Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце. Форум думкі беларусаў і ўсіх тых, каму блізкая беларуская тэматыка. Пазіцыі аўтараў тэкстаў не заўсёды адпавядаюць пазіцыям рэдакцыі. Не публікуюцца матэрыялы, якія прапагандуюць камунафашызм, расізм, нацыянальную варожасць

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
600
egz.
30latwsidłachbezpieki(star. 25)
Nr 2 (365). Люты 2023 ■ Cena 6 zł (w tym 5% VAT)

2. У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
5 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за I 2023)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Старшыня БГТ узнагароджаны
прэзідэнтам Польшчы (стар. 6)
■Wieczory kolęd (стар. 7)
■Bojkot plebiscytu (стар. 8)
■Навагоднія пажаднні (стар. 9)
■Суд над праваабаронцамі (стар. 10)
■Рэпрэсуюць супрацоўніка„Часопіса”
(стар. 10)
■Czym zajmują się białoruscy
senatorowie? (стар. 11)
13 ПАМЯЦЬ
Калі з’явіцца
новы Кастусь Каліноўскі?
15 LOSY BIAŁORUSKIE
Michał Tulejko. Działacz i poeta (cz. 2)
21 REPORTAŻ
Podlasie to rozmowa
25 UWIKŁANIE
30 lat w sidłach bezpieki (cz. 1)
29 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў лютым
31 OPOWIEŚCI BIAŁOWIESKIE
Rok, w którym zginął
gen. Józef Bułak-Bałachowicz
34 АСОБА
Хацеў у Амерыку,
але вырашыў застацца
35 АРХЕАЛАГІЧНЫЯ ЗНАХОДКІ
Адкрыцці пад Мельнікам
36 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
14. „Janeczak”
37 ROZKAZ
Ne može byti!
Koležanka z liceja
39 ZAPISKI
Dni i myśli
42 FELIETON
Mesjasze i wyznawcy
На вокладцы – дуб Сакрата
Яновіча перад яго домам у Крынках
Фота Юркі Хмялеўскага
Калі з’явіцца новы Кастусь
Каліноўскі? (стар. 13)
Michał Tulejko. Działacz i poeta (стар. 15)
Podlasie to rozmowa (стар. 21)

3. 3
II.2023
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
24 снежня 2022 г.
У „Часопіс” напісаў адзінаццатую, апошнюю частку
гісторыі пра „прарока” Ілью Клімовіча з суседняй з маім
Востравам Грыбоўшчыны. Мог бы яе працягваць, бо за-
сталося шмат нявыкарыстанага матэрыялу, а ўвесь час
знаходжу новыя рэчы. З часам хочацца зрабіць з гэтага
тоўстую кніжку. З такім менавіта намерам амаль год
пісаў я штомесяц чарговыя часткі для „Часопіса”. Ад-
разу выклікалі яны вялікі чытацкі рэзананс. Ужо недзе
ў палове цыклу з’явіліся галасы, якія пацвердзілі мой
намер і патрэбу, каб выдаць гэта адным томам, бо толькі
ў такі спосаб магчыма ўвекавечыць мінулае. Патрэба
ў гэтым яшчэ большая, паколькі нашумелая гісторыя
„грыбоўскай секты” страшэнна перайначаная, мноства
ў ёй міфаў і недарэчнасцяў.
Я так глыбока пранікнуў у тэму, што нават сам кры-
ху ўражаны рэзультатамі свайго даследавання. Не ду-
маў, што ўдасца мне знайсці аж столькі новых звестак
пра Клімовіча, яго паклоннікаў і славуты Вершалін.
Прыйшлося грэбціся ў архівах, шукаць верагодных
інфармацый у гурбе накопленых мною кніжак, арты-
кулаў, запісаў і фільмаў у Інтэрнэце. Некаторыя звесткі
і здагадкі атрымаў таксама ад чытачоў. Урэшце ўдалося
скантактавацца з Тадэвушам Слабадзянкам, які перадаў
мне ўвесь дыск сваіх матэрыялаў.
Пішучы для „Часопіса” разыходзілася мне галоўным
чынам, каб храналагічна ўпарадкаваць усю гісторыю
амаль векавой ужо даўнасці і скласці яе ў лагічнае цэлае.
Думаю, што гэта мне ўдалося. На жаль, некаторыя пра-
белы засталіся. Перад усім не ўдалося мне ўстанавіць,
што тварылася з Клімовічам у Грыбоўшчыне на пра-
цягу некалькі гадоў, калі судзіўся з архірэем з Гродна,
каб вярнуць уласнасць сваёй слаўнай па сёння царквы.
Але і так yдалося мне ўстанавіць даволі шмат невядо-
мых дагэтуль дадзеных з яго біяграфіі. Часам ужо пасля
публікацыі ў „Часопісе”, як у выпадку дакладнай даты
нараджэння і хто з бацькоў быў католікам, а хто права-
слаўным. Адшукаў, а было гэта надта цяжкім, адпавед-
ныя метрыкі з царквы ў Востраве. Шчасліва захаваліся
ў архіве. На такія патрэбныя запісы трапіў я выпадкова,
толькі калі за другім разам пераглядаў тыя каліграфы з
павелічальным шклом у руцэ. Прыдалося веданне рус-
кай мовы, але і так да канца прачытаць тое дапамагла
мне мая далёкая пляменніца з Растова над Донам.
Наўмысна толькі сігнальна апісаў я тое, што адбы-
валася ўдалечыні ад Грыбоўшчыны. У мяне ёсць свая
тэорыя, чаму такія дзіўныя паводзіны і ўяўленні ўспых-
нулі якраз у вёсках над Нарвай – Целушках, Паўлах,
Рыбалах... Мне ўсё ж яшчэ трэба самому туды паехаць,
каб паспрабаваць перанесці свае думкі ў тыя часы. Да-
мовіўся ўжо з сяброўкай Гражынай Хартанюк-Міхей
з Універсітэцкай бібліятэкі ў Беластоку, якая жыве ў
Целушках і ёсць солтысам вёскі, што неяк вясной пра-
вядзе мяне там па слядах ільінцаў.
Калі гаворка пра Валодзьку Паўлючука, які найбольш
праславіў дзівы, якія там здарыліся, не збіраюся яго
крытыкаваць. Хаця выпусціў ён у свет вар’яцкую гі-
сторыю, пачутую ў сваіх Рыбалах і наваколлі, для мяне
гэта крыху пабочная тэма. У сваю чаргу хочацца пака-
заць, колькі навыдумваў яшчэ Аляксей Карпюк у сваім
„Вершалінскім раю”, у што паверыў нават Сакрат Яно-
віч і ў след за яго польскім перакладам ману падхапілі
журналісты і інтэлектуалы.
Хаця наш штомесячнік нішавы, мне ўдалося з гэтай
тэмай прабіцца дзякуючы яшчэ Інтэрнэту з Фейсбукам.
Я ведаю, што маю серыю артыкулаў прачытала шмат
людзей. Я ўпэўнены, што ўдалося мне найважнейшае
– здолеў адкруціць хлуслівы і здзеклівы міф, паказаўшы
высакародную мэту, да якой паслядоўна імкнуўся Клі-
мовіч. Царкву, якую пабудаваў як апірышча праваслаў-
най веры і пазнейшы наватарскі Вершалін для патрабу-
ючых і шукаючы паратунку ў неспрыяльным свеце.
Каб напісаць кніжку, патрабую яшчэ трохі часу, можа
нават год і больш. Іншая справа будзе яе выдаць і рас-
паўсюдзіць. Не магу гэтага правароніць. Не можа быць
гэта звычайная кніга, якія ў цяперашні час друкуюцца
больш для амбіцыі аўтара, чымсьці з думкай пра чыта-
ча. Я мушу прабіцца з ёю да людзей. Увесь час думаю
як гэта зрабіць.
А з лютага пачынаю ў „Часопісе” новы доўгі аповед у
падобным стылі. На гэты раз будзе пра Сакрата Яновіча
і яго прапушчаны раздзел у біяграфіі. Мэта падобная
як і ў аповедзе пра „прарока” – вярнуць незвычайнай
асобе належную пашану і справядлівую ацэнку.
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара
►

