrium bicarbonat məhlulları,
aminturşu qarışıqları (Aminon, Aminoplazmal, İnfezol-40,100) və Albumin,
Fleksbumin, Protein kimi zülal preparatları geniş tətbiq edilir.
Postreanimasion mərhələdə aparılan müalicə həyati vacib funksiyaların daimi
monitorinqi fonunda həyata keçirilir
