Ho bieu chanh tinh mong

nh m ng 1 www.hobieuchanh.com

nh m ng
Bi u Chánh
(1)
c theo mé sông t Tân-An qua M -Tho, nhà c t liên ti p, cây tr ng giao nhành,
ng i l ng i thuy n i qua ó ai c ng khen là ch dân c trù m t. Cách ít n m tr c,
ch Tân-An, do theo quan l i d a mé sông y, vô ch ng vài ngàn th c thì th y có m t
tòa nhà ngói c ba c n hai chái, n n úc, c a cu n, vách g ch, c t gõ. Nhà c t day c a
xu ng mé sông, tr c c a ki ng v t th : nào là v n-niên-tùng, nào là bá-tr c-di p, nào
là bùm-s m, nào là càng-th ng, nào là th y-tiên, nào là kim-quít. Hai bên ng vô c a
i có m y b n bông lan, bông hu , v n-th , m ng-gà, inh l n, sao-nháy. Bên chái trên
có m y n c tr u vàng sum-sê, gió th i lá òng a khoe màu t i m t. Phía chái trên có
chu ng b -câu s n , mà vì m a sa n ng táp làm phai l t màu son. sau nhà l n thì có
t cái nhà ngói nh ba c n song ch a và n u n ng. Còn t ó ra phía sau n a thì
là m t kho nh v n l n g n n a m u, chung-quanh tr ng m y hàng d a, cây cong-vòng,
cây suông t, bu ng sai, tàu x , xem r t u-nhàn. Trong v n thì x m ng nh cái d c,
cái ngang, r i trên m y li p tr ng chu i l n v i cau, chu i nh y con bùm-sùm, cau ngay
hàng th ng r ng.
Nhà n y nhà c a quan Ph Phan-h u-Ti n. Quan Ph qua i ã h n 6 n m r i,
không có con trai, l i m t a con gái, n m nay ã 19 tu i, tên là Phan-y n-Tuy t, mà
ng i ta th ng kêu là cô hai Tuy t, h h v i bà Ph . Quan Ph Ti n là ng i g c-gác
Bà-r a nh ng mà lúc ngài còn sanh ti n, ngài giúp vi c cho nhà n c có nhi u t nh và
i ch nào ngài c ng lâu n m, nên ngài coi m y ch y nh quê quán c a ngài, b i v y
ít ai bi t ch c ngài sinh tr ng t i x nào. Lúc ngài già y u ngài ngh nhà không có con
trai, có nuôi m t a cháu kêu bà Ph b ng dì, cho i h c ã thành thân r i, không c n
ph i lao tâm nh c trí chi n a, nên ngài xin h i h u r i mua kho nh v n n y c t nhà mà
ng an h ng thanh nhàn.
ngày quan Ph qua i, thì bà Ph vào ra qu nh-qu , bu n lòng xót d nên
không lo d n d p nhà c a cho l m. Ngoài ngõ tuy có b c thêm m t cái c u thang
xu ng sông cho d , song ki ng v t không ai u n nhành c t lá, nên cây lên t nhiên coi
không p nh x a. Trong nhà thì gh bàn t ván óng cây ã t t, mà ki u c ng lanh,
song ít hay lau chùi nên coi không còn n c bóng.
Bà Ph không giàu, mà quan Ph qua i r i, bà tom góp ti n b c mua cm t
ru ng K -S n huê l i m i n m góp c m t ngàn gi , nh p v i huê-l i cây trái
trong v n c vài tr m ng b c n a, thì m con n xài không h t.
Ti t tháng ch p, tr i chi u mát m , sông n c d y y. Cô hai Tuy t n c m r i
i l n b c ra ngoài c u thang ng i mà h ng gió. Cô m c m t cái áo bà-ba l c-so n
tr ng, m i gi t i nên l n x p còn ràng-ràng; m c m t cái qu n lãnh en tuy c song láng

1


t coi c ng nh qu n m i. D i chân có mang m t ôi dép quai en, mà trên quai l i
có k t bông màu h ng. Cô là m t ng i con gái vóc v a v a không l n mà c ng không
nh , không m p lung mà c ng không m quá; ã v y mà cô nh x ng nên t ng i y u
u; thu nay cô thêu thùa may vá, ho c vi t th , ho c c sách mà thôi, ch không n u
ng, không làm công vi c trong nhà, không dan n ng, không d m m a, nên n c da cô
tr ng mà l i trong bóng. Cô không g u nên tóc x p x i hai bên bàn tang, mà có
nhi u s i gió th i ngã xu ng t i gò má, làm cho cô m t lát ph i l y tay mà vu t lên, lòi
cái m t sáng r , l i thêm ôi bông h t xoàn chi u ánh sáng m t tr i chi u ch p nhoáng
hai bên trái tai. M i l n cô vu t tóc thì th y m y ngón tay cô nh mà l i dài, còn bàn tay
u nhi u, c m tay no tròn, chi c ng bánh ú eo khít-r t. Cô m c áo không có bâu,
nên bày tr n cái c tr ng trong, l i có s i dây chuy n nh vòng theo coi thi t là p. Cô
ng trên c u mà ngó b y cá lòng-tong n b t n c, gió th i ng qu n ph t-ph lòi hai
bàn chân ra ngón nh xíu, gót lòm, trên bàn chân th t vung líp luôn t i m t cá.
Thuy n chèo ngang ai th y cô ng trên c u c ng u dòm ngó, nh ng mà cô
không dè cái s c c a cô n n i làm cho ng i nghiêng tròng, b i v y cô ng ch i t
nhiên, l m t nh li ng cá lòng-tong ã thèm, r i nh n c mi ng xu ng sông cho cá
lìm-kìm n i lên h p b t.
t tr i l n m t r i, cô hai Tuy t m i l n b c tr vô nhà. Cô qua kh i c a ngõ
th y m t b i hu tr bông bay mùi th m tho, khoe màu tr ng nõn, cô ng l i cúi m t
xu ng r i c m m t c ng, k ngang l m i mà h i. Nhánh bông hu k g n gò má, m y
ngón tay c a cô coi c ng nh bông búp, còn n c da m t c a cô coi c ng không kém
màu m y bông ã n chút nào.
Có m t con ki n hôi trong nhánh bông bò qua ngang gò má, làm cho cô nh t nên
ph i l y tay mà ph i; song cô d u-dàng quá, nên con ki n không ch t, l i leo qua tay cô
mà bò. Cô chúm-chím c i bày hai hàm r ng tr ng trong, r i nhè nh k bàn tay g n lá
hu cho con ki n bò i, ch cô không n gi t.
Cô còn ng xem hoa, b ng th y th ng Qu i, là a , qu t l a t èn trong
nhà. Cô b c vô th y bà Ph ng n m trên ván mà qu t h i, cô m i h i:
- Tr i mát quá, sao chi u nay má không ra ngoài mé sông mà ch i, má?
- T h i tr a n bây gi sao nó n ng u quá. Con a ve u m ng1 cho má
t chút con.
- Cô hai Tuy t l i gh n tr u ki m ve d u m ng em a cho bà Ph , r i ng i l i
t bên, r tay r trán và h i r ng:
- Má có dún mình2 hay không?
- Không.

1
(ti ng Pháp) menthe, m t lo i d u gió
2
nhún mình, khom l ng chào, t ý khiêm nh ng

2


- T i h i tr a má ra sau v n coi b y tr b cau nên chói n ng mà nh c u ó
ch gì. Tr a n ng má ng có i nh v y n a nghe không má.
- T i nó nh c u thì nó nh c, ch ph i t i i ra v n hay sao. Hôm tr c anh ba
nó bi u con làm cho nó m t ch c kh n h m i, con làm ã r i hay ch a? Nó nói
a nào ây nó qua a. Nh con làm ch a r i thì làm ri t i, ng nó qua a
cho nó.
- Con làm c 8 cái r i. Anh ó nh làm r n quá! Có v mà sao không bi u v
nó làm cho mà dùng, i m n ng i ta.
- Con nói sao v y? B i ch ba con không bi t làm, nên th ng nó m i m n con
ch .
- Ai bi u nh c i v v ng nh v y làm chi.
- Nó v ng mà nó có nhi u ti n, i nay h có ti n thì h n, ch c n gì khéo v ng,
con.
- Có ti n nhi u mà nh v y ai thèm. N y má, anh ba nh l ch-s trai quá ch ,
không bi t t i sao h i ó nh c i ch ba chi v y, coi k quá, má há? Ch m p ú,
p m t b ng xiên b ng nai, mà v n nói nghe c t ng n, anh ba nh th ng sao
c không bi t.
- C i v c n gì nhan s c, con.
- Lúc nh nói v , con m c i h c trên nhà tr ng, ch ph i con nhà con c n; thi u
gì con gái hay sao mà l a v nh v y.
- Con ng nói t m b y, ch ba con nó hay c nó phi n.
- N y má, h i tr c ba v i má ng c i v cho nh, hay là nh l a m t mình nh
y má?
- H i ó nó h c ã thi l y b ng c p, r i dì v i d ng con khu t i, má v i ba con
th y nó côi-cút t i nghi p m i nuôi nó cho nó h c ng thành thân v i ng i ta.
Ch ng nó ra tr ng r i ba con m i lo cho nó vô làm thông-ngôn Tòa, r i i
xu ng M -tho.
- H i ó con còn nh quá nên không bi t.
- , h i ó con m i c tám chín tu i.
- Con nh nh i h c h bãi tr ng nh v thì nh em hình v cho con, con
th ng nh l m. H i ó mình trên Biên-Hòa, ph i hay không má?
- .
- nh làm thông ngôn M -Tho r i nh m i ng3 ch ó ph i hay không.

3
g p

3


- . Nó làm vi c có th i, quan yêu dân chu ng, mà nó l i khá trai, th y Cai
ng B n Tranh th y nó th y th ng, th y m i nó vô nhà ch i ôi ba l n r i
th y tính g con cho nó. Nó th y th y giàu có l n, huê-l i n g n 20 ngàn gi ,
mà có m t mình ch ba con ó mà thôi, ch không có con trai, nó mu n ng
ng c ch ba con có hèn a4 m t chút nên nó d c-d c trót h n m t n m không
ch u i nói. Sau má nghe má r y nó, má nói ng i ta giàu l n, v nhà ó c ng
nh chu t r t h g o, không n n già c ng không h t c a, d i gì mà không
ch u; nó nghe nói ph i nó m i ch u i nói, r i ba con v i má ng c i cho nó
a. Nó nghe l i má bây gi ph i sung s ng t m thân hay không? C i v có ít
tháng thì th y Cai bi u xin thôi v v i th y. Th y góa v nên th y giao chìa
khóa t s t cho v ch ng nó c m. Nó v B n-Tranh làm làng ch i ít n m r i làm
i- ng a-h t. Cha v làm Cai-t ng, chàng r làm H i- ng, nhà có ghe h u,
có xe ng a, có xe h i, sang tr ng bi t ch ng nào.
- Lúc n con nghe nh nói v i má, nh tính tranh c H i- ng qu n-h t, r i sao
êm, không nghe nói t i chuy n ó n a v y má?
- Nó mu n làm H i- ng qu n-h t l m, song th y Cai th y c n, th y nói r ng
tranh c ph i t n m t ôi muôn ng b c, mà làm có 4 n m r i mãn khóa không
ích l i gì. Th y m i tính v i nó h th y xin h u trí r i thì nó ra làm th cho th y;
Cai-t ng bây gi không ai giành l i nó, b i vì nó gi i ch Tây, mà l i giàu
n, trong t ng có ai mà theo k p nó. Hôm tr c nó qua nó nói th y Cai s a-so n
xin h u trí ch c trong ít tháng n a ây nó lên Cai-t ng r i.
- H ! Ch giàu thì giàu ch trong b ng nh có vui s ng gì âu, má.
- Sao v y?
- V y ch hôm tr c th ng Qu i i qua b n nó v nó nói chuy n l i má không
nghe hay sao?
- Nói chuy n gì?
- Nó nói ch ba h n-hào l m, nói v i nh c ng nh nói v i y t , t s m m i n
i m ng nh luôn luôn, h nh c l i ch nói nh là n ch c. Giàu mà thô-t c
quá nh v y, d u vào ó h t vàng c ng không ai thèm.
- Th ng Qu i nó n t m b y, sao con không r y nó, l i tin l i nó nói làm gì.
sáng mai tao h i l i nó r i nó coi tao.
Cô hai Tuy t th y m có s c gi n thì c i và nói r ng:
- Con t chuy n nói ch i, ch không ph i th ng Qu i nói âu má. Má ng r y
nó t i nghi p.
- , có l con bày t, ch th ng Qu i nào mà dám nói láo nh v y.