4. 4 II.2023
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
2 студзеня 2023 г.
Стала вядома, што з 1-га студзеня ў Польшчы з’яві-
лася пятнаццаць новых гарадоў. На гэты раз гарадскіх
правоў не атрымала ні адна мясцовасць з Падляшша,
не было тут такой ініцыятывы. Звычайна падымаюць
яе мясцовыя самаўрады і самі жыхары, каб павысіць
ранг свайго мястэчка – фармальна вёскі. Часта разы-
ходзіцца пра аднаўленне гарадскіх правоў, страчаных
даўней па розных прычынах. Канчатковае рашэнне пры-
мае ўрад, канкрэтна Міністэрства ўнутраных спраў і
адміністрацыі.
Прэм’ер-міністр Матэвуш Маравецкі, калі прадстаў-
нікам новых польскіх гарадоў уручаў акты прысваення
новых правоў і сімвалічныя ключы ад гарадскіх варот,
сказаў, што гэта не толькі для гонару, але і забавязан-
не, каб развівацца. Кіраўнік ураду быў упэўнены, што
новыя гарады, дзякуючы павышанаму прэстыжу, ста-
нуць прыцягваць новых інвестараў, прадпрымальнікаў і
ствараць дадатковыя працоўныя месцы. Затым павінен
павышацца таксама лік жыхароў.
У практыцы не заўсёды так бывае. Найчасцей такая
змена толькі фармальнасць. Войт аўтаматычна стано-
віцца бургамістрам, рада гміны ператвараецца ў гарад-
скую, так як і гмінная ўправа.
14 гадоў таму былі вернуты гарадскія правы маім
Крынкам. З таго часу, на жаль, не бачу тут ніякага раз-
віцця. Наадварот – ёсць рэгрэс. Новы статус мясцова-
сці дагэтуль не прынёс спадзяваных змен. За гэты час
толькі адрамантавана шмат вуліц і гмінных будынкаў.
Але ў суседнім Гарадку не менш, хаця фармальна гэта
надалей вёска і калісь таксама з гарадскімі правамі.
Карысную змену відаць толькі ў Міхалове, якое стала
горадам таксама 14 гадоў таму. Там пабудавалі адразу
гарадскую ратушу з вежай з гадзіннікам і нават крыты
басейн. Там таксама адрамантавалі вуліцы і камуналь-
ныя будынкі. Было за што, бо падатак ад адной толькі
газакампрэсарнай станцыі ў Кандратках каля Ялоўкі
гэта больш як палова бюджэту гміны Крынкі. Хаця ў
Міхалове буйныя інвестары так і не з’явіліся, то горад
яно крыху нават напамінае. Ёсць тут „Бядронка” і яшчэ
дзве іншыя буйныя крамы, вялікая гаспода з гасцініцай
і меншыя рэстаранчыкі. У Крынках гэтага няма.
У параўнанні з Міхаловам ці нават Гарадком цяпе-
рашнія Крынкі гэта сумнае і соннае мястэчка. Вечар-
ком цалкам яно пусцее, нават у самім цэнтры. Прычы-
на адна – Крынкі апынуліся на перыферыях, на канцы
свету. Таму маладыя тут не застаюцца, рэдка хто. Па-
сля аднаўлення гарадскіх правоў колькасць жыхароў
зменшылася на амаль 12 прац. Як ні дзіўна, у Міхалове
гэты паказчык яшчэ большы, бо амаль 14 прац. Пры-
гадваецца мне, як бургамістр пераконваў, што дзяку-
ючы гарадскім правам мясцовасць будзе разрастацца.
Аказваецца, ёсць наадварот, бо Міхалова ўсё ж такі як
і Крынкі невялікі перыферыйны горад. Маладыя такса-
ма найчасцей згэтуль выязджаюць у большыя цэнтры,
найбольш у Беласток.
19 студзеня 2023 г.
Сёння мінула дзесяць гадоў ад заўчаснай трагічнай
смерці Юрыя Гуменюка, гарадзенскага супрацоўніка
„Часопіса”. Ён упаў з дзявятага паверху інтэрнату не-
падалёк свайго дому, у якім жыў з матуляй. Паводле
афіцыйнай версіі было гэта самагубства. Па сёння яго
смерць даволі загадкавая. Бо ніхто не заўважыў, нават
маці, што тады было з ім штосьці не так. Яму было
толькі 44 гады, меў шмат розных планаў, хацеў скласці
наступны зборнік вершаў.
Першы свой тэкст для „Часопіса” Юры даслаў у 2002
г. Ужо дакладна не памятаю, як трапіў ён у наш штоме-
сячнік. Хутчэй за ўсё праз гародзенскую пісьменніцу
Дануту Бічэль-Загнетаву (1 студзеня скончыла 85 га-
доў) і яе сябра Алеся Чобата, нашага тады пастаяннага
супрацоўніка. Як рэдактар я адразу заўважыў, што бу-
дзе добрым аўтарам. Пісаў практычна беспамылкова,
прыходзілася толькі выпраўляць часам русізмы. Але
змест заўсёды быў важны і цікавы. У фельетонах пісаў
пра актуальныя падзеі ў Гродне і Беларусі, а ў іншых
артыкулах найчасцей пра адраджэнскае асяроддзе як
Таварыства вольных літаратараў, якога быў сябрам. Па-
мятаецца яшчэ яго сямейны аповед у некалькіх частках
„Прывід даўніх Крэсаў”. Аднак не закідваў ён нас, як
цяперашнія аўтары з Беларусі, артыкуламі толькі пра
мінулае. Што праўда ў тыя часы не было так жорст-
кай сітуацыі ў краіне як цяпер, рэжым даваў людзям
больш свабоды.
►
10 гадоў таму пайшоў з жыцця наш сябра Юры Гумя-
нюк
Радыё
Рацыя

5. 5
II.2023
Czasopis
n
►
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Гумянюк меў даволі акуратную адукацыю. Скончыў
аддзяленне паланістыкі Гарадзенскага дзяржаўнага
ўніверсітэта. Працаваў загадчыкам літаратурнай част-
кі Гарадзенскага тэатра лялек. Як журналіст і публіцыст
праявіў актыўнасць на старонках незалежнай газеты
„Пагоня”. Быў таксама паэтам, пісаў неграфаманскія
вершы. Пакінуў некалькі зборнікаў паэзіі. Беларускія
рок-гурты і паасобныя выканаўцы на яго тэксты ства-
рылі каля дзвюх дзясяткаў песень.
Юры Гумянюк у „Часопісе” публікаваўся амаль восем
гадоў, да 2009 г. Памятаю як амаль кожны месяц пры-
язджаў у Беласток і заходзіў да мяне ў рэдакцыю, каб
узяць ганарар. Заўсёды мы даволі доўга з сабой размаў-
лялі. Гутарыць з ім было надта цікава і прыемна. Толькі
крыху дзіўным было для мяне, калі ён ганарыўся, што
„працуе за мяжою”...
Запамяталася яшчэ яго экстравагантнасць. Прыходзіў
да мяне заўсёды элегантна апрануты, у капелюшы на
галаве. Зімою у чорным паліто і з доўгім белым шалі-
кам пад шыяй. У нас рэдка хто звяртаў асаблівую ўва-
гу на адзенне. Толькі нядаўна гэта памянялася, бо на
горадзе ці нават у гіпермаркетах бачу надта шмат асоб
прыстойна апранутых. Я нешта такое даўно заўважыў
у Беларусі. Там для мяне гэта савецкая манера, калі ў
кватэры можаш мець бардак, але выйсці з дому можна
толькі акуратна апранутым.
З цёзкам сустракаліся мы таксама, калі я ездзіў у
Гродна. Быў у яго доме, бачыў кабінет з кніжкамі, шы-
коўныя печы з белай кафлі і акварыум з каляровымі
рыбкамі. У гэтым будынку адчуваўся яшчэ несавецкі
даваенны дух.
Дзякуючы „Часопісу” Гумянюк пасябраваў наогул з
нашым беларускім асяроддзем у Беластоку. З часам на-
ведваў таксама рэдакцыю „Нівы”, як паэт удзельнічаў
у літаратурных „Бязмежжах”. На канец перастаў дасы-
лаць нам свае тэксты. Пачаў займацца радыёжурналі-
стыкай, супрацоўнічаў з Радыё Рацыя, а пасля з Бела-
рускай службай Польскага радыё ў Варшаве.
Паходзіў з праваслаўнай сям’і, у якой былі таксама
католікі. У родным доме адпяваў яго ўніяцкі святар, а
пахавалі на камунальных могілках.
Юрка Хмялеўскі■
ЗАПІСЫ ЧАСУ (I.2023)
Наша хроніка
На Падляшшы
■Od 1 stycznia nie obowiązuje już
zakaz wstępu do dwustumetrowej
strefy przy polsko-białoruskiej gra-
nicy. Obecnie weszło w życie roz-
porządzenie wojewody podlaskie-
go, wydane we wrześniu 2021 r.,
w sprawie zakazu przebywania na
całym odcinku pasa drogi granicz-
nej na granicy z Białorusią, czyli na
granicy zewnętrznej UE. Zgodnie z
ustawą o ochronie granicy państwo-
wej chodzi o obszar o szerokości 15
metrów w głąb kraju, licząc od linii
granicy państwowej. Zakaz ten nie
dotyczy jedynie właścicieli gruntów
leżących w pasie drogi granicznej
oraz oznakowanych szlaków tury-
stycznych i kąpielisk. Teren ozna-
czony będzie tablicami: „Pas drogi
granicznej – wejście zabronione”.
■5 stycznia Prawosławny Ośrodek
Miłosierdzia Eleos przygotował
jak co roku wigilię dla osób ubo-
gich i samotnych. W jadłodajni w
Białymstoku spotkało się około
sześćdziesięcioro podopiecznych
tego ośrodka.
■Kolejna ofiara śmiertelna na polsko-
białoruskiej granicy. Według niepo-
twierdzonych oficjalnie informacji,
jest nią 31-letni uchodźca z Jemenu,
który 7 stycznia zmarł z wyczerpa-
nia w lesie po polskiej stronie. To
31. śmiertelna ofiara od początku
kryzysu migracyjnego na wschod-
niej granicy.
■8 stycznia, w drugi dzień prawo-
sławnego Bożego Narodzenia, w
VI LO w Białymstoku odbyło się
świąteczne spotkanie dla uchodź-
ców z Ukrainy. Wzięło w nim
udział łącznie blisko sześciuset
osób, w tym czterysta dzieci. Zor-
ganizowano je z inicjatywy prezy-
denta Białegostoku Tadeusza Tru-
skolaskiego, przy wsparciu finan-
sowym UNICEF-u.
■11 stycznia w białostockim klubie
Beer&History odbyło się spotkanie
ze znanym białoruskim pisarzem i
poetą Uładzimiram Arłovam.
■Zabawy z okazji juliańskiego No-
wego Roku jak co roku odbywały
na całym Podlasiu. Nocne imprezy
popularne były szczególnie w Bia-
łymstoku, ale również w Hajnów-
ce, Bielsku Podlaskim i mniejszych
miejscowościach. Białoruskie Ra-
dio Racja i Radio Białystok trady-
cyjnie z 13 na 14 stycznia przygo-
towały specjalne wielogodzinne au-
dycje muzyczne na tę okazję.
■14 stycznia w Bielskim Domu
Kultury odbył się premierowy po-
kaz filmu pt. „Odrodzenie Ikony.
Studium Ikonograficzne w Biel-
sku Podlaskim” w reżyserii Piotra
Łozowika. To kolejny obraz tego
twórcy, który skupia się na tema-
tyce prawosławia i białoruskości
na Podlasiu.
■Mieszkańcy wsi Ciełuszki w gmi-
nie Zabłudów wystąpili do Mini-
sterstwa Kultury i Dziedzictwa Na-
rodowego z wnioskiem o wpisa-
nie do rejestru zabytków wiejskie-
go cmentarza z zespołem krzyży.
Jest to m.in. ich reakcja na decyzję
IPN-u, nakazującej usunięcie jedne-

