Монгол хэлний хуулийн тухай, түүний онцлог, ач холбогдол,

1. МОНГОЛ
ХЭЛНИЙ ТУХАЙ
ХУУЛЬ
2015 оны 02 -р сарын 12, Улаанбаатар

2. УИХ-ын гишүүн М.Батчимэг:

3. Хийсэн ажлууд:
● Хэлэлцүүлэг хийх
● Хууль батлуулах
● Хуулийг тайлбарлах
● Хуулийг сурталчлах
● Хуулийг хэрэгжүүлэх

4. Хуультай холбоотой ажлууд:
● Сонин, радио, телевизүүдэд монгол
хэлний хуулийн талаар тайлбарласан
олон тооны ярилцлага, өгч нийтлэсэн.
● Eagle TV-д “МУ хэлний засаглалтай улс”
ярилцлага өгсөн.
● Хуулийн цаг нэвтрүүлэгт орсон.
● Монгол хэлбичгийн багш нарт зөвлөгөө
өгсөн.

5. Монгол хэл хуультай болсон
● Түүхэндээ анх удаа монгол хэлээр
овоглосон хуультай болсон.
● Үндсэндээ ямар ч хяналт, хамгаалалтгүй
явж ирсэн.
● Энэ хууль баталснаар олон ажил эмхрэх
ёстой.
● Үүний өмнө ярьсан олон асуудал энд
туссан.

6. Үйлчлэх хүрээ
● Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд
● Төрийн байгууллага
● Байнга оршин суугч гадаадын иргэн
● Харьяалалгүй хүн
● Дипломат төлөөлөгчийн газар
● Хуулийн бусад этгээд

7. Нэр томьёоны тухай ойлголт
● Төрийн албан ёсны хэл - орчин цагийн
утга зохиолын монгол хэл
● Монгол хэлний хэм хэмжээ - найруулан
бичих, зөв дуудах ёс, зүй тогтол, зөв
бичих дүрмийг
● Үндэсний бичиг - монгол бичиг
● монгол хэл бичиг - монгол хэл, кирил
болон монгол бичгийг

8. Монгол хэл бол:
● Монгол үндэстний оюуны соёлын үнэт өв,
үндэсний соёл иргэншлийн язгуур үндэс, улс
орны нэгдмэл байдал, үндэсний аюулгүй
байдал, тусгаар тогтнолын нэгэн баталгаа мөн.
● Монгол хэл, бичиг үсгийг эзэмших, хэрэглэх,
хамгаалах, хөгжүүлэх бодлого боловсруулах
түүний хэрэгжилтийг хангах нь төрийн үүрэг
мөн.

9. Монгол Улсын иргэн:
Монгол хэл, бичиг үсгээ сурах, монгол
хэлээр мэдээлэл авах, өвлөх, өвлүүлэх,
хамгаалах, хөгжүүлэх, боломж, нөхцлөөр
хангагдах эрхтэй.

10. Монгол хэлний хэрэглээ:
● Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт үйл
ажиллагаа, албан хэргийг монгол хэлээр
хөтлөн явуулна.
● Гэхдээ гадаад хэл давхар хэрэглэж болно.
● Гадаад хэлээр сургалт явуулдаг сургууль,
бусад гадаад хэл заах тусгай зөвшөөрөл
бүхий ЕБС-иас бусад ЕБС-д гадаад хэлийг
5 дугаар ангиас эхлэн зааж болно.

11. Гадаад нэр, нэр томьёо:
● Гадаад нэр оноох асуудлыг нутгийн өөрөө
удирдах байгууллага, эрх бүхий байгууллагатай
зөвшилцөн шийдвэрлэнэ.
● Шинжлэх ухааны нэр томьёог орчуулан
хэрэглэхийг эрхэмлэнэ.
● МУИ гадаад хэлээр хандах бол монгол
орчуулгыг хавсаргана.
● Гадаадын байгууллага баримт бичиг,
мэдээллийг монгол хэлээр үйлдэнэ.

12. Бичиг үсэг сонгох хэрэглэх:
● Албан хэргийг кирил бичгээр хөтлөнө.
● Кирил болон үндэсний хос бичгээр хөтөлнө.
● ЕБС-д үндэсний бичгийг 6-р ангиас төгстөл тусгай
хөтөлбөрөөр заана.
● Их сургуульд элсэгчдээс авах ЕШ болон төрийн албанд
анх орох иргэнээс авах МХ шалгалтын агуулгын 4/1 ээс
доошгүй нь монгол бичгийн мэдлэгийг үнэлэхэд чиглэнэ.
● МУЕ, УИХД, ЕС-аас адил түвшний албан тушаалтанд
илгээх бичиг, захидал монгол бичгээр байх ба орчуулгыг
хавсаргана.

