1. Quy n th 5
(16)
Ngh a n ng tình sâu
Ti t tháng hai, m t tr i chen l ng chói cây c , ch , ch vàng-vàng. Lúc g n t i,
chim tr v r ng bay có b y, t p kéo ngang, t p kéo d c.
Trong x C n-Ð c, t i ch ông Thiên-H Tr n-chánh-Tâm cách hai n m tr c ng i
ta xúm-xít ông y, nhà c a c t ch t t, bây gi ng i ta th a th t, nhà c a l i tan-hoang.
y l m lúa h i tr c l m nào c ng vun-chùn, bây gi tr ng tr n ch a gió ch a m a, ch
không ch a lúa n a. M y d ng ng h i tr c nuôi ng i b nh, ch th y th n-l n r n
i mà thôi. Tr ng h c ng nghiêng, nhà d ng lão h s p. C ngàn nông phu ã t n l c,
i tr c m i ph n bây gi còn không c ba ph n. Trong s ru ng ngày x a cày c y
không b sót m t ch nào, bây gi th y g c r t kho nh t chòm, còn bao nhiêu thì c m c
cao lên t i ng c.
Có m t ng i cao l n v m-v , tóc x p-x i ch m hai vai, qu n xà l n, áo c t tay, th ng
th ng l i xa xa trong ru ng, mà i ít b c r i l i ng ngóng dòm m y tòa nhà c a Thiên-H
Chánh Tâm ngày tr c.
t nh t ã l n m t r i, m t lát k th y n a m t nguy t treo gi a b u tr i. Cây c ru ng
ng l n-l n lu l mà ng i l i trong ru ng h i nãy ó l i l n l n i sát phía sau vuông rào
a ông Thiên-H . N u lúc y ai rình mà coi, thì t th y ng i y ngó vô nhà, mà hai hàng
c m t r ng-r ng. Ng t vì trong nhà th y t èn leo lét mà không th y d ng ng i vô ra,
i v y ng i y x n b n i t i i lui, cho n h t n a canh m t r i m i nh m phía vàm r ch
n-Ð c mà i.
Ng i n y ch ng ph i là ai l , y là Lê-v n-Ðó, lúc thanh niên vì lén b ng m t trã cháo
heo tính em v cho m và cháu n ói, mà ph i b ày 20 n m. Khi mãn tù nh c nghe
i ph i nên i lòng s a tánh, cãi tên là Chánh-Tâm, thi ân b c, c u kh phò nguy, sau
c tri u ình phong ch c Thiên-H . Cách 2 n m tr c, vì không ng i th t i th cho
mình, nên m i x ng thi t tên h cho quan x tr m giam h u và ày vô Hà-Tiên. Nh n vì ã
ng l i h a s b o b c con Thu-Vân th cho Ánh-Nguy t, nên ra th t i r i l i l p m u làm
cho ng i ta t ng mình ã ch t, ng lén tr v ây.
Lê-v n-Ðó nh m phía vàm C n-Ð c mà i, song h i ít b c thì quày u ngó ngoái l i
ch mình h i tr c m t cái, mà m t mày bu n xo, d ng nh trong lòng còn ti c hay là
n ch mình dày công sáng t o. Anh ta i n tr ng g n l n, lên t i vàm C n-Ð c, g p m t
ng i câu h i th m r i i l n l i nhà ông sáu Th i.
Trong nhà im-lìm, mà l i t i mò, Lê-v n-Ðó th y có m t g c cây ngoài sân, bèn l i ó
mà ng i. Ông sáu Th c d y ch ng c a b c ra sân. Lê-v n-Ðó vùng ng d y r t g n-gàng.
Ông sáu Th i gi t mình la bài-hãi h i r ng: Ai ó? Lê-v n-Ðó li n b c l i nói nh -nh
ng:
- Tôi. Xin ông ng nói l n.
- Tôi là ai?
- Tôi là Lê-v n-Ðó.
- Lê-v n-Ðó nào?
- Lê-v n-Ðó là Thiên-H Chánh-Tâm, ông quên tôi hay sao?
- Húy! M i! Nói ch i hay hay sao ch !
Ông sáu Th i và nói và i xít l i g n ng nhìn m t, ng t vì c p m t ông ã l r i, mà tr i
thì l i còn t i, b i v y ông dòm mà không th y rõ. Tuy v y mà ông n m tay Lê-v n-Ðó vô
nhà và h i nh r ng : « V y mà h nói ông ch t r i ch ! Sao ông l i c tr v ây? »
Lê-v n-Ðó không tr l i, l i h i ông sáu Th i r ng :
- Con Thu-Vân còn ng ph i hôn? Ðâu ông t èn lên coi.

2. - Cha ch ! Nhà tôi không có èn. Tôi nghèo, h t i thì ng , t èn làm chi cho t n d u
n m . Còn con Thu-Vân tôi r c nó không c.
- Sao v y ông.
- Có ti n au mà chu c!
- y ch ti n tôi a cho ông h i ó ông làm gì?
- Ông bi u bà B ch-Th m cho tôi m t tr m quan. Tôi ch a k p vác, k lính nó áp t i
t ông, nó làm d quá, nó i tôi v , r i niêm nhà niêm c a h t, tôi có l y ti n c
âu.
Lê-v n-Ðó nghe nói nh v y thì ch c l i l c u, r i ng i khoanh tay th ra, không nói
chi n a h t. Ông sáu Th i h i n a r ng : « Mà ông làm sao c v ây? » Lê-v n-Ðó l ng
thinh m t h i r i nói r ng : « Tôi tr n, nên v ây tôi không dám cho ai th y m t. Vì tôi ch c
ông không n h i tôi, nên tôi m i dám vô nhà ông. V y ông dám gi u dùm tôi ít ngày hay
không? »
Ông sáu Th i c i và áp r ng : « Ông h i k quá! Sao tôi không dám? Tôi nh n ông
t tôi kh i ch t chìm n m tr c nên tôi m i còn s ng cho n bây gi ây. Nói cùng mà
nghe, ví d u tôi gi u ông trong nhà, mà quan có hay, h b t h gi t tôi i n a, thì tôi l i càng
vui lòng, b i vì tôi mu n em thân già n y mà th m ng cho ông ng tôi tr n ngày x a,
nên ch t tôi có s chi âu. Thân già n y d u còn hay là m t ngh c ng không ích l i gì, ch
ông s ng thì có ích cho nhi u ng i ; tôi t ng trong x n y ch ng lu n là nhà tôi, d u ông
n nhà nào h c ng s n lòng gi u-gi m giùm cho ông h t th y. »
Lê-v n-Ðó g t u r i h i r ng : « H i chi u t i tôi có lén v g n nhà tôi mà th m coi
nh ng công nghi p c a tôi g y-d ng h i tr c, bây gi ra th nào, tôi th y nhà c a x -r ,
nông phu t n l c tôi bu n quá. V y ch t khi h b t tôi r i h làm sao âu, ông nói l i cho
tôi nghe th coi. Quan Tri-Huy n là ng i i v i ông Ð i ó, có d y chôn c t con Ánh-
Nguy t cho t t hay không? »
Ông sáu Th i nghe h i ông r t c m ng, b i v y ông nói b u-b u r ng : « Ông nh c t i
chuy n ó tôi bu n quá » r i ông ng i trên s p mà khóc r m-r t.
Nãy gi hai ng i nói chuy n th m trong nhà, vì tr i còn t i, mà l i không có èn, nên
không th y m t nhau cho rõ. Ông sáu Th i khóc m t h i, tr i ã sáng bét. Ông b c l i n m
tay Lê-v n-Ðó d t ra c a mà dòm m t cho k , thì th y Lê-v n-Ðó c p con m t c ng t r t.
Ông nhìn r i nói r ng : « Ông bây gi coi m h n h i tr c, mà da m t da trán l i dùn n a.
Ng i nh ông bi t th ng k nghèo hèn, l thì tr i cho h ng sung s ng m i ph i, ch sao
i khi n ho n n n c c kh nh v y không bi t. »
Lê-v n-Ðó không gi ng nh ng i th ng, nên nghe than nh v y mà không bu n, ng
nói hòa hu n r ng : « Ki p tr n n y còn c ng v y mà m t c ng v y, s ng c ng v y mà c c
ng v y, tôi có sá chi âu. Tôi v n ây tôi th y s nghi p c a tôi h h t, thi t tôi bu n,
nh ng mà tôi bu n ch ng ph i là ti c ch c Thiên-H hay là ti c ti n ti c c a chi âu, tôi bu n
là vì tôi v a ra kh i nhà r i thì ã th y thiên-h không còn ai bi t th ng yêu c u giúp con
nhà nghèo n a. Mà thôi, chuy n y nói không hay cùn, v y ông thu t s công vi c c a tôi,
trong 2 n m nay nhà h làm làm sao, cho tôi nghe m t chút. »
Lê-v n-Ðó n m tay ông sáu Th i kéo tr vô nhà. Ông sáu Th i và i và nói r ng : « Vi c
y nói l i nghe bu n l m. Ông Ð i v i lính b t d t ông i r i, thì quan Tri-Huy n d y lính bao
nhà h t th y, c m không cho ai ra vô. Tô s quá nên ng i ch m h m trong h c, ngó cái thây
ma c a con Ánh-Nguy t mà khóc. Ð n chi u có m t c u lính vô i tôi ra. Tôi ch con Ánh-
Nguy t mà nói r ng cháu tôi nó ch t còn n m ó, xin cho phép tôi vác nó v tôi chôn. C u n t
tôi, bi u ph i i cho mau. Tôi ra ngoài r i tôi l i xin phép lên nhà l n mà vác m t tr m quan
ti n c a ông cho tôi. H nh y l i p tôi r i xô ùa tôi i. Tôi ra t i mé sông, tôi g p B ch-
Th , H ng-Th , th y thu c, th y giáo ng ng i chùm-nhum mà khóc. M y ông già bà già và
p con nít m -côi u b i ra h t th y. Tôi h i th m m i hay quan Tri-Huy n d y i ra
t, không cho ai trong s c a ông n a. Ðêm y ngài coi cho lính ào x i cùng trong nhà
ngoài sân ng ki m coi ông có chôn vàng b c chi hay không. Qua b a sau ngài d y làng l y

3. hai chi c ghe l n mà ch ti n b c và c c a ông em v t nh. Ng i thi t ác quá, ti n b c
thì bi t l y, còn cái thây con Ánh-Nguy t ng i ta không thèm d y lính chôn giùm. Quan Tri-
Huy n i r i, cái thây sình bay h i thúi quá, lính l i gi lúa h ch u không n i, nên túng th
m i b t dân khiêng ra ru ng ào l mà d p. »
Lê-v n-Ðó nghe nói t i ó thì n i gi n nên tr n m t nói r ng :
- Quân kh n n n! Không có l ng tâm.
- Ông nói ai?
- Th ng Tri-Huy n H i-Y n ó ch ai.
- làm quan thì h làm nh v y h t th y.
- Ông bi t Tri-Huy n là ai hay không? Nó là ch ng c a con Ánh-Nguy t ó a.
- Húy! Sao ông bi t?
- i nó b c vô b t tôi, con Ánh-Nguy t th y m t, nó la om, ông không nghe hay sao?
Con Ánh-Nguy t ngó th y nó gi n quá, nên làm xung m i ch t ó ch . Nó nhìn c ng
bi t con Ánh-Nguy t, nên m t mày nó tái xanh. V y mà nó không lo chôn c t cho t -
, lo ki m ti n b c, quân ó thi t là ác nghi t.
- À! Ông nói tôi m i nh , con Ánh-Nguy t h i tr c nó có nói v i tôi r ng ng i ch ng
c b o b m con nó o tên là H i-Y n. Té ra H i-Y n là quan Tri-Huy n n y hay
sao? B t nh n d hôn! Tôi có dè âu! H i h áp b t ông ó, tôi th t kinh, h n vía bay
t h t, có hi u chuy n gì n a âu.
- Tri-Huy n ch t c a tôi i v t nh r i quan trên d y l nào? Ông có nghe n a hay
không?
- Không bi t quan trên d y làm sao, mà ít b a ghe t i ch h t m y l m lúa c a ông i
âu không bi t. Ông Ð i v i lính b n, vô nhà ông mà , c dân làm ru ng, tính
làm nh ông h i tr c, mà không làm ph c cho ai h t. Mây ông già bà c v i s p
nh m -côi, không có ch n ng d a, nên tác l c i âu không bi t. Ông Ð i làm
ru ng n m ngoái th t, ph n thì ng thâu góp g t gao, ph n thì ánh kh o hèn (hành)-
ng i ta, nên dân l n l n tr n i x khác. N m nay còn ít ng i làm chút nh, còn
bao nhiêu thì b hoang. Tôi nghe nói quan trên rút i lính v t nh chi ó không bi t
mà hôm tháng tr c i h t, l i có m t ng i lính l i gi nhà ó mà thôi.
- h ! Tôi lo c u giúp thiên-h mà c u không c! T i nghi p cho k nghèo quá!
- Bây gi ông v ây, ông ra m t làm nh ngày tr c c hay không?
- Không c.
- Sao v y?
- Quan trên làm án tr m giam h u tôi, nên tôi ph i ày chung thân. Vì tôi th y thân con
Ánh-Nguy t tôi th ng xót l m nên lúc nó t t h i, tôi có th v i nó r ng tôi s h t
lòng lo b o b c con nó. Khi vô t i Hà-Tiên, tôi th m ngh trong m y n m tôi C n-
c, tôi d c lòng lo c u kh phò nguy ; con Ánh-Nguy t là a hi u ngh a, vì nhà
nghèo nên ph i ch u lao kh , r i l i b k b t l ng g t g m nên x ti t ô danh, nó xiêu
c kh p x , mà c ng gi ch c m t lòng trinh b ch. Khi nó vô nhà tôi, tôi không
xem xét mà c u v t nó, cho B ch-Th i l m nó i, làm cho thân nó ph i tr ra
ê ti n. Cái l i y t i tôi mà ra. Tôi ngh n vi c ó tôi n-n n vô cùng, r i tôi nh l i
tôi th v i nó n a, thì tôi càng x n-xang ch u không c. Trong 2 n m nay tôi
th ng lo m u tính k tr n v ng b o b c con Thu-Vân mà tôi tính hoài không bi t
làm th nào tr n cho kh i. Cách n m sáu tháng tr c tôi nh n có m t chi c ghe b
giông ng chìm ngoài kh i, tôi ng i ghe nh xông ra mà v t. Tôi ra n ó thì h
ã chìm m t h t, không v t c ng i nào. Tôi bèn th a d p y nh n luôn chi c ghe
a tôi r i ôm bánh lái n ng theo l n sóng mà vô mé. Tôi trôi tr n n a ngày m t
êm vô t i Hòn Chông. Quan làng Hà-Tiên u t ng tôi b chìm ghe ch t r i. Tôi
lên b r i l n l n tìm ng i m y tháng nay m i v t i ây.
- Hèn chi h n ông ch t c ng ph i l m. Ông gi i quá. ngoài bi n mà ai dám nh n
ghe ng l i vô bao gi .