6. 6 II.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
go ze znajdujących się tam krzyży
w ramach akcji dekomunizacyjnej.
Krzyż znajduje się w miejscu daw-
nej mogiły żołnierzy radzieckich,
których szczątki ekshumowano. W
latach 1986-2022 figurował w reje-
strze zabytków.
■Gmina Michałowo została laure-
atem tegorocznej Nagrody im. Pre-
zydenta Pawła Adamowicza, przy-
znawanej za odwagę w krzewie-
niu wolności, solidarności i rów-
ności – poinformowano 13 stycz-
nia podczas spotkania, które odby-
ło się w Europejskim Centrum Soli-
darności w Gdańsku. Uhonorowa-
no ją za zaangażowanie w niesie-
nie pomocy uchodźcom na granicy
polsko-białoruskiej podczas trwają-
cego od lata 2021 r. kryzysu migra-
cyjnego. Wręczenie nagrody odbę-
dzie się 8 lutego w Brukseli na po-
siedzeniu Europejskiego Komitetu
Regionów.
■16 stycznia przed konsulatem bia-
łoruskim w Białymstoku odbyła się
akcja solidarności z dziennikarzem
i działaczem Związku Polaków na
Białorusi Andrzejem Poczobutem.
Jej organizatorami byli Związek Po-
laków na Białorusi oraz Podlaski
Oddział Stowarzyszenia „Wspól-
nota Polska”. W akcji wzięli udział
m.in. przedstawiciele diaspory bia-
łoruskiej Białegostoku oraz mniej-
szości białoruskiej w Polsce.
■W dniach 18-25 stycznia trwał do-
roczny Tydzień Modlitw o Jedność
Chrześcijan. W Białymstoku z tej
okazji odbyły się ekumeniczne na-
bożeństwa w prawosławnych i ka-
tolickich świątyniach.
■19 stycznia w auliVII Liceum Ogól-
nokształcącego im. Nauczycieli
Tajnego Nauczania w Białymsto-
ku odbyła się prapremiera spekta-
klu „Przeżyto”. Scenariusz sztuki,
opowiadającej o zjawisku migracji
wśród młodzieży ze Wschodu, zo-
stał przygotowany przez uczniów
w wieku 14-18 lat z Polski, Biało-
rusi i Ukrainy, którzy także wystą-
pili w nim jako aktorzy-amatorzy.
Reżyserką przedstawienia jest Da-
ria Szydłowska, pochodząca z Miń-
ska zawodowa aktorka. Ilustracje,
użyte jako rekwizyty, namalowa-
ła 15-letnia Alisa Sikorska z Bia-
łorusi, muzykę przygotował mło-
dy białoruski artysta Daniil Me-
deliajew, choreografię Tatsiana Ja-
nuszkewicz (wszyscy mieszkają w
Polsce). Spektakl „Przeżyto” po-
wstał w ramach projektu „Wielo-
kulturowa szkoła”, prowadzonego
przez Fundację „POLZA”. Został
on wsparty z Funduszy EOG w ra-
mach ProgramuAktywni Obywate-
le – Fundusz Regionalny.
■20 stycznia, z okazji 160-roczni-
cy wybuchu powstania stycznio-
wego, przy pomniku Konstantego
Kalinowskiego w Mostowlanach w
gminie Gródek miejscowe władze
na czele z wójtem Wiesławem Ku-
leszą oddali hołd bohaterowi trzech
narodów: białoruskiego, polskiego i
litewskiego. Kalinowski urodził się
w Mostowlanach, a gródecki dom
kultury nosi jego imię. Przywódca
powstania na Litwie i Białorusi zo-
stał stracony przez władze carskie
23 marca 1864 r. w Wilnie.
■Szlak turystyczny nowożytnych
świątyń prawosławnych w Białym-
stoku, który powstał w lipcu 2019
r., powiększył się o trzy kolejne
punkty. Znalazły się na nim: cer-
kiew Zaśnięcia Najświętszej Ma-
rii Panny przy ul. P. Grzybowskie-
go, cerkiew św. Jerzego przy ul. K.
Pułaskiego 36 oraz cerkiew św. Pro-
roka Eliasza przy ul. ks. St. Sucho-
wolca. Wszystkie świątynie ozna-
Старшыня БГТ узнагароджаны
прэзідэнтам Польшчы
9 студзеня ў Прэзідэнцкім палацы ў Варшаве адбылося ўрачыстае
ўзнагароджанне Медалём Стагоддзя аднаўлення незалежнасці Польшчы
14-ці асоб. Сярод іх быў старшыня Беларускага гістарычнага таварыства
праф. Алег Латышонак. З рук прэзідэнта Анджэя Дуды атрымаў ён такі
медальзувагінаэпізодусваімжыцці,каліў80-ыягадымінулагастагоддзя
выступаў супраць камуністычнага рэжыму ў час „Салідарнасці”.
– Скажу шчыра, што гэта ўзнагарода нечаканая, – сказаў Латышонак у
Радыё Рацыя. – Гэта не першы мой ордэн і медаль, але раней меў пачуццё,
што неяк заслужыў гэтага, а тут мне здаецца таму, што я беларус, стараўся
штосьці зрабіць на карысць Польшчы і Беларусі, – прызнаўся ён.
ПрэзідэнтАнджэйДудаўзнагароджваепраф.АлегаЛатышонкаполь-
скім патрыятычным медалём
Фота
Канцылярыі
Прэзідэнта
Польшчы
►

7. 7
II.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
Po dwuletniej przerwie w związku z pandemią w stycz-
niu w regionie znów odbyło się wiele dorocznych koncer-
tów kolęd prawosławnych. 11 i 12 stycznia takie wieczory
w Operze i Filharmonii Podlaskiej tradycyjnie zorganizo-
wała prawosławna diecezjiałostocko-gdańska przy wspar-
ciu finansowym województwa podlaskiego oraz Urzędu
Miasta Białegostoku.
15 stycznia w Szkole Podstawowej nr 44 w Białymsto-
ku odbyła się – już po raz dwudziesty czwarty – impre-
za „Gwiazda i kaladka”, zorganizowana przez Białoru-
skie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, sfinansowana
ze środków MSWiA.
Tego dnia prawosławnych kolęd można też było posłu-
chać w Sokólskim Ośrodku Kultury podczas ekumenicz-
nego koncertu „Kolędy i pastorałki – spotkania na styku
kultur”, a także w Hajnowskim Domu Kultury, gdzie od-
był się koncert galowy dorocznego festiwalu „Hajnow-
skie spotkania z kolęda prawosławną”.
21 stycznia doroczny „Wieczór kolęd” zorganizowało
również Gminne Centrum Kultury w Gródku.
Wieczory kolęd
Бельскі хор„Куранты”падчас сёлетняга агляду„Гвязда і калядка”ў Беластоку
Фота
Міры
Лукшы
kowano tablicami informacyjny-
mi, a opis szlaku, liczącego obec-
nie sześć obiektów, znajdzie się
także na stronie internetowej mia-
sta Białystok.
■720 tys. zł z budżetu województwa
podlaskiego na rok 2023 zarezer-
wowano na upowszechnianie wie-
dzy i historii o mniejszościach na-
rodowych i etnicznych, wspiera-
nie inicjatyw kulturalnych, a tak-
że przygotowywanie wydawnictw
naukowych i literackich w językach
mniejszości. Wnioski o dofinanso-
wanie można było składać od 5 do
31 stycznia.
У Польшчы
■Polskie MSZ opublikowało naTwit-
terze nagranie, w którym piętnuje
walkę reżimu Łukaszenki z wła-
snym – białoruskim – językiem
narodowym. W filmie występu-
ją: przedstawicielka Zjednoczone-
go Gabinetu Przejściowego Alina
Kouszyk, szef Białoruskiego Cen-
trum Solidarności Uładzisłau Ko-
biec oraz wydawca Andrej Janusz-
kiewicz.
■19 stycznia w krakowskiej Willi De-
cjusza odbyło się spotkanie ze zna-
nym białoruskim pisarzem i poetą
Uładzimiram Arłovam. Uczestni-
czył w nim też syn twórcy – Raman
Arłou – muzyk, kompozytor i reży-
ser teatralny, który wykonał piosen-
ki do słów swego ojca. 22 stycznia
w tym samym miejscu wystąpił z
koncertem Wolny Chór z Białoru-
si. Wolny Chór powstał w 2020 r.
jako ruch społeczno-polityczny, gdy
Białorusini wyszli na ulice, by pro-
testować przeciwko sfałszowanym
wyborom prezydenckim. Należą do
niego nie tylko muzycy i wokali-
ści, ale także ludzie innych profe-
sji, zmuszeni do opuszczenia Bia-
łorusi z powodu prześladowań poli-
tycznych. Zarówno koncert Wolne-
go Chóru, jak i spotkanie zArłovam
towarzyszy tegorocznej edycji festi-
walu „Kultura na uchodźstwie”.
■23 stycznia przy Bramie Straceń Cy-
tadeli Warszawskiej uroczyście za-
inaugurowano obchody 160. roczni-
cy Powstania Styczniowego. Wzię-
li w nich udział prezydent Andrzej

8. 8 II.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Duda, przywódca Litwy Gitanas
Nausėda oraz liderka białoruskiej
opozycji Swiatłana Cichanouska.
Okazjonalny list prezydenta Ukra-
iny odczytał ambasador tego kraju
w Warszawie Wasyl Zwarycz. Na
uroczystość przybyli także przed-
stawiciele polskich władz i urzę-
dów, czołowi politycy i duchow-
ni kilku wyznań. Obecna również
była zaproszona delegacja środo-
wiska białoruskiego z Białegosto-
ku, w tym redaktor naczelny Cza-
sopisu Jerzy Chmielewski i meta-
loplastyk Janusz Tałuć, dzięki za-
angażowaniu których w 2014 r. w
Mostowlanach stanął pomnik uro-
dzonego tam przywódcy niepodle-
głościowego zrywu z 1863-1864 r.
Konstantego Kalinowskiego.
■310 Białorusinom odmówiono pol-
skich wiz humanitarnych od wrze-
śnia 2022 r., gdy zaczęto wydawać
tego rodzaju dokumenty – poinfor-
mowało MSZ. Najczęściej te decy-
zje polskich władz wynikały z fak-
tu, że ich dotychczasowi posiadacze
wyjeżdżali z Białorusi bez ważnego
powodu. Na podstawie wizy huma-
nitarnej obywatele Białorusi mogą
ubiegać się o pobyt czasowy w Pol-
sce na okres 3 lat.
■Belarus Business Center (BBC) w
Warszawie podał informacje o licz-
bie białoruskich firm, które w 2022
r. przeniosły się z Białorusi do Pol-
ski. Według tych danych na obec-
nie działających w Polsce 4446 firm
aż 1225 pojawiło się w ubiegłym
roku. Największy ich odsetek sta-
nowiły przedsiębiorstwa branży IT,
które wybrały Polskę aby rozsze-
rzyć geograficznie zakres działania
i zdywersyfikować swoje rynki.
Redakcje lokalnych gazet grupy wydawniczej Polska
Press w całym kraju tak jak w poprzednich latach w stycz-
niu ogłosiły start plebiscytu na osobowości minionego
roku. Kapituły to kolegia redakcyjne tych tytułów. Kan-
dydaci są typowani – bez pytania ich o zgodę – w pięciu
kategoriach: kultura, działalność społeczna i charytatyw-
na, biznes, polityka, samorządność i społeczność lokalna
oraz nauka. Głosowanie odbywa się za pośrednictwem
płatnych SMS lub poprzez platformę internetową. Jeden
wysłany SMS – za 3,69 zł z VAT – to jeden głos oddany
na kandydata. Każdy, w tym sam nominowany, może ich
oddać dowolną ilość razy.
Ten plebiscyt już poprzednio wzbudzał wśród zainte-
resowanych i czytelników mieszane uczucia, gdyż orga-
nizatorowi nie tak chodzi o uznanie dla nominowanych,
jak o dochód z SMS-ów. Dlatego w tym roku powszech-
ne stały się rezygnacje wielu wytypowanych kandyda-
tów. W naszym regionie uczyniły to m.in. liderka zespo-
łu „Czeremszyna” Barbara Kozub-Samosiuk oraz aktor-
ka i reżyserka spektakli teatralnych w języku podlaskim
Joanna Troc. W Olsztynie za nominację „podziękował”
pochodzące z Bielska ceniony dyrygent muzyki cerkiew-
nej Jan Połowianiuk.
Osoby te swoją decyzję uzasadniały nieuczciwym po-
dejściem organizatorów plebiscytu. Na Facebooku ape-
lowały o nieoddawanie na nich głosów, uważając że le-
piej pieniądze te przeznaczyć na cele charytatywne, np.
wrzucić do puszki wolontariuszy WOŚP.
Byli jednak i tacy, którzy z nominacji się ucieszyli, jak
znany społecznik z Sokola w gm. MichałowoAndrzej Ka-
sperowicz, który taką działalność zaczynał jeszcze w roz-
kwicie minionej epoki. Na Facebooku dumę z tego po-
wodu okazał też od lat mieszkający w Białymstoku arty-
sta malarz i muzyk z Białorusi Aleh Kabzar.
Osoby, które nie zdjęły swych kandydatur z list nomi-
nowanych, mobilizują teraz rodziny i znajomych do wy-
syłania dla nich płatnych SMS-ów. Sami również to czy-
nią, nieraz sto i więcej razy.
Z tego względu w mediach pojawiły się liczne komen-
tarze, nawołujące koncern Polska Press do zrezygnowa-
nia z tego plebiscytu.
Bojkot plebiscytu
Святарынекалькіхканфесійнасупольнаймалітвезапаўстанцаў1863-1864
г.г. 23 студзеня ля Варшаўскай цытадэлі
Фота
Канцылярыі
Прэзідэнта
Польшчы
►