13. Зөв бичих дүрэм, толь бичиг:
● Монгол Улсын хэмжээнд Кирил ба Монгол
бичгийн нэгдмэл дүрэмтэй байна.
● Дүрэм болон толь бичгийг ШУА-ийн
“Монгол хэлшинжлэлийн хүрээлэн”
хариуцан боловсруулж, Хэлний бодлогын
үндэсний зөвлөл батална.

14. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч:
● Монгол Улсын Ерөнхийлөгч монгол хэл
бичгийн төрийн бодлогын талаарх
саналыг УИХ-д мэдүүлнэ.
● Хоёр жил тутамд УИХ-д мэдээлэл хийнэ.
● Зарлиг гаргаж, чиглэл өгөх
● Хэлний бодлогын Үндэсний Зөвлөлийг
томилж, чөлөөлнө.
● Нэрэмжит шагнал олгоно.

15. Монгол Улсын Их Хурал:
● Төрөөс баримтлах бодлогыг тодорхойлох
● Улс төр эдийн засгийн баталгааг
бүрдүүлэх
● Хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт
тавих
● Хуульд заасан бусад үүрэг

16. Засгийн газар:
● Хуулийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах
● Үндэсний хөтөлбөр, дүрэм боловсруулах
● Гадаадад байгаа МУ-ын иргэн, гэр бүлд
монгол хэл, бичиг, уламжлалт зан
заншил, түүх соёлын мэдлэг эзэмшихэд
нь дэмжих, зохион байгуулах
● Төрийн бүх байгууллагад кирил болон
монгол бичгийн хэм хэмжээг мөрдүүлэх.

17. Төрийн албаны зөвлөл:
● Төрийн албанд орох иргэнээс авах монгол
хэлний шалгалтыг зохион байгуулж авах,
холбогдох мэдээллийн сан бүрдүүлэх.

18. БСШУхааны Яам:
● Монгол хэл, монгол бичиг, уран зохиолын хичээлийн
агуулга, хөтөлбөр, сургалтын төлөвлөгөөг батлах
● Их сургуульд элсэгчдээс авах шалгалтын агуулгыг
батлах
● Үндэстний цөөнхийн хос хэлний хөтөлбөр
● Үндэсний цөөнхийн монгол хэл бичгийн боловсрол
● Монгол хэл бичгийн соёлын өвийг хамгаалах, монгол
бичгээрх оюуны өв сан, ардын аман зохиол болон
монгол утга зохиолын судалгаа, сургалтыг
өргөжүүлэх ажлыг хамтран хэрэгжүүлэх.

19. Мэдээлэл, харилцаа холбоо:
● Цахим орчинд монгол хэлний хэрэглээг
нэмэгдүүлэх
● Латин үсэг хэрэглэх дүрэм, журам
● Кирил, латин үсгийн хөрвүүлэг хийх, зөв
бичих дүрэм, программын хэрэглээг
нэмэх, цахим орчинд нэвтрүүлэх

20. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага:
● Монгол хэлний зөв бичих дүрэм, орчин
цагийн утга зохиолын монгол хэлний хэм
хэмжээг чанд баримтлах
● Сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтны
мэргэжлийн ур чадварын шалгалтад
монгол хэл, бичгийн мэдлэгийн шалгуур
тогтоосон байх

21. Монгол Улсын Иргэн:
● Монгол хэл бичиг үсгээ сурч судлах,
өвлөх, өвлүүлэх, монгол хэлээ эзэмших,
хэрэглэх, хамгаалах, хөгжүүлэх талаар
санаачлага гаргах
● Монгол хэлний хэм хэмжээг дагаж мөрдөх

22. Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл:
● МУ-ын ЕТГ-ын дэргэд байна.
● 9 гишүүнтэй байх, Ерөнхийлөгч томилох
● Даргыг гишүүдийн дундаас томилох
● Жилд 2 удаа хурал хийх
● Орон тооны ажлын алба, дүрэмтэй байх
● Өдөр тутмын үйл ажиллагааг албаны
дарга удирдан явуулах.

23. Зөвлөлийн үүрэг:
● Үндэсний цөөнх, аман аялгуу судлах,
хамгаалах, гадаад дах монгол үндэстний
талаар бодлого боловсруулах
● Бичиг үсгийн дүрэм, өөрчлөлтийг батлах
● Толь бичиг, үгийн санг хэлэлцэн батлах
● Шинэ нэр томьёог хэлэлцэн батлах
● Шинэ нэр оноох асуудлыг хэлэлцэх
● Хуулийн хэрэгжилтэд үнэлгээ хийх

24. Эрх бүхий судалгааны байгууллага:
● Монгол хэл шинжлэлийн хүрээлэн ажиллана.
● Зөв бичих дүрэм боловсруулах, өөрчлөлт
оруулах
● Үсгийн дүрэм, гарын авлагыг хянах
● Гадаад нэр томьёог оноон орчуулах
● Газар нутгийн нэрийг жигдлэх, толилох
● Шалгалтын агуулга боловсруулах
● Стандарт тогтоох, батлуулах