ürkiye'de yargı teşkilatı

1. YARGI
Hukuk kavramı
Yargı kavramı
Dünyadaki yargı sistemleri
Türk Yargı Teşkilatı
Yüksek mahkemeler
Türkiye’de huku ve yargı sisteminin özellikleri ve
sorunları

2. DEVLETİN TEMEL ORGANLARI
Temel Organlar (Kuvvetler)
Yasama Yürütme Yargı
TBMM Bağımsız ve Tarafsız
Cumhurbaşkanı Mahkemeler

3. HUKUK Kavramı
Hukuk, toplumu düzenleyen ve toplum yaptırımı ile güçlendirilmiş devlet
tarafından düzenlenmiş kurallar bütünüdür.
Sözlü kuralların (örneğin ahlak) cezaları manevi iken, hukuk kurallarının ise
hapis cezası, hak yoksunluğu, tazminat ödeme gibi maddi yaptırımlardır.
Hukuku yapan ve üreten toplumdur Bu nedenle hukuk toplum hayatı ile iç
içedir.
Türk Ceza Kanunu ‘’kanunu bilmemek mazeret sayılmaz’’ demektedir.
Hukuk ile ahlak arasındaki farklar söyle sıralamak mümkündür:
oHukuk yasalara, ahlak gelenek ve göreneklere dayanır.
o Ahlakın yaptırımı manevi, hukukun yaptırım ise maddidir.
o Hukukun kuralları yazılı, ahlakın kuralları ise değildir.
o Hukuk örgütlüdür, ahlak örgütlü değildir.
oAhlak amaç olarak ideale araştırır, olması gerekenle ilgilidir. Hukukun amacı ise
toplumsal gerçekliği düzenlemektir.
Belirtilen bu farklara bakılarak hukuk adeta ahlakın sınırlandırılmış bir bölümü,
ahlakın nesneler boyutudur.

4. Hukuk sistemleri
Her toplumda mevcut olan hukuk kuralları o toplumun özelliklerinden
etkilenerek genel bir görünüm kazanır.
Bu durum birbirine benzer ideoloji, rejim, dil özellikleri taşıyan
toplumlarda çeşitli hukuk sistemlerinin doğmasına yol açmıştır.
Günümüzde uygulanmakta olan hukuk sistemleri başlıca dört grupta
toplanabilir
Kıta Avrupası
Anglo-sakson
İslam
Sosyalist

5. 1.Kara Avrupası Hukuk Sistemi ve Avrupa Birliği hukuku
Belli başlı özellikler şu şekilde sıralanabilir:
- Yazılı biçimde değerlenmiş olması
- Kamu hukuku ve özel hukuk olarak ikili bir ayrıma dayanması
- Yargı ayrılığının bulunması yargı kararlarına hukukun yardımcı
kaynağı olarak değer verilmesi Emsal hukuku oluşturmaması
- Roma hukukunun etkisi ile şekillenmiş olması
2. Anglosakson Hukuk Sistemi
İngiltere'de doğmuş genellikle İngilizce konuşulan ülkelerde
uygulanmaktadır. Kara Avrupası sisteminin tersine kanunlaştırma
hareketini yapılmamış olması gelmektedir. Hukukun büyük bir
bölümünün kaynağını yasalar değil mahkeme kararlardır.
- Gelenek hukukunun yazılı hukuka göre daha ağırlıklı bir yer işgal
etmesi
- Herhangi bir derlemeye gidilmemiş olması
- Yargı Birliği'nin varlığı
- Kamu hukuku özel hukuk ayrımının görülmemesi

6. 3. İslam Hukuk Sistemi
İslam Hukuku (şeriat), İslam dininin esaslarına dayanan, fıkıh olarak da
adlandırılan bir dinsel hukuk sistemidir.
- İslam hukuk sistemi kurum ve kurallarını Kur'an, sünnet, İcma ve
kıyas olmak üzere dört temel kaynağından almaktadır.
- Bu hukuk sistemi günümüzde saf anlamıyla ve tümüyle olmamakla
birlikte bazı müslüman devletler de uygulama alanları ve olanağını
bulmaktadır.
4. Sosyalist Hukuk Sistemi
• 1917 Bolşevik İhtilali ardından önce Rusya’da, daha sonraları da
Küba, Çin, Kuzey Kore gibi ülkelerde uygulamaya konuldu.
• Diğer hukuk sistemlerinden farklı olarak toplumu değiştirmenin ve
komünizm aşamasına ulaştırmanın bir aracı olarak düşünülmüştür.
• Toplum komünizm aşamasına geçince hukuka da gerek
kalmayacaktır.

7. Türk hukuk sistemi
• Türk hukuk sistemi, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kurulması ile
şekillenmiş ve son olarak 1982 anayasasının esaslar ile belirlenmiştir.
• Türk hukuk sistemi Kara Avrupa hukuk sistemi özellikleri taşımaktadır.
Bu açıdan kamu hukuku ve özel hukuk ikili bir ayrıma dayanmaktadır.
• Özel hukuk; Medeni Hukuk, Borçlar Hukuku, Ticaret Hukuku,
Devletler Özel Hukuku, Medeni Usul Hukuku, İcra ve İflas Hukuku gibi
alt dallarından oluşmaktadır.
• Kamu hukuku ise, anayasa hukuku, idare hukuku, ceza hukuku,
devletler genel hukuku, Disiplin Hukuku, maliye hukuku, ceza usul
hukuku, genel kamu hukuku, İnsan Hakları Hukuku ve sosyal güvenlik
hukuku gibi alt dallardan oluşmaktadır.

8. Türk hukuk sisteminin sorunları
Türk pozitif hukukunun belli başlı soruları ikiye ayrılmaktadır.
Bunlardan ilki hukuk yapım-yazım tekniğine ilişkin
olandır. Buna göre mevcut hukuk dili oldukça eski
olan sözcük ve kavramlar ile ifade edilir.
İkinci sorun ise içeriğidir. hukuk kurallarının her
geçen gün değişiklik geçirmesi yaşa hükmünde
kararnamelerin gerekli gereksiz birçok konuda yaygın
bir biçimde kullanılması bireylerin bilgi sahibi
olabilmelerini güçleştirmektedir.