9. 9
II.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
У Беларусі
■27 grudnia sąd w Mińsku skazał za-
ocznie trzykrotną medalistkę olim-
pijską z Londynu i Rio, byłą pły-
waczkę Alaksandrę Hierasimienia
oraz działacza sportowego Alek-
sandra Opiejkina na 12 lat kolonii
karnej. Oskarżono ich i skazano za
utworzenie Białoruskiego Fundu-
szu Solidarności Sportu i za „celo-
we rozpowszechnianie fałszywych
informacji na temat wydarzeń ma-
jących miejsce na terytorium Bia-
łorusi związanych w wyborami w
2020 r. i ich wynikami”. Władze w
Mińsku skonfiskowały ich mająt-
ki, w tym nieruchomości i pienią-
dze zgromadzone na kontach. Obo-
je skazani uciekli przez Ukrainę do
Polski w 2020 r.
■29 grudnia na terytorium Białorusi
spadły szczątki rakiety, która nad-
leciała od strony Ukrainy. Była to
prawdopodobnie rakieta ukraińskiej
obrony przeciwlotniczej, która od-
pierała rosyjski atak rakietowy. W
wyniku incydentu nikt nie ucier-
piał – szczątki rakiety spadły na
pole uprawne.
■30 grudnia zapadł w Białorusi
pierwszy wyrok dla obcokrajow-
ca za „obrażanie Aleksandra Łuka-
szenki”. Sąd w Mińsku skazał oby-
watela Łotwy Dmitrijsa Michajłow-
sa na 4 lata łagru za napisanie w
internecie krytycznych komenta-
rzy o sytuacji politycznej w Biało-
rusi. Władze nie udzieliły zezwole-
nia dyplomatom łotewskim na spo-
tkanie z zatrzymanym, a KGB wpi-
sał go na listę osób „uprawiających
działalność terrorystyczną”.
■31 grudnia Aleksander Łukaszen-
ka wygłosił noworoczne „orędzie
do narodu białoruskiego”. We-
dług dyktatora, rok 2022 był dla
Białorusi… spokojny. Przypo-
mnijmy, iż 24 lutego 2022 r. Ro-
sja – również z terytorium Biało-
rusi – napadła na Ukrainę, rozpo-
czynając krwawy konflikt, a przez
cały rok na polsko-białoruskiej gra-
nicy trwał kryzys migracyjny. Pod-
pisany przez Łukaszenkę 1 stycznia
2023 r. pierwszy dekret ogłosił roz-
poczynający się rok „rokiem poko-
ju i kreatywności”.
■Przez cały styczeń przybywały z Ro-
sji do Białorusi wojskowe transpor-
ty kolejowe. Przerzucano zarówno
żołnierzy, jak i sprzęt, w tym trans-
portery opancerzone. Ruchy rosyj-
skich wojsk uzasadniano „potrze-
bami obronnymi”. Białoruś i Rosja
przeprowadziły też wspólne ma-
newry lotnictwa wojskowego.
■5 stycznia w Mińsku rozpoczął się
procesAlesia Bialackiego, laureata
Pokojowej Nagrody Nobla, obroń-
cy praw człowieka i założyciela
Centrum Obrony Praw Człowie-
ka „Wiasna”. Bialacki wraz z dwo-
ma współpracownikami „Wiasny”
został zatrzymany w lipcu 2021 r.
pod zarzutem finansowania prote-
stów i przemytu pieniędzy. Grozi
im od siedmiu do dwunastu lat wię-
zienia. Czyt. str. 10
■7 stycznia świąteczną wizytę w żeń-
skim klasztorze św. Elżbiety pod
Mińskiem złożył Alaksander Łu-
kaszenka. Dziękował za wsparcie
białoruskiej Cerkwi i samego mo-
nasteru dla „bratniej” rosyjskiej ar-
mii, walczącej z Ukrainą.
■9 stycznia w Mińsku za zamknięty-
mi drzwiami rozpoczął się proces
dziennikarzy do niedawna najpo-
pularniejszego białoruskiego por-
talu, Tut.by, który został zlikwido-
wany w 2021 r. Przed sądem sta-
nęli: redaktor naczelna Tut.by Ma-
ryna Zołatawa, generalna dyrektor
Tut.by Media Ludmiła Czekina, re-
daktor Wolha Łojka, dziennikarka
Alena Tałkaczowa oraz prawnicz-
ka Kaciaryna Tkaczenka. Oskar-
żonym władze zarzucają czyny,
za które może grozić do 12 lat
więzienia
■16 stycznia w Grodnie rozpoczął się
procesAndrzeja Poczobuta, działa-
cza niezależnego Związku Polaków
na Białorusi i dziennikarza. Jest on
oskarżony o „wzniecanie nienawi-
ści” oraz wzywanie do sankcji i
Навагоднія пажаднні
У навагоднім звароце да беларускага народу лідарка дэмакратычнай
апазіцыі ў эміграцыі Святлана Ціханоўская выступіла спярша на
беларускай, а пасля на рускай мове. У роліку сказала між іншым: Мы
– нацыя Скарыны і Шагала. Купалы і Каліноўскага. Нацыя алімпійскіх
чэмпіёнаў і нобелеўскіх лаўрэатаў. Нацыя таленавітых музыкаў і
навукоўцаў. Сумленных рабочых і лагодных гаспадароў. Мы нацыя, якая
заўсёды абірае заставацца людзьмі. І ніхто не прымусіць нас забыцца,
хто мы ёсць.
Старшыня Кансерватыўна-Хрысціянскай Партыі БНФ Зянон Пазьняк,
які жыве ў Варшаве, у Фейсбуку заклікаў суродзічаў беларусаў не
разгубіцца. – Мы гаворым на мове не нашай, але памятайма што наша
мова, якую ворагі хацелі б забіць, ёсць беларуская і толькі мы беларусы
зможам яе нам вярнуць, – падкрэсліў ён у сваім навагоднім звароце.
Старшыня Рады БНР Івонка Сурвіла пажадала суродзічам беларусам не
губляць веры, „бо на нашым баку Божая воля і нашая бясконцая любоў
да свайго краю”.
Аляксандр Лукашэнка як штогод у прапагандысцкім стылі пераконваў,
што папярэдні год „увайшоў у гісторыю як год плённай працы”. Хваліўся:
(...) Мы сабралі рэкордны ўраджай хлябоў – больш за тону на жыхара
краіны. Забяспечылі сябе ў дастатку прадуктамі і накармілі мільёны
жыхароў планеты, выручыўшы за экспарт прадуктаў харчавання больш
за 20 мільярдаў рублёў.
Пра вайну ў суседняй Украіне Лукашэнка амаль не сказаў нічога. Затое
2023 год абвясціў „Годам міру і стварэння”.
►