4
thô k ch, không p

4


Cô hai Tuy t vào trong bu ng l y qu may ra, r i em èn trên ván ng i mà rút
kh n h m i. Bà Ph n m ngó con m t h i r i ngh th m trong trí r ng: con mình l n r i,
th nào c ng ph i lo mà g nó l y ch ng. Cha ch , mà g nó l y ch ng r i ai v i mình.
Tuy hai n m nay nó thôi h c v nhà thì không mà ch i, có siêng thì nó rút kh n, thêu
giày mà dùng, ho c nó c truy n cho mình nghe, ch n u c m, n u n c, ho c d n d p
trong nhà có tôi t , mình không cho nó làm. B i v y nó nhà c ng không l i ích chi.
Song có m con h h m i kh i bu n, n u nó l y ch ng ch c là mình bu n l m. Ch chi
có th ng nào ch u c i r i v ây v i mình thì mình kh i lo. Mà mình có c a n mà
thôi, ch không ph i giàu muôn h chi ây mà tính nuôi r . N u mình ki m m y a m -
côi nghèo kh mình g cho nó thì có l mình ép v ch ng nó ph i ây v i mình c.
Ng t vì m y a m -côi nghèo kh n u nó h c gi i thì nó mong ki m v cho thi t giàu,
i v ch ng nó d t nhau i làm vi c quan húng-hính ch i cho sung-s ng; mình không
giàu nó ã không thèm nói con mình, có âu nó ch u theo bên v . Ho c là m y a có
c lam nham, n u mình kêu mà g thì ch c nó ch u, ng t con mình v n nói d u-dàng, i
ng y u- u, thêu thùa ã gi i, mà ch ngh a c ng thông, không l có con nh v y mà
mình em g nó cho a h c d . Ví d u mình có g b ng i n a, s con mình nó c ng
không ch u âu. Khó, khó l m! Ch chi có con ai thi t nhà giàu l n mà i nói nó, thì
mình g ph t cho r nh. Thà g cho nhà giàu.
Bà Ph ng suy ngh n ó, b ng nghe cô hai Tuy t nói:
- Má n y, hôm tr c con i Sài-gòn v i má con có g p ch Nhan, ch nói ch có
ch ng r i, ch ng ch làm th y-thông gì ó không bi t.
- Ch Nhan nào?
- Ch Nhan là b n h c c a con. Ch là con th y Cai-t ng gì d i C n-Th ó
không bi t. H i con còn i h c có m t l n má i th m, má g p ch r i má khen
ch mi ng nói có duyên ó, má nh hay không?
- Lâu quá má nh c âu.
- Ch en mà lùn bân, ch x u quá, duy c cái l mi ng. H ! V y mà cl y
ch ng làm th y-thông th y-ký c ng khá quá.
Cô hai Tuy t nói t i ó mi ng chúm-chím c i, r i cúi xu ng mà may kh n.
Cách ít ngày có cô ba H ng Sài Gòn i bán h t xoàn, cô quen v i bà Ph Ti n,
nên nhân d p xu ng Tân-An cô m i m n xe vô nhà th m bà Ph . Cô n y tu i quá 40,
lanh l i b t thi p l m, l i vì cô i cùng các t nh mà bán bông tai, cà-rá, nên cô quen bi t
nhi u ng i. V a b c vô t i c a ngõ thì cô kêu om-sòm mà h i r ng: Ph i nhà ch Ph
ây hay không? Có khách Sài Gòn xu ng th m ây nè .
Bà Ph ng i trong nhà nghe h i vang-rân ngoài c a, không bi t là ai, nên l t t
ch y ra. Bà th y cô ba H ng thì bà m ng quá nên h i:
- Cha ch ! Tôi v nt c quê mùa, khách Sài Gòn nào mà tìm t i ây v y?

5


- Sài Gòn ng i ta i n nem Th c, i coi hát c i-l ng ã thèm r i, bây gi
ng i ta thèm d a xiêm, thèm chu i ph i khô, nên ng i ta tìm t i ây xin n,
ch cho n hay không?
Hai ng ic i v i nhau, r i d t nhau vô nhà. Cô ba H ng m i h i:
- Ch làm gi ng gì mà m y tháng nay ch không lên Sài Gòn ch i v y ch Ph ?
a rày ch m nh gi i th nào?
- Tôi không au mà c ng không m nh cho l m. Tôi có t t h ít b a thì n ng u
t l n, nên ít mu n i âu.
- T i ch nhà hoài, trí tù-tún nên ch au nh v y ch gì. Ph i ch i ch i nh tôi
y thì ch có au âu.
- Cô xu ng d i n y ch i hay là có chuy n chi?
- Tôi i Tân-An có vi c, tôi nh ch quá nên tôi ch y vô ây th m ch m t lát.
- Cám n cô quá! Hai a nh cô bây gi làm vi c âu?
- Th ng l n làm thông-ngôn d i B c-Liêu còn th ng nh bây gi nó b hãng s t,
i vô s Tr ng-Ti n hôm u tháng t i nay.
- Hai a có con r i h t há?
- Th ng l n có hai a con, còn th ng nh ch a có.
Cô hai Tuy t n m trong phòng mà xem truy n, nghe có khách l t t c t tr u, b a
cau r i b ng ra. Cô chào h i cô ba H ng r i vô c a bu ng ng h i ch chín H u, là
ng i i ch n u n n u n c ri t ng ch m t bình trà ngon mà ãi khách. Cô ba
ng th y Y n-Tuy t thì ngó trân trân r i nói v i bà Ph r ng:
- Con cháu n m nay ã tr ng n há? Ch có nh g nó cho ch nào ch a v y ch
Ph ?
- ng khu t r i, tôi còn có m t mình nó h h hôm s m cho vui, n u g ch ng thì
ch c là bu n l m, nên tôi ch a mu n g .
- Con nó ã l n r i, mình ph i tính ôi b n cho nó ch . N y ch , ch tôi ki m
ch tôi làm mai cho cháu nhé. Tôi làm mai d l m; tôi không òi n m b y cái
u heo âu mà s . bên B n-tre có m t th y Cai giàu quá. Hôm tr c tôi
xu ng bán cho v ch ng th y m t b cà-rá m t ngàn b y, tôi ch i hai b a th y
ch ng th y thi t là ng i t t . Th y m i g a con gái l n l y ch ng, ch
ó c ng giàu d ! Th y còn th ng con trai n m nay l i 20, 21 tu i mà ch a có v ,
ch ch u thì tôi làm mai giùm cho cháu.
Cô hai Tuy t ng trong c a bu ng nghe hai bà nói chuy n t i ó thì m c c , nên
qua phòng bên mà n m. Mà b ván ch hai bà ng i nói chuy n thì cách phòng có m t
m vách ván mà thôi, nên ngoài nói chuy n gì thì cô n m trong u nghe h t. Bà Ph

6


nghe cô ba H ng nói mu n làm mai con th y Cai bên B n-Tre cho con mình, mà th y
Cai y nhà giàu có l n, thì bà l y tr u têm và c i, coi b suy ngh l m. Cách m t h i bà
i h i:
- V y ch th ng ó h c hành có b ng-c p gì hay không?
- Cha ch ! Vi c ó tôi không hi u a. Mà tôi coi b c u ta là con nhà giàu l n,
ch c là c u ta h c s -sài, bi t ít ch r i v nhà, ch không b ng ng i ta. Ý!
Mà c u ta m m m ng l m, trình th a d m d i ch không ph i dút dát nh m y
u công-t b t v y âu.
- Theo ý tôi h ch nào ph i thì tôi g , không c n giàu nghèo, không c n h c gi i
. Ng t con nh tôi ý nó chê m y ng i h c không có b ng-c p, mà ch ó l i
xa quá, s nó không b ng lòng.
- N u ch không ch u ch ó tôi l a cho ch m t chàng r úng m c ng
ch ng già y u ch nh c y cho c kìa, ch th bá-v , di n b hình coi láng
bóng, nói l mi ng nghe l p-b p, mà không nên thân, thì g làm chi.
Cô ba H ng th m ch i trót gi r i mu n t ng tr ra ch Tân-An i xe l a mà
. Bà Ph c m quá nên cô ph i l i dùng m t b a c m. Cô hai Tuy t m c c nên không
ch u ra n c m, mà ch ng khách v cô c ng không ra a khách.

7


(2)
Con gái n 18, 19 tu i, tuy m c c không nói ra ch ai c ng lo th m tính lén vi c
tóc t tr m n m. Cô hai Tuy t là con nhà quan, s c ã p mà h c c ng nhi u, l i thông
hi u vi c i, th y xa nghe r ng, b i v y nhi u êm cô n m trong phòng, canh khuya
ng-v , r i ho c tr i m a r -r , ho c gió th i lao-xao, nhìn bóng, ngó èn, có lúc cô
ng suy ngh n duyên n . Tuy v y mà cô suy ngh thì có suy ngh , song trong trí cô
th ng l n-x n, cô ch ng h có t ng-t ng hình vóc c a ng i ch ng là th nào. Hôm
nay cô n m nghe cô ba H ng tr ng c nh gia- ình c a nhà ch ng, l i t tánh n t c a chú
trai s làm ng i ch ng c a cô n a, thì cô l y làm m c c , cô tính bít l tai không thèm
nghe, mà ch ng hi u vì c nào cô l i c lóng tai nghe hoài, b i v y hai bà nói chuy n v i
nhau cô nghe ch ng sót l i nào h t.
êm y Y n-Tuy t i ng s m, mà vào phòng cô n m l n qua tr l i hoài, nh m
hai con m t mà không ng c. ng h gõ 10 gi , bà Ph và tôi t trong nhà u ng
t. Cô ta n m im-lìm m t lát nghe d i sông có ti ng ghe chèo s t-s t. Cô ta m i nh t i
chuy n cô ba H ng nói h i s m m i. Trong trí cô tr nh cái nhà c a th y Cai-t ng bên
n-Tre, r i cô t ng-t ng luôn hình-d ng c a con th y Cai n a. Cô th y m t cái nhà
ngói l n mà c , c t th p-th p, trong nhà t i hù, trên ván óng b i, d i g ch s n bùn,
nhà sau treo nia treo thúng cùng vách, ngoài hè rác-r n d -dáy, v n l n mà c m c y,
sân r ng mà bông hoa còi-c c h t.
Cô l i th y con trai th y Cai tóc cúp ma-ní, m c áo l c-so n tr ng qu n lãnh en,
chân mang gu c, ng i nói chuy n v i H ng ch c làng r i ra nhà sau ng n chu i. Cô
tr nh c nh, tr nh ng i r i r i thì trong lòng cô l nh ng t, ch ng có ý mu n vào cái nhà
ó chút nào. Cô m i c th m ch chi cô có m t ng i ch ng ch ng c n giàu c ng ch ng
n h c siêu-qu n xu t chúng làm gì, mi n là có b ng-c p làm vi c nhà n c, qu n áo
oan-trang, ng i g n-gh , nói-n ng b t-thi p, nhà-c a s ch s , ch ng i làm vi c
mình nhà thêu kh n ho c c truy n mà ch , ch ng ch ng v mình nói chuy n vui-v
cho ch ng nghe, c nh v y thì mình m i v a lòng p ý. Cô tính t i ngh lui r i n m
mòn m i nên ng quên h i nào không hay.
Qua tu n sau bà Ph th y T t ã g n t i nên d t con i Sài Gòn ng mua chút
nh v mà n T t. Nh n d p y m con d t nhau ghé th m cô ba H ng. Cô ba H ng
ti p r c r t h u, r i nói v i bà Ph r ng: Tôi th y cháu tôi th ng quá, nên h m nay tôi
tôi th ng tính l a ch x ng áng mà làm mai. Hôm qua có c-công D ng l i nhà
ch i v i con tôi; tôi nghe nói ông ch a có v , mà tôi nh m b c ng khá, nên tôi tính làm
mai giùm cho ông. Té ra tôi m i m h i thì ông h i v y ch nhà ch giàu mà gia-tài c
ch ng bao nhiêu? Tôi nói ch n, ch không giàu. Ông nghe nh v y ông tr môi nói
ông ch a mu n c i v . Ch ngh coi, i nay h ham c a quá, mi n là ti n b c nhi u thì
thôi, h không c n c h nh gì h . Bà Ph c i r i t mà v cho k p xe.

8


Bà Ph v i cô hai Tuy t v n nhà thì th y th y H i ng Lê-tr ng-Xuân n m
nhà mà ch . Lê-tr ng-Xuân là cháu kêu bà Ph b ng dì ru t, r c a Cai-t ng bên B n-
Tranh. B i anh ta m -côi s m nh có quan Ph nuôi cho i h c r i sau l i ng c i v
cho n a, nên t ngày quan Ph h i h u v Tân-An thì anh ta qua l i th m vi ng
th ng, mà t ngày quan Ph khu t r i, anh ta th y dì có m t mình qu nh-qu anh ta
i qua th m th ng h n n a. Bà Ph b c vô nhà ngó th y li n h i r ng:
- a! Cháu qua h i nào mà n m ó?
- Th a, tôi qua h i tr a.
- Cháu i xe h i hay là xe ng a?
- Th a, tôi i xe l a.
Cô hai Tuy t nghe nói i xe l a thì c i mà h i r ng:
- Xe h i anh h r i hay sao? Hay là t i ch ba không cho phép nên không dám i
xe h i?
- Em kêu ng o hoài! T i anh mu n qua ch i vài b a nên anh i xe l a ch .
- Á! T i v y hay sao.
Cô hai Tuy t c i r i h i th ng Qu i ra ngoài xe l y m i mua trên Sài Gòn ó
mà ôm vô nhà. Cô r a m t thay áo r i m i l y ch c kh n h -m i cô ã làm r i mà a
cho Tr ng-Xuân. Tr ng-Xuân tuy mi ng khen may khéo và cám n, song m t không
mu n ngó m y cái kh n cho l m. Anh ta ng i c ngó ra ngoài sân hoài, bà Ph có h i
vi c chi thì tr l i v n t t ph t cho r i, coi b bu n không mu n nói chuy n, ch không
ph i b i-buôi nh x a nay v y.
i l i n c m r i bà Ph ng i b ván bên nây n tr u, cô hai Tuy t ng i gh gi a
mà ch i; còn Tr ng-Xuân thì n m b ván bên kia mà hút thu c. Tr ng-Xuân c n m
gát tay qua trán l ng-thinh hoài, hút v a h t u thu c n y r i thì qu t h p-qu t mà t
qua u khác. Bà Ph xem ý cháu bu n nên ki m chuy n mà h i r ng:
- Cháu qua th m dì hay là có chuy n chi?
- D , qua th m ch có chuy n chi âu.
- Hôm tr c cháu nói th y Cai mu n tính xin h u trí ng ch c l i cho cháu,
y mà ã vô n r i hay ch a?
- Th a, vô n r i.
- Th thì trong ít ngày n a cháu làm T ng r i.
- Th a, bây gi tôi h t mu n.
- a, sao v y?