9. Asıl Kaynaklar
Yardımcı Kaynaklar
Yazılı Kaynaklar
Örf ve Adet Hukuku
Doktrin
İçtihat/Yargı
Kararları

10. Yazılı Kaynaklar
Yazısız Kaynaklar
• Anayasa
• Kanunlar/Olağanüstü hal
Cumhurbaşkanı Kararnamesi
• Milletlerarası Anlaşmalar
• Cumhurbaşkanı Kararnamesi
• Yönetmelik
• Diğer Düzenleyici İşlemler
Örf ve Adet Hukuku

11. I.örf VE ADET HUKUKU
« Örf ve adet kuralları» kişinin BELİRLİ BİR TOPLUMSAL ÇEVRE
tarafından konan ve İNSAN DAVRANIŞLARINI düzenleyen ve uyarma,
kınama, dışlama, linç gibi çok değişik MÜEYYİDELERİ olabilen EMİR
ve YASAKLARDIR.
Türk hukukuna göre bir örf ve adet kuralının örf ve adet hukuku
olarak nitelendirilebilmesi için belirli unsur/şartları bir arada
bulundurması gerekmektedir.

12. TC. Anayasası
Kanunlar ve Olağanüstü Hal
Cumhurbaşkanı Kararnamesi
Milletlerarası Antlaşmalar [Any. m.90]
Cumhurbaşkanı Kararnamesi
Yönetmelikler
Diğer Düzenleyici İşlemler

13. « Anayasa», normlar hiyerarşisinde en üst sırayı işgal eden ve
kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle konulan ve değiştirilebilen
hukuk kurallarının bütünüdür.
Any. m.11: "Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı
organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan
temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. "

14. «Kanun» yasama organı (TBMM) tarafından kanun
adı altında yapılan ve normlar hiyerarşisinde
Anayasanın altında yer alan, çoğunlukla genel soyut
kurallar içeren hukuki metinlerdir.

15. Kanunların Genel Özellikleri
• Yazılıdır
• Kanunlar çoğunlukla geneldir
İstisna: «iş kanunu» sadece işçi ve işveren arasında uygulama
alanı bulur.
• Süreklidir; bir defa uygulanmak için değil, devamlı
uygulanmak için çıkarılırlar
İstisnası: Anayasa m.161: «I. Bütçe Kamu idarelerinin ve
kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin
harcamaları yıllık bütçelerle yapılır.»

16. «Yürürlüğe Giriş Tarihi» Kanun içinde belirtilen tarihte;
belirtilmemiş ise Resmi gazetede yayımlandığı günü
izleyen günden itibaren 45 gün sonra yürürlüğe girer.
«Yargısal Denetim» Kanunlar Anayasaya aykırı
olmamalıdır.
Aykırılık halinde, belirli makamların başvurusu ile
Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir ve iptal edilir.

17. «Milletlerarası antlaşmalar» iki veya daha fazla devlet
tarafından akdedilmiş olan, Türkiye’de Cumhurbaşkanının
onayıyla Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe
konulan ve Türk normlar hiyerarşisinde kural olarak
kanun değerinde bulunan bağlayıcı hukuk kurallarıdır.
Akdetme ve imzalama yetkisi: Cumhurbaşkanı, Dışişleri
Bakanı

18. • Bağlayıcılık kazanması : Cumhurbaşkanı tarafından
«onaylanması» ve «yayımlanması» [Anayasa m.91]
• Cumhurbaşkanı'nın onaylama yetkisini kullanabilmesi
için; antlaşmanın «TBMM tarafından kabulü» yani
«antlaşmanın onaylanmasının kanunla uygun
bulunması» gerekir.
[Anayasa m.90(1)]

19. YARDIMCI KAYNAKLAR
Doktrin İçtihat Hukuku
• «Yargı Kararları» mahkemeler
tarafından verilen kararlardan çıkan
hukuk dalıdır.
• «İçtihat» başka mahkemeler tarafından
örnek alınan bir mahkeme kararıdır.
• Türk Hukukunda içtihat bağlayıcı
değildir.
• Ancak hakimler karar verirken bir üst
mahkemenin verdiği kararı dikkate
alırlar ve bu yönde karar verirler.
• «Doktrin» tartışmalı olan
hukuki konularda hukuk bilim
adamlarının ileri sürmüş
oldukları, görüş, düşünce ve
kanaatlerdir.
• Bağlayıcı değildir. Hakim isterse
bunlardan istifade eder.

20. ‘Kişilerin birbirleri ile olan ilişkilerini
«eşitlik» ve «irade serbestisi» esasına göre
düzenleyen hukuk kurallarının bütünü’
«Kira İlişkisi»
•İki taraflıdır. Kiracı&Kiraya Veren
•Tarafların Karşılıklı olarak anlaşması
gerekir.
•Kimse re’sen icra yetkisine sahip DEĞİLDİR.
Haklı olsa bile, kişi mahkemeye başvurmak
ZORUNDADIR.
Ör: Kiracı kirasını ödemez ise, ev sahibi kira
alacağı için Mahkemeye icra dairesine
başvurmak ZORUNDADIR.
‘devlet ve vatandaşlar veya devletin
kendi kurumları arasındaki ilişkileri
düzenleyen hukuk kurallarının bütünü’
«Kamulaştırma»
• Devlet ÜSTÜN konumdadır.
• Tek taraflıdır.
• Devletin iradesini açıklaması ile ortaya
çıkar.
• Devletin yaptığı işlemlerin hukuka
uygun olduğu konusunda «karine»
vardır
• Devlet aldığı kararları kendisi tek
taraflı olarak re’sen icra edebilir.

21. Medeni Hukuk
• Kişiler Hukuku
• Aile Hukuku
• Miras Hukuku
• Eşya Hukuku
Borçlar Hukuku
• Genel Hükümler
• Özel Hükümler
Ticaret Hukuku
• Ticari İşletme Hukuku
• Şirketler Hukuku
• Kıymetli Evrak Hukuku
• Sigorta Hukuku
• Deniz Ticaret Hukuku
Devletler Özel Hukuku
•Vatandaşlık Hukuku
•Yabancılar Hukuku
•Kanunlar İhtilafı
•M.rarası Usul Hukuku
İş Hukuku
•Bireysel İş Hukuku
•Toplu İş Hukuku
•Sosyal Güvenlik Hukuku
Medeni Usul Hukuku
İcra ve İflas Hukuku

22. YARGI Kavramı
Hukuksal uyuşmazlığın bağımsız mahkemelerce
yargısal usul ve teknikleri kullanılarak çözümü
işlemine yargı denir.
Mahkemelerin kuruluşu görev ve yetkileri yargılama
usulleri ile düzenlenir…
.«Mahkeme» Yargı yetkisini kullanan – karar veren kuruluşlar
Türkiye’de yargı yetkisi, Türk milleti adına «»bağımsız ve
tarafsız mahkemelerce» kullanılır.