10. 10 II.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
działań na szkodę Białorusi. Gro-
zi mu za to do 12 lat więzienia.An-
drzej Poczobut przebywa w biało-
ruskim więzieniu jako więzień poli-
tyczny od 25 marca 2021 r. Nie sko-
rzystał z proponowanej mu możli-
wości zwrócenia się o ułaskawienie
do Aleksandra Łukaszenki.
■17 stycznia w Mińsku rozpoczął
się proces przywódczyni białoru-
skiej opozycji, Swiatłany Cichano-
uskiej. Ma on charakter zaoczny,
gdyż działaczka przebywa na emi-
gracji. Obok Cichanouskiej oskar-
żeni zostali też członkowie komi-
tetu koordynacyjnego białoruskiej
opozycji: Maria Moroz, Paweł Ła-
tuszka, Olga Kowalkowa i Siergiej
Dylewski. Żadna z tych osób nie po-
jawiła się na sali rozpraw. Proku-
ratura zarzuca działaczom opozy-
cji dążenie do przejęcia władzy w
Białorusi w niekonstytucyjny spo-
sób, stworzenie i kierowanie ugru-
powaniem ekstremistycznym, pu-
bliczne nawoływanie do sankcji i
innych działań przeciwko Białoru-
si, a także wzniecanie niepokojów
społecznych.
■Niezależne białoruskie media poin-
formowały o zatrzymaniu Andreja
Dzmitryjeua, byłego kandydata w
wyborach prezydenckich. Nie jest
znana oficjalna przyczyna areszto-
wania polityka.
■19 stycznia Alaksander Łukaszen-
ka spotkał się w Mińsku z mini-
strem spraw zagranicznych Rosji
Siergiejem Ławrowem. Zdaniem
wielu ośrodków analitycznych,
spotkania białorusko-rosyjskie na
wysokim szczeblu oraz wzmożo-
ne kontakty wysokich rangą do-
wódców wojskowych obu państw
mogą świadczyć o kolejnej pró-
bie wciągnięcia Białorusi w bez-
pośrednie działania wojenne prze-
ciwko Ukrainie.
■21 stycznia Aleksander Łukszen-
ka oznajmił, że Ukraina zapropo-
nowała Białorusi pakt o nieagresji.
Rzecznik przywódcy Rosji Wła-
dimira Putina był tym zdziwiony,
oświadczył że Kreml nic nie wie o
takiej propozycji. Prezydent Ukra-
iny Wołodymyr Zełenski oświad-
czył, iż jego kraj nie zamierza ata-
kować Białorusi i nigdy takich in-
tencji nie było.
■Władze Grodna wystawiły na au-
kcję budynek liceum Polskiej Ma-
cierzy Szkolnej. Licytację obiektu,
wzniesionego w 2011 r. w histo-
rycznym centrum Grodna, zapla-
nowano na 3 lutego. Cena wywo-
ławcza została ustalona na ponad 2
mln rubli, czyli około 3,7 mln zł.
Polska Macierz Szkolna i Liceum
Społeczne im. E. Orzeszkowej zo-
stały zlikwidowane w 2022 r. Wła-
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Суд над праваабаронцамі
У студзені ў Мінску прайшло восем судовых пасяджэнняў у гучнай
справе кіраўніцтва праваабарончага цэнтра „Вясна”, якое абвінавацілі ў
фінансавых злоўжываннях. Аднак надта відавочна, што на самой справе
гэта помста за тое, што праваабаронцы дапамагалі людзям, якія нявінна
пацярпелі ад рэжыму.
На лаве падсудных – у клетцы, у кайданках – старшыня арганізацыі,
нядаўні лаўрэат Нобелеўскай прэміі міру Алесь Бяляцкі (на здымку), яго
намеснік Валянцін Стэфановіч і юрыст Уладзімір Лабковіч. Усе яны ўжо
паўтары года за кратамі. Судзяць яшчэ – завочна – Зміцера Салаўёва,
якога не паспелі арыштаваць, бо з’ехаў за мяжу.
Фота
з
Інтэрнэту
Рэпрэсуюць супрацоўніка„Часопіса”
7 студзеня пасля 22 сутак адміністрацыйнага арышту выйшаў на
волю слонімскі журналіст і літаратуразнавец Сяргей Чыгрын. Дагэтуль
шмат гадоў быў ён пастаянным супрацоўнікам м.інш. „Часопіса”. Яго
арыштавалі 16 снежня ў Слоніме. Абвінавацілі яго ў распаўсюджванні
матэрыялаў з „экстрэмісцкіх рэсурсаў”. Суд Слонімскага раёна прысудзіў
яму спачатку сем сутак адміністрацыйнага арышту, а пасля дабавіў яшчэ
пятнаццаць.
Арышт Сяргея Чыгрына яго калегі звязваюць з ранейшай працай
для недзяржаўных медыяў. Да апошняга працаваў ён загадчыкам
літаратурнай часткі Слонімскага драматычнага тэатру. Тры дні пасля
арышту кіраўніцтва ўстановы яго звольніла асабліва не ўнікаючы ў
дэталі.
►

11. 11
II.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
dze przejęły wówczas grodzieńskie
nieruchomości.Wspomnianeobiek-
ty zostały wzniesione dzięki finan-
sowemu wsparciu polskich fundacji
i stowarzyszeń wspierających Pola-
ków za wschodnią granicą.
■Centrum Obrony Praw Człowieka
„Wiasna” dokonało podsumowa-
nia politycznych prześladowań w
Białorusi w 2022 r. – Zgodnie ze
stanem z 31 grudnia 2022 roku w
Białorusi było 1446 więźniów po-
litycznych. W ciągu roku ich licz-
ba wzrosła o 477 osób, przy jedno-
czesnym wyjściu na wolność 580
osób, które zostały uznane za więź-
niów politycznych w ciągu ostat-
nich trzech lat. Tylko w 2022 roku
za więźniów politycznych uznano
889 osób – czytamy w sprawoz-
daniu Wiasny. Sądy skazały 1242
osoby w politycznie motywowa-
nych sprawach wszczętych w 2022
r. oraz nie mniej niż 2627 osób w
sprawach wszczętych od 2020 r., a
wobec prawie 3800 osób wszczę-
to w ubiegłym roku sprawy karne,
wydano też około 10 tysięcy wyro-
ków w sprawach administracyjnych
wszczętych na podstawie artykułów
politycznych.
■W styczniu władze uzupełniły listę
„organizacji ekstremistycznych” o
kolejne 39 osób – poinformowało
COPC „Wiasna”. Znaleźli się na
niej m.in. redaktor naczelna agen-
cji BiełaPAN Iryna Leuszyna, a
także były jej dyrektor Dzmitryj
Naważyłau oraz inni członkowie
kierownictwa, a także dziennika-
rze i inni pracownicy. „Ekstremi-
stami” zostali również członko-
wie popularnej grupy rockowej
Tor Band (obecnie w areszcie).
Ogółem lista „ugrupowań ekstre-
mistycznych” liczy obecnie 2350
osób i organizacji.
■Jak poinformował Narodowy Ko-
mitet Statystyczny, inflacja w Bia-
łorusi w 2022 r. wyniosła 12,8 proc.
Choć większość towarów, w tym
żywność, zdrożały (np. cukier o 50
proc., mięso o 15 proc.), to znala-
zły się i takie, których ceny spadły,
nawet o 30 proc. (np. ziemniaki, ka-
pusta i buraki).
У свеце
■27 grudnia, podczas spotkania w
Państwowym Muzeum Rosyjskim
w Petersburgu, Władimir Putin i
Aleksander Łukaszenka uzgodni-
li, iż rok 2023 zostanie ogłoszo-
ny w Białorusi „rokiem języka ro-
syjskiego”.
■5 stycznia w Watykanie odbył się
pogrzeb emerytowanego papieża
Benedykta XVI, który zmarł 31
grudnia w wieku 95 lat. W uro-
czystościach pogrzebowych wzię-
ły też udział liczne delegacje eku-
meniczne, w tym przedstawiciele
religii prawosławnej, reprezentan-
ci rzymskiej wspólnoty żydowskiej
i islamskiej. NuncjuszowiApostol-
Izba wyższa parlamentu w Białorusi, czyli Rada Repu-
bliki Zgromadzenia Narodowego Republiki Białoruś (taka
jest jej pełna nazwa) to tylko przykrywka niedemokra-
tycznego systemu władzy w państwie, rządzonym twar-
dą ręką przez Aleksandra Łukszenkę. Chociaż formalnie
przyjmuje szereg postanowień i zatwierdza akty prawne,
to z reguły odbywa się to bez większej dyskusji i jakie-
gokolwiek sprzeciwu. Podobnie jak i w niższej Izbie Re-
prezentantów, gdzie posłowie niewiele mają do powie-
dzenia. Do ustaw, przygotowanych w resortach rządo-
wych lub administracji prezydenta, „wnoszą co najwy-
żej kosmetyczne poprawki”.
Białoruscy parlamentarzyści pobierają wynagrodzenie
i zajmować się czymś muszą. W państwowej telewizji, a
innej tam nie ma, oprócz wszechwładnego Łukaszenki,
często pojawia się też szefowa Rady Republiki Natalla
Kaczanawa. Z tych relacji wynika, że zajmuje się głów-
nie działalnością społeczną i charytatywną. Ostatnio była
twarzą noworocznych akcji dobroczynnych „Nasze dzie-
ci” i „Ot wsiej duszi” („Z całego serca”), finansowanych
z budżetu państwa. Kaczanowa rozdawała paczki w sie-
rocińcach, szpitalach i domach opieki.
Okazuje się, senat białoruski podejmuje też interwencje.
Oto niedawno pewna staruszka z agro-miasteczka Kryn-
ki na Witebszczyźnie poskarżyła się do izby wyższej par-
lamentu na... uciążliwy dym od swych sąsiadów, którzy
spalali śmieci. Sprawą zajęła się sama Kaczanawa, naka-
zując służbom komunalnym w tamtym rejonie, by usta-
wili w miejscowości więcej pojemników na odpady. W
Polsce i innych krajach demokratycznych podobne spra-
wy załatwia się na miejscu, co najwyżej monitują je rad-
ni gminni. W Białorusi nie ma jednak samorządu lokal-
nego, tylko kontrolowane przez administracje rady rejo-
nowe (choć powinno być na odwrót).
Czym zajmują się białoruscy senatorowie?
Białoruski senator Michał Rusyj wysłuchuje bolączek
mieszkańców wsi Rakiny w rejonie kopylskim
sovrep.gov.by