9


Tr ng-Xuân n m l ng-thinh không tr l i. Bà Ph n tr u ng x a thu c, li n
ng tay l i mà ngó Tr ng-Xuân, có ý trông coi anh ta nói t i c nào mà anh ta h t
mu n làm T ng. Y n-Tuy t ng i, tay r cái èn mà nghe chuy n, th y v y c ng day m t
ngó Tr ng-Xuân. Cách m t h i Tr ng-Xuân ng i d y, i l i gh gi a ng i ngang m t
n-Tuy t, l y thu c ra t hút n a, r i th ng-th ng m i nói r ng: Ch ng gi u dì mà
làm chi; thi t gia- o c a tôi h tôi ngh t i thì tôi bu n h t s c. Ph n tôi m cha khu t
m, tôi nh có dì d ng bao b c nên tôi h c m i c thành thân. Tôi ra làm Thông-
ngôn ã c vinh-vang mà l i no m. Khi ông gia tôi mu n g con cho tôi, tôi th y ông
giàu l n mà l i có m t d a con gái mà thôi, nên thi t trong b ng tôi m ng l m. Ng t có
t u là v tôi nó hèn quá, nên tôi d c-d c không nh t nh. Dì v i d ng hay vi c y
thì khuyên tôi bi u ng ph t cho r i.
Tôi mu n làm cho vui lòng dì v i d ng, mà tôi ngh th m trong trí r ng tôi làm
Thông-ngôn m i tháng lãnh l ng có m y ch c ng b c, mà ph i s m n s m m c, ph i
tr ti n ph ti n b i, ví d u tôi có t n ti n cho l m i n a thì ch ng tôi già y u h i h u tôi
ng có d n m ba ngàn ng b c là nhi u. V i nay thiên-h ai c ng tranh danh tr c
i, n u tôi kh -kh trông lãnh l ng hoài thì mãn i r i mà s c ng ch a giàu b ng ai
c. Mà n u tôi tính ch t u l t da ng i ta mà l y c a, thì có l tôi giàu c, song
làm nh ng u y không ph i d gì, may h bình an thì êm, còn r i h ki n th a thì
mình mang kh . Nay có ng i giàu có, s nghi p k n n m m i muôn, h mu n g
con cho mình, h mu n vô ó thì giàu li n, mà sau mình còn có th làm H i- ng, làm
Cai-t ng, làm Huy n hàm n a, thân ã sung s ng mà danh l i r -ràng, d i gì mà không
ch u. B i tôi ngh nh v y nên tôi m i ch u c i. Khi tôi m i c i em v ngoài ph
a tôi bên M Tho, thì chúng b n tr c m t h khen tôi có ph c g p c v giàu, còn
sau l ng thì h x m-xì v i nhau nói r ng v tôi x u-xa, tôi ham c a không c n l a ch n.
Tôi nghe thi t tôi bu n th m m t chút, song tôi ngh không l h n c m nhà theo c i
tôi hoài, mà i v có c quí h n là có s c, b i v y h nói xa nói g n m c h , tôi
không thèm k n. M y tháng ngoài ch thì v ch ng hòa thu n, tuy v tôi quê mùa,
song không làm u chi c c lòng tôi. n ch ng tôi xin thôi làm vi c, v theo quê v ,
thì v tôi m t ngày nó m t i ý, coi b không kiêng-n tôi; mà có nhi u khi nó l i h n
hào h t s c. M i h i hôm n y nó la r y tôi nh gi c, m ng ch i tôi x u h không bi t
ch ng nào, tôi gi n th a v i ông gia tôi, r i tôi b tôi i qua bên nây ng coi còn ai cho
nó m ng n .
Tr ng-Xuân nói t i ó thì n c m t ch y r ng-r ng, trong c ngh n-ngùng, nên
ng ng l i r i l y thu c t mà hút. Y n-Tuy t ng i nghe Tr ng-Xuân thu t chuy n nhà,
thì c p m t nhìn trân-trân, ch ng nghe nói t i s v h n- u thì cô ta bu n mà l i phi n
trong lòng, coi b cô c ng th ng h i giùm thân anh l m. Bà Ph nghe nói c ng au
lòng, song không l l ng-thinh nên bà h i Tr ng-Xuân r ng:
- Vi c nhà c a cháu nh v y mà sao m y n m nay cháu không nói cho dì hay,
mà c ng không nói cho ai bi t h t.

10


- y là vì cháu ngh vi c v ch ng là vi c riêng c a cháu, d u nói cho dì nghe thì
dì bu n ch không ích gì.
- Dì th y v ch ng h già khú mà h c ng còn xích-mích v i nhau thay, hu ng
chi v ch ng cháu còn nh , t nhiên có lúc ph i trâu en trâu tr ng, sao cho
kh i c. Cháu ch ng nên bu n làm chi. Cháu mu n ch i thì vài b a r i v .
Dì bi t v ch ng h gi n thì r y v i nhau nh v y, ch sao l i không th ng.
cháu i ít b a r i cháu v ây có nó m ng húm a.
- Th a dì, tôi gi n quá, mu n ph c nó cho r nh.
- âu? trong bu ng! Cháu ng có nói l u nh v y. C i c m t con
d dúng gì hay sao? V ch ng n v i nhau g n 10 n m r i còn b n i
gì? Tuy nó có h n chút nh, song th y Cai th y t t quá, cháu ng nói l u
th y hay c th y bu n.
- Dì c ng bi t, có ph i tôi th y giàu mà tôi mê nó âu, nó giàu thây k nó. H có
y v i nhau thì nó c nói tôi n ch c c m c a nó hoài. Cha ch ! Tôi nh v y
làm không c m mà n hay sao nên theo n ch c c a nó.
- i! àn bà h gi n cùng thì nói b y nói b h i nào cháu phi n.
- Thi t ông gia tôi ông hi n- t nhân c l m tôi th ng ng quá. ã v y mà ng
tính h ông h u-trí c r i thì ng lo cho tôi lên th ch c Cai-t ng cho ông,
i v y cho nên tôi dùn th ng, không n b mà i H i hôm tôi gi n quá tôi
mu n i cho xa, ho c lên Nam-Vang, ho c ra Hà-N i ki m vi c tôi làm ng
coi con v tôi nó làm sao.
Bà Ph nghe nói thì c i ng t r i khuyên r ng: Cháu m -côi m -cút, tuy là bây
gi cháu ch a có c a riêng, song th y Cai th y ã già r i, trong n m ba n m n a th y
ch t, ch không l th y l t da mà s ng hoài. H th y nh m m t r i thì b c ti n ru ng t
tay cháu h ng tr n h t. ã v y mà ch c Cai-t ng cháu g n n m trong tay r i. Cháu
ph i nh n nh c m t chút mà h ng phú quí vinh hoa, ch ng có gi n cùng r i làm b y
không nên âu. Cháu ph i nghe l i dì. Có mu n ch i thì ch i ít b a r i v . b a nào
dì kh e trong mình, dì s qua mà d c b n con .
Tr ng-Xuân ng d y i l i ván mà n m, không nói chi n a h t. Bà Ph th y v y
i kêu th ng Qu i bi u coi óng c a, r i bi u Y n-Tuy t l y truy n Tái sanh duyên
c cho bà nghe. n 10 gi r i bà Ph n m ng quên mà Tr ng-Xuân c ng ng khò,
n-Tuy t th y v y m i v n èn lu-lu r i vào phòng mà ngh .
Theo th th ng h con m t thì cha m t ng-tiu, mu n òi v t chi c ng c,
mu n làm vi c chi c ng cho, t p quen tánh n t sai khi n ng i ta, r i l n l n sanh thêm ý
cao-ng o, ho c h n-hào, làm cho nh ng k ng b c không ai yêu c, mà nh ng k
i c ng không ai ch u n i. Y n-Tuy t sanh trong nhà quan, t nh cho n l n trong
nhà thì tôi-t u th a d , i ra ng thì thiên-h u kiên vì. ã v y mà v ch ng ông

11


Ph có m t mình cô mà thôi, b i v y c ng cô nh c ng tr ng m ng, khi cô còn th u,
nghe cô khóc thì v ch ng ch y l ng-x ng, n ch ng cô l n khôn, h th y cô bu n
thì v ch ng lo ch n-r n, ch ng có vi c chi cô mu n mà không làm, ch ng có v t nào cô
òi mà không s m. Cô c t ng tr ng nh v y, nh ng mà cô không nhân cái tình c nh
y mà sanh lòng cao-ng o, ho c t p thói h n-hào. Nh ng tôi trai t gái trong nhà a nào
nh h n thì cô kêu b ng em nghe ng t- ngào, còn ng i nào l n tu i h n cô thì cô kêu
ng anh b ng ch , ch ch ng h cô ch u làm m t ch nhà mà x ng m y x ng tao. Có
a nào làm qu y mà cô r y, nghe c ng vui lòng; có vi c chi b t bình mà cô gi n, coi
càng p- . Gà b i giàn hành hay là chó n v ng b t, cô ngó th y thì cô bi u i nó
i mà thôi, ch cô không cho ánh p. Tánh cô hòa-hu n mà l i m m-m ng nh v y,
nên tôi t trong nhà th ng cô mà l i s cô, còn chòm-xóm t già chí tr ch ng ai mà
ch ng kính tr ng.
n-Tuy t v i ng i d ng thì c lòng m i ng i, còn v i cha m l i tr n
o làm con n a. Khi quan Ph còn sanh ti n, cô th y cha m t ng-tiu ch ng nào cô càng
kính tr ng th ng yêu ch ng n y, cô ch ng h nói m t ti ng nào, hay là làm m t vi c chi
cho cha m bu n lòng c c trí. T ngày quan Ph qua i r i, trong vài n m u h có i
c v ngó lên bàn th thì gi t châu lã chã, t c d ng m-ngùi; l n l n m t ngày m t
nguôi-ngoai, nên cô không khóc n a, song h êm nào cô n m mà nh cha, thì bâng-
khuâng trong lòng cô ng không c. Tình th ng cha m c a cô bây gi d i h t v cho
bà Ph , b i v y cô m i thôi h c v mà ph ng-d ng s n-sóc m già. Ngo i tr bà Ph
thì cô còn bi t th ng ai n a. ã bi t trong lúc cô h c t i nhà tr ng, cô th y có ít trò tánh
hi n n t t t, nên có k t làm ch em, mà t ngày cô thôi h c cho n nay ã ba n m r i, cô
ít hay g p m t, nên tình mu n l t l t, ngh a g n phai, b i v y cô không ý cho l m.
Anh cô là Lê-tr ng-Xuân tuy g n g i cô h n m i n m nay, song t ngày cô có trí
khôn, cô th y ng i háo danh háo l i, mi n là ng i trên ng tr c, mi n là áo t t b c
nhi u thì thôi, ai chê c i m c ai, thì cô em d khinh th m, b i v y tình anh em thì cô
th ng, nh ng mà lòng th ng y l i có pha l n ý ghét.
n-Tuy t nghe Tr ng-Xuân thu t vi c nhà v i bà Ph , ban u cô ta ng i t
nhiên không ng lòng chút nào h t; l n l n cô nghe Tr ng-Xuân nói t i v h n-hào
ng ch i thì cô ta có gi n th m, gi n ch sao không bi t nói thanh-tao, r i l i gi n anh
sao không ra oai tr ng-tr . n ch ng cô th y Tr ng-Xuân ngh n-ngùng l y a, phi n
than thân, ch ng y cô ngh Tr ng-Xuân trong gia ình ch c là kh não l m, b i
y cô m i bu n xo tôi nghi p giùm cho ph n ng i có s c mà thong-th v i i,
song vì ch l i-danh nên ph i ch u ng m cay nu t ng.
n-Tuy t êm y n m tr n-tr hoài ng không c, trong trí c t ng-t ng cái
nh gia- ình c a Tr ng-Xuân, th y cô hai H o là v Tr ng-Xuân da en, mi ng r ng,
u tóc ch m-b p, ngón tay chù-vù, t s m mai cho t i t i c tr n m t châu mày, nói v i
ch ng thì câu-mâu, nói v i tôi t thì qu u-c , r i l i th y Tr ng-Xuân ra vào than th ,
ng ng i bu n xo, m c áo t t mà không c vui, ng i xe h i mà không bi t kh e. Cô

12


là ng i hay l t lòng, thu nay h th y ai b ho n-n n thì cô th ng xót, b i v y cô suy
ngh m t h i thì cô th ng thân anh Tr ng-Xuân vô cùng, mà r i cô ghét hai H o, có
ch ng sao không bi t tr ng ch ng, ti n b c quí báu gì, sao l i ti n b c mà khinh b
ch ng, làm cho ch ng mang s u eo th m.
Qua b a sau bà Ph th y Tr ng-Xuân c ng còn bu n, nên n c m r i bà bi u
nhà mà ch i, bà qua B n-Tranh ng nói ph i trái v i th y Cai T ng và c b n cháu
dâu ng cho v ch ng ng xích-mích n a. Bà Ph i r i, Y n-Tuy t em ra trên
ván ng i thêu, r i ki m chuy n nói cho Tr ng-Xuân gi i bu n. Ban u hai ng i nói
chuy n dông dài, l n l n Y n-Tuy t m i h i ph ng n vi c gia- o, Tr ng-Xuân n m
trên ván bên kia mà nói v i, ch ng nghe h i t i vi c nhà m i l i gh ng i g n Y n-Tuy t,
i to nh thu t h t tánh tình c a v cho Y n-Tuy t nghe. Anh ta nói g n trót gi , Y n-
Tuy t b thêu ng i ch m-ch mà nghe. Anh ta k h t các s qu y c a v r i m i nói r ng:
Bây gi anh ngh l i anh n-n n vô cùng .
Vì anh ham giàu sang nên g n m i n m nay anh ch ng vui-s ng chút nào h t.
Em không rõ, ch ch ba em nó còn m t cái qu y l n l m. Qua c i nó v c3n m
i qua m i hay n t nó không c t t, khi tr c nó có t tình v i th ng bi n c a ông gia
anh. T i có nh v y nên ông s x u, m i c y m i mà g cho anh .
n-Tuy t nghe nói t i chuy n ó thì ch ng-h ng, không bi t nói sao cho c;
cô ta li n c m kim v a thêu v a h i r ng: Sao h i anh hay anh không b ph t cho
i? .
Tr ng-Xuân ng i l ng-thinh m t h i r i th ra mà áp r ng: Thi t ban u anh
ng có tính i xin , song cách vài ngày sau anh suy i ngh l i vi c ã l r i bây gi
b thì càng mang ti ng. ã v y mà nó giàu có l n, mình b nó thì c ng u ng, nên anh
i tính ánh li u mi n mình h ng gia-tài nó c thì thôi. Anh t ng nó là a có tì-
tích, ch c sao nó c ng kiêng-n mình, nào dè nó ã h mà l i còn lên gi ng l n th
thi t n u mà anh bi t tr c nh v y, thì h i nh anh không thèm ham giàu âu, anh
a m t cô nào m nh-mai, thanh-nhã, khôn-khéo nh em ây v y anh c i, r i ch ng làm
vi c, v coi nhà, h ng-h nh v i nhau cho vui, mi n là n, m c thì thôi không c n gì
giàu có.
Tr ng-Xuân nói t i ó thì li c m t th y Y n-Tuy t chúm-chím c i. Anh ta b t
mùi nên nói thêm r ng: Anh ch c ng i nào mà k t ngh a v i em thì thi t là có ph c
m. c m t ng i v n c da tr ng trong, ch n tay d u-nhi u, c p m t nh thu-th y,
chân mày t xuân-s n, môi nh son, má nún trái quít, ng i coi ã p, mà ng coi
ng xinh, nói có duyên, c i có n t, c v nh v y không ph i là có ph c l m hay
sao? Y n-Tuy t nghe nói thì ngó Tr ng-Xuân v a c i v a nói r ng: Anh qu nà! Nói
nhi u chuy n hông!
ó t i chi u Tr ng-Xuân c theo di u c t Y n-Tuy t hoài, ki m l i ch c cho
cô ta t c c i, r i l i ki m chuy n nói cho cô ta ng lòng n a. n chi u xe l a M -tho

