Lezing voor het Genootschap voor Antwerpse Geschiedenis

1. Antverpia fortificata
mane saeculo XVI
2.10.2012 Lezing voor het Genootschap voor Antwerpse Geschiedenis

2. Korte inhoud
1. Herontdekking plattegrond
2. Bijzondere kenmerken plattegrond
3. Reproductie door Hendrik Dierckx
4. Hydrografische kaart op keerzijde
5. Identificatie verkleefde fragmenten
6. Andere iconografische bronnen

3. 1. Herontdekking plattegrond
- verzameling ICO: hernummering & herverpakking
- ICO # 41: Stadsplannen (tot 1830)
- publicatie Antwerpen versterkt (2009)
- fragmenten van stadsplattegrond (her)ontdekt

4. (12 # 11667-11670)

5. 1. Herontdekking plattegrond
- verzameling ICO: hernummering & herverpakking
- ICO # 41: Stadsplannen (tot 1830)
- publicatie Antwerpen versterkt (2009)
- fragmenten van stadsplattegrond (her)ontdekt
- literatuur- & archiefonderzoek

6. Vogelvluchtgezicht (ca. 1524-1528)
(EHC, K80243 = reproductie van ex. Parijs, BN)

7. 1. Herontdekking plattegrond
- verzameling ICO: hernummering & herverpakking
- ICO # 41: Stadsplannen (tot 1830)
- publicatie Antwerpen versterkt (2009)
- fragmenten van stadsplattegrond (her)ontdekt
- literatuur- & archiefonderzoek
- 1 fragment behandeld in 1994-1995

8. Fragment ZW
(12 # 11667)

9. 1. Herontdekking plattegrond
- verzameling ICO: hernummering & herverpakking
- ICO # 41: Stadsplannen (tot 1830)
- publicatie Antwerpen versterkt (2009)
- fragmenten van stadsplattegrond (her)ontdekt
- literatuur- & archiefonderzoek
- 1 fragment behandeld in 1994-1995
- gerestaureerd fragment op tentoonstelling
Schatten uit het Stadsarchief (Rubenshuis, 2000)
- na verhuis (2006): alle fragmenten herenigd

10. 2. Bijzondere kenmerken plattegrond
- achtereenvolgende middeleeuwse
stadsuitbreidingen met versterkingen en poorten

11. I. Burcht IV. 2de stadsuitbreiding (1249-1250)
II. Oudste stadskern V. 3de stadsuitbreiding (1291-1314)
III. 1ste stadsuitbreiding (1201-1216) VI. 4de stadsuitbreiding (1314-1410)

12. 2. Bijzondere kenmerken plattegrond
- achtereenvolgende middeleeuwse
stadsuitbreidingen met versterkingen en poorten
- Spaanse omwalling (1542) en citadel (1567)

13. oude en nieuwe Kipdorppoort
(detail van 12 # 11670)

14. oude en nieuwe Rode Poort
(detail van 12 # 11670)

15. Citadel
(detail van 12 # 11667)

16. 2. Bijzondere kenmerken plattegrond
- achtereenvolgende middeleeuwse
stadsuitbreidingen met versterkingen en poorten
- Spaanse omwalling (1542) en citadel (1567)
- traditie van kaarten die uitbreidingen illustreren

17. Handschrift (ca. 1610)
(12 # 4177)

18. Gedrukte kaart (in Gramaye, 1610)
(12 # 4114)

19. Gedrukte kaart (P. Verbiest, ca. 1662)
(12 # 5832)

20. Gedrukte kaart (in Torfs & Casterman, 1871)
(12 # 2496)

21. Detail van gedrukte kaart (Scheepers, 1886)
(12 # 4107)

22. 2. Bijzondere kenmerken plattegrond
- achtereenvolgende middeleeuwse
stadsuitbreidingen met versterkingen en poorten
- Spaanse omwalling (1542) en citadel (1567)
- traditie van kaarten die uitbreidingen illustreren
- oriëntatie naar westen: leesrichting straatnamen
- huisgevels „neergeklapt‟ vanop de straat

