Presentatie voor een leergang van FOODLOG over de rol van de overheid in voedselketens

1. De rol van de overheid bij de
creatie van meervoudige
waardeketens
Joost de Jong
19 april ‘23
Ede.

2. Wie ben ik?
• Boerenzoon (1950)
• Wageningen Universiteit
• Landbouworganisatie (HMvL)
• Vanaf 1987 Ministerie LNV.
• 2004-2007 Europese Commissie (Plattelandsbeleid)
• Na februari 2017: Artikelen (o.a.Foodlog), bestuurswerk, advieswerk

3. Overzicht presentatie
• Wat zijn (publieke) waarden en belangen
• Marktfalen en beleidsfalen
• Verhouding overheid en bedrijfsleven. Historische
ontwikkelingen
• Rollen overheid. Falen. Verwachtingen. Uitdagingen.
• Kan het anders?

4. Wat voor waarden zijn relevant
• Economische waarden
- Werkgelegenheid
- Inkomen, export etc
• Maatschappelijke waarden ( veiligheid, vrijheid, leefbaarheid,
biodiversiteit, volksgezondheid, klimaat, landschap etc.
• Politieke waarden (rechtszekerheid, rechtsgelijkheid,
rechtvaardigheid etc)
• Overheid staat voor de diversiteit van belangen.

5. Wat zijn publieke waarden van de landbouw /
voedselketens. SER rapport 2008
• Voldoende geborgd: Voedselzekerheid en
Werkgelegenheid
Onvoldoende geborgd:
• Milieu en klimaat
• Natuur
• Landschap
• Dierenwelzijn en dierengezondheid

6. SER (2000): mogelijke motieven voor
overheidssteun:
• Wettelijke restricties (verdergaand dan gebruikelijk)
• Aanmerkelijke natuurlijke belemmering / handicap
• Publieke diensten die verder gaan dan regelgeving
(extra prestatie)
• Innovaties in de transitie naar duurzame ontwikkeling.

7. Marktfalen
• Externe kosten worden niet in marktprijzen verrekend;
conditionering door de overheid is derhalve niet adequaat)
• Machtsconcentraties (o.a. ABCD, toeleverende en
verwerkende bedrijven, retailconcentraties)
• Geen rechtvaardige verdeling van de toegevoegde waarde in
de voedselketens.

8. Beleidsfalen
• Dominantie van economische waarden
• Maatschappelijke waarden (niet economische waarden)
onvoldoende verankerd. Uitputting ecologische bronnen. Rapport
Roemer.
• Geen effectief beleid (om sectoren via heffingen te prikkelen zich aan
te passen.
• Korte termijn gericht

9. Verhouding overheid bedrijfsleven.
Vroeger: Overheid ondersteunend aan initiatieven bedrijfsleven
Succesfactoren (t.a.v. arbeidsproductiviteit, voedselprijzen):
Gemeenschappelijke doelen / samenwerking
Na ‘90:
- Milieuproblemen. Dominantie economische belangen
Huidige eenzijdige productiemodel wordt onhoudbaar.
- Onvermogen sector (verdeeldheid, mestverwerking,
bulkproductie) belemmert aanpak probleem.

11. Wat mag je b.v. van de overheid verwachten?
• Heldere kaderstelling / visies
• Normering waar nodig; facilitering waar mogelijk
• Sociaal stabiele omgeving (onderwijs, fiscaal klimaat,
etc. )
• Bemiddelende rol
• Bewaken dat EU Verdrag nageleefd wordt

12. Groeiende kloof beleid en uitvoering
• Door verzelfstandiging en privatiseringen: minder communicatie
• Alles wat geprivatiseerd is wordt onderhevig aan marktwerking
• Beleid heeft hogere status en beloningen
• Politiek / Beleid wordt pas de laatste jaren afgerekend op
uitvoeringsproblemen.

13. Waarom faalt LNV
• Gebrek aan anticiperend vermogen
(Fosfaatplafond / PAS / GLB / KRW / Derogatie
• Onvoldoende prikkels om in te spelen op de toekomst
• Problemen zijn decennia lang vooruit geschoven.
• Juridificering en bureaucratisering
• Angst, risicomijdend gedrag, kramp
• Krijgt onvoldoende ruimte van de Tweede Kamer (verlamd door
LTO, FNLI, CBL). Profileringsdrang TK leden en minister.

15. Kan het anders? Overwegingen voor
waardecreatie in voedselketens
• Glastuinbouw: biologische bestrijding, substraat en
energiebesparing (leiderschap bedrijfsleven)
• Pro-actief inspelen op toekomstige ontwikkelingen
• Verduurzaming meer door de markt laten betalen
• Regeerakkoord: “Er is een niet-vrijblijvende bijdrage nodig van
ketenpartners voor de transitie van de landbouw
• Dialoog en vertrouwen overheid en bedrijfsleven nodig

16. Vragen?
Dank voor uw aandacht.
@j_dejong2 op twitter
Joostdejong12@gmail.com
https://nl.linkedin.com/pub/joost-de-jong/24/a50/279