23. Anayasa Yargısı
Adli Yargı: Hukuk Mahkemeleri ve Ceza Mahkemeleri
İdari Yargı
Uyuşmazlık Yargısı: Uyuşmazlık Mahkemesi
Yargı Organına Hakim olan İlkeler
European Court of Human Rights [ECrHR]

24. Yargı Kolu
Anayasa
Yargısı
Adli Yargı İdari Yargı Uyuşmazlık Yargısı
Üst Derece Mahkemesi ANAYASA
MAHKEMESİ Yargıtay Danıştay
UYUŞMAZLIK
MAHKEMESİ
Ara Derece (istinaf)
Mahkemeleri
Bölge Adliye Mahkemeleri
Bölge İdare
Mahkemesi
İlk Derece
Mahkemeleri
Hukuk (Sulh &Asliye)
Ceza (Asliye&Ağır)
İdare Mah.
Vergi Mah.

25. I. Anayasa Yargısı
 «Anayasa» kanunlardan üstündür. «…kanunlar Anayasa’ya aykırı OLAMAZ»[ Anayasa m.11(2)].
«Anayasa Yargısı » kanunların Anayasaya uygunluklarının «Anayasa» tarafından denetlenmesidir.
Temel Görev ve Yetkisi-Bazı Normların Anayasaya uygunluğunu denetlemek.
•Soyut Norm Denetimi (iptal davası)
•Somut Norm Denetimi (itiraz yolu)
•Bireysel Başvuru Yolu – temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişilerin, diğer
başvuru yollarını tükettikten sonra, Anayasa Mahkemesine başvurmasıdır.
Ek Görev ve Yetkileri - Bireysel başvuruları karara bağlamak; Cumhurbaşkanı,
Başbakan, bakanlar, yüksek mahkeme üyeleri vb. bazı kişileri Yüce Divan sıfatı ile
yargılamak vesaire….

26. II. Adli yargI
«ADLİ YARGI» olağan ve genel yargıdır.
Bir uyuşmazlık, anayasa yargısının ve idari yargının görevine
girmiyorsa adli yargının görevine girer.
• Temyiz - Yargıtay
• İstinaf - Bölge Adliye Mah.
• İlk Derece Mahkemeleri
Hukuk Mahkemeleri (Sulh &Asliye)
Ceza Mahkemeleri (Asliye&Ağır)

27. «Hukuk Mah.» özel hukuk ilişkilerinden
kaynaklanan hukuki uyuşmazlıkları karar
bağlamakla görevlidir.
Genel Mahkemeler
 «Sulh Hukuk Mah»
 «Asliye Hukuk Mah»
Görev: Bir başka mahkemenin görev
alanına girmeyen her dava
«Ceza Mah.» ceza hukukundan kaynaklanan
davalara bakmakla görevlidir.
Genel Mahkemeler
 Sulh Ceza Hakimlikleri – Yürütülen
soruşturmalarda hakim tarafından verilmesi
gerekli kararları almak ve itirazları incelemek.
 Asliye Ceza Mah. – Sulh Ceza Hakimliği ve Ağır
Ceza Mah.’nin görev alanına girmeyen dava ve
işler
 Ağır Ceza Mah. - ağırlaştırılmış müebbet
hapis, müebbet hapis & 10 yıldan fazla hapis
cezalarını gerektiren suçlara ilişkin dava ve
işler

28. İHTİSAS MAHKEMELERİ
Davacı
Davalı
• Ticaret Mahkemeleri
• Aile Mahkemeleri
• Tüketici Mahkemeleri
• Fikri ve Sınai Haklar Hukuk
Mahkemeleri
• Çocuk Mahkemeleri
• Fikri ve Sınai Haklar Ceza
Mahkemeleri
Suçtan Zarar Gören
(Mağdur)
Katılan
Kendisine Kamu Davası Açılan
(Sanık)
İddia Makamı
Savcı

29. Adli yargI
ara & üst derece
«Bölge Adliye Mahkemeleri»
Adli yargı ilk derece
mahkemelerince verilen ve KESİN
OLMAYAN hüküm ve kararlara karşı
yapılacak başvuruları «istinaf
mahkemeleri» inceleyip karara
bağlar.
«Yargıtay»
Adliye mahkemelerince verilen ve
kanunun başka bir adli yargı merciine
bırakmadığı karar ve hükümlerin son
inceleme «temyiz incelemesi» merciidir.
 Daireler
 Hukuk ve Ceza Genel Kurulları
 Büyük Genel Kurul

30.  Daireler / Chamber
 Hukuk ve Ceza Genel Kurulları
Yargıtay Dairelerinin «bozma» kararlarına karşı ilk derece
mahkemesinin verdiği «direnme kararlarını inceler.
Genel Kurullar tarafından verilen kararlar KESİNDİR, bunlara karşı
DİRENME KARARI VERİLEMEZ.
 Büyük Genel Kurul
Hukuk Genel Kurullarının/Ceza Genel Kurullarının benzer olaylarda
birbirine aykırı biçimde verdiği kararlar arasındaki içtihat uyuşmazlıklarını
gidermek ve birleştirmek.
Yargıtay Büyük Genel Kurulu’nun verdiği bu kararlara «İçtihadı birleştirme
kararı» denir

31. III. İDARİ YARGI
«İdari Yargı», idari makamların idare hukuku alanındaki
faaliyetlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümlendiği yargı
koludur.
• Temyiz- Danıştay
• İstinaf- Bölge İdare Mahkemesi
• İlk Derece Mahkemeleri
İdare Mahkemesi
Vergi Mahkemesi
İlk Derece Mahkemesi Sıfatı ile Danıştayın Birinci Dairesi