4. - Bây gi ông d t tôi i tìm con Thu-Vân c hay không?
- c ch , mà tìm nó r i có ti n âu mà chu c. H i tr c v ch ng Ð -C m òi thêm
37 quan, con Thu-Vân thêm trong nhà nó 2 n m n a, bây gi ch c nó òi c tr m
quan, ti n au có mà ch y cho .
- Ông ng lo. Tôi có ti n.
- Ti n b c c a ông thì Tri-Huy n ã t ch mà ch i h t r i, ti n au ông còn n a?
- Tôi có ti n. Ông cho tôi m n m t chi c ghe tôi i ch v ây cho ông coi.
- c. Th ng cháu tôi là Hi n nó có m t chi c ghe tr ng n. Ð tôi i m n v cho
ông. Ông tính ch ng nào ông i?
- Ch ng n c ròng tôi m i i. V y ông có g o thì n u cho tôi ba h t c m ng n r i
ông s i m n ghe.
- Ghe g n m t bên ây. Mu n l y ch ng nào c ng c.
Ông sáu Th i l t t i l y g o n u c m. Ch ng c m chín r i hai ng i d n n v i nhau,
mà c a thì ch ng s p-s p, không dám cho ng i ngoài th y.
n c m r i thì n c ã d y nhà, ông sáu Th i i m n ghe em v u tr c c a. Lê-
n-Ðó ng d y tính xu ng ghe mà i, mà ch ng b c c m t b c anh ta ng l i suy
ngh m t h i r i nói v i ông sáu Th i r ng :
- Tôi mu n nói v i ông m t chuy n, không bi t ông ch u hay không.
- Ông mu n nói m y chuy n c ng c mà, c n gì ông ph i ái-ng i.
- Ông có m t mình, mà thân tôi ây c ng m t mình, v y ông v i tôi k t làm anh em,
rày v sau sanh t có nhau, i hay gì c ng chung v i nhau, ch ng bi t ông có
ng lòng hay không?
- Ông ã c u tôi kh i ch t, n y tôi ph i theo làm tôi m i mà n cho ông ; ông mu n
sai khi n vi c chi tôi c ng v ng h t th y, tôi âu x ng làm anh em v i ông. Khi tr c
ông d n tôi ph i lo b o b c con Thu-Vân, mà ông i r i tôi có tay, không chu c nó
c, tôi bu n quá, b i v y t h i khuya cho n bây gi tôi h th n vô cùng.
- Vi c con Thu-Vân ông ng ng i. Ông ã già c mà l i nghèo, còn v ch ng Ð -C m
thì òi ti n tr m, ông làm sao mà lo cho c. Tôi ch u gian-nan mà v ây là vì con
Thu-Vân. V y xin ông hãy hi p l c v i tôi mà nuôi d ng d y d nó, cho kh i th t
c v i con Ánh-Nguy t.
- Tôi xin v ng.
- y thì ông i v i tôi.
Hat ng i d t nhau xu ng ghe r i gay chèo chèo ra sông Bao-Ng c mà i xu ng r ng
sát. Khá khen Lê-v n-Ðó trí nh gi i, t vàm C n-Ð c xu ng r ng sát, r ch n o r t nhi u,
mà anh ta còn nh cái vàm r ch có 2 cây c l n, nên khi ghe n ó thì anh ta y (dùng
mái chèo hay mái gi m lái ghe xu ng thay h ng) vô, chèo h t n m khúc sông r i chúi
i vô doi (vùng c n c a sông r ch t i khúc quanh, vùng sâu g i là v nh) mà nh y lên b .
Ông sáu Th i c t ghe vô cây r i lót cót theo sau. Lê-v n-Ðó m b c nh m h ng mà ào
hai ch , l y lên hai ché b c chôn n m tr c.
Ông sáu Th i ph em 2 ché b c xu ng ghe. Lê-v n-Ðó móc b c ra thì chén v i bình còn
. Anh ta riêng y m t ch , còn b c thì m c 200 nén, r i b d i khoang ghe
móc bùn trét lên trên. Các vi c xong r i, Lê-v n-Ðó tính i luôn lên V ng-Gù mà tìm con
Thu-Vân. Ông sáu Th i không ch u, khuyên ph i tr v l y g o r i s i.
*
* *
a mé sông V ng-Gù có m t xóm m h t th y ch ng 10 cái nhà, mà m i cái u tr
a xu ng sông, day hè ra ngoài ru ng, l i cách nhau xa xa, ch không ph i khít nhau. Cái
nhà lá 3 c n u d i chung quanh có tr ng m y b i chu i ó là nhà Ð -C m.

5. Lê-v n-Ðó v i ông sáu Th i chèo ghe lên t i ó, thì ã g n h t n a canh m t r i. B a y
nh m ngày mùng 8 nên tr ng không c t . Ông sáu Th i chúi m i ghe u ngay c a Ð -
m. Lê-v n-Ðó th y trên nhà có t èn, l i nghe có ti ng m ng ch i om-sòm. Anh ta mò
trong khoang ghe l y 5 nén b c l n vào l ng, r i b c lên b . Tr c khi i anh ta kêu ông sáu
Th i mà d n nh -nh ph i d i ghe xu ng ch b i b n r ch d i kia mà u, ph i th c canh
ghe, và ph i coi ch ng ng cho Ð -C m th y m t.
Ghe s t ra r i, Lê-v n-Ðó i nh -nh vô sân, l i ng núp trong b i chu i r m ng lóng
tai mà nghe. Trong nhà có ti ng n-bà la l n r ng : « Thu-Vân, sao tao bi u m y i ki m con
heo mà m y còn l c- c ó. » K có ti ng con nít nói nh -nh nghe không c. Tho t có
ti ng n-bà la l n n a r ng : « Ki m trong xóm không có thì m y ra ngoài ng mà ki m
ch . M y i hay không h ? Cha ch ! Th m i bây l n mà bi t s ma n a. » Nói v a d t
ti ng l i nghe ti ng roi qu t trót-trót, r i a nh la ôi-ôi. Nghe trót-trót h n 10 ti ng n a, r i
cái c a v t hé ra, có m t con nh ch y ra sân, hai tay ôm ít mà khóc h -h . Trong nhà có
ti ng n-bà nói l n n a r ng : « Ph i ki m cho c con heo em v ây cho tao. M y ki m
không c tao gi t m y ch t. Cái m ng c a m y ó không b ng con heo c a tao âu, nói cho
mà bi t. »
Tr ng m -m , Lê-v n-Ðó lum-khum trong b i chu i, th y con nh ch ng chím m i tu i,
i b n m t qu n rách lang thang, trên tr n không có áo. Ð a nh y và khóc và i vòng
sau hè r i b ng xu ng ru ng.
Lê-v n-Ðó bi t con nh n y là Thu-Vân, bèn i theo xa xa mà nom coi nó i âu. Ru ng
tháng n y tr i n ng nên khô queo, song g c r còn ng s ng, nên c n ch n khó i l m. Con
nh i xa-xa nhà m t chút, r i b nó s hay sao nên ng ngó dáo-dác. Lê-v n-Ðó i ri t theo
mà kêu nh -nh r ng : « Thu-Vân, cháu i âu ó? » Con nh day l i r i ng mà ch . Lê-
n-Ðó theo k p, l y tay vu t u nó mà nói r ng : « Cháu i ki m heo ph i hôn? Cháu có s
ma, thì ông i giùm v i. »
Con Thu-Vân th y m t l ho t, không bi t là ai, nên ng run. Lê-v n-Ðó bèn c i và nói
ng : « Cháu ng có s , ông ây là ng i ta, ch không ph i ma qu chi âu. Ông th y cháu
i êm hôm trong ru ng m t mình cháu s , nên ông i theo mà ki m giùm heo cho cháu. Ði,
i v i ông. » Lê-v n-Ðó nói d t l i bèn n m tay Thu-Vân mà d t i.
Thu-Vân i theo mà còn khóc thút-thít. Lê-v n-Ðó h i r ng :
- th ng Ð -C m nó ánh cháu h i nãy ó ph i hôn?
- Ph i.
- Nó ánh au hôn?
- Ðau.
Thu-Vân nói au mà m t tay l i r sau l ng. Lê-v n-Ðó cúi xu ng coi thì th y l ng con
nh có n m sáu l n roi lòm. Anh ta v ch qu n coi mông ít, thì l i th y l n ngang l n d c
a. Lê-v n-Ðó bi u con nh v n qu n l i r i d t nhau i n a. Anh ta th y con nh nh v y
thì c m ng, nên l ng thinh cúi u mà i, không nói chuy n n a c. Anh ta d t con nh
i l n-qu n trong ru ng g n m t canh mà không g p con heo. Thu-Vân m i ch n, nên i l t-
t, x y g p m t cái gò, Lê-v n-Ðó bèn d t nó lên ó ng i ngh ch n, Lê-v n-Ðó m i h i nó
ng :
- Cháu n m nay m y tu i?
- i tu i.
- Cha m cháu là ai?
- Cha tôi là T -H i-Y n, còn m tôi là Lý-Ánh-Nguy t.
- Cháu bi t cha cháu âu hôn?
- Cha tôi trên An-Giang, còn m tôi v d i C n-Ð c.
- Sao l i b cháu ây?
- Không bi t n a
- Cháu có bà con chi v i v ch ng Ð -C m hay không?
- Có.

6. - Cháu kêu nó b ng gi ng gi?
- Ông bà.
- ch ng nó th ng cháu không?
- Không.
- Cháu s nó hôn?
- .
- Thu nay nó hay ánh kh o cháu, hay là m i ánh b a nay?
- Ðánh hoài ch . Ông tôi thì hay b t tai, p, bà tôi thì ng t véo au quá.
- Cháu v i nó c c hay s ng?
- c.
- i b a cháu n c m no hay không?
- Không.
- Cháu mu n i theo v v i ông hay không?
Thu-Vân nghe h i t i câu ó thì ngó Lê-v n-Ðó r i day m t ch khác, không tr l i. Lê-
n-Ðó ng i ngó nó, mà c ng l ng thinh. Cách m t h i lâu anh ta h i n a r ng : « Cháu nh
má cháu hôn? » Thu-Vân nói « nh » nh -nh r i x m t b coi bu n b c l m. Nó n m ngo o
trên ám c , hai c n co rút l i, còn hai tay thì n m vu t lá c . Lê-v n-Ðó ng i khoanh tay m t
bên, mà ngó mông trong ng. Tr ng non ã x bóng, mà vì mây bay t c m, nên khi t khi
, ng n gió th i lao rao, èn u c ngã qua ngã l i. T b v ng v , ch ng th y m t bóng èn,
ch ng nghe m t ti ng ng i, duy lâu lâu ho c th y vài con v c bay ki m n, ho c nghe ti ng
gáy ro-re trong g c r .
Lê-v n-Ðó ng i ngh cu c i, trong d b t não-n . Cách m t h i anh ta ngó l i thì th y
con Thu-Vân ã ng khò. Anh ta l y tay vu t u nó, r i r xu ng m t, ng c p con m t nó
t r t, m i hay nó khóc. Vì nó tr n, l i b gió th i mát, nên mình nó l nh ng t. Lê-v n-Ðó
bèn c i áo mà p cho nó ng m.
Lê-v n-Ðó th y thân con nh nh v y thì th ng xót h t s c, th ng con nhà nghèo ph i
ch u cay ng tr m chi u, r i l i gi n k giàu sang không bi t ngh a nh n danh d . Anh ta
nh m-nhía mu n b ng con Thu-Vân em tu t xu ng ghe mà ch i ph t cho r i. Ð -C m b t
con nh làm tôi m i cho nó m y n m nay, l i ã l y 10 quan ti n r i, ngh ch ng h p chi ó.
Mà r i anh ta l i ngh ch chi con Ánh-Nguy t còn s ng, mình b t tr m em v cho m con
nó g p nhau, con th y m vui m ng t nó không oàn h n mình chi h t ch ph n mình là
ng i l , còn Ð -C m tuy dày a nó song c ng là ng i quen, mình quy t em nó i mà
ng nuôi d y d nó ng ngày sau nó tr nên ng i ph i, mà mình dùng ch c b t l ng,
mình b t tr m nó, thì d bây gi nó thoát kh i tay Ð -C m nó không bu n, nó không oán
mình i n a, mà ch ng nó khôn l n r i, nó nh t i chuy n mình làm hôm nay ây, s e nó
không kính tr ng mình ch ng. Anh ta xét nh v y nên không n b t tr m con Thu-Vân, quy t
ch n sáng em nó v cho Ð -C m r i s nói mà chu c cho minh b ch.
Thu-Vân n m gi a tr i, trên c , mà nh có m nh áo c a Lê-v n-Ðó p m- m nên nó
ng ngon gi c, n tr ng l n, tr i t i thui nó c ng không hay. Lê-v n-Ðó ng i m t bên coi
ch ng, lâu lâu nó c a mình thì nó m kêu « má » r i ng n a. Lê-v n-Ðó th y tình c nh nh
y càng thêm áo-não.
n khuya, ch ng sao mai ló m c, con Thu-Vân th c gi c, nó l m c m ng i d y l y tay
i hai con m t r i ngó quanh qu t t phía. Lê-v n-Ðó ng i khoanh tay li c m t coi ch ng coi
nó làm sao. Thu-Vân r ng cái áo bao chung quanh mình nó, nó bèn thò tay ph ng mà rút
i trao l i cho Lê-v n-Ðó và h i r ng : « Áo c a ông ph i hôn? » Lê-v n-Ðó c i và áp
ng :
- Áo c a ông. Cháu có l nh thì mà qu n cho m.
- Không l nh. Tôi tr n quen r i.
- Cháu còn bu n ng n a hôn?
- Không. Ông làm gi ng gì mà ng i ây?
- Ông ng i coi ch ng ma cho cháu ng . Cháu s ma hôn?