12. 12 II.2023
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
skiemu w Warszawie i katolickie-
mu metropolicie Stanisławowi Gą-
deckiemu kondolencje przesłał pra-
wosławny metropolita warszawski i
całej Polski Sawa. Określił w nich
zmarłego jako „człowieka wielkiej
wiary i w pełni oddanego Prawdzie
Chrystusowej”.
■17 stycznia Swiatłana Cichano-
uskaja wzięła udział w debacie
na temat bezpieczeństwa w Euro-
pie na Światowym Forum Ekono-
micznym w Davos. Uczestniczyli
w niej także: prezydent Polski An-
drzej Duda, prezydent Litwy Gita-
nas Nauseda, prezydent Macedonii
Północnej Stewo Pendarowski oraz
szef hiszpańskiego MSZ José Ma-
nuelAlbares Bueno. Liderka biało-
ruskiej opozycji podkreśliła, iż de-
mokratyczna Białoruś jest sojuszni-
kiem Ukrainy w tej wojnie. – Chce-
my, by świat oddzielił reżim Łuka-
szenki od narodu białoruskiego
– zaapelowała.
■19 stycznia Parlament Europej-
ski przegłosował rezolucję, która
wzywa do powołania specjalnego
trybunału międzynarodowego dla
zbadania zbrodni agresji przeciw-
ko Ukrainie ze strony Rosji. Czy-
tamy w niej, iż trybunał powinien
zająć się nie tylko Putinem i wła-
dzami Rosji, ale także Łukaszen-
ką i reżimem w Białorusi. Za przy-
jętą rezolucją zagłosowało 427 eu-
roposłów, przeciwnych było 19, a
wstrzymało się 33.
■22 stycznia w Wilnie odbyły się
litewskie obchody 160. rocznicy
wybuchu powstania styczniowe-
go. Hołd uczestnikom zrywu zło-
żyły władze Litwy na czele z pre-
zydentem Gitanasem Nausedą, am-
basadorowie Polski i Ukrainy, a tak-
że liderka demokratycznej Białoru-
si Swiatłana Cichanouska. Uroczy-
stości odbyły się na cmentarzu na
Starej Rosie. Tam w kaplicy głów-
nej pochowani są m.in. przywód-
cy powstania styczniowego Kon-
stanty Kalinowski i Zygmunt Sie-
rakowski. Odnalezione kilka lat
temu na wileńskiej Górze Zamko-
wej ich szczątki uroczyście pocho-
wano w 2019 r.
■Międzynarodowy Komitet Olimpi-
jski poinformował, że przyznał
wyłączne prawa medialne do
transmisji Igrzysk Olimpijskich w
Europie w latach 2026-2032 Eu-
ropejskiej Unii Nadawców (EBU)
i Warner Bros. Discovery. Ich lista
odbiorców obejmuje 49 państw
i terytoriów, ale nie ma na niej
Białorusi i Rosji. Oznacza to, że w
krajach tych nie będzie można le-
galnie oglądać na żywo zawodów
olimpijskich w podanym wyżej
okresie.
■Zgromadzenie Ogólne Litewskiego
Kościoła Prawosławnego w Wilnie
potępiło wojnę na Ukrainie i posta-
nowiło przyspieszyć proces uzyski-
wania niezależności od Patriarcha-
tu Moskiewskiego. Choć litewscy
hierarchowie uznali, iż nadal za-
chowują „kanoniczną i modlitew-
ną więź z Kościołem macierzy-
stym i pozostają wierni rosyjskim
tradycjom prawosławnej pobożno-
ści”, to zamierzają podjąć działa-
nia, których celem będzie przy-
znanie temu Kościołowi specjal-
nego statusu, zbliżonego do auto-
nomii. W Litwie, według danych z
2011 r., przynależność do Kościoła
prawosławnego deklaruje 114 tys.
osób (na ogólną liczbę 3 mln 250
tys. obywateli).
■Radio Wolna Europa/Radio Swobo-
da otworzyło nowe redakcje w Ry-
dze i w Wilnie. Ze stolicy Łotwy
nadawane będą audycje skierowane
do odbiorców w Rosji, z Litwy in-
formacje popłyną do Białorusi.
■Wysoki przedstawiciel Unii Euro-
pejskiej do spraw zagranicznych i
polityki bezpieczeństwa, Josep Bor-
rell, potępił odbywające się w Bia-
łorusi procesy polityczne. Jego zda-
niem represje polityczne ze strony
reżimu Łukaszenki „osiągnęły bez-
precedensowy poziom”. Zapowie-
dział wsparcie UE dla białoruskich
sił demokratycznych. ■
22 студзеня ў Вільні 160-ю гадавіну пачатку паўстання 1863-1864 гадоў
разам з літоўцамі адзначылі беларусы, палякі і ўкраінцы
Фота
з
Інтэрнэту
►

13. 13
II.2023
Czasopis
n
ПАМЯЦЬ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Калі з’явіцца
новы Кастусь Каліноўскі?
Ён першы сярод нашых дзеячаў, хто ад-
крыта заявіў – Беларусь павінна быць са-
мастойнай.
Жыў паводле філасофіі: лепей скончыць свой век
на шыбеніцы, чым здрадзіць сябрам і ўласным пера-
кананням.
Як сапраўдны рамантык хацеў бачыць беларусаў
такімі, якім быў сам: смелымі, самаахвярнымі, эма-
цыйна адкрытымі, прынцыповымі, артыстычнымі,
свабоднымі.
У лютым спаўняецца 185 гадоў беларускаму герою –
паўстанцу, публіцысту, паэту Кастусю Каліноўскаму.
Ён здзіўляў сваім радыкалізмам. Напрыклад, неадна-
разова ў сваіх артыкулах і ўлётках зазначаў, што «...пе-
рад усім нам трэба знішчаць гэтую гнілую і гангрэноз-
ную касту, якую называюць дваранствам»; «Паўстанне
мае быць чыста народным – шляхта, паколькі з намі не
пойдзе, няхай гіне – тады сялянская сякера не павінна
спыніцца нават над калыскай шляхецкага дзіцяці».
Але разам з тым не знойдзена ніводнага доказу, каб
Каліноўскі ўласнаручна, альбо па ягонаму загаду хто-
небудзь з паўстанцаў чыніў гвалт над шляхтай.
Праўда, калі прадстаўнікі шляхты з ім не пагаджа-
ліся, то па ўспамінах сучаснікаў быў гатовы ўжыць
зброю. Горача пераконваў аднаго з лідараў паўстання
Францішка Далеўскага далучыцца да яго ў змаганні за
вольную Беларусь і ад Расійскай Імперыі і ад Польшчы:
«...Францішак, пераходзь да нас! Цудаў даб'ёмся, калі
ты нас зразумееш, калі будзеш з намі! Тваёй галавы,
твайго сумлення нам не хапае!.. Маўчыш! Значыць,
не? Знаю цябе, не пойдзеш за намі, выходзіць – суп-
раць нас! Калі так, дык ведай жа – я сам цябе тут у
тваім уласным доме сярод тваіх блізкіх прыкончу кін-
жалам!». Але гэта былі толькі словы і нікога кінжалам
наш герой не забіваў.
У сваёй дзейнасці рабіў стаўку на сялянства, стварыў
дзеля іх першую газету на беларускай мове „Мужыцкая
праўда”, агітаваў уступаць у ягоныя атрады і разам біць
маскаля, але адначасова і абураўся, што простыя му-
жыкі дапамагаюць расейскім войскам лавіць паўстан-
цаў. Раззлаваны Каліноўскі тады абураўся: «За вашую
долю кроў праліваюць справядлівыя людзі, а вы – як
тыя Каімы да Юды Скарыёты – добрых братоў прада-
валі ворагам вашым! (...) якім вы правам смелі памага-
ці маскалю ў нячыстаму дзеле?! (...) Вы скажаце, што
гэта рабілі паняволі, – но мы людзі вольныя, нямаш у
нас няволі! а хто з вас хоча няволі маскоўскай – таму
мы дамо шыбеніцу на галіну!».
Так, ён больш за ўсё на свеце хацеў, каб беларусы на-
рэшце адчулі сябе свабоднымі, каб не згіналіся пад мац-
нейшага, не хадзілі ў чарадзе паслухмянымі баранамі,
а ў сваіх выказваннях пра тое, што наш народ павінен
стаць вольным забываўся на ўсялякую дыпламатыю.
Адзін з паўстанцаў Валеры Пшыбароўскі пісаў, што
Каліноўскі: «...быў адным з галоўных прыхільнікаў і па-
пулярызатараў сепаратысцкіх літоўскіх памкненняў і не
адзін раз выказваўся на сваёй сакавітай народнай мове,
што «дурным варшаўскім мазгаўням нельга давяраць
лёсы Літвы»; «Канстанцін Каліноўскі (...) настойліва
праводзіў ідэю аб самастойнасці Літвы»; «...Літва (...)
павінна выкарыстаць разлад паміж Расеяй і Польшчай
і зрабіцца самастойнай».
Кастусь Каліноўскі, 1863 г.
Архіўнае
фота
з
Вікіперыі
►

14. 14 II.2023
Czasopis
n
ПАМЯЦЬ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Як любы лідар, Кастусь Каліноўскі не цярпеў пя-
рэчанняў. Напрыклад, адзін з кіраўнікоў партыі «бе-
лых» Якуб Гейштар адзначаў: «Гарачы, нястрыманы
і прасякнуты крайнімі прынцыпамі, ён (...) не любіў
апазіцыі, а таму акружаў сябе людзьмі, якія слепа зь
ім згаджаліся»; Ежы Кучэўскі-Порай успамінаў, што:
«Каліноўскі пярэчыў супраць усяго, ня даў нікому гава-
рыць, дык мы папрасілі яго, каб дазволіў нам спачатку
паразумецца паміж сабой, а потым ужо з ім разам», а
ветэран рэвалюцыйнага руху Апалін Гофмейстар да-
даваў: „Каліноўскі вельмі быў рады, што я ня лезу ні ў
якія яго загады...”.
Калі паўстанне было разгромленае, дык адзін з пра-
ўладных імперскіх пісьменнікаў Усевалад Крастоўскі ў
рамане „Крывавы пуф” апісаў Каліноўскага чалавекам,
які, бы сапраўдны гіпнатызёр, мог падпарадкаваць сва-
ёй волі многіх. Прынамсі, галоўны герой рамана, расей-
скі малады афіцэр, становіцца бязвольнай марыянеткай
у руках „каварнага” Каліноўскага, які выведзены тут
сапраўдным Мефістофелем.
Пра гіпнатычнае ўздзеянне нашага героя на ўдзель-
нікаў паўстання пісаў ягоны паплечнік і родзіч Юзаф
Каліноўскі: «...Я бачыў у ім чалавека рашучага, зна-
ходлівага, які ўсёй сваёй дзейнасцю і ахвярнасцю (...)
якбы папракае іншых у баязлівай асцярожнасці і слаба-
сці. Сама небяспека яго палажэння ператварала яго ў
своеасаблівага волата і магла прыцягваць да яго іншых
(...) Сваёю знаходлівасцю і самаадданасцю ён узбуджаў
іншых; кажучы шчыра, я сам захапіўся гэтым бокам
яго дзейнасці...».
Наш герой ведаў, што многія яго суайчыннікі баяц-
ца актыўна падтрымліваць паўстанне, яны нямоцныя,
слабыя, а таму і напраўду ўжываў, дзеля сваіх мэтаў,
розныя сродкі: угаворы, пагрозы, хітрасць, шантаж.
Дробны чыноўнік Эразм Заблоцкі ўспамінаў: «...калі я
(...) адмаўляўся ад пасады камісара, то Каліноўскі ска-
заў мне, што ў такім выпадку ён аддасць мяне ў рукі
законага ўраду (...): «Не, брат, цяпер не час аднеквац-
ца, калі замежныя краіны вядуць перамовы (...) у нашу
карысць, а вы, баязліўцы (...) хочаце даць Расіі сродак
упэўніць іх, што у нас толькі дзіцячыя гульні, як яно і
ёсць, і няма сапраўднага патрыятызму. Я вас усіх бачу,
а таму раблю так, каб прымусіць служыць Жонду На-
радоваму і такім чынам упэўніць замежны ўрад, што
патрыятызм у нас існуе».
Каліноўскаму балела, што многія з яго паплечнікаў
аказаліся палахлівымі зайцамі, сам жа ён і сяброў і во-
рагаў здзіўляў смеласцю. Ён, бы сапраўдны артыст, мя-
няў сваё аблічча, мог пераапрануцца ў святара, купца,
старога жабрака, знаходзіцца пад самым носам ворага
і не быць ім заўважаным.
Калі паўстанне сышло на нябыт, а ўся наша зямля
была аздоблена шыбеніцамі і кожны дзень вешалі сяб-
роў і паплечнікаў Каліноўскага, а яго самога актыўна
шукалі, ён не ўцёк, не эміграваў, як яму настойліва раілі,
а застаўся ў Вільні рыхтаваць новае паўстанне.
Ён не прапускаў ніводнага павешання. Якуб Гейштар
пісаў: «Ён, якога пільна шукалі, на кожную экзекуцыю
прыходзіў да Дамініканскіх брам, бачыў тых, каго вялі
на смерць, і пад пагрозай штодзённага арышту ні на
хвіліны ня страціў энэргіі».
А калі ж арыштавалі і самога Каліноўскага (яго выдаў
паўстанцкі камісар Магілёўскага ваяводства Вітальд
Парфіяновіч), то наш герой адмовіўся называць імёны
сваіх таварышаў, усяляк стараўся адвесці ўвагу следчых
ад сваёй каханай Марыі Ямант і яе сям’і: «...не бываў
у доме Ямантаў, (...) акрамя маладога Іосіфа Яманта,
нікога ня ведаю»; «Выпрацаваўшы працай і жыццём
разуменне, што (...) шпіёнства апаганьвае чалавека (...)
я палічыў неабходным заявіць Следчай Камісіі, што ў
яе допытах наконт асобаў, якія ёй называюцца, я (...)
павінен быць стрыманы ў сваіх паказаннях (...) Прычы-
ны і наступствы мною добра абдуманы (...) Мой гонар,
годнасць і тое становішча, якое я займаў у грамадстве,
не дазваляюць мне зрабіць іначай».
Не баяўся смерці, а шыбеніцу параўноўваў з укрыжа-
ваннем. За некалькі месяцаў да арышту пісаў: «Маскалі
(...) пад рознымі прозвішчамі шукаюць мяне ў Вільні
(...) то праз вакно на дах, то іншымі спосабамі заўжды
шчасліва выслізгваю з іх рук. Бог нада мной апякуец-
ца, а калі прыйдзецца павіснуць, то хай гэта будзе на
пацеху усім літоўскім панам і прасветлай Маскве»; «І
шыбеніца сталася сёньня тым, чым быў крыж, калі
Хрыстос зрабіў яго знакам збавеньня – яе асьвяцілі
нашыя героі...».
Сто гадоў таму назад, калі нашыя нацыянальныя дзе-
ячы паверылі ў тое, што Масква дазволіць савецкай
Беларусі праводзіць нацыянальную палітыку, аднаго з
першых, каго паднялі на штандар нашага адраджэння
– быў Кастусь Каліноўскі.
Тагачасны галоўны тэатр нашай краіны (БДТ-1) ста-
віў баявічны спектакль, дзе наш герой, на манер Зорра,
перамагае царскія войскі, у такім жа вострасюжэтным
стылі быў зняты аднайменны фільм, а для многіх нашых
паэтаў – Каліноўскі быў крыніцай натхнення.
Сёння яго імя непапулярнае ў дзяржаўных беларускіх
колах. Прапагандысты імкнуцца ператварыць нашага
героя ў экстрэміста і злачынцу. Імкнуцца, бо адчуваюць
і па сёння, што такі чалавек, з такой вялікай сілай волі,
выключнымі лідарскімі якасцямі, моцным характарам
і бязмежнай смеласцю мог бы прынесці шмат шкоды
сённяшняму рэжыму.
Нам вельмі не хапае такога чалавека, які натхняў бы
сваёй мужнасцю нас і яднаў дзеля адзінай важнай мэты
– нашай свабоды і праўдзівай незалежнасці.
Спадзяюся, што неўзабаве новы Кастусь Каліноўскі
ў нас з’явіцца.
Ізраіль Заштофт■
►

15. 15
II.2023
Czasopis
n
Losy białoruskie
Michał Tulejko.
Działacz i poeta (сz. 2)
28 lutego 1928 r. w Białoruskim Związku Akademickim
odbył się wieczór autorski członków BZA. Swoje wier-
sze czytali – poza Michałem Tulejko – Eugeniusz Bartul,
Wsiewołod Szyran i Michaś Wasilok. W informacji o wie-
czorze napisano: „Уражаньне з вечару было вялікае і
гэтае зьявішча астаецца прывітаць з пажаданьнем, каб
часьцей адбываліся такія аўтарскія вечары нашых ма-
ладых паэтаў. Шкада толькі, што ў гэты дзень падзеля
сваёй адсутнасьці ў Вільні не маглі якраз выступіць усе
маладыя нашыя песьняры з студэнскай моладзі, як Г.
Вялецкі і інш.”
W poetyckich kręgach
W kolejnych numerach „Studenskaj Dumki” publiko-
wano wiersze Michasia Tulejko o charakterze lirycznym
i uczuciowym:
Скрыпка
(насьледваньне)
На заходзе зара дагарала,
Чароўнае гучнай вясны,
Ноч паволі зямлю агартала...
Гукі скрыпкі скульсь былі чутны
І ліліся чароўныя гукі,
Яны сумам, жудою плылі,
Як-бы нехта ламаў свае рукі,
Жыцьця праклінаючы дні.
У іх нечае хворае сэрца,
На заўсёды хавала парыў,
І стагнала яно ў паняверцы,
Сьмерці цень яго нібы абвіў.
Чыесь грудзі ад мукаў балелі,
У іх часта стагнала душа, -
Што спагады сабе не сустрэла.
Супакою у людзёх не знайшла.
І плылі, усё плылі тыя гукі,
Недзе ўвысь, у блакітны прастор.
Хтосьці скаржыўся, ў неба слаў мукі,
Там да Бога, да ангелаў зор.
Нехта сьмела бяз жалю, бяз болю
Слаў на землю пагарду, праклён,
А істотаю ўсёй рваўся к волі
З грудзёў шлючы жудасны стогн.
Сумавала душа, білась сэрца,
Ўсё хацела зараз агарнуць,
Палажыці канец паняверцы,
Свабодна рвучыся ўздыхнуць.
На заходзе зара дагарала
Чароўнае, гучнай вясны
Ноч паволі зямлю агартала
Гукі скрыпкі ўсё былі чутны.
(«Studenskaja Dumka” 1928, nr 3, s. 20)
W 1929 r. Michaś Tulejko zadedykował wiersz poecie
Michasiowi Wasilkowi:
Другу
Ня йдзі дружа ў сьвет шырокі,
Як ня можаш! Не!
Бо ты бедны, ты далёкі,
Ты забыты, адзінокі
Табе ў цёмным сьветле мроку
Счасьце ня сьвітне.
Ня шукай ты дружа счасьця;
Яно толькі ў сьне...
Людзі злыя, людзі брацьця, -
Жывуць ў роскашы – пракляцьці,
За душу тваю багацьце, -
Высьмяюць Цябе.
З сэрца агонь праўды вырвуць;
Рука ня дрыгне.
Твае думкі збэсьцяць, скрывяць
Апаганяць, грошам згніляць
Душу струцяць і адыймуць...
Знойдзешся ў дрыгве,
Шмат спазнаеш гора, мукі...
Згубішся ў цьме...
Сцепанееш – спусьціш рукі,
На ўсё плюнеш ад дакукі. –
А там з нетраў душы – гукі
Замучаць цябе.
Дык ня йдзі-ж ты ў сьвет шырокі
Дружа! ня йдзі! Не!
Йдзі ў Народ твой адзінокі –
Што загнаны рукой рока
І ратуй яго – здалёка
Мо й зорка сьвітне!
(„Studenskaja Dumka” 1929, nr 1(11), s. 21) ►