32. «Bölge İdare Mahkemeleri»
İdare Mahkemeleri tarafından
verilen kararlara karşı yapılan
istinaf başvurularını inceleyip
karara bağlar.
«Danıştay»
İdari Mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir
idari yargı merciine bırakmadığı karar ve
hükümlerin son inceleme merciidir.
İstisnaen «ilk derece mahkemesi» olarak da çalışır.
Bakanlar kurulu kararlarına karşı açılacak iptal ve
tam yargı davaları idare mahkemelerinde değil,
DOĞRUDAN DOĞRUYA Danıştay’da açılır.
Danıştay’da da bir İçtihadı Birleştirme Kurulu
vardır.
İDARİ yargI
ara & üst derece

33. V.Avrupa İnsan HaklarI mahkemesİ
«Uyuşmazlık mahkemesi», adli ve idari yargı mercileri
arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını KESİN olarak
çözümlemeye yetkilidir.
«Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi» çerçevesinde tanınan
temel hak ve hürriyetleri, Sözleşmeyi imzalayan bir devlet
tarafından ihlal edilen kişiler, bu devlete karşı, AİHM’ne
«bireysel başvuru» usulü ile başvurabilirler

34. Yargı örgütüne ilişkin Anayasal ilkeler
• Mahkemelerin kanuniliği ilkesi
• Hak arama özgürlüğü
• Adil yargılanma hakkı
• Hakimlerin bağımsızlığı ve teminatı
«Tabii (Kanuni) Hakim İlkesi»
Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mercii
önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden
başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine
sahip olağanüstü merciiler kurulamaz.
«Hakimlerin Bağımsızlığı ve Hakimlik Teminatı»
yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce
kullanılır. [Anayasa m.9]

35. IANAYASA YARGISI
• Anayasa yargısı, kanunların ve diğer yasama işlemlerinin anayasaya
uygunluğunun yargı organları tarafında denetlenmesidir.
• Hukuk devleti ilkesi gereği, yasama ve yürütme organlarının eylem ve
işlemlerinin denetlenmesi gerekir.
• Anayasa yargısının varlık nedeni, Hans Kelsen’in normlar hiyerarşisi
piramidiyle ifade edilebilir.
• Anayasa yargısının en temel işlevi, 1876 Kanuni Esasi’de, Ayan Meclisi
tarafından yürütülen siyasal denetim sistemi benimsense de; 1921 ve 1924
AY düzenlenmemiştir. 1961 Anayasasından itibaren Türkiye'de Anayasa
Yargısı denetimine yer verilmiştir.

36. B. ANAYASA YARGISI MODELLERİ
•Amerikan Modeli:
•Avrupa Modeli
•Karma Model: İki Modelin de aynı
anda kullanıldığı ülkeler
bulunmaktadır. Örn Yunanistan,
İsviçre

37. Amerika Yargısı Modeli
• Amerikan Modeli, kanunların anayasaya uygunluğunun normal
mahkemeler tarafından denetlenmesidir.
• Amerika’da bu denetim. Federal Yüksek Mahkeme, ilk defa 1803
tarihli Marbury v. Madison davasında ilk kez kullanılmıştır.
• Amerikan modeli, Avustralya, Kanada, Arjantin, Hindistan ve Japonya
gibi ülkelerde uygulanmaktadır.
• Bir normu somut olayda uygulayacak olan mahkeme, bu norm ile bu
normdan daha üst derecede bulunan bir normun çatıştığını kanısına
varırsa, bu çatışmayı, (üst kanun alt kanunları ilga eder) ilkesine göre
çözer.
• Anayasaya aykırı olan kanun, aslında resmen “iptal” edilmez; o kanun
“ihmal” edilir. Dolayısıyla bu karar sadece taraflar arasında bağlayıcıdır,
yani “inter partes etki ”ye sahiptir. Ama stare decisis ilkesi (emsal
kararlarına uyma/ benzer dava için daha önce verilmiş karara uygun
karar verme doktrini) gereği bu karar diğer davalarda da tekrarlanır ve
kanun fiilen herkes için geçerliliğini yitirmiş olur.

38. Avrupa Modeli
• Avrupa Modeli, kanunların anayasaya uygunluğunun, genel mahkemeler
tarafından değil, bu işle görevlendirilen özel bir mahkeme tarafından
denetlenmesinedir.
• İkinci Dünya Savaşından sonra, 1947 İtalyan, 1949 Alman Anayasaları da
merkezî tipte bir anayasa mahkemesi kurmuşlardır. Türkiye'de ise 1961
yılında kurulmuştur.
• Bu sistemde, genel mahkemeler, bir kanunun anayasaya aykırı olduğu
kanısına varırlarsa, o kanunu ihmal edip, lex superior (üst kanun) ilkesine
göre doğrudan doğruya anayasa hükmünü uygulayamazlar. Böyle bir
durumda, genel mahkemeler şartları gerçekleşmişse, Anayasa
Mahkemesine başvururlar. Avrupa modeli anayasa yargısı, genel
mahkemelerin kanunlar ile anayasa arasındaki çatışmayı lex superior (üst
kanun alt kanunu ilga eder) esasına göre çözmeyi başaramadıkları
ülkelerde ortaya çıkmıştır.

39. Yargısal Aktivizm
•Anayasal Yargısı bakımından yargısal aktivizm, yargı
mercii olarak mahkemelerin denetim yetkisini yasak
olarak zorlayarak ya da onları aşarak kullanmasıdır.
•Yargısal aktivizm, leh’e sonuçlar nitelikle gerçekleşebilir.
Ör temel hak ve özgürlükleri genişletici yorumlar
yaparak, güçlü iktidarlara karşı yönetilenleri korumak
için gerçekleşebilir
•Yargısal aktivizm yasama ve yürütme yerine geçerek
karar vermek suretiyle onların yetki alanını daraltacak
şekilde de gerçekleşebilir.