7. - .
- Có ông ây, cháu còn s hôn?
- Không.
- , cháu ng có s . H có ông thì ma nó không dám l i g n âu.
- Ma nó s ông ph i hôn?
- .
- y ông làm ph c d t giùm cho tôi i ki m con heo c hôn?
- Cháu bi t nó i âu mà ki m?
- i chi u tôi ki m cùng trong xóm mà không có. Ch c nó n n i ng n y ch âu.
- ng r ng minh-mông bi t nó n ch nào. Thôi, b nó cho r nh, ng thèm ki m.
- Không ki m nó ây, v bà tôi ánh ch t.
- Ông th ng1
cho.
- Ông âu có heo mà th ng.
- Ông th ng ti n.
Thu-Vân ngó Lê-v n-Ðó r i chúm-chím c i, trong trí nó t ng Lê-v n-Ðó n m c lèn-
xèn, ti n âu có mà th ng con heo cho n i. Lê-v n-Ðó hi u ý nó, nên nói ti p r ng :
- Ông thi u gì ti n. Cháu ch u i theo v nhà ông mà hôn? Cháu v , ông may áo qu n
t cho cháu b n, ông mua bánh trái cho cháu n, cháu mu n v t chi ông mua cho h t
th y, cháu ch u hôn?
- Không dám.
- Sao v y?
- Ông bà tôi ánh ch t.
- Ông nói v i v ch ng Ð -C m r i ông m i em cháu i ch .
Thu-Vân ng i chim-b m, không tr l i n a. Cách m t h i l u, Lê-v nÐó m i h i n a
ng :
- Sao? Cháu ch u i v i ông hay không?
- Không.
- Cháu v i Ð -C m nó ánh p ch i b i t i ngày, còn v i ông cháu sung-s ng
m, sao cháu không ch u i v i ông?
- Tôi i v i ông r i, ch ng má tôi tr lên ây, bi t tôi âu mà ki m.
Lê-v n-Ðó nghe con nh nói m y l i nh v y thì bi n s c, h t bi t l i chi mà d nó n a.
Anh ta ng i suy ngh , v a mu n nói thi t cho con Thu-Vân nó bi t m nó ã ch t r i, mà r i
anh ta l i h i tâm, ngh r ng con nh còn kh d i quá, nó ch u lao kh ph n xác ã nhi u r i,
mình không nên làm cho nó au- n ph n trí n a. Chi b ng mình dùng l i gi d i mà d nó,
ch ng nào mình nói h t s c mà không c thì mình s nói thi t, g m c ng không mu n gì.
Anh ta m i nói v i Thu-Vân r ng :
- Ông bi t cha m cháu h t th y. Nh n vì có vi c riêng nên cha m cháu không th nào
p cháu n a âu. Cháu hãy i v i ông ; ông th v i cháu r ng ông th ng cháu, ông
ng cháu còn h n cha m cháu n a.
- Tôi không bi t cha tôi. Má tôi có nói cha tôi b c l m, v y tôi không c n cha tôi. Còn
má tôi th ng tôi l m, l nào má tôi b tôi. Vì nh má tôi không ki m tôi i n a, thì
trong ít n m n a, tôi khôn l n r i, tôi c ng xu ng C n-Ð c mà tìm m tôi.
- Cháu nh mà có lòng th ng m nh v y thì t t l m, ph i l m. Nh cháu i v i ông,
ông nói cho Ð -C m nó bi t ông ch nào, ng m cháu có tr lên Ð -C m nó ch
cho m cháu tìm. Mà ây cháu c ng ch , v v i ông cháu c ng ch . Chi b ng v
nhà ông ch mà kh i b òn b ch i, ch ng cháu khôn l n r i ông s d t cháu i tìm
cha m cháu, cháu ngh th coi có ph i i v i ông t t h n là ây hay không.
Thu-Vân ng i suy ngh m t giây lâu r i ng c m t ngó Lê-v n-Ðó và h i r ng :
- Nhà ông au?
1
n bù

8. - d i vàm C n-Ð c.
- nói má tôi v âu d i C n-Ð c. V y ch x a nay ông có g p má tôi hay không?
- Không.
- d hôn! V y ch má tôi i âu kia. Má tôi lén tôi mà i, tôi không hay. Ch h i ó
tôi hay thì tôi i theo.
- u má cháu i xu ng phía C n-Ð c thì cháu nên i v i ông, ng r i sau cháu tìm
má cháu cho d .
Thu-Vân ng i l ng thinh m t h i n a, không bi t trong trí nó tính l nào mà nó vùng ng
y và nói r ng : « Tôi ch u i, mà ông ph i nói v i ông bà tôi hay r i tôi m i dám i. »
Lê-v n-Ðó nghe con Thu-Vân ch u i thì m ng r h t s c. Anh ta li n ng d y b n áo vô.
ng ông mây ã gi ng ngàng m y v ng, y n m t tr i ã l r ng . Xóm Ð -C m
ã th y láp-xúp nóc nhà d ng-d ng, dàn b n m c theo mé sông ã th y lúm-khúm en- en.
Lê-v n-Ðó vói tay m con Thu-Vân r i nh m xóm mà tr v .
Ði d c ng Lê-v n-Ðó nói r ng : « Ch ng v g n t i nhà ông th cháu xu ng ng cháu
tr c, r i th ng th ng ông vô sau. Ông nói th nào t n i ông, cháu ng có nói gì h t,
mi n là Ð -C m nó h i cháu thì cháu c nói ch u i v i ông. Có ông nó không dám ánh
cháu âu, cháu ng s . »
Thu-Vân nói r ng :
- t con heo ây tôi b òn ch t.
- y, không sao âu. Nh nó b t th ng thì ông th ng cho. Ông thi u gì ti n mà cháu
lo.
Thu-Vân nghe nói nh v y thì nó b t bu n song trong lòng c ng còn b ng-khuân hoài.
c vô t i xóm thì tr i ã sáng thi t m t r i. Lê-v n-Ðó th con Thu-Vân ng xu ng t
i bi u nó i tr c v nhà. Anh ta ng ngó cho nó i khu t r i l i xu ng mé sông, dòm th y
ch c ch n ghe c a ông sáu Th i còn u d i lùm b n, cách xóm ch ng 10 công t, anh ta
t u r i tr lên i l i nhà Ð -C m.
*
* *
Con Thu-Vân i v nhà, mà ngoài m t x n-l n, trong d b i h i. Khi nó b c vô sân, nó
th y con heo qu n ng ng mà i d a b i chu i thì nó m ng quýnh, nên ch y a l i. Sân
khô-kh c, mà t l i long-chong. Con Thu-Vân ch y v p m t c c t, té n m s p s i tay. Tuy
té au, song nó m ng kh i m t con heo nên nó l m c m ng d y ph i s b i dính b ng và
dính m t r i ph ng-ph ng i l i con heo, b ng b t khô quào r m máu mà nó không k .
Con heo qu n d n l m, nghe Thu-Vân té m t cái i thì nó day l i mà ngó uôi ngo t
ph t-ph mi ng kêu ch- ch, r i cúi xu ng i t n a. Con Thu-Vân l i ng i ch m-h m m t
bên, choàng m t tay qua l ng con heo mà gãi, còn m t tay thì v gáy nó mà nói r ng : « Em
i âu d v y em? Em báo h i qua b òn quá! Ph i mà em i m t thì qua ch t còn gì. »
Th -Phi là v Ð -C m th c d y, nghe l i-h i ngoài sân, thì ch ng c a b c ra. Ch ta th y
con Thu-Vân ng ng i ôm con heo qu n, kh i m t heo ã không m ng, b t con Thu-Vân i
sáng m t êm ã không th ng, mà l i còn nói nh ng ti ng b t nh n r ng : « Con m c d ch
h i nào ó! tao t ng m y ki m không c con heo, tao gi t m y ch t. Tao nói cho
y bi t, cái m ng c a m y không bàng con heo tao âu. N u m y mu n s ng thì ph i gi
nó. »
Con Thu-Vân ng d y, cúi m t xu ng t, không nói chi h t.
Lê-v n-Ðó tay c m m t cái cây, ngoài h m-h i vô. Th -Phi th y ng i l t i nhà mà
coi h m-h l m không bi t ng i y i âu, nên ng ngó trân-trân. Lê-v n-Ðó h i l n
ng : « Ph i nhà n y là nhà Ð -C m không thím? »
Th -Phi d -d m t chút r i áp r ng : « Ph i. Chú i âu? H i chi v y? » Lê-v n-Ðó day
qua phía con Thu-Vân ng, a cái cây c m trong tay lên mà ch nó và h i Thi-Phi r ng :
- Ph i con nh con c a Ánh-Nguy t hay không?

9. - Ph i. Sao chú bi t nó?
- , bi t. Ch ng thím có nhà hay là i kh i?
- nhà.
Lê-v n-Ðó x c-x c i vô c a, Thi-Phi c ng quày-quã tr vô nhà.
-C m ã th c d y r i mà còn leo lên võng n m ráng. Ch ng anh ta nghe ti ng nói om-
sòm ngoài sân, anh ta m i l m-c m ng i d y. Anh ta v a ng d y b i u thì Lê-v n-Ðó ã
c vô t i nhà. Anh ta li n h i Lê-v n-Ðó r ng : « Anh i âu? Có chuy n chi hay không? »
Lê-v n-Ðó ng ngó ngay Ð -C m r i áp r ng :
- Tôi d i C n-Ð c, lên th m chú. Tôi là c u c a con Ánh-Nguy t.
- y hay sao? Anh ng i trên ván ây. Con Ánh-Nguy t nó m nh anh há?
- , m nh.
- Nó làm n khá hay không?
- Làm gi ng gì mà khá. Nó nghèo quá.
- Nó báo h i tôi quá! Nó m n tôi nuôi con nh nó m y n m nay, nó không tr cho tôi
t ng ti n làm tôi t n hao ph i mang nghèo. Tôi t n c m n c qu n áo ã nhi u,
mà con nh nó b t nh n, c au hoài, nay nh c u, mai nóng l nh, m t có ban, b a
kia ki t, v ch ng tôi ch y thu c ch n không bén t, t n ti n b c không bi t bao
nhiêu. Tôi b nó ó mà l n l n v ch ng tôi bán c h t ráo. Anh coi ó mà coi
trong nhà tôi bây gi tr ng l ng, có còn v t gì áng n m b y ti n ho c m t quan âu.
i trên Gia-Ð nh tôi khá l m tôi m i tr v quê quán ch , ch ng dè v ây tôi vì
th ng con Ánh-Nguy t mà gia tài tôi tiêu h t.
- Chú nuôi có m t con nh xíu mà t n hao gi ng gì t i h t gia tài l n?
- Thi t ch , ai nói ch i hay sao!
- Chú nuôi giùm con cho Ánh-Nguy t thì nó bi t n, ch không ph i quên. Ng t vì nó
nghèo mà nó l i th ng nh con nó quá, nên nó c y tôi lên n n-n v i chú mà r c
giùm con nó v cho nó. B n nghèo xin th ng nhau. Tôi ch c ngày nào nó làm n khá
thì nó không dám quên n hai ông bà âu.
- Ý! Ð c âu. L n ph i n m àng u, ch vu t uôi sao c. Vì con nh ó mà v
ch ng tôi tan nát. Ph i em ti n cho mà chu c tôi m i cho ch r c không v y sao
c.
- Nó nghèo kh t i nghi p quá. Chú bó bu c nó quá nh v y nó làm sao.
- Nó làm sao c nó làm ch . Nó nghèo mà nó còn báo h i v ch ng tôi mang nghèo
a ây, ai t i nghi p cho tôi?
- Nó ph i tr cho chú bao nhiêu ti n, chú m i cho b t con nh ?
- Không bi t. Anh tính l y. Nó có làm gi y h n-hòi, nó m n tôi nuôi con nh m i
tháng m t quan ti n. Ti n ó là ti n c m và ti n gi . Tôi nuôi 4 n m nay anh tính coi
là bao nhiêu. Còn ti n áo ti n qu n, ti n th y ti n thu c cho nó n a, c ng h t th y có
n ti n tr m ch ph i ít i gì hay sao.
- Cách vài n m nay con Ánh-Nguy t có c y m t ông già em lên tr cho chú c 10
quan.
- Ðâu có! H i nào? N m nay tôi có th y ông già nào âu.
- Tôi h i thi t chú v y ch bây gi chú òi bao nhiêu ti n?
-C m ng gãi u suy ngh m t h i r i nói r ng : « Thôi em cháu nó nghèo tôi không
làm g t nó. Bây gi nó tr cho tôi m t tr m quan mà thôi. »
Lê-v n-Ðó châu mày áp r ng :
- Nhi u quá.
- Nhi u sao? V y là tôi th ng nó l m ch . Anh tính th coi, ti n c m 4 n m là 48 quan,
ti n áo qu n ít nào c ng 30 quan, còn ti n thu c trên 50 quan n a, c ng h t th y g n
t tr m r i quan, mà tôi bi u tr có 100 quan, sao l i kêu là nhi u?
- Tôi nói thi t v i chú nh v y: Tôi c ng nghèo ch không giàu có gì, song tôi th y con
Ánh-Nguy t nó th ng nh con nó quá, tôi c m lòng không u, tôi m i i giùm cho

10. nó ây. V y nh chú có b ng lòng l y 50 quan ti n, thì tôi cho nó m n mà tr cho
chú, b ng không ch u thì thôi, ch chú òi nhi u quá ti n âu tôi tr cho chú .
- Không c. Ph i cho 100 quan, ch thi u m t quan tôi c ng không ch u.
Lê-v n-Ðó ng i l ng thinh m t h i r i nói r ng : « Ðâu chú kêu con nh ra ây cho tôi coi
t chút. » Ð -C m c t ti ng kêu con Thu-Vân om-sòm. Con Thu-Vân ngoài b i chu i
ch y vô, ng dáo dác. Lê-v n-Ðó ngó nó r i day l i nói v i Ð -C m r ng : « Chú nuôi nó
nh v y mà chú òi m c quá. » Ð -C m làm b không nghe, b i l i gh n tr u. Lê-v n-Ðó
i Thu-Vân r ng : « Cháu ch u i v i ông hay không? » Con Thu-Vân cúi u nói nh -nh
ng : « Ch u », mà hai hàng n c m t nó ch y r ng-r ng.
Lê-v n-Ðó li n day l i nói r ng : Tôi th y con nh tôi th ng quá. Thôi, tôi tr ph t cho
chú m t nén b c ây, ng tôi d t nó v cho r i. » Anh ta và nói và l n l ng l y ra m t nén
c mà trên gh . Ð -C m th y nén b c thì m ng nên chúm chím c i và nói r ng : « Anh
ngh ó mà coi, tôi nuôi 4 n m tr ng c c kh t n hao nhi u quá mà. Tr cho tôi m t nén b c
có nhi u âu. Thu-Vân, thôi con s a so n r i i v i ông nghe hôn con. »
Th -Phi nhà sau b c l n nói r ng :
- Mình cho chu c con Thu-Vân hay sao? Chu c bao nhiêu ó?
- t nén.
- Không c. Tôi nuôi nó m y n m nay ã m n tay m n ch n, nên tôi không b ng
lòng cho nó i. Tôi không có con, b i v y tôi th ng nó l m, tôi không ành r t nó
âu.
- Thôi mà! Mình ki m a khác mà nuôi, con n y xui l m. Ph n thì má nó nh nó, thôi
cho nó v má nó.
- Mình không bi t anh n y, mà mình làm b ng giao con Thu-Vân cho nh, r i sau con
Ánh-Nguy t nó lên nó òi con nó, mình m i li u làm sao?
- Anh n y là c u con Ánh-Nguy t mà.
- ! Không d !
Th -Phi nguých m t cái, r i b i ra nhà sau.
-C m bi u Thu-Vân l y qu n áo r i có i v i ông c u cho s m. Thu-Vân vô trong
bu ng l c l p-c p m t h i, l y ra m t cái áo c t c xì và rách tan nát. Lê-v n-Ðó h i nó b n
vô, l y nén b c a t i tay Ð -C m, r i t gi n m tay con Thu-Vân mà d t i.
-C m c m nén b c i ra sau, c i ng n-ngo n mà khoe v i v . Th -Phi tr n m t và nói
ng : « Nhi u l m hay sao mà m ng? Th ng cha ó coi b nó còn nhi u b c n a, không bi t
ch ng H i-Y n sai nó i chu c con Thu-Vân ó a. Ta ki m chuy n c n tr ng nó òi b c
a, mà c làm lanh theo cãi hoài. Gi i d ! »
-C m x m t châu mày, b i lên nhà trên r i leo lên võng n m a tòn-ten. Không
bi t anh ta suy ngh th nào, mà cách m t h i lâu, anh ta ng i d y i ra nhà sau a nén b c
cho v , r i ch y ra ng. Anh ta h i th m ng i g n có th y m t ng i m i d t con Thu-
Vân i ngang ó hay không. H nói m i th y d t nhau i xu ng. Ð -C m x n qu n t c theo,
xu ng t i lùm b n, th y Lê-v n-Ðó v i Thu-Vân ã ng i d i ghe r i, và ghe ng dang ra
mà i. Anh ta tay ngo t mi ng kêu r ng : « Anh i anh không c. Anh ph i em con nh tr
i cho tôi V tôi nó không ch u, nó r y quá. »
Lê-v n-Ðó không thèm tr l i, c chèo ghe mà i. Ð -C m i d c theo mé sông kêu hoài
mà ghe không ch u ghé, anh ta gi n nên ch i láp-dáp. Lê-v n-Ðó buông chèo, ch Ð -C m
mà m ng r ng : « M y là quân n c p, quen thói ng c-ng o hoài. Gi t m t nén b c r i
ch a hay sao, mà còn ào-ào n a h ? L p-l ng tao p nát u, ch không ph i ch i âu. »
Ch ng hi u Ð -C m th y b Lê-v n-Ðó h m-h mà s , hay là ngh mình n c p m t
nén b c ã nhi u r i, mà anh ta nghe Lê-v n-Ðó nói nh v y r i nín khe, ríu-ríu tr v , không
theo n a.
Lê-v n-Ðó v i ông sáu Th i r c c con Thu-vân thì c hai u m ng, nên theo nói
i con nh hoài ng cho nó quen. Ði n m t tr i n a bu i m i u ghe l i n u c m mà n.