23. Huizenblok aan Wijngaardpoort
(detail van 12 # 11670)

24. 2. Bijzondere kenmerken plattegrond
- achtereenvolgende middeleeuwse
stadsuitbreidingen met versterkingen en poorten
- Spaanse omwalling (1542) en citadel (1567)
- traditie van kaarten die uitbreidingen illustreren
- oriëntatie naar westen: leesrichting straatnamen
- huisgevels „neergeklapt‟ vanop de straat
- „nieuwe‟ gebouwen in perspectief

25. Stadhuis (voltooid in 1564) Hessenhuis (voltooid in 1564)
(detail van 12 # 11667) (detail van 12 # 11670)

26. 2. Bijzondere kenmerken plattegrond
- achtereenvolgende middeleeuwse
stadsuitbreidingen met versterkingen en poorten
- Spaanse omwalling (1542) en citadel (1567)
- traditie van kaarten die uitbreidingen illustreren
- oriëntatie naar westen: leesrichting straatnamen
- huisgevels „neergeklapt‟ vanop de straat
- „nieuwe‟ gebouwen in perspectief
- sporen van opgekleefd document

27. Sporen opgekleefd document
(12 # 11668)

28. 3. Reproductie door Hendrik Dierckx

29. 3. Reproductie door Hendrik Dierckx
- Wie was Hendrik Dierckx?
- Specifiek programma voor reproductie van
bijzondere iconografische documenten
- Toeschrijving aan Michiel Coignet?

30. 4. Hydrografische kaart op keerzijde
- Vroege kaart van waterlopen in de ruime
omgeving rond Gent

31. Hydrografische kaart ruime omgeving rond Gent
(12 # 11990-1993)

32. Detail Gent
(12 # 11992)

33. Detail Gentbrugge
(12 # 11993)

34. 5. Identificatie verkleefde fragmenten
- Fragmenten van document dat verkleefd was met
plattegrond
Fragmenten
(12 # 13660)

35. Sporen van omwalling
(12 # 11668 en 12 # 13660)

36. “Redegezicht”
(12 # 7975)

37. Anonieme lithografische reproductie (12 # 7976)
Reproductie door Ferdinand Truyman in Génard, Anvers à travers les ages, 1888 (105 # 213)

38. 5. Identificatie verkleefde fragmenten
- Herkomst document:
- 1888: verzameling ridder Gustave van Havre
- 8 april 1913: aangekocht door Stadsarchief op veiling Paul
Cogels (ingeschreven op 15 april, Arch.Nr. 21462)
- 1914-1918: “gedeeltelijk vernietigd” tijdens de oorlog

39. Noordelijke omwalling (met Slijkpoort)
en Haringvliet
(12 # 13660)
Noordelijke omwalling (met Herman
Haeckstoren) en Haringvliet
(12 # 7975)

40. Toren van de Eekhof aan de Houtwerf
(12 # 7975 en 12 # 13660)

41. Aanwijzingen voor groter geheel
(12 # 7976; 12 # 7975)

42. Ander fragment dat mogelijk tot verkleefde stadsplattegrond behoort
(12 # 5261)

43. 6. Andere iconografische bronnen
- Verloren stadsplattegrond ca. 1531-1542
- Mertens & Torfs, Geschiedenis van Antwerpen, vol. 2 (1846)
- Wauwermans, La Tour Bleue d’Anvers (1879)
- Wauwermans, Wereldtentoonstelling 1894

47. 6. Andere iconografische bronnen
- Verloren stadsplattegrond ca. 1531-1542
- Stukken die verscholen zitten in andere
archiefreeksen, zoals processen

48. Schetskaart omgeving Ossenmarkt, 1539
(12 # 9535, afkomstig uit proces 7 # 328)