13


qua r i mà không th y bà Ph v . Y n-Tuy t nghi ch c th y Cai c m l i n c m r i t i
cho xe h i a v ; ch ng dè ch n tám gi t i mà c ng ch a th y v , Y n-Tuy t s
Tr ng-Xuân ói b ng m i bi u d n c m n. C m d n lên bàn, Y n-Tuy t m i Tr ng-
Xuân n tr c, ngoài mi ng thì nói r ng mình không ói, nh ng mà trong b ng ngh
th m mình là ph n gái ng i n chung m t mâm nh v y coi không c, nên tính
Tr ng-Xuân n r i mình s n sau, Tr ng-Xuân c theo nài Y n-Tuy t ph i n thì anh
ta m i ch u n, c c ch ng ã Y n-Tuy t ph i vâng l i.
Ng i n c m Tr ng-Xuân nói nói c i c i, b vui-v l m, c theo ngó Y n-
Tuy t r i khen tay c m a coi p, khen mi ng m m c i có duyên, làm cho Y n-Tuy t
c c nên n không c. n c m r i ch ng n tráng mi ng, Tr ng-Xuân i Y n-
Tuy t thò tay b m t trái chu i, anh ta m i k tay vô mà b ng ng tay Y n-Tuy t.
n-Tuy t m c c quá, nên b ri t cho c m t trái r i ng d y i qua ván ng i mà n,
ch không nói chi h t.
Tr ng-Xuân nói chuy n n y r i b t qua chuy n khác không d t. Tr i khuya l n
n, tôi t trong nhà óng c a ng h t, tr c sông v ng-v ngoài v n im-lìm; Y n-Tuy t
ng d a c a s mà dòm ra thì ch nghe gió giông th i cây lá lào-xào và th y bóng tr ng
i c hoa r c r . ng h ã gõ 10 gi . Y n-Tuy t day m t ngó ng h r i nói r ng:
ã 10 gi r i, ch c là má b n ch i sáng mai m i v . Anh ba bu n ng hay ch a?
Thôi, tôi i ng ng cho anh ng .
Tr ng-Xuân men men i l i c a s là ch Y n-Tuy t ng ó, v a i v a nói nho
nh r ng: Em th c nói chuy n ch i mà. Anh bu n quá ng không ng. Nói chuy n v i
em m y êm qua c ng không bi t bu n ng . Y n-Tuy t th y Tr ng-Xuân l i g n thì
tính tr l i ván mà ng i, nh ng c a s cho Tr ng-Xuân ng. Tr ng-Xuân ã có ý
mu n l i ng g n Y n-Tuy t, nên th y Y n-Tuy t b i thì th t-v ng, m i dòm ra ngoài
sân mà nói r ng: Ý! Ai i vô c a kia kìa! Ai ó?
n-Tuy t nghe nói t ng là bà Ph v nên l t- t ch y l i v a ngó v a h i: Ai
i âu? Tr ng-Xuân ng khít m t bên, làm b dòm ra ngoài r i nói: i! Cái tàu d a
gió th i a qua a l i anh t ng là ng i ta i vô c a ch ! N y em coi tr ng t tr i
thanh, ngó ra ngoài th y c nh p- quá há? C nh xem thú v , n u ng xem m t h i
lâu ai c ng ph i ng tình. T nh cho t i bây gi có khi nào em xem tr ng trong gió
mát, ho c em n m êm v ng canh khuya, r i em bâng-khuâng trong d , khoan-khoái
trong lòng, d ng nh th ng nh nh ai v y hay không em? Y n-Tuy t ng l ng-
thinh không tr l i. Tr ng-Xuân chúm-chím c i r i dùng nh ng l i ng t-d u, ki m
nh ng chuy n nguy t-hoa mà khêu tình Y n-Tuy t.
n-Tuy t là gái m i l n, tuy thu nay c truy n Tàu th y nh ng tích Bá-Ng c-
ng có tình v i La-Côn, Ph ng-Ki u có ngh a v i Lý- áng, M nh-L -Quân tr n
o cùng Hoàng-ph -Thi u-Hoa, thì mu n làm nh Bá-ng c-S ng, nh Ph ng-Ki u,
nh M nh-L -Quân, song cô ta ch a g p ai là La-Côn, ai là Lý- áng, ai là Hoàng-ph -
Thi u-hoa, b i v y kh i ái-tình còn phong kín trong lòng, ch a có d p mà phát hi n ra

14


ngoài c. Tr n m t ngày nay cô m t mình trong nhà v i Tr ng-Xuân, tuy là anh
a cô, song c ng là m t ng i trai, hình vóc dong-d y, t ng-m o oan-trang, l i có
c nên v n nói lanh-l i, i- áp b c-thi p; mà t h i chi u cho n bây gi l i nói v i
cô nh ng l i d u-ng t, nh ng chuy n nguy t-hoa n a, b i v y cho nên cô l ng- ng l -
, trong lòng bâng-khuâng, trong trí b i-r i, d ng nh n a say n a t nh. Cô ng d a
a s mà nghe Tr ng-Xuân nói, ngoài sân v ng-v gió mát tr ng trong, bên tai r p-rình
ti ng kèn gi ng quy n, b i v y cô ã tính i ng mà không i, ã tính lánh xa Tr ng-
Xuân mà không lánh kh i, c ng ó trân trân n i Tr ng-Xuân v n vai cô, cô c ng
không hay, Tr ng-Xuân n m tay cô, cô c ng xuôi x .
Tr ng-Xuân tuy c -x trong ch n gia- ình thì coi b không thông cho l m,
nh ng mà sang qua cái ng ong-b m thì thi t là lanh, dòm th y Y n-Tuy t nh v y
thì không k chi là ngh a anh em, quy t l p th làm cho ph tình s c d c. Than ôi! T x a
n nay b n nam-nhi ho c th a c -h i may m n, ho c dùng ngôn ng lanh-l i mà làm
u nh danh ph m ngh a, k bi t bao nhiêu. Mà oàn ph -n ho c ch a thông th thái
nh n tình, ho c không bi t gi lòng son ti t tr ng cho h thân m t giá, k s c ng
ch ng ít! Ng i không h c sa vào ó, mà ng i có h c c ng sa vào ó, ng i nghèo hèn
không tránh kh i, mà ng i giàu sang c ng không tránh kh i, ngh coi có áng bu n cho
xã-hôi phong-t c, có áng ti c cho gia- ình danh d hay ch ng?
Tr ng-Xuân tuy là ng i có h c, song b y lâu nay anh ta ành em cái danh d
a nam-nhi mà i l y chút sang giàu, ng i ph m giá nh th thì t nhiên tánh tình nh
th , ngh ch ng l gì. Th ng thay cô Y n-Tuy t ph n gái ào-th li u-y u, b y lâu nay
ti t tr ng nh giá, lòng trong nh g ng, ch a bi t thói nguy t-hoa, ch a quen l i ong-
m, thình-lình g p cái c nh say-mê thu nay ch a t ng nghe, b i v y cho nên cô dã-
i b i-h i, r i quên h t nh ng câu giáo-d c gia- ình, cho k th t-phu nó làm nh
nhu c n -l u danh ti t, ngh thi t áng bu n l m!

15


(3)
Tr i g n sáng, gà l i xóm gáy vang bên tai; trên nhành chim dáo-dác ng r a
lông, ngoài sông ghe l c-s c chèo i ch . D i b p ch chín H u n u n c, khua l p-c p;
tr c sân con chó vàng ch p r t con mèo ch y nghe r n-r t. Y n-Tuy t gi t mình th c
y, nhè nh b c ra ngoài, dòm th y èn còn chong lu-lu, Tr ng-Xuân thì n m trên
ván day m t vô vách mà ng . Cô ta v a ngó th y Tr ng-Xuân, s c nh t i nh ng vi c
i hôm thì cô ta m c c , nên l t- t tr vào phòng. Cô khóa ch t c a phòng r i leo lên
gi ng mà n m l i. Cô suy t i ngh lui, nh t i vi c ã làm qu y thì cô l y làm h -th n,
i v y cô l y m n p bít m t mà khóc. Cô khóc m t h i r i cô t c gi n, không hi u vì
ai khi n nên g ng trong hóa c, ti t tr ng hóa bùn, t này còn m t m i nào mà dám
ngó ch em, còn trinh ti t gì mà dám mong hoa chúc. Cô gi n r i l i khóc, khóc r i l i
gi n, c n m l n l n trên gi ng hoài.
Tr i sáng l n l n; ánh sáng chen k t c a s vào phòng l -m . Y n-Tuy t u xo
tóc, ng i d y i l i c a s ng ch ng tay mà dòm ra ngoài v n tr u. Cô ng ngó m t
i, lòng l nh ng t nh ng, m t t mem n c m t. Cô nghe th ng Qu i hè-h i xách
c em t i tr u, cô h -th n không dám cho nó th y m t, nên l t- t óng c a s l i
i leo lên gi ng mà n m n a. Nghe ng h ngoài gõ b y gi , r i l i nghe ti ng giày
a Tr ng-Xuân thì t c t i c ng nh ai vác cây mà p vào ng c, nghe ti ng nói c a
Tr ng-Xuân thì x n-xang nh ai c m dao mà c t ru t gan. Tuy cô n m m t im-lìm c ng
nh ng , nh ng mà n c m t ch y d m-d , cô chán ngán cu c i, mu n ch t ph t ng
vùi l p ki p h ng nhan nh nhu c.
n 8 gi cô nghe Tr ng-Xuân ra ng d a c a sau, kêu ch chín H u mà h i
ng: Ch chín, cô hai còn ng hay là i âu, mà h i s m mai n bây gi sao v ng ti ng
y ch Ch chín H u tr l i nho nh nghe không rõ, r i Tr ng-Xuân l n ra ngoài
tr c i qua i l i mà ngâm th . Y n-Tuy t nghe ti ng anh ta ch ng nào thì càng t i,
càng phi n, càng t c, càng gi n ch ng n y. úng 10 gi m i nghe ti ng xe h i ng ng
ngoài c a.
Tr ng-Xuân l t- t ch y ra, ngó th y bà Ph v , l i có th y Cai T ng v i v
mình i theo n a, li n tr l n vô r i n m trên ván day m t vô vách làm b ng . Bà Ph
vô tr c, th y Cai v i cô hai H o i theo sau.
Th y Cai-t ng T ng tu i ã 65, m t dùn da, m t eo ki ng, tóc b c, râu dài u
t kh n en, mình m c áo xuy n en m i, qu n nhi u tr ng c , ch n mang giày hàm ch
da láng. Còn con gái th y là v Tr ng-Xuân, tuy con nhà giàu sang, song dung m o r t
m th ng, ng i không quen bi t thì không dè là con Cai-t ng, b i vì cô da en, m i
gãy, r ng hô, càm l m, tay ch n thô-k ch, i b c ng-còng, u i kh n l c so n tr ng,
mình m c áo c m nhung en, qu n hàng bom bay m i, ch n i giày nhung thêu c m,
tay xách dù màu xanh cán b c.

16


Bà Ph b c vô ngó th y Tr ng-Xuân n m ng thì kêu om-sòm mà nói r ng:
i- ng, th c d y nào! Có anh Cai v i c n qua v i tao ây nè!
Tr ng-Xuân l m c m ng i d y, làm b nh ng , nên l y kh n lau c p con m t;
ch ng th y th y Cai b c vô thì ng d y chào h i r i i r a m t. V Tr ng-Xuân v a
ngó th y ch ng thì ng l i mà nói r ng: Th n-ông gì mà h có gây v i v thì b nhà
mà i. T ng là i âu, té ra qua bên dì Ph , gi i d hông Tr ng-Xuân làm b không
nghe, c ng r a m t. Th y Cai ng i hút thu c c ng l ng-thinh, không nói chi h t.
Bà Ph th y v ng Y n-Tuy t thì kêu chín H u mà h i. Chín H u áp r ng: h i
m m i n bây gi cô n m trong phòng hoài không ra . Bà Ph ch y vô th y c a
phòng khóa ch t thì v vách mà kêu. Y n-Tuy t ng n m mà khóc, tóc tai x -x p, m t
i t-d m, nghe m kêu thì l t t ng i d y l y kh n lau m t r i m i m c a. Vì c a
óng ch t nên trong phòng l m . Bà Ph không th y m t con cho rõ, song bà không
bi t vi c gì mà 10 gi còn n m êm trong phòng, b i v y bà m i h i r ng: Con au hay
sao v y con? Y n-Tuy t th y m t m thì ã ch t ng trong lòng, l i nghe m h i n a
thì cô ch u không c, mu n t h t s tình cho m nghe, ng t khách ng ng i
ngoài, nói ra b t ti n, nên cô d n lòng, g c m t xu ng t mà th a r ng: h i hôm n
bây gi con nh c u quá nên ng i không . Bà Ph li n bi u: Thôi, con n m
xu ng mà ngh , r i bà tr ra h u chuy n v i khách. Bà v a xây l ng thì th y cô hai H o
c vô phòng ng h i r ng: Cô hai mình hay sao v y dì? Bà Ph áp r ng: , nó
nói nó nh c , r i hai ng i d t nhau tr ra.
Bà Ph m i th y Cai u ng n c r i dòm th y ý v ch ng, cha con b ng , không
ai ch u kh i u mà nói vi c nhà, bà m i ngó Tr ng-Xuân mà nói r ng: Tao qua b n
ng phân ph i trái v i anh Cai và d c b n con ba, té ra theo l i con ba nó nói v i tao, thì
ch ng r y rà v i nhau ó là l i t i n i cháu ch không ph i t i nó. Nó nói cháu không
lo vi c nhà, b phú cho m t mình nó, cháu c ánh qu n ánh áo r i khi thì i Sài Gòn,
khi thì i M -Tho mà ch i hoài; mà i t i âu cháu l i có mèo chu t t i ó. Nó s cháu
ch i sa a mà h h i vi c nhà nên nó dám h n hào v i cháu âu. N y cháu, nay có m t
anh Cai ây, dì m i nói thi t cho cháu rõ: ph n cháu côi-cút, dì ây c ng nh m v y, dì
nói cháu ph i nghe. Anh Cai già y u r i, s nghi p thì l n l m, cháu ph i h t lòng lo
qu n xu t vi c nhà, ch ng nên ch i b i n a. May mà cháu có v nó bi t lo l ng nh v y,
ch n u cháu ng a th a th t, r i cháu b i ch i hoài thì có c m âu mà n. Thôi,
ch ng ng có h n nhau n a. Cháu ã làm ông n y ông kia v i ng i ta, nay mai ây
cháu l i làm t i Cai-t ng, không ph i là nh : ch ng nên xào-xáo trong nhà, thiên h
ng i ta chê c .
Tr ng-Xuân ng d y th a r ng: Th a tr c là th y sau là dì, v tôi nó ki m
chuy n t i cho tôi, ch thu nay tôi có ch i b i chi âu. Tôi i âu c ng có chuy n tôi
i i ch . Nh i M -Tho thì nó bi u tôi i ki n n , ho c i óng bách-ph n ru ng, tôi
im i c. Mà h i thì tr a v li n, có gi nào r nh mà lo mèo chu t. Còn hai n m