40. D. ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN
YOLLARI
• Soyut Norm Denetimi (İptal Davası): bir norm ortaya çıktıktan sonra
anayasaya aykırılığı halinde Anayasa’da belirtilen bazı organların bir
norm aleyhine ve bir somut dava olmadan Anayasa Mahkemesine
başvurmasıdır.
• Somut Norm Denetimi (İtiraz Davası): Esas bakımından konusu kanunlar
ve olağan dönem KHK konu olur. Mahkeme veya yâri mercii görülmekte
olan bir davada veya çözümü gereken uyuşmazlık hallerinde o davada
uygulanacak normun taraflarca ya da re’sen Anayasa’ya aykırılığının ileri
sürülerek
• Anaya Şikayeti (Anayasaya Bireysel Başvuru)

41. Anayasa Mahkemesi Üye Seçimi
Üye Adeti 15 asil üye, yedek yok
Üye seçimi 12’ü Cumhurbaşkanı, 3’ü TBMM
TBMM • Sayıştay (2) gösterdiği üçer kat aday arasından
• Baro (1) Baro başkanlarının gösterdiği 3 katı aday
arasından
İlk oylamada 367, ikinci oylamada 276, üçüncü
oylamada en çok aday alanlar arasından seçilir.
Seçilme
Yaşı:45
Yüksek Mahkeme ve raportör kökenli olanlar ve
Sayıştay’ın gösterdiği adaylar için bu kriter aranmaz.
Seçilme
Mesleki
Tecrübe:
20
Yüksek Mahkeme ve raportör kökenli olanlar ve
Sayıştay’ın gösterdiği adaylar için bu kriter aranmaz.

42. 2. Anayasa mahkemesi üyelerinin görevlerinin sona
ermesi
• 12 yılın dolması
• 65 yaşın doldurulması
• Çekilme
• Emekliye ayrılma
• Hakimlik ve savcılık mesleğinden çıkarılmayı gerektiren kesin hüküm
giyme ile kendiliğinden
• Türk vatandaşlığının kaybı ile kendiliğinden
• Görevinin sağlık gerekçesiyle yapamaz olduğunun sağlık raporu ile
anlaşılması halinde Mahkeme üye tamsayısının salt çoğunluğuyla
• Hakkında çekilmeye davet cezası verilen üye, tebliğ tarihinden
itibaren bir ay içinde buna uymazsa istifa etmiş sayılı ve bu süre
içinde izinli kabul edilir.

43. 4. Anayasa Mahkemesi Genel Kurulunun
Görevleri
• İptal davaları bakmak
• İtiraz başvurularını incelemek
• Bireysel başvuruları sonuçlandırmak
• Siyasi partilerin kapatılması, Devlet yardımından kısmen veya tamamen
yoksun bırakılma davalarını sonuçlandırmak ve mali denetimini sağlamak
• Bazı parlamento kararlarını denetimi sağlamak ( İçtüzük, eylemli içtüzük,
milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması ve düşürülmesi kararları)
• Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmak
• Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanını seçmek

44. c. Anayasa Mahkemesi Denetimine Tabi
Olmayan İşler
Anayasa değişiklikleri esas
bakımından
Olağan üstü hal KHK (2017
değişikliği ile OHAL CB
Kararnameleri)
Sıkıyönetim kanunları
Parlamento kararları (İçtüzük,
eylemli içtüzük, milletvekili
dokunulmazlığının kaldırılması ve
düşürülmesi kararları dışındaki)
Usulüne uygun yürürlüğe giren
uluslararası anlaşmalar
Anayasa 174 md.*
*Anayasa 174. md gereğince;
• Tevhidi Tedrisat Kanunu
• Şapka İktisası Kanunu
• Tekke Ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine Ve
Türbedarlık İle Bir Takım Unvanların Men Ve
İlgasına Dair Kanun
• Türk Medeni Kanunu İle Kabul Edilen
Evlenme Akdinin Evlendirme Memuru
Önünde Yapılmasına Dair Medeni Nikah
Esası
• Beynelminel Erkamın Kabulü Hakkında
Kanun
• Türk Harflerinin Kabulü Ve Tatbikine Dair
Kanun
• Efendi Bey, Paşa Gibi Lakap Ve Unvanların
Kaldırıldığına Dair Kanun
• Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun,
• Milli Güvenlik Konseyi döneminde çıkarılan
kanunlara ve KHK’lara karşı anayasa
yargısının kapalı olduğuna ilişkin madde
2001 değişikliğiyle kaldırılmıştır.

45. d. Yüce Divan Sıfatı
Yargılana
n
Kimseler
• Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kaldırılmıştır.
• Bakanlar Kurulu ibaresi yerine «Cumhurbaşkanı yardımcıları ve
bakanlar» getirilmiştir.
• Jandarma Genel Komutanlığı yargılamayacaktır.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili
tarafından yerine getirilir.
• AYM yargılamayı Yüce Divan sıfatıyal ve Genel Kurulda duruşma
yapmak suretiyle gerçekleştirilir.
• Sanık bizzat veya bir temsilci aracılığıyla hazır bulunabilir. Ancak
Yüce Divan sorgusunun yapılması, sonraki oturumlara gelmemesi
ve Yüce Divan tarafından duruşmada hazır bulunmasına gerek
görülmemesi halinde, yokluğunda duruşmaya devam edilerek,
kamu davası sonuçlandırılır.
Yargılam
a Usulü
Karar Ceza yargılaması gibidir. CMK hükümlerine göre değerlendirme
yapılır.

46. e. Siyasi Partilere İlişkin Görev Ve Yetkileri
•Siyasi Partilerin Mali Denetimi
•Siyasi Partilerin Kapatılması
•Siyasi Partilere İhtar Gönderilmesi

47. Siyasi Partilerin Mali Denetimi
• AYM, siyasi partilerin mal edinmeleri ve gelir ve giderlerinin kanuna
uygunluğunun denetimine ilişkin Sayıştay’dan yardım alır.
• Siyasi partiler, karara bağlanarak birleştirilmiş kesin hesap ile parti
merkez ve bağlı ilçeleri kapsayan il teşkilatının kesin hesaplarının onaylı
bir örneğini Haziran ayı sonuna kadar AYM Başkanlığına gönderir.
• AYM de belgelere rapor sunmak üzere Sayıştay’a gönderir.
• Sayıştay bir rapor hazırlar ve düzenlenen rapor karara bağlanmak üzere
AYM gönderilir.
• Mali denetim raporları, RG yayımlanır.

48. Siyasi Partilerin Kapatılması
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı kapatma davası açmaya yetkilidir.
• Anayasa Mahkemesi temelli kapatmak yerine; dava konusu fiilin ağırlığına
göre siyasi partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen kapatılmasına
karar verebilir.
• İlk inceleme raporu sonrasında, siyasi partiden savunma alınmaktadır.
Savunma Yargıtay C.Başsavcılığına gönderilir. C. Başsavcısı dinlendikten sonra
siyasi partinin genel başkanı veya vekili sözlü savunması dinlenir.
• Kapatılma kararı verilirse, AY Mah RG yayımlanan kararı ile partinin
malvarlığı Devlet Hazinesine geçer.
• Kapatılan siyasi parti bir başka ad altında kurulamaz. Bir siyasi partinin
kapatılmasına söz veya eylemleriyle neden olan kurucuları dahil üyeleri,
Anayasa Mahkemesinin kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmi Gazetede
gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak beş yıl süreyle bir başka
partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve denetçisi olamazlar. Siyasi partiler bu
kişileri hiçbir suretle seçimlerde aday gösteremezler.