16. 16 II.2023
Czasopis
n
Losy białoruskie
W 1930 r. w „Studenskiej Dumce” ukazały się jesz-
cze dwa wiersze Michasia Tulejki. Pierwszy, pełen roz-
goryczenia po straconej miłości, napisał w Wilnie 27 maja
1930 r.:
Хваляваньне
Некі боль і туга
Мучаць сэрца маё,
Душу спавіваюць жудою; -
Уцякаю тагды з усіх сіл як мага,
Недзе ў места прастор, сам ня знаю чаго,
Уцякаю з свайго я пакою.
Па дарожках глухіх
Я прадмесьця іду,
Чую пахі цьвітучага бэзу,
Чую скульсьці я песьняў уздым маладых.
Бачу ўсюды прысутну каханьне – вясну; -
Адчуваю жыцьця рух у бязмежжы.
Сэрца б’ецца ў грудзёх
Ўсё мацней і мацней,
Дрыжаць струны душы быццам хвалі,
Шчасьця хочацца мне, каб я ўмеў, каб я мог,
Пакахаць, прыгарнуць як калiсьці шчырэй,
Мо і шчасьця ўсьміхнуліся-б далі.
Але няшчасьце мне
Адабрала жыцьцё: -
Яно выжарла з сэрца парывы,
Хіба толькі ў лятунках, у мроях, ва сьне,
Аб даўнейшых хвілінах сальлю пачуцьцё,
Час каханьня ўспомню бурлівы.
Дзе-ж каханьне маё?
Майго жыцьця вясна,
Хто цалуець цяпер твае рукі,
Хто шчасьлівы здабыў душу, сэрца тваё,
Каму доля ў абняцьця цябе занясла,
Чыё вуха пяшчот ловіць гукі?
Я – як колас адзін,
Бач па вулках іду,
Забыцьця па дарозе шукаю.
Сьвецяць зоркі ў высі, неба дрыгаець сінь,
Ах ты зорка мая, ці цябе я знайду,
Ці цябе я ізноў адшукаю.
Пакажыся ты мне,
Засьвяці, абагрэй,
Хай я радасьць жыцьця зноў абгледжу,
Хай нам шчасьце на хвілю, на момант мільгне,
Хай нам песьню каханьня сьпяець салавей,
Сярод кустоў пахучага бэзу.
(„Studenskaja Dumka” 1930, nr 2, s. 11)
Za jednością białoruskich
organizacji studenckich
Czy Michaś Tulejko publikował swoje wiersze jeszcze
w innych pismach białoruskich, być może pod pseudoni-
mem? W „Studenskiej Dumce” znalazły się też jego teksty
publicystyczne, dzięki którym można określić jego poglądy
w czasach aktywnej działalności w Białoruskim Związku
Akademickim. W 1928 r. pisał o potrzebie utworzenia or-
ganizacji studentów mniejszości narodowych, stwierdza-
jąc, że studenci, reprezentujący mniejszości narodowe, nie
mają jednej organizacji, która by jednoczyła ich na grun-
cie wspólnych interesów i bolących spraw: „Характэрнай
рысай студэнства нацыянальных меншасьцяў Польшчы
ёсьць тое, што яно ізалёвана зусім ад сябе, да сяньняш-
няга дня ня маець лучнасьці паміж сабою на грунце су-
польных і балючых справаў, на грунце сконсолідаваньня
сілаў і ўзаемапазнаньня. Ніхто дагэтуль нат’і не закра-
нуў гэтакай важнай справы, ніхто не падняў пытаньня,
якім спосабам дайсьці да ўзаемнага паразуменьня, каб
супольнымі скоордынаванымі сіламі, хоць часткова, вы-
рашаць нацыянальныя праблемы. Ніхто ня можа напэў-
на казаць, што нацыянальныя імкненьні меншасьцяў
у Польшчы зусім аднолькавыя, - ўжо нават з увагі на
рожнае грамадзкае палажэньне ня можна цьвердзіць
гэтага, але ўсёжтакі з пэўнасьцю можна сказаць, што
ёсьць дужа шмат спраў, якія павінны супольнымі сіламі
вырашацца. Без прыгатаваньня, гэта значыць без уза-
емнага пазнаньня, (на адным арганізацыйным пункце)
гэтага зрабіць ня ўдасца. Тут патрэбна такая арганіза-
цыя студэнтаў нацыянальных меншасьцяў Польшчы,
якая якраз і прыняла-б на сябе выпаўненьне тых зада-
чаў і абавязкаў, - аднолькава абходзячых студэнства ўсіх
нацыянальных меншасьцяў. Мэтаю гэтае арганізацыі
было-б: 1) збліжэньне ўсіх студэнтаў нацыянальных
меншасьцяў у Польшчы паміж сабою і ўзаемнае па-
знаньне сябе, 2) зразуменьне спраў аддзельных груп на-
цыянальных, 3) сконсолідаваньне сілаў і 4) вырашэньне
супольных спраў супольнымі сіламі. Адкідаючы рож-
ніцу з пункту гледжаньня клясавага, патрэбна была-б
гэная арганізацыя пераважна выключна для нацыяналь-
ных пытаньняў. (…)Думку стварэньня вышэй апісанае
арганізацыі і спосабы яе зьдзяйсьненьня даю пад дыс-
кусыю. Хай заінтэрэсованыя з свайго боку выскажуць
свае погляды адносна гэтае справы”. (Т. М., Аб патрэ-
бе стварэньня студэнскай меншасьцёвай арганізацыі,
„Studenskaja Dumka” 1928, nr 3, s. 24-25).
Czy powyższa propozycja znalazła oddźwięk wśród stu-
dentów?Wiadomo, że taka wspólna organizacja nie powsta-
ła, choć razem imprezy organizowali wWilnie studenci Bia-
łorusini, Ukraińcy i Litwini, m.in. bale studenckie. Studen-
ci Ukraińcy, Litwini oraz Polacy zapraszani byli na uroczy-
stości organizowane przez Białoruski ZwiązekAkademicki,
m.in. na akademie z okazji rocznic powstania Białoruskiej
Republiki Ludowej, na 10 rocznicę Białoruskiego Związ-
kuAkademickiego (23 listopada 1930 r.). Czas kierowania
działalnością BZAprzez Michała Tulejko wypadł na okres
rozbicia ruchu białoruskiego po procesie Białoruskiej Wło-
ściańsko-Robotniczej Hromady (BWRH) w 1928 r.
Od 1921 r. działał w Wilnie Białoruski Komitet Narodo-
wy, który jednoczył różne organizacje białoruskie – ich licz-
►

17. 17
II.2023
Czasopis
n
ba dochodziła do czterdziestu. Wśród nich był też Białoru-
ski Związek Akademicki. Po powstaniu BWR Hromady w
1926 r., to ona zmonopolizowała wpływ w BKN. Na jego
czele stanęli Bronisław Taraszkiewicz, Szymon Rak-Mi-
chajłowski i Piotr Miotła. Po rozgromieniu BWRH działal-
ność BKN ograniczyła się do minimum. Na początku 1930
r. BNK reaktywowała się pod przywództwem Białoruskiej
Chadecji. Z BKN wystąpiła jedna z najliczniejszych organi-
zacji – Towarzystwo Szkoły Białoruskiej. BKN zwrócił się
do BZA o przyłączenie się do Komitetu. Stało się to jedną
z kwestii poruszanych na wyborach nowych władz Związ-
ku 11 maja 1930 r. Pod głosowanie poddano też kwestię
wejścia BZA w skład BKN. Większością głosów nie zgo-
dzono się na wejście do Komitetu. Ważne stanowisko w
tej kwestii prezentował ówczesny prezes BZA Michał Tu-
lejko, uważając taką propozycję na politykierstwo, a BKN
za wątpliwego reprezentanta wszystkich Białorusinów w
Polsce. Opowiadał się bowiem przeciwko angażowaniu się
w działalność BKN: „11-га траўня г.г. адбыўся Агульны
Гадавы Сход сяброў Беларускага Студэнскага Саюзу.
Апрача многіх сваіх унутраных справаў, Агульны Сход
разглядаў адну вонкавую справу, споаву вялікае вагі
для нашага Студэнства, а гэта – справу ўваходу ў Бела-
рускі Нацыянальны Камітэт. Пасьля гарачае дыскусыі
на гэтую тэму за і проціў, Агульны Сход прыступіў да
галасаваньня над гэтай справай і большасьцю галасоў
прапазыку ўваходу ў Беларускі Нацыянальны Камітэт
адкінуў. Чым кіраваўся Сход робячы гэтак? Як ён мог
адкінуць прапазыку, якая заклікала яго ў Нацыяналь-
ную рэпрэзэнтацыю, у Народны аўтарытэт? Так напэў-
на скажуць і гавораць тыя, якія сяньня іначай ня могуць
глядзець на нашае жыцьцё, як праз акуляры палітыкан-
ства. Не кажу палітыкі, бо палітык скарэй-бы стараўся
з гэтага факту выцягнуць якую колечы лёгічную інтэн-
цыю студэнства ў дакананьні яго, інтэнцыю апраўдыва-
ючую гэты паступак, чымсьці бяз дай рацыі зачаў вы-
думліваць студэнству розныя закіды. Палітыка-ж гэта
ёсьць уменьне кіраваць справамі народу ў пазытыўным
кірунку, у дасягненьні яго ідэалаў. Гэта ёсьць уменьне
бачыць і прадбачыць усе зьявы жыцьця, падсумоўваць
гэтыя зьявы і застасовываць іх да сваіх паступкаў. Па-
літыка жывець будучыняю. Падлічываець яна плюсы і
мінусы ў жыцьцю і ў будучыні, стараецца зніштожыць
мінусы, а павялічыць плюсы. Палітыканства, наадварот,
жывець сяньняшнім днём і лічыць у ім толькі плюсы;
нічога не прадбачыць і нічога не спадзяецца, часта густа
шкодзіць палітыцы, а нават з прычыны сваей вялікай
нагласьці, часта зусім заглушаець палітыку. Тэорэтыч-
нага пагляду на гэтае „monstrum” сучаснага жыцьця
зусім няма, бо гэта ёсьць кірунак створаны праз тых і
для тых, якія нічога супольнага ня маюць ні з тэорыяй
ні з навукай; палітыканіць можа кожын, палітыку вясьці
– толькі выбраны. Каб нашыя палітыканы прадбачылі
вынікі свайго палітыканства, дык яны не распачалі-б
яго і тагды былі-б палітыкамі”.
Zwracał uwagę na rolę Białoruskiego Komitetu Naro-
dowego, w którym widział reprezentację całego narodu,
co niestety odbiegało od ówczesnej rzeczywistości: „Але
вернемся да істотнай рэчы і разгледзімо глыбей факт
неўваходу Беларускага Студэнскага Саюзу ў Нацыя-
нальны Камітэт. Каб больш дакладна высьвятліць тыя
матывы, якія кіравалі студэнствам у дакананьні гэтага
факту, неабходным зьяўляецца высьвятліць, што такое
нацыянальны камітэт, як інстытуцыя. Вось-жа нацыя-
нальны камітэт гэта ёсьць інстытуцыя народнага прад-
стаўніцтва, народнага аўтарытэту, які рэпрэзэнтуець са-
бою ўвесь народ, яго волю і яго патрэбы. Стоючы на
варце інтарэсаў данага народу, нацыянальны камітэт
больш менш заступаець для ўцісканых народаў парля-
мант, з тою толькі розьніцаю, што ў парляманце куец-
ца доля народу-дзяржавы, у нацыянальным камітэце
пільнуецца інтэрас народу-нацыі. У парлямэнт ува-
ходзяць прадстаўнікі ўсіх партыяў і нацыяў, у нацыя-
нальны камітэт уваходзяць прадстаўнікі ўсіх кірункаў
і сьветапаглядаў данае нацыі. Як у парлямэнце, так і
нацыянальным камітэце прынята прызнаваць волю
большасьці, як абавязваючую. З гэтага ўжо вынікаець,
што ня можна узурпаваць права да парляманту, як і да
нацыянальнага камітэту аднэй якой колечы групе, бо
гэта з аднаго боку было-б вялікаю несправядлівасьцю
ў адношаньні да другіх групаў, разумеецца, калі гэтая
ўзурпацыя будзе апірацца на якой колечы сіле, на якой
колечы санкцыі, бо ў праціўным выпадку даная інсты-
туцыя наагул траціць зусім свой аўтарытэт. З другога
боку узурпацыя бяз санкцыі, давяла-б да паўстаньня
розных парлямэнцікаў, і камітэцікаў, якія-б ужо ня слу-
жылі да абароны агульных інтарэсаў, а былі-б на ўс-
лагах абароны інтарэсаў паасобных групаў, ці адзінак,
уводзячы гэтым самым у жыцьцё поўную дэструкцыю і
дэзорыентацыю. Як бачымо ад цэласьці рэпрэзэнтацыі,
ад яе адзінасьці залежыць яе павага. Так нацыянальны
камітэт як цэласьць – гэта кузьня прышласьці народу,
Wilno, 1929 r. Michał Tulejko (pierwszy z lewej) z kolega-
mi ze studiów
Ze
zbiorów
rodzinnych
►