17


nay tôi có i Sài Gòn l n nào âu. Vi c ó th y tôi bi t l m, nó nói thêm cho tôi sao
c.
Tr ng-Xuân ng i trên ván nghe ch ng nói nh v y thì ng d y ch tay mà
nói r ng:
- Mình ng ch i! Tôi nghe h nói ã rùm tai. H mình b c chân ra kh i nhà thì
mình rà-rà theo m y con , còn ch i gì n a. Tôi không thèm nói thì thôi, ng
có ch c mi ng tôi.
- Tôi mà có trai gái v i ai, thì xin l nh ông Quan- v n h ng tôi i. Mình ng
có nói t c quá nh v y.
- V y ch con chó nào l y con H ng-l Ch n ó?
- H ng-l Ch n nào âu?
- Thôi, ng có l o-l . Cái tu ng m t th y mà phát ghét.
Hai v ch ng cãi l y v i nhau om-sòm, th y Cai ng i vu t râu mà c i, không nói
chi h t; còn chín H u v i th ng Qu i thì ng núp trong c a bu ng mà nghe, r i ngó
nhau b m mi ng mà c i. Bà Ph dòm th y m i r y r ng: Th ng Qu i ng chi ó, sao
không lo i làm c ngoài v n i? Còn con chín thì coi c m ri t r i d n n, tr a r i, còn
i gi ng gì n a? Hai ng i nghe r y l t t ch y xu ng nhà b p. Bà Ph day l i nói
i hai v ch ng Tr ng-Xuân r ng: Thôi, hai cháu ng có r y rà thiên h ng i ta chê
i. Phàm v ch ng mu n i v i nhau thì v nh n ch ng m t chút, ch ng nh n v
t chút m i c. Hai cháu ã làm ông n y bà kia v i ng i ta, i ra k b m ng i d .
u hai cháu không nghe l i dì, thì t rày s p lên ng có bi t n dì n a.
Th y Cai T ng m i ti p mà nói r ng: Tôi coi tu i hai a nó h p nhau l m ch ,
không bi t t i sao mà nó xung kh c c r y v i nhau hoài. Tôi ã d c b n h t s c mà c ng
không c. Tôi ch c t i tôi c t cái c a ngõ sái h ng. b a nào tôi m n h r c
th y a-lý coi, r i day c a ngõ l i h ng khác th coi trong nhà có h t l n x n hay
không.
m d n xong r i bà Ph m i m i ng i h t l i n. Ng i n c m bà Ph nói r ng:
i n y ti n b c ph i cho nhi u, mà ch c ph n c ng ph i cho l n thì ng i ta m i
kiêng vì, ch ti n nhi u mà làm dân thì ng i ta khi, còn ch c l n mà không ti n thì
không ai s . Cháu ti n ã nhi u, mà ch c c ng l n, giàu sang g n thì quí bi t ch ng
nào. Dì c cho cháu c làm Cai-t ng r i l n l n lên t i Huy n-hàm, m i thi t p
mày n m .
Tr ng-Xuân nghe nói ng i chúm-chím c i. V th y v y m i ch ng a mà nói
ng: Dì nói ó ph i ngoáy l tai cho l n mà nghe.
m n c xong r i, bà Ph h i Tr ng-Xuân m c áo mang giày ng theo th y
Cai mà v . Tr ng-Xuân ríu-ríu i thay , không cãi l y chi n a.

18


Xe h i ch y r i, bà Ph dòm ng h thì ã 1 gi r i. Chín H u ng d n d p
i b p, còn th ng Qu i thì l t d a sau v n. Bà Ph b c vô bu ng r i l i d mùng
mà h i Y n-Tuy t r ng: Con b t nh c u hay ch a con? Y n-Tuy t n m p m n day
t vô vách không tr l i. Bà Ph h i ti p r ng: Con có bi u bày tr nó d n c m cho
con n hay không? má bi u con chín nó d n c m b ng vô ây cho con n nghe.
n-Tuy t c l ng thinh hoài. Bà Ph th y v y m i vói tay d cái m n lên r i r m t
n-Tuy t té ra gò má mát r i mà t mem, bà không hi u con au b nh gì mà l i khóc,
nên bà lo s bà m i h i n a r ng: Trong mình con au làm sao ó con, con nói cho má
bi t. má bi u th ng Qu i i r c th y coi m ch cho con nghe.
n-Tuy t th y m ân-c n thì t i trong lòng, nên l c u r i khóc r m-rút. Bà Ph
th y tình c nh nh v y càng lo s h n n a; bà li n ng i trên gi ng, m t tay bà n m tay,
còn m t tay bà r ng c Y n-Tuy t r i to nh h i r ng: Sao ó con? Có vi c chi mà con
khóc d v y? Con nói thi t cho má bi t, không có sao âu mà s . Má i kh i nhà có
vi c gì ó hay sao? Y n-Tuy t nói t m t c t m t i r ng: Má ôi, thân con không còn
chi mà k . Con ã h r i x u h l m, con ph i ch t, ch không th nào s ng c.
Bà Ph nghe nói gi t mình kinh kh ng song bà mu n bi t rõ u uôi nên bà d n
lòng làm t nh mà h i r ng: Sao v y con? Con nói chuy n gì nghe k d v y? Con làm
sao mà con g i r ng h ? Nín i con. Con ng khóc, con nói h t u uôi cho má nghe;
con còn m t mình má ây, n u con có làm vi c chi qu y mà con gi u má thì má bi t sao
mà an- i con c. Con c nói thi t cho má nghe, ví d u con có tác-t cho l m i n a,
má c ng không ánh p chi âu mà s Bà Ph v a nói v a Y n-Tuy t ng i d y.
n-Tuy t c khóc n c m t tuôn d m-d , m t tay thì che m t, m t tay thì ôm
n, ng i d y r i nói nho nh r ng: Má i kh i, anh ba nhà nh c theo ve-vãn con
hoài; b i con kh d i, con không bi t gi mình, con nghe l i nh nên bây gi con ã ô
danh x ti t r i, má ôi . Bà Ph nghe rõ thì ch ng h ng, li n buông con ra, r i ng i
khoanh tay ch ng u g i mà th ra, gi t l y tràn-tr , ng c m-ách. Bà ng i l ng thinh
t h i lâu, r i lau n c m t ng d y i ra ngoài mà n tr u. Y n-Tuy t n m co trên
ng ôm m n mà khóc r m-r t.
Bà Ph n m ngoài ván gác tay qua trán, m t lát bà th dài m t cái. n 3 gi
chi u, ch chín H u d i b p s lén i lên, dòm th y bà Ph th c m i th a r ng: m
bà, cô hai không n c m, thôi tôi n u cháo cho cô . Bà Ph li n ng d y b c vô
bu ng kêu con mà h i r ng: Con a, con n c m hay không? Nh n c m không c,
thôi nó n u cháo cho con n nghe . Y n-Tuy t l c u. Bà Ph nói ti p r ng: Con
không n c m thì ph i n cháo, ch nh n ói nh v y không nên. Con chín i n u cháo
i; n u cháo r i chiên cá b ng lên ây cho nó n.
Chín H u vâng l i i ri t xu ng b p. Bà Ph ng i trên g ng to nh mà khuyên
con r ng: Con kh d i, con làm nh v y thi t là qu y l m. Mà ã l r i má bi t li u làm
sao bây gi . Má ngh má gi n th ng ó quá, b a nó qua ây r i má s r y nó; thôi bây

19


gi con ng có khóc-lóc n a. Con ph i n u ng ch i b i nh th ng, ng có làm nh
y h nghi.
n-Tuy t lau n c m t mà áp r ng:
- Con m c-c quá, còn m t m i nào mà th y tôi-t trong nhà, hay là k lân-c n
trong xóm n a c.
- V y ch m y a có a nào bi t hay sao?
- Th a không. Trong lúc êm có m t mình con v i nh trên nhà trên, c a óng
t có ai bi t c.
- T ng là có a nào nó bi t thì s nó àm-ti u ra ngoài x u-h , ch n u
không ai bi t thì có sao âu mà con s .
- Con làm qu y r i con t c-t i nên khóc hoài, mà con l i h -th n quá, nên t s m
mai cho n bây gi con không dám ló ra ngoài c a bu ng, con không dám cho
ai th y m t h t.
- Không h i gì âu. Con i r a m t g u, r i c n u ng ch i-b i nh th ng,
ch n u con làm nh v y thì tr trong nhà nó nghi r i x u-h l m a con, ng i
y i v i má. Má nói con ng có cãi l i. Vi c n y thì có m t mình má v i con
và anh ba con bi t mà thôi, ch ng i ngoài không ai hay thì có sao âu mà s .
n-Tuy t d c-d c không ch u i. Bà Ph nói ri t r i làm gi n làm h n, c c ch ng
ã cô ta ph i vâng l i i ra ngoài r a m t. Trên bàn r a m t có treo m t t m kính vuông.
n-Tuy t ng lau m t dòm th y hình mình trong t m kính thì h ng i nên cúi u
xu ng, không dám ngó.
n-Tuy t nghe l i m nên ráng n m t chén cháo, r i l y c m v i nhung ra
ngoài ván ng i mà thêu m t giày. Bà Ph n m ngoài mà ng m con thì th y u tuy không
, áo tuy nhàu-nhè, nh ng mà g ng m t sáng-r , coi ít có con gái ai bì k p. Y n-Tuy t
ng i thêu mà b coi bu n th m l m, m t lát n c m t tuôn ra r i ch y dài theo gò má, cô
ph i l y kh n mà lau, có h i cô lau không k p n c m t r t xu ng t t m nhung làm
i nên cô ph i l y v t áo mà ch m.
Bà Ph th y con c bu n r u hoài, t i l i tôi-t trong nhà ng h t, bà m i l y l i
nh -to d u-ng t mà khuyên gi i con. H bà Ph nói t i vi c y thì Y n-Tuy t l y làm khó
ch u nên khóc òa r i th a r ng:
- Má bi u con ng có bu n, mà con ngh không bu n sao c. Thân con gái
duy có s trinh ti t là tr ng. Nay con ã m t trinh m t ti t r i thì thân con ra gì
a âu. Con tính thà con ch t ph t cho yên thân, ch s ng mà nh -nhu c nh
y, s ng m t ngày thêm x u m t ngày, s ng càng thêm h -th n ch vui s ng
chi mà s ng.

20


- Con ng nói qu y nh v y. Ba con m t r i m y n m nay nh có co h -h , má
i kh i bu n. N u con không nghe l i má, con c s u não mà mang b nh,
tho ng nh có b nào thì ch c má ch t, má s ng không c. Con nh d i con
không hi u, i ai cho kh i l m l c. Má th y có nhi u a con nhà sang
tr ng h n mình n a, mà nó còn l y trai có ch a, r i sau nó c ng có ch ng t -t
quá v y ó sao. Con m i làm l có m t l n mà con bi t n-n n thì có sao âu mà
. Cô ba H ng cô nói cô ki m ch làm mai cho con. Thôi, con ng có
bu n, con gi ò nh quên l ng s con làm qu y ó i, coi có ch nào x ng
áng má g con l y ch ng r i êm ch gì.
- Má nói nh v y con càng bu n nhi u h n n a.
- Sao v y?
- Con ã m t ti t r i, bây gi còn m t m i nào mà dám l y ch ng. Xin má ng
có tính t i vi c ó. T h i s m mai cho n bây gi con mu n t v n ch t cho
i. Ng t con th ng má quá nên con không dám ch t. Con nói thi t, con nguy n
nh v y mà nuôi má, ngày nào má tr m tu i già thì con c o u i tu, ch con
không ch u ng ai làm ch ng h t.
Bà Ph nghe nói h n nh v y bà l ng thinh, song trong trí bà tính th m r ng
th ng-th ng r i mình s khuyên gi i l n l n, ch bây gi nó còn ng o não, n u mình
ép quá nó cùn trí s nó làm b y càng kh n a. Nh bà Ph lanh-l i bi t cách th khuyên
n, nên Y n-Tuy t l n l n b t khóc, n u ng ra vào nh th ng, nh ng mà cô chiêm-
nghi m, không vui, không c i, s m mai không ra tr c sân mà nhìn hoa, bu i chi u
không xu ng c u thang mà hóng mát nh thu tr c v y n a, d ng nh cô th y hoa
i cô th n, cô th y n c trong cô bu n.
ù

21


(4)
Tr ng-Xuân r y rà v i v r i gi n b nhà i; tôi t trong nhà x m-xì v i nhau
a thì nói làm b i vài b a r i v , a thì nói x u h quá nên s i luôn, té ra m i i có
ít ngày, th y Cai v i cô hai H o qua r i riu-ríu theo mà v . V nhà r i thì c ng vui c i
nh th ng, d ng nh ch ng xích-mích chi h t v y.
Tr ng-Xuân v nhà n m êm nh t i Y n-Tuy t thì trong lòng khoan-khoái vô
cùng. Có lúc anh ta n-n n, ngh r ng nó v i mình là anh em mình làm nh v y thì qu y
m. Mà r i anh ta l i ngh r ng theo lu t i nay r t i là anh em chú bác, ng m t h
i nhau mà ng i ta còn cho phép c i g cho nhau ó sao, mình v i nó là anh em b n
dì, khác h v i nhau, có can chi mà ng i. Anh ta mu n qua th m bà Ph l m, ng th y
t Y n-Tuy t, ng t b n m i v n u i n a s v nghi nên không dám.
i T t, Tr ng-Xuân ng i xe h i i m t mình qua m ng tu i dì. Y n-Tuy t th y
ng anh ta thì l t t i vô bu ng r i khóa c a l i n m im-lìm không mu n cho th y
t.
Tr ng-Xuân m c áo t lót màu tr ng sáo, mang m t ôi giày m i tinh, hút thu c
xì-gà phà khói lên nghi ngút, ng i nói chuy n v i bà Ph m t h i r i h i r ng: Ngày T t
mà con hai nó i âu v ng dì há? Bà Ph th y Tr ng-Xuân thì ã có ý qu trách s anh
ta lo n-luân ph m ngh a, song bà ngh ngày xuân không l em chuy n không t t ra mà
nói, ã v y mà ban ngày tôi-t ra vào l n-x n, n u nói ra s chúng nó nghe c thì x u
, b i v y bà làm l gi nh không hay bi t chuy n chi h t v y, song bà c ng l ng-thinh
không thèm tr l i.
Tr ng-Xuân trong mình có t ch nên h th m, b i v y b ng thì mu n bi t coi Y n-
Tuy t i âu mà mi ng không dám h i n a.
Anh ta ng i ch i h n m t gi ng-h r i ng d y t mà v ng có i m ng tu i
ch khác. Khi ra c a bà ph kêu mà nói vói r ng. Ra ngoài ngày b a nào cháu r nh rang
thì qua bên dì ch i ng dì t vi c nhà cho cháu nghe . Tr ng-Xuân d rân r i lên xe
i mà i.
d c ng anh ta ng i suy ngh hoài, không hi u bà ph bi u qua ng t vi c
gì. Hay là dì ã hay s mình làm qu y nên bi u qua mà ..... ch ng? Không l dì hay c,
vi c y âm th m ..... bi t mà h c. Y n-Tuy t là con gái t nhiên nó m c-c , có l nào mà
nó h c hay sao? Ch c là bi u qua ng nói vi c chi khác, ch không ph i vi c ó. Còn
con n ngày T t mà nó b i âu kìa! Mình trông cho có d p qua th y m t nó, té ra qua
mà nó i âu m t, làm mình bu n quá. b a nào r i mình ki m chuy n i qua n a.
n r ng tháng giêng Tr ng-Xuân thay áo i qu n s a-so n i qua th m bà Ph .
nói i sao i hoài, m i qua th m hôm T t r i còn qua chi n a,làm cho anh ta th t
nhà không dám i.

22


bên nây bà Ph có ý trông Tr ng-Xuân qua qu trách ng cho anh ta ch a cái
thói x u y i, r i sau bi u anh ta ki m ch làm mai ng bà g ph t Y n-Tuy t cho r i,
ch lâu ngày s ti ng th phi khó ch u. Ch ng dè bà trông hoài n n a tháng hai mà
ng ch a th y.
qua kh i T t r i thì Y n-Tuy t coi b b t bu n, nh ng mà cu i tháng giêng tr
sau trong mình cô ta l i dã-d i b n-th n, hôi c m tanh cá, n không bi t ngon, mà
sao l i hay bu n ng l m. Bà Ph dòm th y con m t mày chao-vao, b -t ch khác th ng ,
thì trong lòng phát nghi, mu n r c th y thu c ch n m ch th coi có ph i là có thai
nghén chi ây hay không, song bà s n u thi t có thai mà mình cho th y thu c bi t, thì
t ng i ngoài h hay h t th y, r i còn gì danh-giá nhà mình, b i v y bà im-lìm mà
coi ch ng, không dám h môi v i ai h t. n n a tháng hai, bà coi thì thi t qu Y n-
Tuy t ã có ch a. Bà bu n r u h t s c, tuy bà không dám than phi n v i con, song h bà
m m t mình thì n c m t ch y d m-d , bà lo t i tính lui, không bi t làm th nào mà
che y ng cho ng i ta ng bi t.
êm n canh khuya v ng-v tôi-t ng h t, bà m i b c vào phòng kêu con th c
y r i bà to nh mà t v i con r ng: Con ôi! Má coi b con có nghén r i ó con! N u
thi t qu nh v y thì nhà ta vô ph c l m. Y n-Tuy t nghe m nói m y l i thì ngã ng a
trên g ng n m ch n tay l nh-ng t. Bà Ph th t kinh, l t- t kêu chín H u r i h i nhúm
a b ng vào cho bà h . Cách m t h i Y n-Tuy t t nh d y ngó m mà n c m t tuôn nh
a. Cô ch c l i l c u hai tay ôm m v a khóc v a nói r ng: Th n y thì con ph i
ch t m i xong, má ôi!
Bà Ph ng i tay v n con, tay ôm m t mà khóc r m-rút, ngh n-nghùng nói không
c. Bà th y d ng chín H u i ngang qua c a bu ng, bà l t t lau n c m t r i b c ra
nói r ng: Khuya r i, thôi con chín i ngh i con . Bà khép c a tr vô m i ng i d a bên
con mà nói r ng: y con, vi c ã l r i, bây gi con s u não cho l m i n a c ng
ch ng có ích chi. Má ngh n u vi c n y ti t l u ra ngoài thiên h hay thì x u-h l m. Con
là con ông Ph , ch không ph i con nhà dân-dã, h m t ng i hay c thì c l c-t nh
u hay, r i ch ng nh ng con mang nh mà thôi, mà má ây c ng mang nh c v i ng i
a. V y má tính ph i gi u-gi m cho l m m i c. Thôi, mai m t má i Sài Gòn
ki m m n m t c n ph x u x u trong ng h m r i em con lên ó mà . Con ó
ít tháng ch n ngày lâm b n thì vô nhà b o-sanh mà n m. song r i thì em a nh
cho nhà m -côi cho h nuôi r i má r c con v . Bây gi thì má nói v i h r ng má em
con vô nhà tr ng ng con h c thêu thêm m t n m n a, làm nh v y con i ra m i kh i
ng i ta nghi, mà ch ng con v m i kh i ng i ta d -ngh . Má tính k y v n toàn l m,
con ngh th coi có c hay không.
n-Tuy t lau n c m t r i ngó m mà nói r ng: Th a má, ph n con là con gái
không bi t gi ti t h nh, ã làm cho má bu n r u g n 2 tháng nay, mà r i ây con s làm
cho cha m ph i nh -nhu c v i thiên h n a, thi t con l i v i cha m nhi u l m. V y nên
con tính con ph i ch t thì má m i kh i mang ti ng x u. Con làm qu y thì con ph i ch u,

23


xin má ng có lo l ng cho con làm gì mà nh c lòng. Thi t bây gi con ch t, thì con
không ti c thân con chút nào h t. V y xin má l i d ng-tr n mà vui h ng ngày già,
cho cho d t ph t n tr n cho r i ng con mát t m thân và má kh i mang ti ng x u.
n-Tuy t nói d t l i li n ng i xu ng t mà l y m . Bà Ph l t- t ng d y,
kéo con lên gi ng r i m con ôm nhau mà khóc. Trong phòng bóng èn leo-lét, sau hè
gà gáy t m-te, c nh ã bu n mà ng i c ng bu n, th tr i khéo v m t b c tranh r t bi-
th m, t ng ai trông vào c ng ph i au lòng m t. Bà Ph to nh mà khuyên gi i con,
bà nói r ng n u Y n-Tuy t mà ch t thì bà c ng t v n mà ch t theo, ch bà không th
nào mà s ng m t mình trên d ng-tr n cho c. Bà nói quá nên Y n-Tuy t ng lòng
nên không tính t i vi c t t n a, nh ng mà h bà nh c t i chuy n lên Sài Gòn m n ph
gi u cô thì cô c h n, cô không b ng lòng, cô nói r ng i vi c gì mình gi u lung
ch ng nào thiên h càng hay nhi u ch ng n y. Bây gi mình tính i lánh m t ng ch
ngày xong r i s v ; mình làm nh v y t ng là che mi ng th gian c, mà có ch c
gì thiên h không hay. Mà ví d u không ai bi t i n a, mình bi t vi c mình, t nhiên
mình c ng h th m. Chi b ng mình ã làm qu y r i thì mình c ch u qu y ngay i, ng
gi u-gi m, ng g t-g m ai h t. ã bi t lúc ban u thì thiên-h h chê c i, mà thà là
mình b h c i tr c m t, ch không nên h th m trong lòng. Hu ng chi mình ã làm
qu y thì mình ph i ch u ph t, ch mình làm qu y mà còn mu n làm m t ph i, d ng y
cái qu y c a mình l i càng l n h n n a.
Bà Ph nghe t ý nh v y thì bà l y làm k , b i v y bà m i h i g n l i r ng:
- Bây gi con tính c nhà nh th ng ch ng con ra thì con nuôi, ai c i chê
c ai hay sao?
- D .
- h ! Con tính nghe k quá. Thu nay má ch a t ng th y ai mà tính nh con
y bao gi .
- y là t i h h mà mu n làm m t nên b i v y h tính gi u-gi m. Ch ph n con
ây con ã h r i con ch u h , nên con không thèm gi u ai h t.
- Con nói h i li u m ng nh v y sao c. Con nhà thì h c i con ã ành r i
mà h c i luôn t i má n a m i là kh cho ch . Con ành lòng h c i má
i c i luôn vong h n c a ba con n a sao?
n-Tuy t nghe nói t i vong-h n cha thì m i lòng, nên ng i khóc t m-t c t m-
i, làm cho bà Ph ph i ki m l i mà khuyên gi i n a.
Bà Ph s con th t chí r i làm b y, nên bà ng chung v i con, ch không cho
con n m m t mình. Qua êm sau bà l i lo m u tính k mà gi u-gi m n a; bà mu n d t
n-Tuy t v Bà-R a, r i em ra phía L i-Rê mà g i cho bà con, mà bà t ý ra thì Y n-
Tuy t c khóc hoài, ý mu n nhà ch không ch u i âu h t.

24


Hai m con h ban ngày thì ra vô n u ng nh th ng, còn ban êm thì óng c a
vào trong phòng mà tính vi c nhà. Mà ng c con m t ý, m m t ý, nên tính hoài mà c ng
không nh t nh l nào. L i n a tháng hai Tr ng-Xuân m i nói v i v qua th m dì
c. Anh ta thoát ra kh i nhà thì m ng r vô cùng tính i ri t qua ng th y m t Y n-
Tuy t. Anh ta xu ng xe i vô nhà ch n b c kh p-kh i, mi ng c i ng n-ngo n, t ng
là mình lâu qua h qua t i thì dì m ng r em vui c i, ch ng dè b c vô nhà thì bà Ph
chào s sài r i ngó ch khác mà n tr u, không ni m-n nh x a nay v y, còn Y n-Tuy t
thì i âu m t, không th y t m d ng chi h t. Anh ta kéo gh mà ng i, không bi t có vi c
chi mà coi b dì bu n d v y, trong lòng l y làm ái-ng i, song không l ng i l ng-thinh
hoài, nên ph i làm g ng mà nói r ng: m nay dì bên nây m nh gi i th nào? Hôm
t dì d n cháu có r nh thì qua dì nói chuy n, mà x a rày m c l n- n hoài i không
c. Không bi t dì có vi c chi ó v y dì há?
Bà Ph không tr l i. Bà kêu th ng Qu i sai i ch , và bi u chín H u coi n u c m
n, r i bà m i day qua ngó Tr ng-Xuân mà nói r ng: , dì có vi c mu n nói v i cháu,
a rày dì có ý trông hoài, mà không th y cháu qua. Cháu là m t a kh n-n n l m.
Cháu ã có h c-th c mà l i làm ông n y ông kia v i ng i ta, sao cháu không bi t gi
luân th ng; em cháu kh d i, l thì cháu ph i lo gìn gi giùm danh ti t cho nó m i ph i,
ch sao cháu l i ành lòng làm nh ng u t i phong b i t c, khi n cho em cháu nó nh
danh x ti t nh v y?
Tr ng-Xuân l y làm h -th n nên ng i g c m t xu ng t mà l ng thinh không
bi t sao mà tr l i, mà c ng không dám ngó bà Ph . Bà Ph th y v y m i nói ti p r ng:
Thôi, vi c cháu làm thì cháu ph i ch u, bây gi nó ã có nghén l r i, v y cháu tính sao
thì cháu tính i cho xong, ch vài tháng n a b ng nó l n ây mang x u h t c b y c
.
Bà Ph nói mà n c m t r ng-r ng. Tr ng-Xuân nghe Y n-Tuy t có nghén thì
th t kinh, mày m t tái xanh, m -hôi nh gi t, b i-r i trong lòng, không bi t nói sao cho
c, duy nói nh r ng: Cháu có dè mà h i n nh v y âu . Bà Ph th y v y m i ti p
mà nói r ng: Dì ngh l i dì gi n cháu l m. T i cháu làm mà hai tháng nay dì khóc h t
c m t, n ng không ng. Còn con nh nó t c t i h -th n ch u không kham, nay nó
òi th t h ng, mai nó òi u ng thu c c, làm cho dì lo s không bi t ch ng nào. Cháu
ngh coi vi c cháu làm nó h i d ng nào. H m nay dì tính i Sài Gòn m n ph trong
hóc trong h m mà gi u nó, nuôi n ch ng nào nó r i dì s em nó v , mà nó không
ch u, nó quy t nhà mà thôi, không thèm gi u-gi m ai h t, ai c i thì nó ch u, b i vì nó
i nó l m l thì nó ph i mang ti ng qu y. N u nó ây thiên-h h hay thì x u h c
và tông-môn, b i v y dì m i không b ng lòng; dì s nó cùn trí r i t -v n l i càng kh n-
kh h n n a, nên dì không dám rúng ép .
Tr ng-Xuân nghe rõ u uôi, ng i th ra l ng thinh m t h i r i h i r ng:
- Sao dì ch c nó có nghén.

25


- Sao l i không ch c.
- N u nó không ch u i Sài Gòn thôi thì em nó vô trong ru ng ho c trong v n
mà gi u nó có c hay không?
- Dì c ng có tính nh v y mà nó c ng không ch u.
- Cha ch ! N u v y thì khó quá.
- B i v y h m nay dì r u bi t ch ng nào. N u nghe l i nó c nó trong nhà
hoài, trong vài tháng n a b ng nó l n ây thì thiên-h h c i ch t, dì ch u sao
i. Mà dì l i còn s m t n i n a con ba b n nó hay c thì còn gì th -di n
a dì.
Tr ng-Xuân nghe nói t i chuy n v hay thì lo s quá i, ng i suy ngh m t h i
i nói r ng:
- Cha ch ! N u v cháu mà nó nói thì x u h l m. Mà lúc n y ã có gi y cho ông
gia cháu h u trí r i, cháu ng s a-so n ra tranh ch c Cai-t ng, n u nó hay nó
phá hoang thì kh cho cháu bi t ch ng nào.
- V y ch bi t làm sao bây gi ? Ch chi hôm lúc T t có ai i nói, dì g ph t nó
thì xong quá.
- Th a dì, cháu tính nh v y, dì ngh th coi có c hay không?
- Cháu tính sao ó?
- Dì c ng bi t, vi c gia- o c a cháu khó l m. Thu nay cháu c p mày n
t v i ng i ta y là nh bên v . Nay mà cháu c làm T ng hay là không
c thì c ng là nh bên v n a. N u vi c n y mà l u ra n tai con v cháu thì
dì ã h th n, mà cái thân cháu ây c ng ph i mang kh . V y mình ph i lo làm
sao mà gi u cho nh m vi c n y m i c. Dì m i c r ng ph i có ai i nói, dì
ph t con hai cho êm, v y cháu xin dì cho phép cháu ki m ng i nôm nó,
cháu ki m a nghèo kh cháu cho ti n b c nhi u thì t nhiên nó ch u li n ch
không khó gì.
- Dì c là c h i nó ch a có nghén kìa, ch bây gi nó nghén ã g n 2 tháng r i
ai mà ch u i c i. N u mình g t h r i ch ng h i c i b ng nó thè-lè thì
mình làm sao mà nói v i h ?
- Th a dì, vi c ó không h i gì. Cháu nói thi t tr c v i ng i ta, h h ành nh
y mình m i cho c i ch . Thu nay con nhà giàu sang n u r i ro ch a oan thì
làm nh v y thi u gì.
- Cha ch ! Mà bi t h ch u hay không?
- Cháu l a m y a nghèo nàn, cháu cho m t ôi ngàn thì nó ch u li n, có khó gì
âu.

26


- S m y a t m b y, con nh nó không ng.
- Ph i ng ng mà che mi ng thiên-h . Ch ch n l a ch ng môn ih
thì h có ch u âu.
- Thôi, cháu i ra ngoài ch mà ch i m t chút, dì d ý con nh th coi, r i cháu
tr v ây dì s tr l i cho cháu.
Tr ng-Xuân nghe l i leo lên xe h i mà i. Bà Ph vô bu ng th y c a bu ng khóa
ch t, bà gõ c a mà kêu. Y n-Tuy t i l i m c a, r i h i m r ng: Anh kh n-n n ó còn
lân-la t i nhà chi n a v y?
Bà Ph ng i trên gi ng bi u con l i ng i m t bên r i bà òn- mà t s bà mu n
ki m ng i nghèo c c ng h nôm , tr c là danh ti ng c a m con v n-toàn, sau n a
ng công-danh c a Tr ng-Xuân kh i l -d . Y n-Tuy t nghe nói li n h i r ng:
- Anh ó nh bày nh v y ph i không má?
- Nó tính nh v y ó, mà má ngh tính nh v y thì hay l m a con, n u
con b ng lòng thì m con ta kh i mang ti ng.
- Má t ng làm nh v y r i kh i x u hay sao?
- Có ai bi t âu mà h c i. H ki m c ng i r i thì má cho c i li n.
- N u c i có 6, 7 tháng r i con , thì làm sao mà h không bi t con có ch a
hoang?
- Thi u gì cách nói. Mình nói thi u tháng c ng c mà.
- Mà ví d u mình d i ng i ngoài c i n a, còn cái anh i nôm ó làm sao mà
i nh?
- Thì mình ã nói tr c cho nó bi t r i, mình có d i trá gì âu.
- N u nói tr c ai thèm c i.
- Má làm sao thì má làm, mi n là có ng i ta ch u c i con thì thôi, con ng lo.
- Con ã th t ti t th t trinh r i, bây gi con còn m t m i nào mà dám ng phòng
hoa chúc. Th a má, xin má cho con ch t ph t cho r i, ch l y ch ng nh v y
-th n, con làm không c.
- N u con cãi l i má hoài, thì c ng nh con b ng danh-giá c a tông-môn mình mà
con trút xu ng sông v y.
Bà Ph nói d t l i, thì ng i khóc coi th m thi t l m. Y n-Tuy t ngh mình làm
qu y m u phi n, thì trong lòng au n ch u không c b i v y cô c ng khóc òa
mà th a r ng: Con th y má u phi n ch ng nào con càng mu n ch t ch ng n y. Thôi
xin má ng có khóc n a, má tính th nào con c ng b ng lòng. Ng t vì thu nay con v n
mong em t m g ng trong mà g i cho ch ng, nay t m g ng c a con ã c r i, n u

27


con trao cho ch ng thì con h l m. Má tính má ki m ng i nghèo c c mà m n h
nôm . V y thì con xin má cho h ti n b c cho nhi u ng giao v i h c i thì c i mà
không c n n m v i con. N u c nh v y thì con m i b ng lòng, b i vì ý con ã
nh t nh không ch u th t thân v i ai h t. Con ngh ng i nào mà ch u c i con là vì có
c ti n nên h m i ch u, b i v y n u mình bu c thêm vi c y h c ng ch ng kèo nài gì.
Bà Ph nghe con nói nh v y thì ng i suy ngh m t h i r i b i ra ngoài. Cách
ch ng n a gi Tr ng-Xuân tr l i, bà Ph m i thu t m y l i c a Y n-Tuy t l i cho
Tr ng-Xuân nghe, Tr ng-Xuân g t u và áp r ng: Con hai nó tính nh v y c ng
ph i. Thôi, vi c y cháu xin dì ng lo, cháu tính trong n m ba b a cháu s qua cho dì
hay .
Tr ng-Xuân t giã bà Ph ra v . Lên xe ng i anh ta ngh bên B n-Tranh không
có ai, nh ng n u v b n mà ki m ng i thì l y làm b t ti n l m, chi b ng mình ra ghé
ch Tân-An mà nói thi t v i em mình là th y giáo Nguy n-t -Th nghe, r i mình c y nó
tính giùm, d u t n hao n m ba ngàn ng mình c ng ch u, ch b ra ây mình ch c
t làm T ng, mà l i s h t i xe h i n a c.
Th y giáo Nguy n-t -Th là anh em v i Tr ng-Xuân, m t àng là con nhà cô,
t àng là con nhà c u. Th y ã 25 tu i mà ch a có v , nhà g n l i tr ng h c.
Tr ng-Xuân ghé xe tr c nhà, thì th y i d y h c c ng v a m i v t i ó. Anh em
ng r nhau r i T -Th m i Tr ng-Xuân vô nhà, h i tr n u n c mà ãi khách.
Tr ng-Xuân th y tr i g n t i ý mu n v cho mau, nên c n không cho n u n c nôi chi
t, v a ng i xu ng thì kêu T -Th mà nói r ng:
- N y em, qua có m t vi c r i quá, nên ghé c y em ph i giúp qua m i c.
- Vi c gì v y?
- qua nói thi t em nghe. Dì Ph c a qua em bi t không?
- Bi t.
- , d có m t a con gái, là con hai Tuy t, ã khôn-khéo mà p- l m.
- Cô p thi t, mà anh cho ng i ta khen ch anh khen sao ph i.
- qua nói em nghe. B i vì nó p quá nên hôm tháng ch p qua n ch i, qua
th y nhan s c c a nó qua d n không c, qua làm b y trai gái v i nó bây gi l
nó có ch a r i, em.
- Húy! Tr i i!
- Thi t kh l m! B a nay qua i th m qua m i hay. Vi c n y ch a ai hay h t. Qua
tin em l m qua m i t thi t v i em.
- Bây gi anh bi u tôi nôm hay sao anh?
- Không .. Mà ví d u em nôm, ngh c ng không h i gì.

28


- Tr i ôi! Anh khéo nói không! Ai i làm nh v y cho c anh.
- Nó l ch s l m em.
- a! L ch s mà làm gì?
- Mà nó có c a n a.
- Có c a thì có ch .
- Mà không ph i qua c y em nôm âu mà em s . Em c ng bi t, con gái mà có
ch a oan thì x u h l m. Hu ng chi hai Tuy t là con quan, n u thiên-h hay thì
còn gì danh ti ng. Mà ph n nó mang ti ng x u ã ành, ng t lúc n y qua ng
tính tranh Cai-t ng, n u b thì kh cho qua l m. V y qua tính ki m ng i
nghèo-nàn ng m n h nôm nó, h òi n m ba ngàn gì qua c ng ch u h t
th y, mi n là gi u cho nh m thì thôi. Em làm n ki m giùm m t ng i cho qua,
n hao bao nhiêu em ng ng i. H òi n ti n bao nhiêu c ng c, song qua
bu c h hai u này: u th nh t là h c i mà h không c nn mv i
con hai Tuy t; u th nhì là ch ng nào con hai Tuy t xong r i, b t lu n là
ngày nào, h qua bi u h thôi thì h ph i thôi li n. T i ý dì Ph mu n nh v y,
ch qua không can gì. Em làm n giùm cho mau mau, n u vi c thành r i qua
th ng công em tr ng l m. Mà vi c n y kín l m, em ng có nói b y cho h hay
nghe không em.
T -Th ng i ng m-ngh m t h i r i áp r ng: Có l c. Hôm tháng tr c tôi i
ch i bên M -Tho, tôi có g p m t ng i b n h c h i tr c i lình-xình b n, qu n áo
lang-thang, coi b nghèo-kh l m. Tôi h i th m thì anh ta nói anh ta làm vi c Tr ng-s .
Thôi, mai nh m ngày chúa-nh t tôi i qua nói giùm th coi, n u anh cho ti n nhi u thì
ch c anh ta ch .
Tr ng-Xuân nghe nói thì m ng h t s c li n móc túi l y ra m t t m gi y hai ch c
ng mà a cho T -Th ng làm phí-l mà i, r i ng d y t mà v . T -Th a ra
i ngoài ng. Tr ng-Xuân lên xe r i d n v i r ng: Em ráng h t lòng mà lo giùm
vi c ó cho qua nghé. H c thì ánh dây thép cho qua hay Mà thôi, tr a th hai
i qua ây mà h i th m thì ti n h n. Em vô ngh , qua v nhé.
-Th tr vô nhà i qua i l i mi ng chúm-chím c i hoài.

ù

29


(5)

i n a chi u, m t tr i ng bóng xiên-xiên gió xô nhành lúc-l c. Khúc ng d a
theo mé sông cái, ngang châu-thành M -Tho, t nhà gi y xe l a s p lên, thiên-h l i qua
p-dìu. Tr c khách-s n có m t gánh mì gõ l c-c c, d i g c cây ch chè u rao hò-
, h c-trò d t nhau i ch i, c i gi n om-sòm, xe kéo không có ai kêu, ng i khoanh tay
ri t.
Ngoài sông thì tàu d t ghe ch y ngang th i xúp-lê vang-rân, trong mé thì s ng v p
vào b c th ch phun b t-bèo tr ng nõn. Trên c u tàu L c-t nh là ch chi u mát thiên-h
hay ra ó ng mà h ng gió, có m t ng i trai tr c ch ng 25-26 tu i, ng ng ch ng
hai cánh ch trên lan-can c u ngó lên m m Cù-lao R ng. Ng i trai n y i m t cái nón
tr ng, song lâu ngày không ánh ph n nên màu coi lu t-lu t; mình m c m t b tây
xám, song lâu ngày không gi t i nên ng qu n không có l n còn tay áo thì en thui; d i
ch n i m t ôi giày da en m i tr y-tr a, còn gót thì mòn h t n a. Tuy là y-ph c không
c tinh khi t, c a tay áo x i, nón ru-b ng rách, nh ng mà m t mày sáng r , da tr ng,
má b u, c p m t t nh g ng, hàm r ng tr ng nh ng c. Anh ta ch ng tay mà ngó
mông, th y trên u c n thuy n buôn ch y vát c i sóng tr ng bu m, r i l i nghe phía
sau l ng xe l a súp-lê r m-r m rút ch y. Ng i i ch i h g p xe l a ch y thì th ng hay
ng l i mà coi, duy có m t mình anh ta ã ng trên c u g n ng xe l a, mà l i ã
nghe xe l a súp-lê vang-rân, song c ng ngó mông qua sông không thèm day m t l i.
Tr i mát l n l n, hàng gáo tr ng d a theo mé sông áng bóng m t tr i nên trên c u
n l n h t n ng. Cách m t h i có n m sáu h c-sanh d t nhau xu ng c u ng mà ch i,
nói chuy n r i cãi l y om-sòm, mà ng i trai y c ng không nhúc-nhích, d ng nh xác
d ng-tr n còn h n n ng mây b c, các vi c i .tai. Cách m t h i n a, l i có ... T -
Th men men xu ng c u, b c nh nh , còn m t (thi u vài ch ). Ch ng T -Th ra nhìn
ng i y k l ng r i, mi ng c i, ch n b c l i, v vai mà h i r ng: Làm gi ng gì mà
ng ây?
Ng i y gi t mình day l i th y T -Th n m c oan-trang, giày vàng, áo xám,
t eo ki ng che b i, túi gi t kh n bìa ren, thì ng nhìn trân trân, làm b nh không
quen bi t. T -Th vói n m tay mà d c-d c và nói r ng: Anh em b n h c v i nhau, mà l i
i g p hôm tháng tr c, nay anh quên tôi r i hay sao? Ng i y c i mà áp r ng:
Làm sao mà n n i quên c. Song tôi th y anh em b n c có nhi u ng i hay quên
tôi, g p tôi h hay ngó l , nên thà là anh a tay tr c r i tôi m i dám n m ch
-Th c i r i x tay vào cánh tay ng i y, c p d t i và nói r ng: Hôm tr c
p anh mà m c xe l a g n ch y, nên không nói chuy n gì c h t. Nay tôi qua bên anh
tính ch i n sáng mai m i v , v y thôi hai anh em mình i lên nhà hàng u ng r u
ch i. Anh em lâu g p nhau, nay g p c tôi m ng quá. i, i anh . T -Th kéo ri t

30


ng i y i. M y h c-sinh th y m t ng i y- ................. mà ni m n v i m t ng i y-
................ thì l y làm l , nên ng ngó ................ nhau mà c i ng t.
..................... K -Tâm, v n là anh em b n ......................, ng i g c R ch-Giá, nay
làm vi c Tr ng-s t i M -Tho. Hôm qua T -Th h a v i Tr ng-Xuân s qua M -Tho
ki m ng i g r i giùm, y là ý mu n c y ng i n y.
Hai ng i d t nhau i ngang qua nhà gi y xe l a. T -Th m i nói v i K -Tâm
ng: mình ki m nhà hàng khách-trú mình u ng r u nói chuy n ch i m i thong
th . Hai ng i i th ng xu ng vàm, r i qu o vô phía c u quây. G p nhà hàng khách-trú,
-Th m i K -Tâm vào ng i r i h i r ng:
- Ý anh mu n dùng r u chi?
- M y n m nay tôi không u ng r u gì h t. V y anh mu n dùng th nào tùy thích,
tôi ng i không nói chuy n ch i cho anh vui c ng c mà.
- c âu nà! Anh ph i u ng ch i v i tôi ch . U ng m nh quá s say, thôi
mình u ng bi-công nhé. B i l y 2 ly bi-công. Tr i n c quá, b n c á cho
nhi u nhi u nhé.
i em r u ra rót hai ng i hai ly. T -Th m i K -Tâm u ng; T -Th nói nói
i c i, có ý mu n ch c cho K -Tâm nói chuy n, mà K -Tâm thì ng i chiêm-nghi m,
day m t ra ngoài mé sông, b coi d ng nh lo tính vi c gì ó v y. T -Th nói r ng:
- Anh em h c m t l p v i mình h i ó g n 40 ng i. T khi ra tr ng n nay t n
c h t, m i ng i u i ki m vi c làm n, ít khi g p nhau nh v y.
- Bây gi anh làm vi c âu?
- Tôi r i thì xin làm th y-giáo li n; 4 n m nay Tân-An hoài, ch không i âu
t, anh quên hay sao? , ph i! Anh thôi tr c nên không có thi. Cha ch !
m ó anh em thi u nhi u quá, ch chi anh h c ráng vài tháng n a thì ch c
anh c ng u. Anh thôi u ng quá! N y, mà h i ó lúc g n thi sao anh l i thôi
c nh v y anh?
- Tôi m c vi c nhà không th h c n a c, nên tôi ph i thôi.
- U ng quá! Anh m c vi c gì ng t l m hay sao mà n n i b h c nh i v y?
-Tâm nghe h i ng i th ra không mu n tr l i, T -Th li c m t thì th y b anh
ta bu n-b c l m. K -Tâm ngó ra ngoài ng th y n-bà mang gu c d t con i ch i, xe
kéo ki m khách kéo xe i ngh u-ngh n. Cách m t h i m i day vô mà h i T -Th r ng:
- M y n m nay anh làm th y giáo khá hay không?
- Anh c ng bi t làm th y giáo mà khá n i gì. T i tôi ch a có v nên nhà c a còn
lôi thôi hoài.
- Té ra anh ch a có v hay sao?

31


- Ch a.
- May cho anh l m a!
- Không có v mà may n i gì anh?
- N u anh c i v , h c i ch nghèo thì nó báo anh, còn c i ch giàu thì nó khi
anh, b i v y không có v kh i ai theo báo i, mà c ng kh i ai khinh d , há
không ph i là may hay sao?
- Anh nói nghe k c c quá!
- Thi t ch ! i n y thiên-h h x u l m. Anh ch a c giàu sang, mà anh c ng
ch a g p ho n-n n, b i v y anh ch a hi u th -thái nh n-tình, ch tôi ã th y
ki u, ã n m mùi, nên bây gi tôi ghét thiên-h l m.
- Anh nói v y sao ph i! i có k x u ng i t t, ch m i ng i u b y h t hay
sao mà anh oán chung h t thiên-h . Trong m y nhà nghèo c ng hi m ng i hi n
c, mà trong m y nhà giàu c ng hi m gái khôn-ngoan, n u mình c i v thì
mình ch n con nhà bi t u không c n gì giàu nghèo, thì có l mình c ng vui
lòng c ch .
- H ! Anh nói chuy n i x a hay sao ch ? i n y ai là ng i bi t u âu anh
ch th coi?
- Bây gi bi t ai âu mà ch . Mà u thi u gì ng i t -t , ch ph i h t th y thiên
u b y h t hay sao?
- ó! Coi có qu nh v y hay không, h ? Anh nói thi u gì ng i bi t u, thi u
gì ng i t -t , mà bi u ch th coi, anh luýnh-quýnh không bi t âu mà ch . Có,
có nhi u l m ch . Theo con m t c a tôi coi thì không có, mà theo con m t c a
thiên h , thì thi u gì ng i t -t bi t u. Anh không bi t âu mà ch , v y thôi
anh tôi ch giùm cho. Anh ch u khó anh i kh p m y t nh t trong Nam-K ra
cho t i B c-K anh coi th coi có ph i thiên-h h th y ai nhà c a kinh-dinh, y-
ph c àng-hoàng t c tr ng quy n cao, ru ng nhi u v n r ng, thì h cho là t -
bi t u, còn th y ai qu n áo lang-thang, c a nhà x ch-x c, n không no
ng, ng không yên thân, thì h cho là kh n-n n gian-gi o. Ý c a thiên h nh
y ó. Anh nói thi u gì ng i t -t , ph i t -t là theo nh l i thiên h h cho
ó hay không?
- Không. Ng i t -t , thì t -t , ch nào ph i giàu sang m i t -t , còn nghèo-hèn
thì b y-b h t th y âu.
- Anh nói chuy n i x a, hay là anh rút chuy n trong sách anh nói n a? Anh nói
ng i t -t d u giàu nghèo gì h c ng cho là t -t ph i không? âu anh th y
ông nào giàu sang mà h dám kêu là quân n c p, kh n-n n âu, anh ch th
coi, mà v t t h t th y nh ng tay giàu sang u là b c hi n-nh n quân-t h t. Tôi
th ng th y, mà có l anh c ng d bi t, thi u gì ng i làm nh ng u hung ác,

32


dùng nh ng ch c nhu c-nh m i tr nên giàu sang, mà h giàu sang r i thì
thiên-h ã quên t i hung ác ho c thói nhu c nh c a h h t, mà l i còn theo l y
b h n a. i n y kh n-n n l m! Tôi ã ghét, tôi không mu n nói n,
i anh h i d n-lân làm cho tôi nh t i tôi càng thêm gi n.
- T i sao mà anh nói nghe h i chán i d v y anh?
- Ph i, tôi chán i l m.
-Tâm nói m y l i r i l i day m t ra ngoài ng. T -Th ngó th y anh ta có s c
gi n nên chúm-chím c i mà h i r ng:
- Th khi anh c c kh l m hay sao mà anh gi n i nh v y?
- Không. Tôi bây gi thong th l m ch . Tôi làm vi c Tr ng-s n l ng m i
tháng 30 ng. Tôi u n c m quán nhà ng i ta trên C u-c ng m i tháng h t
15 ng, còn 15 ng tôi xài ch i, có thi u th n chi âu.
- V y mà sao anh còn gi n i?
- Anh mu n bi t vi c c a tôi, v y tôi t thi t cho anh nghe ch i. H i nh tôi
sung-s ng ít có a nào dám bì k p. Cha m giàu có: nhà ngói có 3 tòa, ru ng
có h n m t muôn công. Cha m tôi sanh có m t mình tôi, mà huê-l i m i n m
góp n 50 ngàn gi lúa, b i v y tôi mu n ti n b c bao nhiêu c ng c h t. Lúc
tôi i h c trên Sài Gòn trong r ng tôi th ng có n m b y ch c ho c m t tr m
ng b c luôn luôn.
- Ph i, tôi nh : b n h c trò h i ó có m t mình anh xài-phí r ng rãi h n h t. Anh
c qu n hàng áo l a luôn luôn. Mà anh i giày c ng m c ti n h n h t n a.
- H i ó tôi sung-s ng l m, b i v y tôi i h c không lo chi h t, ch lo h c cho
gi i ng kh i thua chúng b n mà thôi. Mà tôi h c c ng không ph i c u th y bà
gì, ch mu n h c ng m r ng trí khôn h u ngày sau cai qu n s nghi p c a
cha, cho kh i mang ti ng nhà giàu u-mê. Tôi i h c ã sung-s ng mà bãi
tr ng v nhà l i còn vui v h n n a. Anh ngh th coi, mình là là con ông C
giàu l n h n h t trong t ng, ai mà không kiêng mình. Tôi i ch i t i âu, h
ni m n t i ó, tá- n già tr gì h tôi kêu thì d h t th y. Không ph i tôi có ý
khoe v i anh, ch thi t tôi không ph i nh h , th mà hi p áp ng i ta; tôi
p ng i già c thì tôi k nh h luôn luôn, tôi th y ai nghèo nàn thì tôi cho ti n
c, b i v y trong làng h kiêng tôi mà l i yêu tôi l m. Lúc tôi c 16, 17 tu i
thì nhà giàu ai có con gái c ng u mu n g cho tôi. Ông thân tôi có m t ng i
anh em b n tên là Thái-sanh-Tài, làm Phó-t ng c u, nhà giàu góp m i n m l i
20 ngàn gi . ng mu n làm sui v i ông thân tôi, mà tôi không ch u, tôi xin
tôi h c xong r i tôi s c i v . B a n bãi tr ng tôi v , i d i tàu tôi g p bà
Phó-t ng Tài v i con gái bà là cô sáu Nhi u i Sài Gòn v . Ông thân tôi mu n i
nói cô n cho tôi, mà tình c tôi g p cô nh v y thì tôi có ý m ng th m, b i vì

33


có d p mà tôi m i d tánh n t cô c. Tôi b c l i chào bà Phó-t ng thì bà
ng r h i th m l ng-x ng còn cô sáu Nhi u th y tôi coi b c ng vui nên
không b -ng chi h t. n 11 gi tr a, tàu M -Tho lên t i Cái-Bè, cô Nhi u
n bánh th t ra r i bà Phó-t ng m i tôi n. Bà ép quá nên tôi ph i ng i l i mà
n v i bà và cô sáu Nhi u.
-Tâm nói t i ó thì èn khí b c cháy sáng lòa. Anh ta h p m t h p r u th m
gi ng r i nói ti p r ng: Ch ng gi u chi anh, cô sáu Nhi u thi t là p. Cô v n nói nh -
nhoi, i ng m-th m, da tr ng tóc dài, môi-son, mày li u, tay ch n d u nhi u, hình
vóc thanh tao, b i v y tôi ã không ch u c i v g p, mà th y cô tôi ng tình, nên tôi
ng i d i tàu c suy ngh hoài, tính v chuy n ó th a v i cha m i nói cô, r i i h ra
tr ng thì c i li n. Tháng ó nh m tháng n c , mà r i l i g p chi c tàu ch y d , nên
i t i kinh L p-Vò thì tr i ã t i mò. Tôi bi u d i tàu n u c m d n cho tôi v i bà
Phó-t ng và cô sáu Nhi u n. Tàu qua kh i Long-Xuyên thì ã g n 10 gi t i r i. Bà
Phó-t ng i ng b n ng gió bà m t nên bà n m ng khò. Tôi th a d p y m i nói
chuy n v i cô n , ban u còn nói chuy n dông dài, l n l n tôi m i t thi t tình ý c a tôi,
i tôi h i cô r ng cha m hai bên ã tính làm sui v i nhau nh v y, mà cô có v a lòng
hay ch ng. Cô m c c nên day m t khu t bóng èn, song cô tr l i nh nh r ng: u
anh không chê em là a quê hèn, anh quy t giao duyên k t tóc v i em, thì em âu dám
ph lòng anh, ví d u may r i th nào em c ng nguy n ng sanh ng t . Tôi nghe m y
i y tôi c m xúc trong lòng vô cùng, n bây gi nh c l i mà cái gi ng c a cô c ng còn
nh nghe v ng-v ng bên tai.
-Tâm châu mày th ra r i nói r ng: Lòng àn bà i d i, không bi t sao mà dò
c. Tôi nghe l i cô h u tình nh v y tôi c m l m, nên k bãi tr ng y tôi m i nói v i
ông thân tôi i l h i, r i i ch ng nào h c xong r i s c i. Lúc y tôi còn ph i h c t i
2 n m n a m i thi l y b ng t t-nghi p. H bãi tr ng tôi v qua th m thì ông gia bà gia
tôi ni m-n , r i lúc t u tr ng thì cho m i l n m t tr m ng b c; cô sáu Nhi u l i thêu
kh n, may áo, bi u em em qua cho tôi n a. Tôi th y bên v tôi v i tôi có tình nh v y,
thì trong b ng tôi m ng l m, ch c là ngày sau trong gia- ình l y làm h nh-phúc l m.
m tôi h c rút ng mà thi, thì tôi coi ý cha m tôi không c vui nh x a. Tuy tôi
c i h c song tôi có nghe r ng m y n m tr c ho c b n c l t, ho c b chu t phá,
ho c b lúa háp, nên ông thân tôi th t mùa luôn luôn. Mà nghe thì nghe nh v y ch trong
ng tôi ch ng có chút chi lo s . Ch ng dè còn vài tháng n a t i h i thi, tôi ti p c
t b c th c a ông thân tôi nói r ng m y n m th t mùa không góp c huê-l i, mà b c
lúa giùm cho tá- n n c ng không thâu c, n m i n m ch ng l i thêm hoài, bây gi
5
không th tr n i, nên chà x -trí ã ki n mà phát-m i nhà c a ru ng v n h t r i, và d y
tôi ph i v cho mau mà tính vi c nhà. Tôi c th ch ng khác nào nh sét ánh bên tai,
n trí au lòng, không th nào h c n a c; ch ng ph i là tôi nghe h t c a mà ngã lòng,
tôi lo là lo cho cha m tôi th t chí bu n r u r i sanh b nh ho n mà thôi. Thi t tôi lo ch ng

5
(ti ng Pháp) chetty

34

Ho bieu chanh tinh mong

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Destacado

Destacado (16)

Similar a Ho bieu chanh tinh mong

Similar a Ho bieu chanh tinh mong (12)

Más de Kelsi Luist

Más de Kelsi Luist (8)

Ho bieu chanh tinh mong