49. Siyasi Parti Kapatılma Nedenleri
Temelli kapatma nedenleri Anayasa’da
sayılmış, kapatma nedenleri ise kanuna
bırakılmıştır.
Anayasa göre bir siyasi parti;
• AY 68. maddenin dördüncü fıkrası
hükümlerine;
(Siyasi partilerin tüzük ve programları ile
eylemleri, Devletin bağımsızlığına, ülkesi
ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne,
insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti
ilkelerine, millet egemenliğine,
demokratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine
aykırı olamaz; sınıf veya zümre
diktatörlüğünü veya herhangi bir tür
diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi
amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik
edemez.)
aykırı eylemlerin odağı haline geldiğinin
tespiti halinde (Anayasa madde 69/5-6)
• Yabancı devletlerden, uluslararası
kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda
olmayan gerçek ve tüzelkişilerden maddi
yardım alması durumunda (Anayasa
madde 69/10) temelli olarak kapatılır.
Siyasi Partiler Kanunu’nda kapatma nedenleri SPK
m.101/1 AY’daki maddesine göre
• a) Tüzük ve programının devletin bağımsızlığına,
ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan
haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine,
millet egemenliğine, demokratik ve laik
cumhuriyet ilkelerine aykırı olması, sınıf veya
zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür
diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi
amaçlaması, suç işlenmesini teşvik etmesi,
• b) AY 68. maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine
aykırı eylemlerin odağı haline geldiğinin tespiti
halinde (Anayasa madde 69/5-6)
• c) Yabancı devletlerden, uluslararası
kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan
gerçek ve tüzelkişilerden maddi yardım alması
durumunda (Anayasa madde 69/10) temelli
olarak kapatılır.
Anayasa Mahkemesi, yukarıdaki fıkranın (a) ve (b)
bentlerinde sayılan hallerde temelli kapatma
yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili
siyasî partinin almakta olduğu son yıllık Devlet
yardımı miktarının kısmen veya tamamen yoksun
bırakılmasına, yardımın tamamı ödenmişse aynı
miktarın Hazineye iadesine karar verebilir

50. f. Bireysel Başvurular Değerlendirmesi
• Bireysel Başvuru hakkı, 2010 AY değişikliğiyle kabul edilmiştir.
• AY m. 148/3,4 «Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve
özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi
birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine
başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş
olması şarttır.
Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme
yapılamaz.»
• Devletin kamu gücünün aktif ya da pasif ihlâline karşı ülke içindeki tüm idârî
ve hukukî yolların tüketilmiş olması gerekmektedir. Kişiler, mâruz kaldıkları
ihlâllere karşı doğrudan Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuruda
bulunamazlar.
• Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel
başvuru kullanılamaz, AYM denetimi dışında bırakılan işlemler için de
bireysel başvuru kullanılamaz.
• Bireysel başvuru «güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler»
tarafından yapılabilir.

51. II. ADLİ YARGI
oAdli yargı ilk derece mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemesi
kuruluş, görev ve yetkileri hakkındaki kanunla düzenlenmiştir.
oAdli yargı mahkeme sistemi hukuk ve ceza olmak üzere iki kısma
ayrılmış, ikinci derece Mahkemesi ise Bölge Adliye Mahkemesidir.
oHukuk mahkemeher il merkezi ile bölgelerin coğrafî durumları ve iş
yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet
Bakanlığınca kurulur.
oHukuk mahkemeleri bulundukları il veya ilçenin adı ile anılır.

52. 52
B. CEZA
MAHKEMELERİ
Genel
Mahkemeler
Sulh Ceza Hakimliği
Asliye Ceza Mahkemesi
Ağır Ceza Mahkemesi
Özel
Mahkemeler
Çocuk Mahkemesi
İcra Ceza Mahkemesi
Kadastro Ceza Mahkemesi
Fikri ve Sinai Haklar Ceza Mahkemesi

53. İSTİNAF MAHKEMESİ (BÖLGE ADLİYE
MAHKEMESİ)
• Bölge adliye mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz
önünde tutularak belirlenen yerlerde, Hâkimler ve Savcılar Yüksek
Kurulu’nun olumlu görüşü alınarak, Adalet Bakanlığı’nca kurulur. Şuan 7 tane
BAM bulunmaktadır, Samsun Bölge Adliye Mahkemesi yargı çevresinin;
Amasya, Çorum, Giresun, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Trabzon'un mülki
hudutlarını kapsayacak şekilde yeniden belirlenmesine karar verildi.
• Bölge adliye mahkemelerinin görevleri; adlî yargı ilk derece
mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı
yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak ve kanunlarla verilen diğer
görevleri yapmaktır.
• Bölge adliye mahkemeleri, hukuk ve ceza dairelerinden oluşur. Her bölge
adliye mahkemesinde en az üç hukuk ve en az iki ceza dairesi bulunur.
Gerekli hâllerde dairelerin sayısı, artırılıp azaltılabilir. Dairelerde bir başkan
ile yeteri kadar üye bulunur. Bir başkan ve iki üye ile toplanarak karar alırlar
(m.46). Her bölge adliye mahkemesinde ayrıca bir Cumhuriyet başsavcılığı ve
bu başsavcılıkta yeteri kadar Cumhuriyet savcısı bulunması gerekmektedir.
53

54. D. YARGITAY
• Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son
inceleme merciidir.
• Yargıtay üyeleri, Hakimler ve Savcılar Kurulunca gizli oyla seçilir.
• Yargıtay Birinci Başkanı, birinci başkanvekilleri ve daire başkanları
kendi üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca gizli oyla dört yıl
için seçilirler; süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekili, Yargıtay
Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği
beşer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından dört yıl için
seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler
• Yargıtay; Birinci Başkanlık, daireler, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı,
bürolar ve idari birimlerden oluşur.
• Yargıtay Büyük Genel Kurulu’nun verdiği kararlara “içtihadı
birleştirme kararı" denir.
54