11. Lê-v n-Ðó nhìn con Thu-Vân t -rõ, m i th y g ng m t nó gi ng h ch Tri-Huy n H i-Y n
còn c p m t v i mi ng thì l i gi ng Ánh-Nguy t.
Con Thu-Vân th y trái b n r ch lòng-thòng tr c m i ghe nó m i ra hái mà n ng m-
ngo m.
Ông sáu Th i vo g o r i, ng ng i nhúm l a mà n u c m. Lê-v n-Ðó l t l i g n d n
nh -nh ng cho con Thu-Vân hay Ánh-Nguy t ch t, mà c ng ng nh c t i tên Ánh-
Nguy t. Hai ng i bàn tính v i nhau coi bây gi ph i i âu mà cho yên ng nuôi con
Thu-Vân. Lê-v n-Ðó nói r ng tr v C n-Ð c mà s lâu ngày b chuy n, quan b t bu c,
thành ra công vi c d -l n a. V khi Ánh-Nguy t t t h i anh ta có h a v i nàng s h t lòng lo
ng nuôi d y d con Thu-Vân ng ngày sau nó tr nên ng i ph i. Bây gi anh ta thì d t
nát, mà ki m ch c t nhà , r i r c th y d y riêng nó ngh c ng b t ti n,chi b ng c o u d t
nhau i ki m m t c nh chùa yên t nh r i vô ó mà tu, làm nh v y mình có th nuôi con Thu-
Vân, mà nó c ng có s n ng i hay ch mà h c n a. Ông sáu Th i khen ph i. Lê-v n-Ðó tính
a ng v nhà, r i anh ta mua t chi c ghe mà i v i Thu-Vân. Ông sáu Th i quy t chí
không ch u lìa Lê-v n-Ðó, nên c nài-n xin cho ông theo mà tay ch n.
Lê-v n-Ðó th y ông già có lòng v i mình, không n ph rãy ng, nên b ng lòng cho ng
theo.
Hai ng i tính xong r i m i chèo ghe tr v C n-Ð c. Lê-v n-Ðó cho th ng Hi n m t
nén b c mà mua t chi c ghe. Ông sáu Th i l i cho nó cái nhà c a ông ng r ng tay mà i
cho yên. Th ng Hi n theo c t h i ng i âu, ng c nói i buôn bán, không ch u nói thi t.
c v a l n, Lê-v n-Ðó v i ông sáu Th i d t Thu-Vân xu ng ghe. Nh sào xô ghe ra
i, Ðó gay chèo lái, Th i gay chèo m i mà chèo ra vàm.
Con Thu-Vân ng i trong mui ngó ra, m t t i rói, mi ng chúm chím c i b nó hân-hoan,
ch không ph i u s u nh h i nhà Ð -C m n a.
*
* *

12. (17)
Trong quy n th ba chúng tôi có thu t truy n V ng-th -Hùng, là ng i tr ng ngh a
n tình, vì mu n ph chí anh hùng, nên lén v con i lên thành Gia-Ð nh mà giúp v i Lê-
n-Khôi. Chàng i r i thì v con n ng náu v i cha v là Ðàm-t -Ch n.
Khi chàng ra i thì con c a chàng là V ng-th -Ph ng m i c 6 tu i. V c a chàng
là Ðàm-kim-Di p, vì mu n tr ng chí cho ch ng, nên chàng ra tùng chinh nàng không n c n,
nh ng mà nàng i v i ch ng thì ngh a ã n ng mà tình l i sâu, b i v y Th -Hùng i r i thì
nàng th t-th o nh th ng êm ngày, mà nàng l i còn lo s t chút n a. Nàng bu n r u n
không bi t ngon, n m không ch u ng . Tuy nàng không au, song máu m t ngày m t m t, th t
t ngày m t tiêu, chàng i v a m i m t n m, mà nàng ã m xanh nh tàu lá.
Ðã bi t nàng không c tin ch ng thì nàng bu n, nh ng mà nàng nghe thành Gia-Ð nh
còn v ng thì nàng v n còn trông mong phu ph trùng-phùng. Ð n ch ng nàng hay binh tri u
ã h thành, quan tri u b t gi t h t th y t ng s trong thành, thì nàng h t c trông i n a
c, b i v y nàng nhu m b nh có m y ngày r i ch t.
ng-th -Ph ng m i lên 8 tu i, mà cha không có, r i m l i ch t n a; tuy v y mà
chàng không kh cho m y, vì có ông ngo i v i dì là Ðàm-kim Huê nuôi.
Ông Ðàm-t -Ch n tánh ý không hi p v i chàng r , b i v y b t c d ông ph i g con
mà ông không a. Nh ng mà khi tr c không a thì ông b ng, ch ông không nói ra. Ð n
ch ng Th -Hùng cãi ông, i ph s c v i Lê-v n-Khôi mà làm ngh ch tri u- ình, thì ông sanh
ghét, c m tuy t trong nhà không ai c nh c t i Th -Hùng n a, còn ng i quen bi t có h i
th m thì ông nói Th -Hùng ã ch t r i. Mà ghét c ng ch a h i cho m y, n khi con gái út
ông, là Kim-Di p ch t, ông th ng ti c r u bu n, ông sanh tâm thù oán n a, ông c t ng
trong trí r ng Th -Hùng gi t con ông.
Ông oán cha, mà ông l i th ng con.
Kim-Di p ch t r i, Th -Ph ng v i ông thì ông t ng-tiu nh tr ng m ng.
Vi c t m r a, cho n cho u ng, thì ông giao cho con gái l n c a ông là Kim-Huê coi,
nh ng mà t i ng thì ông b t Th -Ph ng ng v i ông, ch ông không cho ng v i ai h t. Có
êm ông nói chuy n i x a cho cháu nghe, có b a ông d t cháu i d o xóm.
Th -Ph ng g n-g i v i ông ngo i, l n l n r i trìu m n ông; s m mai ông ra v n tr ng
cây, chàng x n-b n ng sau l ng, bu i tr a ông ng i d a c a vót nang, chàng chà l t ng i
t bên; ông gi n, nói ông t c c i: ông bu n, hát om sòm ông gi i mu n.
i ngày ông nói chuy n v i Th -Ph ng, h có d p thì ông nói cha m Th -Ph ng u
ch t h t, l i h nói t i cha Th -Ph ng thì ông m ng nó là quân ph n-th n t c-t , nó là vô-
o bát-l ng r i ông l s c b t bình, coi b ông khinh b l m. Ông l i d n-dò ng i trong
nhà th nào không rõ, mà h t th y u ng ý v i ông, ai c ng nói cha m Th -Ph ng u
ch t h t, ai c ng khinh b Th -Hùng nh khinh b o-t c.
Th -Ph ng còn nh trong nhà n y t nhiên t p quen phong t c nhà n y, mà l i g n-g i
i nh ng ng i y t nhiên c m nhi m ý trí c a nhh ng ng i y, b i v y chàng l n khôn
n l n, r i trí não c a chàng c ng gi ng h ch trí não c a ông ngo i chàng, c ng khinh b cha;
tuy chàng không nói ra, song trong trí chàng t ng-t ng cha ng m t b c v i c ng-
p- ng.
Khi Th -Ph ng c 10 tu i, có ông nhiêu Khoa, ng i g c-gác âu không bi t t i
t nhà t i u xóm c a ông Ðàm-t -Ch n mà , ng m tr ng d y h c. Ng i trong xóm
ai có con c ng u cho n h c v n h c l v i ông nhiêu. Ông Ðàm-t -Ch n tuy c ng Th -
Ph ng, song ông mu n cho chàng theo o nho ng khác tánh n t v i cha, b i v y ông c ng
n nói v i ông nhiêu Khoa ng cho chàng th giáo.
Ông nhiêu Khoa là ng i h c r ng, ông ã thông su t các kinh các truy n, mà ông gi ng
sách câu nào bài nào ông c ng di n gi i ngh a lý rõ ràng, b i v y h c trò h c v i ông mau
thông l m. Ch ng nh ng là ng i g n mà thôi, th m chí nhà giàu ph khác huy n khác,

13. có nhi u ng i nghe lài ông d y mau hay, c ng cho con em c m ti n n nhà ông mà h c
a.
Th -Ph ng tuy mh , mà trí thông minh, tánh m n cán, b i v y chàng n n m bình-ng
(1846) thì ã thi u tú-tài.
Ông Ðàm-t -Ch n v i nàng Ðàm-kim-Huê m ng r vô cùng, c hai u mu n ki m n i
t mà c i v cho Th -Ph ng. Th -Ph ng u tú-tài r i mà ch a v a lòng, chàng mu n ôn
nhu n kinh s thêm ng sau gi t cho ng c -nh n r i có i ình thi. Chàng nh t nh
không ch u c i v , b i v y h ông ngo i v i dì nói t i vi c y thì chàng g t ngang, c nói
cho chàng lo l p công danh, ch ng nào công danh l p c r i chàng s lo b gia th t. Ban
ngày chàng t i nhà tr ng, ban êm v nhà thì chàng c rút trong bu ng riêng mà c
sách làm bài, có êm chàng th c t i canh t canh n m mà h c t p.
m m u-thân (1848) nh m n m T -Ð c nh niên, V ng-th -Ph ng ã c 21 tu i
i. Ngh vì n m sau s t i khoa thi, nên chàng càng gia công mà h c nhi u h n n a. Trong
lúc y trí chàng ch ng t ng vi c chi khác h n là v n sách kinh ngh a, ý chàng ch ng m vi c
chi khác h n là ông c ng ông nghè, b i v y ch ng nh ng là chàng ch ng ch u nói t i hôn
nh n mà thôi, mà c ng ch ng h ngh t i công sanh thành c a cha m .
n tháng 5, ông nhiêu Khoa ngh d y b n n m b a, ng ông i Nh t-T o mà th m bà
con. Các môn ai xa thì v th m nhà, ai g n thì nhà mà h c ôn. Ch ng h c-trò nghe
ông nhiêu tr v , thì m i t i mà h c l i.
Ông nhiêu gi ng sách n chi u, ông bèn cho h c trò ngh . V ng-th -Ph ng ôm sách
i v . Ông nhiêu i theo. Th -Ph ng th y th y i m t ng v i mình, bèn ng nép m t bên,
nh ng cho th y i tr c.
nhà ông nhiêu Khoa l i nhà Th -Ph ng, có p m t cái b t d a theo mé sông
cho ng i trong xóm i cho ti n. Hai bên mé b c m c r m-r p, nh ng mà chính gi a b có
t ng mòn tr ng tr n, l i ng i ta i th ng, nên t láng-l y. D c theo mé sông ch t
i có tr ng m t hàng d a, cây cao tàn r m mà bu ng l i sai n a.
Ông nhiêu và i và nói chuy n l là v i Th -Ph ng. Khi n kho ng tr ng, không nhà
a ai, m t bên thì thì sông, m t bên thì ru ng, mà phía bên sông l i có m t cây d a g c cong
vòng, gie trên m t n c, ông nhiêu m i ng l i r i ch m-ch ngó Th -Ph ng mà nói r ng:
- Cháu h c v i th y ã g n 10 n m nay, cháu có chuy n gì cháu c ng u nói v i th y
t th y. Th y l y làm l m t u2
n y, là thu nay th y ch ng h nghe cháu nh c
chuy n cha m cháu. T i sao v y? Cháu h c v n mà c ng có h c l , ph h sanh ngã,
u h túc ngã, ai ai ph m u sanh ngã cù lao d c báo thâm ân bi u nhiên võng c c,
cháu nh ai mà có hình-hài, cháu nh ai mà nên vai nên vóc, sao không nghe cháu
nh c n cha m v y?
- Th a th y, cha m cháu khu t h t, còn nh c n làm chi?
- Ai nói v i cháu r ng cha m cháu khu t h t?
- Th a cha cháu khu t h i nào cháu thi t không bi t, ch m cháu khu t h i cháu
c 8 tu i, vi c y cháu còn nh .
- Mà ai nói v i cháu r ng cha cháu khu t kìa?
- Th a ai c ng nói h t th y: ông ngo i cháu, dì cháu, n i nhà ai l i không nói.
- nói g t cháu.
- Th a g t làm chi? Cha cháu ch t thì nói ch t ch .
- Không có ch t âu. Còn s ng.
- Th a th y, sao th y bi t?
- Th y m i giáp m t v i cha cháu m y b a rày ây.
Th -Ph ng ch ng-h ng ng ngó ông nhiêu Khoa trân trân. Ông nhiêu c i và h i r ng:
- Th y nói nh v y cháu không tin hay sao?
Th -Ph ng ng l ng thinh. Ông nhiêu nói nghiêm ch nh r ng:
2
u

