Watson- Human Care Modeli

1. JEAN WATSON-
İNSAN BAKIM
MODELİ
Harun İN

2. Hedefler
 Jean Watson’ın bakım felsefesini açıklayabilmek
 Modelin gelişiminde etkili olan faktörlerin öğrenilmesi
 Modelin bileşenlerinin analiz edilmesi
 Modelin kullanım alanlarının öğrenilmesi
 Modele yönelik eleştiriler, zayıf ve güçlü yönlerinin öğrenilmesi
2

3. İçerik
 Modelistin özgeçmişi
 Modeli etkileyen unsurlar
 Modele göre yorumlanan metaparadigmalar
 Modeldeki diğer kavramlar ve özellikler
 Modelin kullanım alanları
 Modelin güçlü ve zayıf yönleri
 Modele yönelik eleştiriler
 Kavram haritası
3

4. Watson’nın Özgeçmişi
4
Okumuş, H.,& Boz, İ.,(2020) . Postmodern Hemşirelik İnsan Bakım Kuramı. Ankara Nobel Tıp Kitabevi.
Karadağ, A., Çalışkan, N., & Baykara, Z. G. (2017). Hemşirelik Teorileri ve Modelleri (1 ed.). Akademi Basım.
1940
ABD’de doğdu
1961
Hemşirelik
okulundan mezun
oldu ve evlendi.
1964
Hemşirelikte Lisans
1966
Psikiyatri(YL)
1970
Sosyal ve Klinik
Psikoloji Lisans
1973
Eğitim Psikolojisi ve
Danışmanlığı(DR)
1973-
2012
Hemşirelikte
dekanlık ve
profesörlük yaptı.

5. İnsan Bakım Modeli
İnsan
Bakım
Modeli
Kişiler Arası
Bakım
Kuramı
Bakım
Kuramı
Bakım
Modeli
Kişiler Arası
Bakım
Bilimi
Bakım-
İyileşme
Modeli
5
•İBK; Jean Watson'ın insan olma ve yaşamın
daha derin bir şekilde anlaşılması isteği
sonucunda 1975-1979 yıllarında ortaya
çıkmıştır.
•İBK’nın gelişmesinde, Watson’ın yaşadığı
olumsuz olaylar ve kişisel travmatik deneyimler
de etkili olmuştur.
•Watson modelini geliştirirken felsefe, psikoloji
ve hemşirelik biliminden büyük oranda
yararlanmıştır.
Allıgood, M. R. (2014). Nursing Theorists and Their Work (8 ed.). Elsevier.
Özkan Arslan, İ.,(2012). Watson'ın bakım kuramına temellendirilmiş hemşirelik girişimlerinin infertil kadınların, infertiliteden etkilenme durumlarına, öz-yeterlik
ve uyum düzeylerine etkisinin incelenmesi (Dokuz Eylül Üniversitesi) Doktora Tezi

6. İnsan Bakım Kuramının Etkilendiği Kuramcılar
6
• Çevre, Gereksinim, Bütüncüllük
Nightingale
• İnsan Gereksinimleri
Henderson
• Transkültürel Hemşirelik
Leininger
• Kişiler arası ilişkiler
Peplau
• Ben kavramı-Psikoterpi
Carl Rogers
• Stres ve adaptasyon sendromu
Selye
• Varoluşçu hümanizm
Sartre
• Varoluşçu psikoterapi
Yalom
• İnsan merkezli yaklaşım
Mumford
• Bilişsel Fenomenoloji
Lazarus
https://www.youtube.com/watch?v=W_crR29X8Sw

7. 7

8. Watson’ın Bakım ve Hemşirelik Üzerine Sözleri
‘’ Bakım
hemşireliğin
özüdür’’
‘’Bakım gizli bir
sanattır’’
‘’Bakım sevgi
eylemidir’’
“Hemşireler
eşsizdir. Onlar,
diğer insanlara
bakma isteği ile
doludur ve bu
onların en güçlü
özelliğidir.”
8
Okumuş, H.,& Boz, İ.,(2020) . Postmodern Hemşirelik İnsan Bakım Kuramı. Ankara Nobel Tıp Kitabevi

9. Modeldeki ‘’İnsan’’ Kavramı
İnsan, aklını kullanarak daha
yüksek bilinç düzeyine ulaşabilir
İnsan ruhunun varlığına inanmak,
onun kutsal bir varlık olduğunu
kabul etmek ve en derin saygı ve
itibar ile onurlandırmak anlamına
gelir.
İnsanın bilinci ve duyguları ruhunun
aynasıdır.
İnsanın vücudu zaman ve mekân
içinde sınırlandırılmıştır, ama akıl ve
ruh fiziksel mekân ile sınırlı değildir.
Bireyin spiritüel olarak varlığı, onun
özgür olma yeteneği ile ilişkilidir.
İnsanlar bakım ve sevgi yolunda
birbirine ihtiyaç duyarlar, bakım ve
sevgi iki evrensel kavramdır.
9
Karadağ, A., Çalışkan, N., & Baykara, Z. G. (2017). Hemşirelik Teorileri ve Modelleri (1 ed.). Akademi Basım.

10. Modeldeki ‘’ Sağlık/ Hastalık’’ Kavramı
Watson hastalığı, hastalığın
varlığından ziyade algılanan
bir durum olarak görür.
Sağlık, zihin, beden ve ruh
içindeki birlik ve uyum
anlamına gelir
10
George, J. B. (2014). Nursing Theories: The Base for Professional Nursing Practice (6 ed.). Pearson Education Limited.

11. Model’deki ‘’ Hemşirelik’’ Kavramı
11
Watson'a göre hemşire kelimesi hem isim
hem de fiildir
Hemşirelik “bir dereceye kadar tutkuyla bilgi,
düşünce, değerler, felsefe, bağlılık ve
eylemden” oluşur
Hemşireler sağlık, hastalık ve insan
deneyimini anlamakla ilgilenirler.
Allıgood, M. R. (2014). Nursing Theorists and Their Work (8 ed.). Elsevier.

12. Modeldeki ‘’ Çevre’’ Kavramı
12
Watson çevreyi birey için
iyileştirici bir ortam olarak
ele alır. İyileştirici çevrede;
hemşire destekleyici,
koruyucu ve mental, fiziksel,
sosyal olarak düzeltici
olarak rol alır

13. Metaparadigma
• Çevre
• İnsan
• Hemşirelik
• Sağlık
Yüksek düzeyde
sosyal, fiziksel ve
zihinsel
işlevsellik
Hemşirelik
eylemleri(Bakım)
İç ve dış
uyaranlar
Bakım Alıcıları
13
https://ivypanda.com/essays/watsons-caring-theory-for-nurse-practitioners/

14. Modeldeki ‘’Bakım’’ Kavramı
 Watson’a göre bakım;
profesyonel hemşireliği
göstergesi, özü olarak
yorumlamakta ve hemşireliğin
beşinci ana kavran olduğunu ileri
sürmektedir.
 Watson’a göre; şifa ile bakım
kutsal bir süreçtir; ilgilenen ve
bakım verilen kişi, bakım ve
iyileşme sürecinden yararlanır
14
Fawcett, J. (2002). The nurse theorists: 21st-century updates—Jean Watson. Nursing Science Quarterly, 15(3), 214-219.
Lukose, A. (2011). Developing a practice model for Watson’s theory of caring. Nursing Science Quarterly, 24(1), 27-30.