55. III. İDARİ YARGI
55
İDARİ YARGI
İlk Derece
Mahkemesi
• Vergi
Mahkemesi
• İdare
Mahkemesi
• Danıştay
İstinaf
Mahkemesi
• Bölge İdare
Mahkemesi
Temyiz
Mahkemesi
• Danıştay

56. a. İlk derece mahkemeleri
1. İdare mahkemesi
İdare birer başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Mahkeme kurulları, başkan
ile iki üyeden oluşur. Başkanın yokluğunda kıdemli üye başkana vekillik eder.
İdare mahkemeleri, vergi mahkemelerinin görevine giren davalarla ilk
derecede Danıştayda çözümlenecek olanlar dışındaki:
a) İptal davalarını,
b) Tam yargı davalarını,
c) Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan
uyuşmazlıklardan hariç, kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için yapılan
idarî sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin
davaları,
d) Diğer kanunlarla verilen işleri, Çözümler.
) Uyuşmazlık miktarı yirmibeşbin Türk Lirasını aşmayan; Konusu belli parayı
içeren idarî işlemlere karşı açılan iptal davaları ve Tam yargı davaları, İdare
mahkemesi hâkimlerinden biri tarafından çözümlenir.

57. 2. Vergi mahkemesi
Vergi mahkemelerinde birer başkan ile yeteri kadar üye bulunur.
Mahkeme kurulları, başkan ile iki üyeden oluşur. Başkanın yokluğunda
kıdemli üye başkana vekillik eder.
Vergi mahkemesi görevleri,
a)Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve
harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile
tarifelere ilişkin davaları,
b)(a) bendindeki konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü
Hakkında Kanunun uygulanmasına ilişkin davaları,
c)Diğer kanunlarla verilen işleri, Çözümler.
Uyuşmazlık miktarı yirmibeşbin Türk Lirasını aşmayan; vergi davaları,
vergi mahkemesi hâkimlerinden biri tarafından çözümlenir.

58. 3. Danıştay ilk derece mahkemesi olarak
görev alanı
1. Danıştay ilk derece mahkemesi olarak:
a) Bakanlar Kurulu kararlarına,
b) Başbakanlık, bakanlıklar ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının müsteşarlarıyla
ilgili müşterek kararnamelere,
c) Bakanlıklar ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere,
d) Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler Kurulunca verilen kararlar üzerine
uygulanan eylem ve işlemlere,
e) Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere,
f) Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu Kurulun görev alanı ile ilgili
Danıştay Başkanlığı işlemlerine,
Karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları ile tahkim yolu öngörülmeyen kamu
hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan idari davaları
karara bağlar.
2. Danıştay, belediyeler ile il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organlık
sıfatlarını kaybetmeleri hakkındaki istemleri inceler ve karara bağlar.

59. b. İstinaf mahkemesi (bim)
Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve
iş hacmi göz önünde tutularak Adalet Bakanlığınca kurulur ve yargı çevreleri tespit olunur. Bölge
idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin kuruluş ve yargı çevrelerinin
tespitinde, İçişleri, Maliye Bakanlıkları ile Gümrük ve Tekel Bakanlığının görüşleri alınır
İdare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda farklı bir kanun yolu öngörülmüş
olsa dahi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kararın tebliğinden
itibaren otuz gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak, konusu beş bin (5.000) Türk lirasını
geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlere karşı açılan iptal davaları hakkında
idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlar kesin olup, bunlara karşı istinaf yoluna
başvurulamaz.
Bölge idare mahkemesi kararları:
• BİM yaptığı inceleme sonunda ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulursa istinaf
başvurusunun reddine karar verir. Karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise gerekli
düzeltmeyi yaparak aynı kararı verir.
• BİM, ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde istinaf başvurusunun kabulü
ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar verir. Bu hâlde bölge idare mahkemesi işin
esası hakkında yeniden bir karar verir. İnceleme sırasında ihtiyaç duyulması hâlinde kararı veren
mahkeme veya başka bir yer idare ya da vergi mahkemesi istinabe olunabilir. İstinabe olunan
mahkeme gerekli işlemleri öncelikle ve ivedilikle yerine getirir.
• BİM, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurusunu haklı bulduğu, davaya
görevsiz veya yetkisiz mahkeme yahut reddedilmiş veya yasaklanmış hâkim tarafından bakılmış
olması hâllerinde, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına
karar vererek dosyayı ilgili mahkemeye gönderir. Bölge idare mahkemesinin bu fıkra uyarınca verilen
kararları kesindir.
• BİM’in, temyize açık olmayan kararları kesindir. Bu kararlar, dosyayla birlikte kararı veren ilk derece
mahkemesine gönderilir ve bu mahkemelerce yedi gün içinde tebliğe çıkarılır

60. c. Temyiz mahkemesi (Danıştay)
• Danıştay, davaları görmek, Başbakan ve
Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun
tasarıları, kamu hizmetleri ile ilgili
imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri
hakkında iki ay içinde düşüncesini
bildirmek, tüzük tasarılarını incelemek,
idari uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla
gösterilen diğer işleri yapmakla
görevlidir.
• Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci
sınıf idari yargı hakim ve savcıları ile bu
meslekten sayılanlar arasından Hakimler
ve Savcılar Kurulu; dörtte biri, nitelikleri
kanunda belirtilen görevliler arasından
Cumhurbaşkanı; tarafından seçilir.
• .
• Danıştay'ın karar organları
şunlardır: Daireler, Danıştay Genel
Kurulu, İdari İşler Kurulu, İdari
Dava Daireleri Kurulu, Vergi Dava
Daireleri Kurulu, İçtihatları
Birleştirme Kurulu, Başkanlar
Kurulu, Başkanlık Kurulu, Yüksek
Disiplin Kurulu ve Disiplin
Kurulundan oluşmaktadır.
• Danıştay; dokuzu dava, biri idari
daire olmak üzere on daireden
oluşur.