14. - Th y nói thi t, ch không ph i nói ch i v i cháu âu. Th y có m t ng i anh là
nhiêu To i m i n d y h c bên Nh t-T o t h i n m ngoái. M y b a rày th y
qua b n th m nh. Tình c cha cháu l i nhà nh ch i nên m i g p th y. Th y h i
th m tông tích v con, m i hay là cha c a cháu ch h i m i g p th y c ng không dè.
Cha cháu g ng m t gi ng h ch g ng m t cháu, song m t có th o cùng h t, còn
ch n trái có t t. Ông n m nay tu i ch ng b n l m n m m i r i ó. Ng i cao l n
m v , song coi b có b nh.
- Th y nói cháu ph i tin, nh ng mà chuy n n y cháu nghe k quá.
- Thu nay cháu không dè cha cháu còn s ng chút nào h t hay sao?
- Th a không dè chút nào h t.
- u v y thì ông ngo i cháu v i dì cháu có ý gì ó nên m i gi u cháu nói cha cháu
ch t ch gì!
- Th a, cháu không hi u. Mà ông ngo i cháu v i dì th ng cháu l m, có lý nào g t
cháu làm chi?
- Có l t i vi c nhà sao ó th y có bi t âu.
Th -Ph ng ng suy ngh m t h i r i m t bi n s c và nói r ng:
- , , th a th y, cháu hi u r i.
- Hi u sao ó?
- Cháu nh l i thu nay ai nói t i cha cháu thì ông ngo i cháu gi n l m, ông ngo i
cháu m ng là quân ph n-th n t c-t , vô o b t l ng. Th a th y, th y c ng nh cha
cháu, nên không l cháu không nói h t ý cho th y rõ. Có l t i ông ngo i cháu là
ng i giàu có, còn cha cháu tánh tình không t t, ông ngo i cháu s mang lây ti ng
u nên m i nói cha cháu ch t ch gì.
- Chuy n nhà c a cháu, th y không rõ. Còn hôm g p cha cháu ó th y h i th m s
qua r i àm lu n vi c i mà thôi, ch không l th y móc moi t i vi c riêng c a
ng i. Song m y l i cháu m i nói ó, th y ngh ch c là không trúng. Cháu nói có l
cha cháu tánh tình không t t. Th y xem t ng m o c a cha cháu, th y nghe cha
cháu ngh lu n vi c i, thì th y bi t cha cháu là ng i úng- n l m, ch không
ph i ng i qu y âu.
- u cha cháu là ng i úng- n, sao sanh cháu ra r i b cháu i, không nhìn cháu,
không nuôi d ng d y d cháu.
- Chuy n ó th y không hi u. Song th y bi t ch c cha cháu th ng cháu l m, vì ông
i th m s h c c a cháu, mà ông a n c m t.
Th -Ph ng ng ng n-ng coi b l n-x n trong trí l m. Ông nhiêu th y v y ông mu n
khuyên gi i cho Th -Ph ng b t lo nên nói r ng: i th y th y vi c k nên th y nói riêng cho
cháu nghe. V y cháu ph i kín mi ng, v nhà c ng ch ng nên nói i nói l i cho ông ngo i ho c
dì cháu hay làm chi. Vi c âu thôi b ó. Còn không m y tháng n a t i thi. V y cháu ph i
trí bình-t nh mà ôn nhu n kinh s , ch ng l p c công danh r i s hay.
Th -Ph ng th dài và th a r ng:
- Cháu nghe th y nói nãy gi trong lòng cháu b c-r c l m. N u cháu không tìm cho
ra m i b i-r i n y, thì cháu không th nào mà h c c. Th a th y, xin th y ngh l i
mà coi, làm con ch ng tr ng ai h n là tr ng cha. Thu nay con t ng cha cháu ch t
i, nên cháu không ý t i. Bây gi cháu bi t cha cháu còn s ng, mà cháu không
th y m t, thì làm sao cháu yên lòng c.
- Vi c âu còn ó, cháu thi u r i cháu s tìm m i manh mà nhìn cha, l i mu n gì
hay sao?
- Th a th y, cháu bu n quá.
- y! sao mà bu n? Cháu ng có bu n ch . Theo nh l i cháu nói ó, thì cha cháu
i cháu không g p nhau là t i duyên c nào ó, ch ph i t i cha cháu hay sao mà
cháu bu n.
- Vì t i nh v y ó, nên cháu m i bu n.

15. - Ph i th y dè nh v y, h i nãy th y không nói chuy n v i cháu.
- Th a th y, th y th ng cháu, th y vén m t cho cháu th y tr i xanh, thi t cháu i
n th y l m ch .
- Thôi cháu b chuy n ó i, trí r nh-rang mà h c. Vi c ó th ng-th ng r i th y
tìm m i giùm cho.
- i n th y.
- i r i. Thôi, cháu v i, k o nhà ông ch n c m.
Th -Ph ng ch p tay cúi u xá th y. Ông nhiêu khoan thai tr l i. Th -Ph ng l n b c
nhà, chàng châu mày cúi m t xu ng t, l m-l i i t i, không ngó c cây chi h t.
Ông Ðàm-t -Ch n th y tr i ã t i r i mà cháu i h c ch a v ông bèn ra ng d a c a
mà ngó ch ng. Cách ch ng bao lâu ông th y Th -Ph ng ngoài xâm-xâm i vô, ông bèn h i
ng: c b a nay sao v t i d v y? D p sách ri t3
i r i xu ng n c m, k o n ngu i
t.
Th -Ph ng và i vô nhà và áp r ng:
- Th a, ông n i, b a nay cháu không ói.
- ! Sao không ói? Ham h c n b n b u ng l n sao?
- Th a ông, h i tr a cháu có n bánh ng tr ng nên bây gi cháu không ói.
- Thôi, không n thì thôi. Nh t i có ói thì bi u b y tr nó d n cho mà n.
- .
Ông Ðàm-t -Ch n i xu ng nhà sau mà n c m. Th -Ph ng t m t th p èn, b ng vô
trong phòng riêng r i óng c a phòng l i. Chàng ng i x p b ng trên gi ng, tay ch ng c m,
t ngó èn mà suy ngh . Tr i chuy n m a n i gió th i lá cây chung quanh nha nghe .
Ng n èn b gió t t nên ngã l i nghiêng qua, làm cho bóng d i trong vách khi m khi t .
Th -Ph ng suy t i xét lui, ch ng hi u vì c nào ông ngo i mình nói cha mình ch t mà
th y mình nói cha mình s ng, ch ng hi u vì lý gì ông mình nói cha mình là b t l ng vô
o mà th y mình l i khen cha mình là ng i úng- n h n hòi. Mà n u cha mình còn s ng,
thì sao thu nay không nuôi d ng mình, l i b mình cho ông ngo i. Hay là t i ông mình
giành, nên cha mình m i cho ông ngo i nuôi?
Ví d u có nh ng cho ông ngo i nuôi i n a, thì c ng t i lui mà th m nom, ch sao l i
bi t t h i mình còn nh cho t i bây gi . Con có ph n s làm con, mà cha c ng có ph n s
làm cha. Con b cha thì con mang t i b t hi u, còn cha sanh con ra mà cha b con, không
ng nuôi, không d y d , há cha không có t i v i tr i t hay sao?
Có bao nhiêu ó mà Th -Ph ng b i r i trong lòng không bi t li u l nào. Ðêm y chàng
không n c m, mà h c không c l i ng c ng không c. Ð n khuya chàng nghe ông
ngo i th c d y u ng n c trà ngoài, chàng mu n ra mà h i th coi t i c nào ông không a
cha, mà cha c ng không nhìn mình. Chàng mu n ra h i r i chàng gi t mình n u ông không
gi u vi c n y v i mình, thì t ngày mình l n khôn ông ã nói r i, ch i chi t i mình h i
ông m i nói, b i v y có h i c ng không ích. Mà n u không h i ng i trong thân thì bi t h i ai?
Thôi ông ngo i có gi u thì mình s h i cha. Th nào c ng ph i i tìm cha m t l n m i c.
Th -Ph ng nh t nh r i, qua ngày sau n tr ng gi vui nh th ng, th a lúc th y
nh ng i m t mình m i h i th m ch c ch cha chàng , h i coi nhà c a th nào. Ông nhiêu
tình c nên ch thi t, ông không d u Th -Ph ng . trong trí.
Cách vài b a, Th -Ph ng t v i ông ngo i và dì r ng có m t ng i b n h c B n-
Tranh v th m nhà m i chàng i theo ch i vài b a cho bi t nhà nên chàng xin phép ng i
i b n.
Ông Ðàm-t -Ch n không dè cháu có ý riêng, ông li n thu n tình cho i, bi u Kim-Huê
a cho cháu 5 quan ti n làm hành lý và d y b n d n ghe cho cháu i ch i, Th -Ph ng nói
ng có s n ghe c a nhà ng i b n qua r c nên không cho ghe nhà a, ch l y 5 quan ti n
mà thôi.
3
mau, nhanh, l

16. Th -Ph ng thay áo i qu n, t gi ông v i dì r i xách ti n ra i. Ông Ðàm-t -Ch n
ng cháu, không ành cho nó i m t mình, nên ông kêu m t a b n nh tên Son mà d y
nó theo h u h cháu. Th -Ph ng cãn không c, nên b t t d ph i xho th ng Son i theo.
Chàng ra kh i xóm r i, chàng bèn m n m t chi c ghe l n mà i qua Nh t-T o.
*
* *
Lúc n a chi u tr i chuy n m a kéo mây en k t, th i gió ào-ào. V ng-Th -Hùng ng i
a c a ngó ra sân th y con gà c ng b i gi a ng tr u, uôi gi ph t-ph , r i l i nghe
sau v n, hàng tre b gió qu t nên ti ng kêu trèo-tr o.
Nhà c a V ng-th -Hùng d a mé r ch Nh t-T o, c t cheo-leo phía cu i xóm, b i v y
ch có m t cái nhà bà t Tung g n mà thôi. Ti ng kêu cái nhà, ch k thi t là cái chòi, b i vì
nhà gì mà c ng h t th y có 3 hàng c t, m i hàng m có 3 cây, l i cây nào cây n y y4
ngoe
nh ng u. Trong nhà không có v t chi h t, chính gi a có b t m t cái chõng tre, bên nây
gi ng m t cái võng lác còn bên kia có d m ba ông táo át mà thôi. Ðã v y mà nóc nhà thì
tr ng l ng, khi d t m a, khi d i n ng, mái nhà thì th p x n, vô ph i khòm l ng, ra ph i cúi
u.
Tuy v y mà sau hè có tr ng ít b i chu i x -r , d i sông có bu c chi c xu ng nh nh .
Ðã bi t Th -Hùng không hay s n sóc v n chu i, nh ng mà anh ta x a nay dùng chi c xu ng
mà i, khi thì i tr 5
tôm, khi thì i câu cá, r i em n m y xóm ông i g o dùng mà
nh t.
ng-th -Hùng ng i ch m h m d a c a ngó ra sân m t h i r i chàng ng d y i cà
nh c l i b p mà x i n i c m. Chàng v a mu n tr l i cái chõng mà ng i, th y V ng-th -
Ph ng ngài sân xâm-xâm i vô, sau l ng l i có m t a tùy tùng nh nh , Th -Hùng l y làm
, không hi u con tìm n nhà có vi c chi nên ng i ngó trân trân.
Th -Ph ng cúi u chun vô nhà, Th -Hùng ng i trên chõng thì ngó s ng và h i tr ng
ng: Không bi t nhà n y c a ai v y há?
Th -Hùng d d m t chút r i cúi m t áp nh nh r ng: Nhà c a cha, con n ây chi
y?
Th -Ph ng ngó cha không nháy m t và nói r ng: u v y thì tôi i trúng r . Chàng
li n day l i th y th ng Son còn ng ngoài c a bèn nói v i nó r ng: Thôi, m y xu ng d i
ghe mà ch i, bi u hai ng i chèo h n u c m n i.
Th ng Son i r i, Th -Ph ng m i b c t i ng d a u cái chõng r i ngó ngay Th -
Hùng mà h i r ng:
- Té ra cha tôi ây hay sao?
- Ph i. Ai bi u con qua ây?
- Không có ai bi u h t, con lén con i.
Th -Hùng nghe nói nh v y thì châu mày ngó Th -Ph ng mà l ng thinh không nói n a.
Cách m t h i r i chàng t ng h ng mà h i d u dàng r ng:
- Con lén i tìm cha chi v y?
- Th a, con có m t vi c riêng con mu n h i cha, nên con m i i tìm n ây.
- Sao x a nay con không tìm, bây gi con tìm làm chi?
- Th a cha, x a nay con không dè cha còn s ng; t nh chí l n con t ng con m côi
cha m h t th y. Cách m y b a rày con nh th y c a con, là ông nhiêu Khoa, nói
cha còn s ng, ng có g p cha, ng ch ch cha , nên con m i bi t mà tìm n ây.
- Ông nhiêu thèo-l o quá!
- Th a cha, cha trách th y con nh v y sao ph i. Th y con nói cho con bi t ó là làm
n cho con ch .
4
cong
5
t cách b t cá tôm

17. - Báo h i con, ch làm n n i gì!
- Thi t ó ch ! Ông nói r i m y b a rày con n h c không c n a. Tuy v y mà con
mang n ng l m, nh có ng nói con m i hay con còn m t ông cha, b ng không thì
con c t ng cha m u ch t h t, con có cha mà không ch u nhìn, thì con mang l i
i tr i t l m.
- Con nhìn cha thì h i cho con ch có ích chi âu mà nhìn.
- Con nhìn cha mà sao l i g i r ng h i?
- Con không c n g n h i làm chi. Cha mu n cho con ng có nhìn bi t cha. Con làm
nh v y là con tr n hi u a.
- Th a cha, sao v y? Con không nhìn cha mà sao g i r ng tr n hi u?
- Con ng có h i n a. Con nghe l i cha, con i v i, r i c t ng cha ã ch t nh
a nay ó v y, y là có hi u v i cha l m.
- Th a, không c. Cha nói nh v y thì con không v c âu. Nay con ã khôn
n r i, còn cha thì ã già y u mà t t nguy n n a. Theo ph n làm con c a con, thì
con ph i nuôi d ng cha, n u con không làm nh v y, d u con h c thi u t i tr ng-
nguyên, d u con giàu có nh Th ch-Sùng i n a, con c ng không áng làm ng i.
Ðã v y mà con còn nhi u vi c c n a, con mu n h i cha, nên con ph i t i ây.
- Con còn mu n h i vi c chi?
- Th a, con mu n h i coi vì c nào cha còn s ng mà n i nhà ông ngo i con thu nay
u nói v i con r ng cha ã ch t r i? T i sao v y?
- Ðó c ng có duyên c , song con không c n ph i bi t làm chi.
- Con c n ph i bi t l m ch . Thu nay thiên h nói cha ã ch t r i mà cha còn s ng
nh n ây, n u v y thì h nói m c a con ch t con ch c m c a con c ng còn s ng
a, ph i v y hay không cha?
Th -Hùng nãy gi bu n l m, bây gi l i nghe con h i t i m nó n a, thì càng thêm bu n,
i v y chàng a n c m t và áp r ng:
- c a con ã ch t thi t.
- u m con ch t thi t thì thôi, con không dám h i t i vi c ó n a. Bây gi cha còn
ng, con may m n c g p cha, v y con xin h i cha m t u n y n a: cha có công
sanh con ra, mà sao cha không th ng con, cha không d ng-nuôi d y-d con, cha
i b cho ông ngo i, r i thu nay cha không thèm lui t i mà th m con, n bây gi
cha còn bi u con ng nhìn cha n a? Th a cha, xin cho con bi t coi h i nh con làm
u chi l i v i cha, ho c t i con mà cha kh n kh l m hay sao nên cha phi n, n
i cha b con nh v y?
Th -Hùng nãy gi tuy bu n, song còn nói i nói l i c. Ð n ch ng chàng nghe con
i t i s ó, chàng ngh n c ng c , không có l i chi mà áp, nên chàng ng d y b i ra
ngoài c a.
Tr i m a ào t i, gi t l p-b p trên mái nhà, sân c n i bùn, n c ng l p x p m y
kho ng th p. Th -Ph ng li c dòm, thì th y Th -Hùng ng ngó tr i m a mà hai hàng n c
t ch y d c xu ng d i hai gò má. Chàng lén b c s t l i vài b c ng nhìn xem m t cha
cho t ng t n. Ng i cao l n, mi ng r ng môi dày, vai ngang, mày r m, c p m t có tinh th n,
mà gò má bên t l i có m t cái th o r t l n, b i v y g ng m t thì coi không th y v ác, mà vì
mang cái th o nên d t ng là ng i hung. Chàng nhìn cha r i ngó kh p trong chòi, n a bu n
tình, n a bu n v c nh, nên c m xúc trong lòng, chàng ng khoanh tay mà th ra.
Th -Hùng ng ngó tr i m a mà suy ngh m t h i lâu r i tr vô ng i trên cái chõng,
không thèm lau n c m t, l i ngó ngay Th -Ph ng mà áp r ng: Bình sanh cha không quen
thói có l i r i cho ng i khác. Nh ng mà trong vi c n y cha khuyên con ng có h i chi
t, con c tin ch c r ng cha là m t ng i ngay th ng, con kêu cha b ng cha ch ng h th n
chi âu. Tình c a cha i v i con th nào, có l ngày sau cha ch t r i con s bi t. Mà n m nay
trong mình cha y u l m, cha li u ch c không còn s ng bao lâu n a âu, nên con ch ng v i
cho mà h i.

18. Th -Ph ng c ng ngó ngay cha mà nói r ng: u cha là ng i ph i hay là ng i qu y,
cha c ng là ng t o-hoá c a con, con c ng ph i kính tr ng cha, nên con không c n h i t i
vi c ó. Con quy t mu n bi t m t u n y là mu n bi t coi vì c nào cha sanh con ra mà cha
không th ng, ã b cho ông ngo i nuôi, r i thu nay l i không thèm lui t i mà h i th m.
Th -Hùng châu mày ngó xu ng, n c m t t trên v t áo t h t. Chàng nói nh -nh
ng: Con ch nên t ng r ng cha không th ng con. Cha th ng con l m, cái tình c a cha
th ng con cha dám ch c không thua ai âu. Con nên bi t r ng vì cha th ng con nên cha
ph i xa lánh con, vì cha th ng con nên cha th m con mà cha ph i gi u, không dám cho con
bi t. Thu nay cha i th m con hoài, ch ng vài ba tháng cha i th m m t l n, mà m i l n
th m thì cha u xu ng d a bên ng con i h c, r i ng i d i xu ng lén ngó con mà thôi,
ch không dám nói ti ng chi, ho c làm u chi cho con bi t. V y con ng có t ng cha
không th ng con.
Th -Ph ng nghe cha nói nh v y thì ch ng-h ng, ng ngó cha trân trân và suy ngh
riêng m t h i r i nói r ng:
- Té ra ng i d i chi c xu ng hay u d a g c cây d a qu n ra ngoài sông ó là
cha hay sao?
- Ph i.
- Cha có nói con m i nh . Lâu lâu con có th y m t chi c xu ng u ch ó m t l n,
mà ng i ng i d i xu ng th ng i cái nón s p-s p che khu t h t n a cái m t,
i v y con không th y cho rõ mà nh c.
- Cha không mu n cho con th y rõ m t cha.
- Th a cha, t i sao v y? T i sao cha th ng nh con, cha i th m con, mà không dám
th m chán ch ng, l i th m núp lén nh v y?
- i cha th ng con quá, nên ph i làm nh v y ó.
Th -Ph ng ng ng m-ngh , s c m t coi còn bu n h n h i m i b c vô n a, chàng i
i ng d a cây c t, g n m t bên Th -Hùng và nói r ng:
- Th a cha, cha không ch u nói rõ cho con hi u, cha c nói mí-mí6
hoài, con càng
bu n b c khó ch u h n n a. Xin cha nói vi c nhà cho con hi u. Con ã khôn l n r i,
con ã trí mà phân qu y ph i, ch ph i con còn nh d i chi hay sao mà cha ng i.
Có ph i là t i ông ngo i v i cha không thu n v i nhau, nên cha gi n cha không ch u
i lui n a hay không?
- Chuy n ó con không nên bi t làm chi. Con ph i th ng ông ngo i con cho nhi u,
vì con nh ông ngo i nuôi con m i nên vai nên vóc, con m i h c thi u Tú-Tài.
Con ph i kính tr ng ông ngo i, ch ng có nghi-ng i7
r i b c ông mà manh l i.
Cha nói con ph i nghe l i. Cha xin con m t u n y, là con ng t ng cha là ng i
qu y, b y nhiêu ó thì r i.
- Th a cha, không c. Con mu n hi u cho rõ vi c nhà, nên cha không ch u nói thì
con luôn theo ây v i cha, con không r i cha n a.
- Cha nghe nói qua sang n m con i thi, v y con ph i trí thong-th mà h c, ch ng
nên lo vi c chi khác h n là vi c èn sách.
- u cha không ch u nói thì con không th nào h c n a c.
- Con mu n bi t thì ch ch ng nào cha ch t r i con s bi t, không mu n gì âu.
- u cha ch t r i con m i bi t thì mu n l m ch , ch ng ó m i bi t thì có ích chi
âu. Ch ng d u gì cha làm chi, t ngày con nghe th y con nói g p cha thì con l
ng- ng nh a không h n, ngày nh êm con t quy t ph i i tìm cho c cha
mà h i coi vì c nào cha sanh con c, mà không d ng nuôi d y d c. Nãy
gi con nói chuy n v i cha thì con ã bi t không ph i cha không th ng con, con ã
hi u cha không ph i là ng i qu y. Con tuy còn nh tu i, nh ng mà con có c sách
ít nhi u. Ví d u vi c x a mà có cái chi bu n th m cho m y i n a, h cha t thi t v i
6
nói bên l không vô
7
ng

19. con thì con ch ng nao núng chi âu mà cha ng i, ch con ã bi t m t ph n r i, mà
cha còn gi u n a, thì con làm sao c yên lòng mà h c.
Th -Hùng day qua ngó con, r i ngó ra ngoài sân. M a ã t nh r i mà tr i ã g n t i.
i r ch bìm-b p kêu inh- i, tr c c a c p sóc nh y om-xom. Th -Hùng n-dùng8
m t h i
i nói r ng: n n c n y còn gi u-gi m mà chi n a. Tr c hay sau c ng ph i nói. Thôi thà
nói ph t cho r i ch bi t ngày ch t có c g p nhau n a hay không. Con mu n hi u vi c
a, thì con ng i ó, cha nói h t cho con nghe .
Th -Hùng v n m t u thu c r i i l i b p l a t mà hút. Ch ng chàng tr l i th y
con ng x n-b n d a cây c t, bèn bi u con lên cái chõng mà ng i, còn chàng thì i th ng l i
võng r i ng i lên võng nhún mình mà a.
Ch ng th y Th -Ph ng ng i r i. Th -Hùng m i nói r ng: i cha còn nh , ông n i bà
i con khu t s m, cha bu n r u nên b i x n y x kia mà k t b n v i nh ng tay ngh a s
anh hùng. Nh cha bi t võ-ngh chút nh nên i n âu c ng có ng i tr ng h u. N m n
c a con i cúng chùa v d c ng b n c p b t. Cha i tình c may cha g p, nên c u
c a con kh i tay k qu y r i a v t i nhà. M c a con cám ngh a cha c u nguy, nên
th m nguy n k t tóc tr m n m v i cha, song không t tình riêng cho ai bi t. Vì ôm p tình y
trong lòng lâu ngày nên sanh b nh. Dì hai c a con lo nuôi au, ch em nói chuy n v i nhau,
i m con m i t thi t tâm s . Dì c a con hay vi c y m i khuyên ông ngo i con g m con
cho cha. Ông ngo i con ban u nói cha là quân bình-b ng nên không ch u g , n ch ng
th y m c a con b nh m t ngày m t n ng, s làm b c m c a con r u bu n mà ch t i, nên
i cho ng i tìm cha m i n nhà mà nói chuy n hôn nh n. Cha v n bi t, chí c a cha
ch t v i vi c ngh a, ch không ph i vui thú thê-noa9
, b i v y cha c t hoài, s có v r i
làm bu n cho v nên cha không dám ch u. Ông ngo i con nói thi t r ng m c a con vì cha mà
nhu m b nh, n u cha không ng thì m c a con r u ch c ph i ch t, v y h cha ng, y là c u
giùm m ng c a m con. Cha nghe nói nh v y cha ng lòng, nên b t c d cha ph i ng
ng mà c u m c a con. Nh c t i vi c x a cha bu n l m. M c a con thi t là m t ng i hi n
c, áng kính áng tr ng l m. Nh ng mà cha ti c vì tánh c a cha h h i ã quen r i, ch ng
i m c a con r i, m con vui v h t b nh, thì cha không nhà v i ông ngo i con, cha c i
giao du v i chúng b n hoài. Tuy v y mà m c a con ch ng có m t ti ng chi phi n cha, vì
mu n tr ng chí cho ch ng, nên cha làm vi c gì c ng không ng n c n. Ð n n m quí-t , khi y
con ã c n m sáu tu i r i, trên Gia-Ð nh có ông Lê-v n-Khôi vì mu n r a h n cho quan
-quân Lê i-nh n, nên kéo c c l p, chiêu ngh a binh mà ch ng c v i tri u- ình. T
nh chí l n cha nuôi ch ngh a trong lòng, d u g p ti u ngh a cha c ng không n ngó ng ,
hu ng chi là i ngh a, b i v y cha tr v nói cho ông ngo i và m c a con hay ng cha i.
Ông ngo i con là ng i ch n ch t thi t thà, bình sanh c lo làm giàu, ch không ch u vi c
khác. Tánh ý c a cha không gi ng v i tánh ý c a ông ngo i con, b i v y th y cha không lo
làm ru ng hay là l p v n nh ông thì ông ã không a r i, mà ch ng nghe cha tính lên Gia-
nh mà giúp v i ông Lê-v n-Khôi n a, thì ông l i càng thêm ghét. T i nghi p m c a con
quá, nh c t i ây cha ngh cha th ng m c a con vô cùng. Cha nói chuy n i Gia-Ð nh, thì
c a con vui nh th ng, không c n m t ti ng nào h t. Vì cha không mu n cho m con
bu n, nên t i l i trong lúc m con c a con ng ng mê, cha lén m c a ra i
Th -Hùng nói t i ây, chàng nh th ng v nên n c m t tuôn r i, cu ng h ng ngh n
ng, chàng nói không c n a. Th -Ph ng nghe chuy n x a ã c m ng, mà th y cha nh
y n a, chàng d n không c, nên chàng c ng ng i mà khóc. Tr i ã g n t i mò. Th -
Hùng khóc m t h i r i l n i ki m th p èn em l i b p th i l a lên ng n mà t. Chàng
th p èn trên chõng, v n m t u thu c n a mà hút r i c ng leo lên võng ng i mà nói ti p
ng: Vì tr i khi n ng i ph i còn b ép, mà c ng vì qu b t n ng ch chúng, b i v y trót 3
m tr ng cha v i các ngh a s c c nh c h t s c mà không c thành công. Thành Gia-
nh b h , cha t xông h u t mà phá vây, cha b th ng r t n ng, t ng ã vong m ng r i.
8
dùng d ng
9
con

20. Cái m t cha có th o, cái ch n cha bây gi còn i cà nh c, y là b i cha b th ng tr n ó. Ch
chi h i ó gi c gi t cha ch t ph t i, thì mát thân cha bi t ch ng nào! Tr i khi n cha còn s ng
làm chi mà cha ph i ch u áo-não nh v y. Cha mang b nh tr v nhà ông ngo i con, thì m
a con m i ch t tr c m y b a. Ðau n ch a! Ông ngo i con m t là nói t i cha nên m con
bu n r u m i ch t, hai là s cha lân-la quan h nói ng lõa v i quân ng y h b t, b i v y
ông ngo i c xô i cha, không cho cha vô nhà. Cha xin lãnh con cha nuôi. Ông ngo i con
nói r ng cha mu n b t con thì ông giao, nh ng mà h b t r i thì em i luôn, ông không nhìn
bi t t i n a, ch ng ông mãn ph n con c ng không c n gia tài. Còn nh cho ông nuôi
thì ông cho n h c, ngày sau ông tr n gia tài cho con. Cha th ng con mà nghe ông ngo i
giao k t nh v y cha không bi t li u làm sao. Cha m i xin cho cha suy ngh m t vài ngày
i cha s tr l i. Cha ngh ph n cha nhà c a không có, c m ti n c ng không, mà cha l i mang
t manh b nh, không bi t ch t s ng b a nào, n u nh n con v mà nuôi thì thân con ã c c
kh , mà cha c ng không có s c mà cho con n h c ng l p công danh v i i c. Vì cha
th ng con, cha mu n cho con lúc nh c sung-s ng t n thân, ch ng l n s n có gia tài mà
ng, b i v y cha ph i c t ru t c a cha, cha ph i nh ng con l i cho ông ngo i con nuôi.
Qua ngày sau cha n tr l i, xin con l i cho ông ngo i con nuôi. Ông ngo i con g t-gao
quá, ông th y cha y u th ông bu c cha nh v y: n u con cho ông nuôi thì t h u cha
không c t i nhà ông n a, d u g p con i ngoài ng cha c ng không c phép nhìn con.
Cha n n n xin cho cha lâu lâu t i th m con m t lát. Ông nh t nh c m tuy t không cho nhìn
bi t n con. Cha n n-n quá ông m i ch u cho u n y, là ngày nào cha ch t, thì ông s cho
con n mà ch u tang. Ngh vì th ng con thì ph i làm cho con nên, ch không l làm cho
con h , b i v y cha ph i bóp b ng d n lòng mà ng ch u, thà là cha vì con mà áo-não, ch
cha không n làm cho con ph i vì cha mà h ti n b n cùng. B i t i nh v y, nên m i m y
m nay cha núp lén mà th m, ch không dám ch ng m t, còn ông ngo i con s con i tìm
cha, nên ông nói d i v i con r ng cha ã ch t r i.
Th -Hùng nói v a d t l i thì Th -Ph ng ch y l i ôm cha mà khóc. Th -Hùng nói c
tâm s cho con nghe thì trong lòng ph i ph i, nên mi ng chúm-chím c i, mà hai hàng n c
t nh gi t. Cha con khóc v i nhau m t h i r i Th -Hùng nh l i mình ch a n c m nên l t
t t l a n ng ít con khô cá s c mà d n c m n v i con. Cha con tuy m i hi p nhau, mà
tình dan-díu coi ch ng khác nào nh chung m t nhà t nh t i l n.
Ðêm y cha con n m chung m t chõng mà nói chuy n v i nhau. Th -Ph ng bi t c
tâm chí c a cha, hi u c tâm s c a cha, thì kính ph c h t s c, quy t luôn n i ây mà
nuôi d ng cha, không ch u tr v nhà ông ngo i n a. Th -Hùng khuyên gi i con, bi u tr v ,
i vì n u b c ông ngo i, ông gi n ông t , thì ngày sau m t n gia tài. Th -Ph ng áp r ng:
Cha t ng gia tài ó quí cho b ng cha hay sao. Con không màng âu. Th em 10 cái gia tài
nh v y mà i cha, coi con có thèm hay không mà!
Th -Hùng th y con tr ng ngh a khinh tài, thì chàng l y làm m ng, nh ng mà chàng s
th t c v i cha v , l i c ng vì chàng th ng con, c lo cho thân con ngày sau, nên chàng c
theo khuyên con khuya ph i d y mà v , b i vì còn ch ng bao lâu n a t i khoa thi, nên ph i v
mà lo ôn nhu n kinh s . Ðã v y mà ông ngo i có công nuôi d ng t nh chí l n, n y c ng
tr ng nh n sanh thành, b i v y không nên b c ông.
Th -Ph ng d -d không ch u v . Th -Hùng nói rút r ng: Vi c gia tài, con c n hay là
không c n c ng ch ng quan h chi l m. Ng t vì có l i h a c a cha, nên ông ngo i con m i
nuôi con cho t i ngày nay, con ã khôn l n r i, l i thi u Tú-Tài r i n a. N u bây gi con b
ông ngo i mà theo cha, chi cho kh i ông nói cha th y con nên vai nên vóc, con ã có chút
công danh r i, nên cha d d con. Thu nay cha nghèo, song ch ng h mang ti ng chi h t.
Nay con ành vì cái tình th ng cha, mà làm nh danh cha hay sao?
Th -Ph ng nghe t i cái lý-thuy t y, chàng m i ch u v ng l i cha, nh ng mà chàng b n-
n hoài, c n n ná cho t i chi u b a sau chàng m i ch u v .
Tr c khi Th -Ph ng xu ng ghe, thì Th -Hùng d n r ng: Con v ráng lo n h c ng
p công danh v i ng i ta, con ng có nh n chuy n cha nói v i con ó làm chi. Con

21. ng ng có lui t i mà th m cha n a. N u cha có b nh cha s cho con hay, mà h con hay thì
xin phép ông ngo i mà i cho minh-b ch. Cha c có m t u n y, là ngày nào cha h p h i,
con cho cha th y m t con m t chút r i s nh m m t.
Th -Ph ng cúi u và khóc và bái bi t cha mà v .
*
* *

22. (18)
ng-th -Ph ng tr v n nhà, trong lòng tuy bu n th m nh ng mà ngoài m t làm
vui nh th ng. Vì chàng ã có d n tr c th ng Son, nên nó c ng gi u giùm, trong nhà ai h i
i âu, thì nó c nói i theo c u qua B n-Tranh, ch không nói i Nh t-T o.
Ông Ðàm-t -Ch n tình c t ng cháu thi t i ch i, nên ông c ng ch ng g n h i cho l m.
Th -Ph ng i h c t i ngày, h v n nhà n ba h t c m r i thì rút vào trong th phòng
không nói chuy n v i ông ngo i nh khi tr c n a. Ông T -Ch n t ng cháu lo ôn nhu n
kinh s ng ch ngày thi, nên ông c ng không nghi ng i chi h t.
t b a n th a lúc ông nhiêu Khoa r nh-rang, Th -Ph ng m i h i th m c n nguyên
gi c Khôi và h i th m tài l c t ng s làm ng y. Ông nhiêu Khoa bèn t thi t u uôi các
vi c cho Th -Ph ng nghe, nh n d p y ông l i khen ng i tài chánh tr c a quan T -quân, khen
trí dõng c a Lê-v n-Khôi và khen s can- m c a t ng s b vây trong thành Gia-Ð nh.
Th -Ph ng hi u rõ vi c y l i càng kính ph c cha nhi u h n n a. Ban êm chong èn
y sách ra c, chàng c ng i ngó ng n èn mà t ng cha hoài. Chàng th ng cha tr c vì
ngh a mà ph i mang t t b nh tr n i, r i sau l i vì con mà ph i ch u n au h ng b a, b i
y h nh t i cha thì chàng a n c m t; có khi chàng mu n d p h t vi c h c hành, theo
cha mà nuôi d ng, cho cha h t c c- kh , b t s u th m qu nh-hiu. Chàng mu n nh v y mà
chàng l i nh nh ng l i cha d n, b i v y chàng s trái ý cha nên chàng không dám b h c.
a r m tháng 8 lúc g n t i khi Th -Ph ng t th y c p sách i v nhà r i thì ông nhiêu
Khoa ti p c m t b c th c a ông nhiêu To i Nh t-T o g i lên nói r ng V ng-th -
Hùng au n ng, s e qua không kh i, và c y ông nhiêu Khoa nói giùm l i cho V ng-th -
Ph ng hay. Ông nhiêu Khoa l t t sai m t a h c-trò nh c m b c th l i nhà ông Ðàm-t -
Ch n mà trao cho Th -Ph ng.
i thay b a y Th -Ph ng i h c v g p s p b n trong nhà ng d n ghe i câu theo
mé sông. Chàng h c ã m t trí mà l i th y tr i t t b i v y chàng n m t chén c m r i i theo
ghe câu ng h ng tr ng trong gió mát mà gi i trí m t vài canh.
Ghe câu m i lui m t lát thì a h c-trò em th t i. Ông Ðàm-t -Ch n h i th m m i rõ
i vi c r i ông xin lãnh b c th , ông nói d i r ng Th -Ph ng i ch i sau v n, m t lát
tr vô ông s trao l i, Ð a h c-trò tr v , v a m i b c ra kh i c a thì ông T -Ch n qu u
t châu mày nói l m-b m r ng: Quân kh n ki p m y n m nay t ng âu nó ã ch t r i, té
ra còn s ng. Ta ã có giao r i, còn nh n nhe chi n a. Th ó ch t âu thì ch t ph t cho
nh, s ng thêm báo i ch có ích gì.
Cách ã g n 15 n m mà ông T -Ch n c ng ch a h t ghét Th -Hùng. Ông c m b c th
trong tay r i leo lên võng mà n m. Ông suy t i ngh lui m t h i r i ông nh t nh gi u b c
th , không cho Th -Ph ng hay.
i n a canh hai Th -Ph ng i câu v . Ông Ðàm-t -Ch n còn th c, ông ra m c a cho
Th -Ph ng vô, mà không nói chuy n Th -Hùng au. Th -Ph ng i ng , mà ch ng hi u vì c
nào trong lòng b t r t, trong trí b ng-khuân, b i v y n m thao th c hoài ng không c.
Chàng gi n nên ng i d y t èn l y sách ra mà c cho t i sáng. B a sau Th -Ph ng s a
so n ôm sách i l i tr ng. Ông T -Ch n s cháu l i ó ông nhiêu Khoa nói l u vi c, nên ông
n l i, bi u nhà i òi lúa giùm cho ông. Th -Ph ng không ch u nhà, chàng nói r ng
chàng m i làm m t bài phú chàng em trình cho th y xem.
Ông T -Ch n li u c n không c, mà ngh bây gi cho ng i i d n tr c ông nhiêu
Khoa c ng không ti n, b i v y ông bi u Th -Ph ng nhà cho ông nói chuy n riêng m t chút
i s i. Th -Ph ng sách trên ván ng ngó ông ngo i trân-trân, có ý i coi ông nói vi c
gì. Ông T -Ch n l ng thinh m t h i r i ông t ng-h ng hai ba ti ng và nói r ng:
- Thu nay ông nói v i cháu r ng cha m cháu ch t h t, y là vì cha cháu là a b t
ti u, ông không mu n cho cháu nhìn nên ông nói nh v y, ch thi t cha cháu còn
ng.
- Vi c y cháu bi t.

23. Ông T -Ch n ch ng h ng, l m t ngó th -Ph ng r i h i r ng: Ai nói v i cháu?
Th -Ph ng c ng ngó ngay ông mà áp r ng: nhiên cháu bi t. Cha c a cháu bên
Nh t-T o. Hôm tháng n m cháu có i th m m t l n r i. Ông ghét cha cháu nên ông nói cha
cháu b t ti u, ch theo ý cháu thì cha cháu tuy nghèo, song thi t là ng anh-hùng quân t
Ông T -Ch n gi n m t, ông vùng úng d y tr n m t nói r ng:
- Ông nhiêu Khoa ch cho m y ó, ph i hay không?
- Ai ch c ng c. Mà ng i d t tình ph t c a ng i ta m i có t i, ch ng i giúp
cho ph t t ng phùng có t i chi âu.
- Hay! Cha ch khôn d ! Thi t nòi nào gi ng theo nòi n y. Nuôi nó t nh chí l n r i
bây gi nó mu n tr m v r ng.
- Th a ngo i sao ngo i nói nh v y, ngo i nuôi cháu cho cháu n h c. n y r t n ng
nào cháu dám quên bao gi , còn cha cháu sanh cháu, n y c ng r t n ng. Sao ngo i
mu n cho cháu tr ng n c a ngo i mà ph n c a cha cháu ch ?
- Cha m y là cái quân kh n ki p. Nó theo côn c p ng, nó báo h i cho m m y
ch t. Tao v i m y ó, thi u chút n a c ng b ch t chém. Th nh v y còn nhìn
nó làm cái gì?
- Cha cháu tánh tình cao th ng, ch không ph i nh l i ngo i m i nói ó âu! Bây
gi cháu bi t phân bi t ph i qu y r i. Xin ngo i ng có m ng nhi c cha cháu nh
y, t i nghi p cho cháu l m. Nói cùng mà nghe, ví d u cha cháu có b t hi u cho
y i n a. y c ng là ng t o hoá c a cháu. Có l nào cháu dám khinh b c ó
ngo i.
- Thôi! Ð ng có nhi u chuy n n a. Tao bi t r i, cha m y nó xúi m y ch i tao ó!
! Cái th b c, ph i tao dè nh v y ó thì thu nay tao c m cho chó nó n
còn có n.
Ông T Ch n nói m y l i r i ngoe ngo y b ra sau v n mà s c gi n l ra ngoài m t
au. Th Ph ng có d p t ý kính tr ng cha c thì chàng c ý ôm sách i h c mà ch ng có
u chi n n n nh ng l i i áp v i ngo i h i nãy ó h t. Khi Th Ph ng b c vô nhà
tr ng ông Khoa ngó th y li n h i:
- a! Cháu ch a i hay sao?
- Th a i âu?
- i chi u hôm qua th y bi u b y tr em th c a anh Nhiêu To i cho cháu coi. V y
cháu không có c cái th ó hay sao?
- Th a, cháu âu có th y th t gì âu? Ð a cho ai?
- Ông ngo i cháu l y th nói r i trao l i cho cháu mà!
- Th không có, th nói vi c chi?
- Anh Nhiêu To i nói cha cháu au n ng l m, nên c y vi t th nh n cháu qua cho mau
mau.
- Tr i t i! V y mà ông ngo i tôi ành d u th ch ! Hèn chi
Th Ph ng v a nói v a khóc, n c m t n c m i chàm ngoàm. Chàng b i r i trong
lòng, không bi t li u làm sao i qua Nh t T o cho mau c. Chàng d d m t h i r i
trình v i th y mà v . Chàng b c vô nhà thì th y ông ngo i v i dì ang nói chuy n.
a th y d ng chàng b c vô thì nín h t nên chàng không hi u nói vi c gì. Chàng t
sách r i th a l i v i ông ngo i r ng:
- Th a ngo i cháu m i hay tin cha cháu au n ng, nh n cháu qua cho mau ng cha
con th y m t nhau l n chót. V y cháu xin ngo i cho cháu i ít b a mà th m coi cha
cháu au b nh gì.
- Há, Th Ph ng à, cháu d i quá, ngo i ngh vì cha cháu là a hoang àng, khi m
cháu còn nó không lo làm n mà l i t ng v i quân b t l ng mà làm ng y n a.
- Th a ngo i, cháu bi t h t r i. Tánh tình c a cha cháu
- y, ngo i nói h t cho mà nghe. Cha cháu sanh tâm theo quân ng y, may ó!
Không thì bà con dòng h ch t h t r i còn gì! Ngo i s cháu d i, cháu theo cha cháu

24. i t p cái tánh ngang tàng ó mà mang h i nên ngo i dành cháu l i ngo i nuôi. Cha
cháu nó c ng b ng lòng b cháu mà. Thu nay cháu có th y nó lui t i l n nào không?
Cha con nh v y có tình ngh a gì mà th ng. Tuy v y mà chi u hôm qua ngo i c
th nói nó au n ng, ngo i tính d l i coi, h nó thi t au nhi u thì ngo i cho cháu
hay cháu i th m. Ch ph i ngo i h p hòi gì hay sao! H i s m ngo i m i nói,
cháu m ng ngo i th t là b y l m nghe!
Th Ph ng ngh giây lâu r i áp:
- Th a ngo i cháu nghe cha cháu au n ng cháu nóng lòng l m, v y xin ngo i cho
cháu i li n bây gi i nghe!
- Ði âu mà g p v y! Ð ngo i sai b y tr qua coi nh thi t nó au r i h n i.
- Th a ngo i cháu g p cha cháu hôm tháng n m, cha cháu có r y bi u cháu ng có
i lui, ngo i hay ngo i bu n. Song ch ng ra v cha cháu có d n r ng: Cha cháu
m nay y u l m. V y h ngày nào au n ng thì cha cháu cho hay qua mau mau.
y xin ngo i cho cháu i, n u cha cháu không au nhi u thì h ng nh n cháu bao
gi âu.
Ông T Ch n ng i lâu không tr l i. Ðàm Kim Huê m i r c mà nói:
- Nó nói nh v y thôi cha cho nó i i cha!
- Cháu s a so n r i bi u b y tr chèo cho mà i.
Th Ph ng v i v i thay áo và mu n i cho mau nên bi u hai tên gia inh b i xu ng mà
a ch không ch u i ghe l n. Lúc ra i thì Kim Huê lén cho m t quan ti n và nói:
- Dì g i m t quan ti n cho d ng ba u ng thu c nghe. Cháu th m r i v mau mau cho
dì hay k o dì trông, nghe cháu.
Th Ph ng qua t i Nh t T o thì m t tr i ã x bóng r i, v a ghé b n thì chàng nh y phóc
lên, ngó trong nhà thì th y nhà im lìm, chàng b n b i vô. Thình lình bà T Tùng trong
nhà chun ra l y tay che m t ngó chàng và h i:
- Ai ó, c u Th Ph ng ph i không v y?
Th Ph ng không bi t là ai nên ng l i mà áp:
- Ph i! Tôi là th Ph ng ây. Sao bà bi t tôi v y?
- Cha Ch , c u qua sao mà tr quá v y!
- Cha tôi b nh sao ó bà?
- ! Còn âu mà h i n a, c u i! T t h i h i n a bu i s m m i r i.
Th Ph ng nghe nói h n siêu phách l c. Chàng ch y a vô nhà, th y trên m t cái võng có
t ng i n m chi u ph sùm s , bèn d chi u ra th y cha n m ng a m t nh m thiêm
thi p nh ng thì thò tay ôm cha mà khóc r ng lên, nghe r t th m thi t. Bà T Tùng ng
t bên th y v y c ng ng lòng. Th Ph ng khóc m t h i r i day l i h i bà r ng:
- Th a bà, cha tôi b nh b a nào, r i ch t h i nào v y v y bà?
- y tháng nay chú b nh hoài mà chú c ng ráng i câu i l i c, m i b n b a rày
chú i h ng n i n a. Tôi g n th y chú au có m t mình chú mu n b nh tôi ph i
ch y i ch y l i n u cháo cho chú n. H i khuya n y tôi l i th m thì chú còn t nh.
Chú trông c u quá. H i sáng c bi u tôi ra ngoài b n mà coi chi c ghe c a c u hoài.
i ch ng m t tr i m c chú làm xung, tôi t ng ã không xong r i. Ai dè chú còn
nu i10
c u nên m t lát r i chú kho l i, ông Nhiêu có l i th m, chú m n vi t m c
i ráng ng i d y vi t gi ng gì trong mi ng gi y gì ây h ng bi t n a, r i bi u tôi
t. Chùng nào c u có qua thì a cho c u. Ông Nhiêu c ng còn ng i ch i ó t i
a bu i chú m i t t h i.
- Cha tôi vi t làm sao âu? Bà cho tôi coi m t chút c hôn bà?
Bà T Phùng mò trong l ng qu n l y ra m t mi ng gi y cu n tròn b ng ngón tay cái mà
a cho Th Phùng. Th Ph ng m ra thì th y có m y hàng ch nôm nh v y:
10
nh ng bi u hi n mong ngóng, ch i

25. Con i, m ng c a cha ã h t r i! Cha mu n th y m t con m t l n chót r i cha s nh m
t mà trông con h ng c. Thôi cha ch t, cha ch ng có u chi mà d n con, ch
khuyên con i ph i tr ng ngh a khinh tài và xin con, con h g p Ð C m thì n n
cho cha. Vì n m tr c cha nh ng i y c u cha nên cha m i còn s ng n ngày nay mà
c th y m t con. Cha ch t mà cha không n n n vi c gì h t, duy ch có bu n v s cha
làm cho m con s u não ngày tr c ó mà thôi.
Gia nh thành, Chánh V Úy V ng Th Hùng.
Th Ph ng c b c th di ngôn r i chàng khóc m t h i n a, chàng x p b c th r t k
ng r i b vào túi r i chàng h i bà T Tùng r ng:
- Th a bà, bà có nghe cha tôi ch i l i chi n a hay không, th a bà?
- ng có.
- n ây có ai bán hòm không v y?
- Có, ngoài nhà có bán, mà ông Nhiêu ã i mua r i. ng i t h i tr a ch c ng
n v r i. Kìa, kìa ng v t i kìa.
Th Ph ng ngó ra sân thì th y ông Nhiêu To i i vô r i b c ra làm l ông r i hai ng i
nói chuy n v i nhau. ng c ng nói Th Hùng trông i c ng nh bà T Phùng nói lúc nãy.
Còn chàng t cho ông bi t vì c nào mà chàng t i tr . Th Ph ng l y m t quan ti n c a dì g i
cho mà lo ám tang cha. Hôm b a sau chôn c t xong r i Th Ph ng m i t t Nhiêu To i v i
bà T Tùng mà v . Lúc b c xu ng xu ng thì m a d m d . Ð n d c ng chàng ngh , n u
ông ngo i khi c th cho chàng bi t ngay, chàng i li n n i êm ó thì cha con còn th y
t nhau m t l n n a c. T i ông d u th nên cha gìa ch t mà không th y c m t chàng.
Chàng ngh t i chuy n ó thì chàng bu n ông ngo i l m.
Tuy v y mà v n nhà Th -Ph ng bu n mà thôi ch không t d u chi phi n ông.
Ðàm-t -Ch n v i Ðàm-kim-Huê th y Th -Ph ng m c tang-ph c thì bi t Th -Hùng
ch t r i, nh ng mà Kim-Huê h i th m ch T -Ch n không thèm h i n.
Th -Ph ng êm ngày th ng ti c cha nên n m trong bu ng mà khóc hoài. Chàng h t
mu n h c mà i thi n a, ngh vì t ng cha còn s ng ráng l p công danh ng nuôi d ng cha
và làm vinh hi n cho cha. Hôm nay m cha không có, thì d u có thi u ông nghè ông c ng,
u làm quan t i nh t ph m i n a, ngh c ng không vui-v chi.
Chàng d n trong bu ng m t cái bàn th cha. Chàng c ng b c th di-ngôn c a cha mà
treo gi a, còn hai bên có k m hai bài v , bên t thì bài v biên nh v y: GiA-Ð NH
THÀNH Ð i NGUYÊN SOÁi LÊ-V N-KHÔi: Còn bên h u thì bài v biên nh v y: GiA-
NH THÀNH CHÁNH V -ÚY V NG-TH -HÙNG.
Ðêm ngày chàng t èn t nhang mà kh n c u cho vong h n cha c âm c nh tiêu
diêu, mà m i l n chàng vái cha thì chàng c ng không quên m . Chàng c nguy n s t n tâm
n l c mà h c òi chí cao-th ng, t p theo thói trong s ch c a cha mà i, ngh vì nghèo
mà không h v i l ng tâm, hèn mà không th n v i non n c, d ng y thì quí báu h n giàu
mà b t nh n, sang mà b t ngh a. Chàng c bàng-hoàng t l hoài, th t chí ngã lòng, không
n c vi c bút nghiên èn sách nh tr c kia n a.
t b a n lúc n a chi u, Th -Ph ng bu n nên b c ra ngoài ng r i th th n i d c
theo mé sông mà suy ngh vi c i.
Ông Ðàm-t -Ch n th y cháu t khi i Nh t-T o v n nay, ngày nh êm c l
ng- ng, không lo èn sách n a thì ông l y làm b t-bình. Ông ch c t i Th -Hùng nói v i
Th -Ph ng chuy n gì ó, nên chàng m i i tánh n t nh v y. Tuy ông không nói ra song
trong lòng ông gi n Th -Hùng l m. Ðã v y mà ông th y Th -Ph ng c l c c trong bu ng
hoài, thì ông sanh nghi, mu n vô coi chàng làm vi c gì, ng c có ch ng ó hoài ông vô
không ng. Hôm nay ông th a d p chàng i ra ngoài, ông m i b c vô bu ng. Ông dòm th y
cái bàn th , ông c hai bài v v i b c th di-ngôn, thì ông gi n run; ông thò tay gi t hai bài
v i b c th r i ông co giò p bàn th ng l n cù, nhang èn d i t h t th y.

26. Ông b c ra ngoài r i l i b ván gi a mà ng i, tay còn c m 2 bài v v i b c th , mà ông
gi n quá nên môi tái xanh, tay ch n run bây-b y. Lúc y Th -Ph ng l i tr v , chàng v a
c vô c a, ông ng gi n nên ông m ng om-sòm r ng: Vô ây, con ông Chánh V -Úy,
vô ây. M y tôn tr ng quân ó l m há! N u v y thì m y c ng m t ph n v i quân ó r i. M y
ph i ra kh i nhà tao cho mau, tao không cho m t lát nào n a. Ra cho kh i nhà tao r i m y
mu n th ai m y th . Ði, i cho mau! Chánh V -Úy gì! Ð i Nguyên-Soái gì! Quân ó là
chó má, m y sùng bái há!
Ông nói d t l i thì ông vò xé hai bài v v i b c th di-ngôn c a Th -Hùng, r i ông chà
i ít tr c m t Th -Ph ng.
Th -Ph ng t c gi n, chàng ng l m t ngó ông ngo i mà vì chàng không dám m ng l i
ông, nên chàng cu ng trí vùng la l n r ng: y ch h ó l i hay gì l m hay sao mà ông
sùng bái.
Ông Ðàm-t -Ch n ã gi n, mà th y cháu vô l và ngh ch ý, thì ông càng gi n thêm n a,
nên ông gi t cây ch i trên ván r i r t mà p lên u Th -Ph ng và m ng r ng: ph n
ngh ch, ng y Khôi u thai, m y ph i ra kh i nhà tao cho mau. Tao m y làm sao mà
kh i ch t âm ch t chém nh th ng cha m y ó.
Th -Ph ng ch y vô bu ng, ngó th y bàn th cha ngã ngang, hai bài v xé m t, mà b c
th di ngôn c a cha c ng không còn, chàng m i hi u m y t gi y ông xé chà d i ít h i nãy
là gi y y, b i v y chàng càng au n mà l i càng t c-t i trong lòng. Chàng không còn k
chi n a h t, chàng b tr ra c a mà i, không thèm l y m t v t chi, mà c ng không thèm nói
t ti ng chi. Chàng i kh i nhà ã xa r i mà ông c ng còn ng i t i b ván gi a ch i m ng
Lê-v n-Khôi v i V ng-th -Hùng om-sòm.
*
* *
Ông Ðàm-t -Ch n gi n Th -Ph ng n n i ông n ng không c. Ông d n h t th y
nh ng ng i trong nhà, h th y Th -Ph ng v thì ph i i, ng cho chàng vô. Ông l i
m nh t, t Kim-Huê cho n tôi t h t th y, không ai c nói t i tên Th -Ph ng, n u ai
ch ng tuân l i thì ông s p ch t.
Tuy ông gi n, nên ông d n nh v y, ông c m nh v y, nh ng mà Th -Ph ng i r i, thì
ông bu n b c, ông c châu mày x m t hoài. Ông i th m ru ng ho c i d o v n thì thôi,
mà h ông v nhà thì ông qu u-qu , n i nhà ông th y m t ai ông r y n y, vi c qu y ông r y
mà vi c ph i ông c ng r y, d ng nh ông oán h t th y c nhà, sao ông gi n ông i Th -
Ph ng mà không ai ch u ki m chàng em v , l i b t ch c ông mà gi n luôn chàng n a. Có l
ý ông thì gi n nh v y, mà vì ông c m nh t nên có ai dám h môi, th m chí Kim-Huê thu
nay hay cãi l v i ông, mà trong vi c n y nàng th y ông gi n qua nên nàng c ng không dám
nói.
Còn Th -Ph ng, chàng ra kh i nhà r i chàng xâm-xâm i ri t l i nhà ông nhiêu Khoa
mà thu t chuy n ông ngo i m ng ch i vong h n c a cha mình l i cho ông nhiêu nghe. Ông
Nhiêu nghe rõ r i ông nói r ng:
- y ông già tánh h ch n ch t, h không ch u d i i, sao cháu không nh n, l i i
làm mích lòng ông chi v y?
- Th a th y, ví nh cháu n i mà cháu có làm u chi qu y, ho c cháu có vô l
hay là b t ngh a v i ông ngo i cháu thì ông ngo i cháu ánh ch i mà s a tr cháu,
ng ây cháu càng c m n c, cháu âu dám phi n hà. Ng c vì cháu không làm
u chi qu y, cháu ch mu n báo hi u cho cha mà thôi, mà ông ngo i cháu không
th ng, l i s nh c vong h n c a cha cháu, thì cháu còn ó n a mà làm chi. Xin
th y xét ó mà coi, tình cha con mà ông ngo i cháu ành d t, ngày tr c l y th l c
ti n tài mà ép cho cha cháu ph i lìa cháu i, sau n y còn nh n tâm gi u th ng cho
cha cháu nh m m t ng th y m t cháu c, bao nhiêu ó thì ã cho cháu phi n
i. Nh ng mà cháu ngh công n ông ngo i cháu nuôi cháu t nh chí l n, nên cháu

27. ép mình mà n áp n ngh a cho tròn. S nghi p c a cha cháu l i cho cháu ch
có m y hàng ch là d u tích mà thôi, mà ông ngo i cháu l i l y xé mà chùi ít, r i
ng i ã ch t r i mà còn kêu tên mà m ng ch i, th thì thà cháu mang ti ng b c n,
ch cháu không mang ti ng b t hi u c.
- Bây gi cháu tính sao ây?
- Th a, ông ngo i i cháu thì cháu i, mà d u không i, cháu n a c ng không
c.
- Cháu tính nh v y thì qu y l m. Cháu i âu?
- Th a, i âu c ng ng, t sáu t nh n y r ng l m có l nào không có ch cho cháu
dung thân hay sao.
- Cháu tính nh v y r i làm sao mà i thi?
- Thôi, thi c mà làm chi. Cha m cháu ch t h t r i, thân cháu còn k chi n a mà lo
công danh.
- Cháu tính nh v y thì u ng công cháu n h c quá.
- Th a, không u ng. Cháu h c c bao nhiêu thì có ích cho cháu b y nhiêu, ch
ng là sao?
- Còn gia tài c a ông ngo i cháu ây, cháu i r i cháu b cho ai n?
- Th a, cháu có lòng d nào mà h ng gia tài ó. Cháu ngh cháu oán cái gia tài ó
m, vì nó mà cha cháu ph i ch u th ng th m th m tr m cháu m i m y n m nay,
vì nó mà cháu ch u th t hi u v i cha, vì nó mà cha cháu ch t không th y m t cháu
c. Gia tài nh v y mà cháu h ng sao ành!
- Nh ng l i cháu nói v i th y nãy gi ó th y nghe ph i h t th y. Nh ng mà cháu
ph i xét l i u n y: m y vi c mà ông ngo i cháu làm cho cháu phi n ó, y là vì
ông th ng cháu, ông mu n cho cháu nh ông, ông mu n cho trong trí cháu t ng
có m t mình ông mà thôi, ng có t ng ai khác n a, ch không ph i ông ghét-g
chi cháu âu. Còn s ông ghét cha cháu ó, là t i hai àng tánh tình khác nhau, nh t
là t i ông là ng i kính ph c pháp lu t tri u- ình, mà cha cháu l i ngh ch h n v i
ch ông kính tr ng nên ông ghét, ch không ph i ông có ý chi khác.
Th -Ph ng ng i ng n-ngh m t h i lâu r i th ra. Ông nhiêu Khoa t ng ông nói nh
y chàng xiêu lòng, nên ông khuyên l n chàng tr v lo ôn nhu n kinh s ng n k thi
mà l p công danh, ch ng dè chàng quy t chí không ch u v , mà c ng không thèm lo thi c chi
a.
n tr a có ghe i qua Nh t-T o, Th -Ph ng xin quá giang tính qua vi ng m cha ít
ngày r i s i ki m ch làm n.
Qua n n i. Chàng th y nhà c a còn y nguyên, duy có chi c xu ng bà t Tùng em v
u ngay b n c a bà mà thôi. Chàng b c vô nhà, th y ch cha n m ng i h i tr c, thì chàng
ng lòng, nên n c m t tuôn d m-d . Ban u chàng không tính qua ây bao gi , mà qua
n ây chàng th y c nh nh v y, chàng l i quy t ây, ch không tính i âu n a.
Chàng k nghi p cha, c ng i câu tôm câu cá em m y xóm g n i g o mà n. Chàng
lo p m m c a cha cao-ráo, r i lo s a nhà c a l i cho v n-vang. Chàng d n bàn th r i
ng vi t 2 bài v mà th , còn b c th di-ngôn duy ã m t r i, song chàng nh thu c lòng
t, nên chàng vi t l i r i c ng treo d a bên bài v . B a nào r nh rang thì chàng l i nhà ông
nhiêu To i mà àm lu n th s , ho c rèn t p phú thi. Ông nhiêu bi t chí c a chàng cao, th y
n c a chàng nhã, thì ông khen mà l i ti c cho chàng l m.
Th -Ph ng Nh t-T o c vài tháng, b a n có hai tên gia- inh c a ông ngo i ch
qua 100 quan ti n mà nói r ng Ðàm-kim-Huê lén ông bi u ch ti n châu c p cho chàng n
c. Th -Ph ng th y dì có lòng th ng t ng thì chàng c m ng, nh ng mà chàng c t
không ch u l y, bi u gia- inh v th a v i dì r ng mình có ti n dùng.
Chàng c tang báo hi u cho cha, t m thân tuy c c kh , song lòng d b t eo s u. Có khi
chàng nh t i ph n ông ngo i hiu-qu nh chàng th ng, nh ng mà th ng thì th ng ch
ch ng bao gi chàng tính tr v mà v i ông n a.

28. Khi mãn tang r i chàng c ng không tính i âu h t, quy t mai m t cái m ng b c trong
Nh t-T o n y, ng kh i n m th thái ng cay, kh i th y nh n tình m l nh. Vì ông
nhiêu To i ti c v n hay c a chàng, ông c theo khuyên chàng ph i lo thi c hoài, b i v y
chàng nghe l i, nên n m canh-tu t (1850), nh m T -Ð c tam niên, chàng m i t bi t m m
a cha mà i du h c.
Th -Ph ng qua Ð nh-T ng, nghe quan B -Chánh ng c n dùng m t ng i làm
i, chàng bèn n xin mà làm. Quan B -Chánh xem t ng, th y b chàng oan-trang, th tài,
th y v n chàng tao nhã, nên ngài li n n p d ng. Th -Ph ng làm ít ngày, quan B -Chánh càng
th y tài càng thêm yêu, càng bi t n t càng thêm m n. T ây Th -Ph ng c yên n t m
thân, ban êm chàng m i lo c sách, ng ch khoa thi n m tí.
t quy n th n m