15. Modelin Özellikleri
İşletme anlayışından
Biyomedikal tedavi yaklaşımından
Bir modele bağlı olmayan rutin
uygulamalardan
Yapay hastane ortamından
Sağlığın özelleştirilmesinden çok
Endüstriyel ürün çizgisinin benimsendiği
yönetim yaklaşımından
Ahlaki-etik- felsefi değerler üzerine kurulmuş
profesyonel uygulamalara
Sağlık ve iyileşme süreçlerinin benimsendiği
daha hümanistlik ve holistik yaklaşımlara
Daha bilinçli, teori ve model temelli hemşirelik
uygulamalarına
Daha özgün iyileşme çerçevesine
Toplum ile bakım konusunda sözleşme
yapmaya
İlişki merkezli bakım-iyileşme odaklı bakım
yönetimine doğru bir yönelim çizer.
15
Karadağ, A., Çalışkan, N., & Baykara, Z. G. (2017). Hemşirelik Teorileri ve Modelleri (1 ed.). Akademi Basım.

16. Bakım Durumu ve Bakım Anı
16
Hemşire ile bireyin ilk karşılaştığı
andır.
Bakım durumu, hemşire ve bireyin,
yaşama dair deneyimleri ve varoluşsal
alanlarında yaptıkları etkileşim ve
bütünleştirme yoluyla oluşmaktadır.
Marlaine C. Smith, & Parker, M. E. (2015). Nursing Theories & Nursing Practice (4. ed.). F. A. Davis Company.

17. Kişiler Arası Bakım İlişkisi
Benlik
• Bireyin geçmişinden gelen, kendine, değerlerine, yaşamın çeşitli yönlerine yönelik
algılamaları ve bu algılarına ilişkin değerlerinden temel alan akıl, beden ve ruh birliğidir.
Varoluşsal
Alan
• Bireyin kendine özgü deneyimleri, düşünceleri, inançları, amaçları, duyguları,
beklentileri, kendini algılayışının bütünü varoluşsal alanı oluşturmaktadır
Öznellik
• Hemşirenin bireyi etkilediği ve bireyden etkilendiği insandan insana bir etkileşimdir
17
Edis, E. K., & Kulakaç, Ö. (2021). Sezaryen olan kadınlarda Watson'ın İnsan Bakım Kuramına temellendirilmiş ağrı yönetimi programının hemşireler ve ebelerin
bakım davranışları ve bakım sonuçlarına etkisi [Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi ]. Samsun.

18. Kişiler Arası Bakım İlişkisi
Hemşire bireyi,
hastalığından
bağımsız olarak
değerli ve bütün
olarak görür.
Hemşire, bireyin
onurunu ve
bütünlüğünü
koruma,
sürdürme,
geliştirme bilinci
ve niyetindedir
Hemşire bireyin
öznel amaç,
istek ve
duygularına
odaklanır.
Hemşire
hastalığın altında
yatan durumu
fark etme,
tanıma ve bireyin
durumuyla
bağlantı kurma
yeteneğine
sahiptir.
Hemşire
iletişimde önemli
olan kelimelerin,
beden dilinin,
davranışların,
duyguların ve
düşüncelerin
farkındadır
18
Edis, E. K., & Kulakaç, Ö. (2021). Sezaryen olan kadınlarda Watson'ın İnsan Bakım Kuramına temellendirilmiş ağrı yönetimi programının hemşireler ve ebelerin
bakım davranışları ve bakım sonuçlarına etkisi [Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi ]. Samsun.

19. İyileştirici Faktörler İyileştirme süreçleri
1.Süreç
İnsancıllık ve adanmışlık
Değerleri benimseme, kendine ve bireye, sevgiyle, şefkatle yaklaşma
2.Süreç
İnanç ve umut
İnanç ve umudu aşılama ve karşısındakini onurlandırma
3.Süreç
Duyarlılık
Bireysel inanç ve uygulamaları geliştirerek, kendine ve bireylere duyarlı olma
4.Süreç
Yardım-güven ilişkisi
Yardım edici-güven verici, otantik bakım ilişkisi geliştirme
5.Süreç
Olumlu ve olumsuz duyguların ifadesi
İnsanların öykülerini gerçekten dinleyerek olumlu ve olumsuz duyguların kabul edilmesi ve desteklenmesi
6.Süreç
Problem çözme
Bakıma karar vermek için yaratıcı, bilimsel problem çözme yöntemlerini kullanma
7. Süreç
Öğrenme-öğretme
Bireysel gereksinimlere ve anlama stiline uygun öğrenme ve öğretmeyi sağlama
8. Süreç
İyileşme çevresi
Fiziksel ve ruhsal benlik için bireysel bütünlüğe saygılı iyileşme çevresi oluşturma
9.Süreç Gereksinimlere yardım Temel fiziksel, duygusal ve ruhsal gereksinimlere yardımcı olma
10. Süreç
Varlıksal-fenemenojik manevi boyutlara izin verme
Gizemleri ortaya çıkarmak ve mucizelerin olmasına izin vermek
19
İyileştirici Faktörler ve İyileştirici Süreçler
(Edis & Kulakaç, 2021; George, 2014; Karadağ et al., 2017; Parker, 2005; Uslu & Bayat, 2016; Watson, 2013

20. İyileşme Yöntemleri
Müzik, doğa sesi, rüzgâr, deniz,
melodi, ilahi şarkılar, benzer
sesler gibi işitme yöntemlerinin
bilinçli kullanımı.
Işık, renk, biçim, doku ve
sanatsal çalışmalar gibi görsel
yöntemlerin bilinçli kullanımı.
Aromaterapi, temiz havayı içine
çekme, nefes alıp verme gibi
solunum yöntemlerinin bilinçli
kullanımı.
Akupresör, beden terapileri,
dokunma, refleksoloji, shiatsu ve
terapötik masaj içeren dokunma
tekniklerinin bilinçli kullanımı.
Diyetteki özel yiyeceklere
odaklanarak tat alma
yöntemlerinin bilinçli kullanımı.
Hayal kurma, dikkati başka yöne
çekme gibi odaklanma
yöntemlerin(mental-bilişsel) bilinçli
kullanımı.
Cilt bakımı, masaj, hareket, dans,
yoga, reiki gibi kinestetik
yöntemlerin bilinçli kullanımı.
Fiziksel, psikolojik ve terapötik
varoluşa odaklanarak "bakım
bilincinin" kullanımı
20
(Edis & Kulakaç, 2021; George, 2014; Karadağ et al., 2017; Parker, 2005; Uslu & Bayat, 2016; Watson, 2013

21. Modelin Uygulamada Kullanılması
21

22. Modelin Araştırmada Kullanılması
22
17 DR Tezi( 14’ü
tamamlanmış)
4
Araştırma
Projesi
Toplam
21
Çalışma
https://www.youtube.com/watch?v=W_crR29X8Sw
 İlk araştıma; Erci ve ark. (2003)- HT’li olan bireylerde yaşam kalitesi ve kan basıncı
üzerine etkinliği
 İlk DR tezİ; Arslan & Okumuş’un (2012)- İnfertil kadınlar üzerine yaptığı tezdir.

23. Modelin Araştırmada Kullanılması
23
• Bu araştırma, hemodiyaliz uygulanan bireylerde Watson
İBK’na temellendirilmiş motivasyonel görüşme ve eğitimin
tedaviye uyuma, memnuniyete ve yaşam kalitesine etkisini
değerlendirmek amacıyla yapılmıştır.
•Yöntem: Araştırma randomize kontrollü tek kör deneysel
nitelikte olup 32 girişim, 28 kontrol grubu olmak üzere toplam
60 birey ile gerçekleştirilmiştir.
•Veriler Hasta Bilgi Formu, Hemodiyaliz Hastalarında Sıvı
Kontrol Ölçeği, Hemodiyaliz Hastalarının Diyet Davranış Ölçeği,
Modifiye Morisky Uyum Ölçeği, Hemodiyaliz Seansı Katılım
Formu, Watson İyileştirme Süreçlerine Göre Hasta Memnuniyeti
Değerlendirme Formu, Motivasyonel Görüşme Değerlendirme
Formu, Böbrek Hastalığı Yaşam Kalitesi-36 Ölçeği ile
toplanmıştır.
•Girişim grubuna dört ay süreyle ayda bir kez 15 dakika Watson
İnsan Bakım Kuramı'na temellendirilmiş motivasyonel görüşme,
ilk motivasyonel görüşmede tek oturum eğitim uygulanmış ve
eğitim kitapçığı verilmiştir..

24. 24

25.  Sıvı kısıtlamasına ilişkin uyumu, diyet uyumu ve ilaç uyumunu artırtırmıştır.
 Kan sonuçlarından BUN düzeyinden azalma sağlamıştır.
 Böbrek hastalığının günlük yaşam etkileri alt boyutunda yaşam kalitesini arttırmıştır.
25

26. Modelin Eğitimde Kullanılması
 Louisville, Kentucky'daki Bellarmine Kolejinde,
 Terre Haute'deki Indiana Eyalet Üniversitesi;
 Oklahoma Şehir Üniversitesi ve Florida Atlantik
Üniversitesi.
 Ayrıca kavramlar Avustralya, Japonya, Brezilya,
Finlandiya, Suudi Arabistan, İsveç ve Birleşik
Krallık'ta hemşirelik programlarında kullanılmaktadır
26
Allıgood, M. R. (2014). Nursing Theorists and Their Work (8 ed.). Elsevier.

27. Modelin Güçlü ve Zayıf Yönleri, Sınırlılıkları
Güçlü Yönleri
•Hasta-hemşire ilişkisini geliştirir
•Yeni bir bakış açıları ve yeni fırsatlar sunar
•Uygulamalara kolayca entegre edilebilecek
geliştirici bir araçtır.
•İş memnuniyetini artırır
•Hemşireliğin bilim ve sanattan oluşan bir
disiplin olduğunu vurgular.
•Biyo-psiko-sosyal sorunlarının çözümlenmesini
sağlar.
• Eğitim araştırma ve yönetim alanlarında da
kullanılır.
Zayıf Yönleri
•Modelin yeterince yaygın olmaması ve
uygulanması için zamanın olmaması
•Fiziksel bakımın geri planda kalmasını
sağlayabilir.
•Modeli karmaşık ve uygulanması zor olarak
algılayabilirler
27
Karadağ, A., Çalışkan, N., & Baykara, Z. G. (2017). Hemşirelik Teorileri ve Modelleri (1 ed.). Akademi Basım.

28. Modele Yönelik Eleştiriler
•İlk başlarda karmaşık olan İBM’nin daha sonra teorinin açık olması ve daha yaygın kullanımı
için sadeleştirmiştir.
Açıklık/Sadelik
•Şu anda yapılan bakımın psikolojik unsurlardan ziyade bakımın fizyolojik temeller üzerine
oturduğunu ve bu yüzden de genellenebilirliğinin sınırlı olduğu vurgulanmaktadır
Genellenebilirlik
•Deneysel olarak çalışılması zordur
•İBM diğer disiplinlerce de benimsenen bir yapıdadır.
Kesinlik-doğruluk
•Watson teorisinin ancak bakımı alan ve veren arasındaki kişilerarası süreçte kullanıldığında
hemşireliğin bütününü kapsadığını iddia etmektedir.
•İnsan bakımının merkezde olmasına ve kişilerarası süreçte bakıma odaklanmaktadır. Bu
nedenle, uygun bir orta düzey açıklayıcı teori olarak kategorize edilir
Kapsamlılığı
28
Allıgood, M. R. (2014). Nursing Theorists and Their Work (8 ed.). Elsevier.
Karadağ, A., Çalışkan, N., & Baykara, Z. G. (2017). Hemşirelik Teorileri ve Modelleri (1 ed.). Akademi Basım.

29. 29
İnsan/Hasta Hemşire
İyileştirici Çevre
Manyetik Alan
Bakım
Anı
Otantik
İlişki
Kişiler Arası
Bakım İlişkisi
Bakım-
İyileştirme
Bilinci
İyileştirici
Hemşire

30. Teşekkürler…
30