61. HESAP YARGISI (SAYIŞTAY)
Anayasa Mahkemesi ve Danıştay da Sayıştay’ı bir “yüksek mahkeme" veya “yargı
organı' olarak kabul etmemiştir.
Anayasada “merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik
kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına
denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla
verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Sayıştay’ın
kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren on beş gün içinde
bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar
dolayısıyla idari yargı yoluna başvurulamaz” denmektedir.
Sayıştay’ın görevleri 5’inci maddede sayılmıştır. Bunlar;
• Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu
çerçevesinde denetim yapar ve sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine
rapor sunar.
• Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap
ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını
denetler.
• Genel uygunluk bildirimini TBMM’ne sunar kanunlarla verilen diğer görevleri yapar.
• Sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme
bağlar. Kanuna aykırılıkları ortaya çıkan sorumlular (saymanlar) tazmine mahkûm
edilir. Sayıştay’ın bu kesin hükme bağlama, yani tazmin veya beraat kararlarına karşı
da bir başka merciye başvurulamaz. Yani “kesin hüküm" niteliğindedir.
• AYM, siyasi partilerin mali denetimi hususunda yardım eder.
61

62. UYUŞMAZLIK YARGISI
• Anayasanın 158’inci maddesinin ilk fıkrasına göre; Uyuşmazlık Mahkemesi;
adlî ve idarî yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin
olarak çözümlemeye yetkilidir.
• Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanunun 2’nci
maddesine göre Uyuşmazlık Mahkemesi bir Başkan ile 7 asıl, 7 yedek üyeden
kurulur. Uyuşmazlık Mahkemesi, hukuk ve ceza bölümlerine ayrılır. Hukuk
Uyuşmazlıkları Hukuk Bölümünde, Ceza Uyuşmazlıkları Ceza Bölümünde
karara bağlanır.
• Hukuk bölümünde; Yargıtay HGK ve Danıştay kendi kurulları arasından; 2 asıl
ve 2 yedek üye seçilir. Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin 2 asıl ve 2 yedek
üyesi mahkeme kaldırılması dolayısıyla üye değildir.
• Ceza bölümünde; Yargıtay CGK kendi daire başkanı ve üyeleri arasından 3 asıl
3 yedek üye seçilir. Askeri Yargıtay 3 asıl 3 yedek üyesi mahkemenin
kaldırılması dolayısıyla üye değildir.
• Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı, Anayasa Mahkemesince kendi asıl ve yedek
üyeleri arasından seçilir. Uyuşmazlık Mahkemesinin Başkanı, Başkanvekili ve
üyeleri dört yıl için seçilir. Dört yılın hesabında göreve başlama tarihi esas
alınır.
• Anayasa Mahkemesiyle diğer mahkemeler arasındaki görev
uyuşmazlıklarında Anayasa Mahkemesinin kararı esas alınır. 62

63. SEÇİM YARGISI (YÜKSEK SEÇİM KURULU)
YSK yapısı; Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı
Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt
çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir
başkan ve bir başkanvekili seçerler. Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan
seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu
Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.
Yüksek Seçim Kurulunun görev ve yetkileri; 5545 sayılı Kanunun 123’üncü maddesi ile
298 sayılı kanunun 14’üncü maddesinde ayrıntılarıyla düzenlenmiştir. Buna göre; seçim
kâğıtlarının birleşik oy pusulalarının ve zarflarının basılması, seçim yapılacak yerlere
gönderilmesi, il ve ilçe seçim kurullarının oluşturulması yapılan itirazların sonuca
bağlaması, seçmen kütüğü ile ilgili gerekli işlemlerin yapılması, yurtdışında da oy
kullanılması için gerekli hazırlıkların yapılması ve kanunla verilen diğer görevlerin
yapılması olarak sayılmıştır.
Anayasanın 79’uncu maddesine göre Yüksek Seçim Kurulunun görevleri:
• Seçimlerin, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılması,
• Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü
ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma,
• Seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve
itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve
• Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçim
tutanaklarını kabul etme, olarak sayılmıştır. 63

64. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini imzalayan devletin kurumları ve kamu görevlileri
tarafından bu temel hak ve hürriyetleri ihlâl edilen kişiler, o devlet aleyhinde Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesine “Bireysel Başvuru” yapabilirler. Devletler de ihlalci devlet
hakkında dava açabilir.
• AİHS’nin, 35’inci maddesine göre Mahkemeye başvurabilmesi için önce hakkını
araması, “iç hukuk yollarını tüketmesi” gerekmektedir.
• Başvurular önce “kabul edilebilirlik incelemesi” denen ön şartlar açısından incelenir.
• Mahkeme, esas hakkında karar vermeden önce, taraflara “dostane çözüm”
önerebilir .
• Dostane çözüm yolu sonuçsuz kalmışsa, mahkeme başvuruyu “esas” bakımından
inceler; tarafların yazılı görüşlerini alır; gerekirse duruşma yapar, tanık dinler, keşif
yapar.
• Mahkeme başvuru sahibinin haklı olduğu kanısına varırsa, “hakkaniyete uygun bir
surette zarar gören tarafın tazminine hükmeder, Sözleşmeye aykırı işlemi iptal etme
gibi bir yetkiye sahip değildir. Devlet, AİHS’ye aykırı olan işlemini geri almak zorunda
değildir.
• AİHM’nin kararları bağlayıcıdır. Mahkemenin kararlarının uygulanıp uygulanmadığı
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından denetlenir (m.46).
• Ceza Muhakemesi Kanunu, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa göre; Türkiye’deki
bir mahkeme kararının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine aykırı olduğu, Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesi tarafından tespit edildiği zaman, kendisi için karar verilen kişi,
AİHM kararının kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde, karar veren Türk
mahkemesinden “yargılamanın yenilenmesini” isteyebilir.
64

65. Yargı örgütüne egemen olan ilkeler
Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı
Hakimin teminatı ilkesi
Tabii hakim ilkesi

66. Hsk görev ve yetkileri
• Kurul, adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme,
geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte
kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme,
görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar; Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin
kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlar;
ayrıca, Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir.
• Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun, yönetmeliklere ve genelgelere (hâkimler için
idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme;
görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve
eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde
haklarında inceleme ve soruşturma işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler ve
Savcılar Kurulu Başkanının oluru ile Kurul müfettişlerine yaptırılır. Soruşturma ve
inceleme işlemleri, hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan daha kıdemli
hâkim veya savcı eliyle de yaptırılabilir.
• Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı
mercilerine başvurulamaz.
• Adalet Bakanlığının merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında geçici veya sürekli olarak
çalıştırılacak hâkim ve savcılar ile adalet müfettişlerini ve hâkim ve savcı mesleğinden
olan iç denetçileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir.