• Përse “Kultura” ?! Në bizneset ndërkombëtare, ne futemi në mjedise të ndryshme kulturore karakterizuar nga gjuhë të panjohura, sisteme të vlerave unike, besime dhe sjellje. Ndeshemi me klientë dhe partnerë biznesi të cilët shfaqin stile jetese, norma dhe sjellje konsumatore të ndryshme. Këto ndryshime prekin të gjitha dimensionet e biznesit ndërkombëtar. Kultura ndikon edhe në përshëndetjet e thjeshta, të cilat specifikojnë sjellje të tilla si sa larg njëri-tjetrit të qendrojmë, çfarë të themi, dhe nëse duhet apo jo të prekim apo të buzëqeshim. Kemi të bëjmë me dy kontradita, nga njëra anë prirja globaliste dhe nga ana tjetër janë prirjet etnocentrike kulturore. Për të gjetur pikërisht pikën e kontaktit ne vendosëm të studiojmë kulturën.

1. 1
Universiteti i Tiranës
Fakulteti i Ekonomisë
Administrim Biznes
Detyrë kursi
Tema: “Mjedisi kulturor ndërkombëtar.”
Punuan:
Pranoi:
Grupi
53
Prof.
Dr.
Ilia
Kristo
Jetnor
Selimaj
310
Ina
Murati
310
Erilda
Qose
311
Ermina
Teqja
311
Dorian
Rrapollari
312
Elvis
Xhebexhia
313
Tiranë,
më
23.05.2014

2. 2
Përmbajtja:
Përse
“Kultura”
?!
...................................................................................................................
4
Kultura
&
Globalizimi
...............................................................................................................................
4
Ç’është
kultura?
........................................................................................................................................
5
Elementët
e
kulturës.
.............................................................................................................
6
Kultura
materiale
.................................................................................................................................
6
Gjuha
....................................................................................................................................................
7
Vlerat
dhe
sjelljet.
...............................................................................................................................
7
Rregullat
dhe
zakonet.
.........................................................................................................................
7
Besimi
fetar
..........................................................................................................................................
8
Normat
e
biznesit
.................................................................................................................................
8
Koha
.....................................................................................................................................................
8
Estetika
................................................................................................................................................
8
Ngjyrat
.................................................................................................................................................
8
Brazili
.....................................................................................................................................
9
Brazili,
ide
e
mirë
apo
e
keqe……………………………………………………………………………………………………………9
Kultura
Braziliane..................................................................................................................................9
Takimet
Braziliane...............................................................................................................................11
Komunikimi……………………………………………………………………………………………………………………………………11
Për
cfarë
është
i
famshëm
Brazili?
.....................................................................................................
12
Mbretëria
e
Bashkuar
...........................................................................................................
13
Kultura
e
biznesit
në
Mbretërinë
e
Bashkuar
është
e
karakterizuar
nga:
..........................................
13
Komunikimi
në
biznes:
.......................................................................................................................
14
Etika
profesionale
në
biznes:
.............................................................................................................
14
Etika
profesionale
në
takimet
e
biznesit:
...........................................................................................
15
Nihmesa
për
studentët.
.....................................................................................................................
16
Kosto
e
jetesës.
..................................................................................................................................
16
Balanca
punë
-­‐
jetë
shoqërore.
..........................................................................................................
16
Media
sociale.
....................................................................................................................................
17

3. 3
Të
kuptosh
politikën
e
tyre.
...................................................................................................................
17
Ndikimi
i
kulturës
dhe
kultura
e
biznesit
në
UK.
....................................................................................
18
Afrika
e
Jugut
(Rainbow
Nation)
...........................................................................................
18
Stili
i
menaxhimit
...................................................................................................................................
19
Roli
i
gruas
në
biznes
..............................................................................................................................
19
Takimet
e
biznesit
..................................................................................................................................
19
Stilet
e
komunikimit
...............................................................................................................................
20
Kodi
i
veshjes
.........................................................................................................................................
20
Disa
njohuri
interesante
rreth
Afrikës
së
Jugut:
....................................................................................
20
Arabia
Saudite
......................................................................................................................
22
Ditët
dhe
Koha
.......................................................................................................................................
22
Paqja
dhe
besimi……………………………………………………………………………………………………………………………….22
Konsideratat
gjinore
..............................................................................................................................
23
Varieteti
.................................................................................................................................................
23
Raste…………………………………………………………………………………………………………………………………………………24
Ilustrime
të
dallimeve
kulturore
nëpër
botë.
........................................................................
25
Përfundime………………………………………………………………………………………………………………………………………….26
Referenca…………………………………………………………………………………………………………………………………………….26

4. 4
• Përse “Kultura” ?!
Në bizneset ndërkombëtare, ne futemi në mjedise të ndryshme kulturore karakterizuar nga gjuhë
të panjohura, sisteme të vlerave unike, besime dhe sjellje. Ndeshemi me klientë dhe partnerë
biznesi të cilët shfaqin stile jetese, norma dhe sjellje konsumatore të ndryshme. Këto ndryshime
prekin të gjitha dimensionet e biznesit ndërkombëtar. Kultura ndikon edhe në përshëndetjet e
thjeshta, të cilat specifikojnë sjellje të tilla si sa larg njëri-tjetrit të qendrojmë, çfarë të themi, dhe
nëse duhet apo jo të prekim apo të buzëqeshim. Kemi të bëjmë me dy kontradita, nga njëra anë
prirja globaliste dhe nga ana tjetër janë prirjet etnocentrike kulturore. Për të gjetur pikërisht pikën
e kontaktit ne vendosëm të studiojmë kulturën.
• Kultura & Globalizimi.
Globalizimi është një fenomen i cili ka vendosur nën ndikimin e tij dimensione dhe
këndvështrime të ndryshme të jetës njerëzore duke përfshirë ato ekonomike, politike, shoqërore
dhe kulturore. Njëri nga aspektet më sfiduese të globalizimit është ndikimi që ai ushtron mbi
kulturat e shoqërive të ndryshme në botë. Aktualisht afrimiteti i kulturës së kombeve është
rezultat i zhvillimit të madh të teknologjisë së komunikimit dhe shkëmbimit të informacionit, si
dhe rezultat i depërtimit dhe zgjerimit të rrjetit të internetit dhe satelitëve, gjë që konsiderohet një
prej aspekteve pozitive të globalizimit. Kultura është bazë dhe element i rëndësishëm për
mirkuptim dhe bashkpunim mes kombeve. Integrim kulturor do të thotë forcim dhe shtim i
karakteristikave të ngjashme kulturore, gjë që kërkon vendosjen e politikave të përbashkëta me
qëllim krijimin e një metode të përbashkët dhe të koordinuar gjatë përballjes me sfidat në epokën
e globalizimit.
Dobia e larmisë kulturore është që secila kulturë në vetvete përmban një thesar plot eksperienca,
intelekte dhe sjellje të të gjithë njerëzve që i përkasin asaj kulture, faktorë që janë të çmuar dhe
merren në konsideratë. Në këtë mënyrë, kultura përfiton nga krahasimi i saj me kulturat e tjera
dhe nga zbulimi i karakteristikave të tyre. Mirëpo nga ana tjetër, larmia kulturore dhe ekzistenca
e gjuhëve, etnive dhe feve të ndryshme me të gjitha nëndegët dhe ndarjet e tyre të ndryshme dhe
të shumta, mund të rrezikojnë unitetin global. Prandaj si është e mundur që duke respektuar
kulturat e ndryshme, të jemi optimist rreth procesit të globalizimit dhe të hartojmë programe për
realizimin e tij? Një prej kontradiktave mes teoricienëve të globalizimit është pikërisht kjo
çështje. Do të thotë se, në po atë masë që globalizimi mund të krijojë raste të reja për shkëmbime
kulturore, ai në po atë masë mund të krijojë edhe probleme të tilla si fanatizmi dhe agresioni
gjatë përballjes së kulturave mes tyre. Raste të tilla si lufta kundër të huajve dhe racizmi,
konfliktet etnike, mohimi i të tjerëve, agresioni që kryesisht rrjedhin si rezultat i nacionalizmit,
pavarësisht zhvillimit dhe progresit civilizues të Komunitetit Global, ende nuk janë zhdukur.

5. 5
Tani është koha kur qeveritë të inkurajohen për ruajtjen dhe forcimin e kulturave dhe mini-
kulturave të ndryshme ekzistuese në botë, duke i vlerësuar ato si një kapital origjinal i njerëzimit
dhe si trashëgimi e të parëve tanë. Natyrisht që nuk mjafton vetëm kjo politikë. Gjetja e të
përbashkëtave të popujve dhe kombeve në fusha të ndryshme dhe forcimi i lidhjeve në bazë të
parimeve të përbashkëta, është puna më e rëndësishme për realizimin e globalizimit në formën
origjinale dhe të drejtë. Prandaj duke ndjekur këto dy rrugë njëkohësisht, ka mundësi të
shpresojmë në një të ardhme në paqe, pa dhunë dhe më bashkëjetesë paqësore të njerëzve me
njëri-tjetrin dhe pastaj të presim frytet e procesit të globalizimit i cili mund të sjellë rezultate të
vlefshme për të ardhmen e kulturës njerëzore.
• Ç’është kultura?
Kultura është një përmbledhje e bindjeve, zakoneve, vlerave, besimeve dhe normave të cilat
shoqëria njerëzore i ka fituar gjatë evolucionit gradual dhe ua ka lënë gjeneratave të tjera si një
trashëgimi të çmuar. Ndryshe nga sistemi politik, ligjor dhe ekonomik kultura ka provuar shumë
vështirësi për tu identifikuar dhe analizuar. Efektet e saj në biznesin ndërkombëtar janë të thella
dhe të gjera. Kultura ndikon ne gamën e shkëmbimeve ndërmjet njerëzve si edhe operacionet
vlerë-zinxhir si psh projektimi i porduktit dhe shërbimit, marketingu dhe shitjet. Menaxherët
duhet ti dizenjojnë produktet dhe paketimin e tyre duke pasur parasysh jo vetëm kulturën por
edhe ngjyrat. Ndërsa e kuqja mund të jetë e bukur për rusët, ajo është simbol zie në Afrikën e
Jugut.
Kultura transformohet brenda çdo shoqërie për të karakterizuar njerëzit e saj dhe për ti dalluar
ata nga të tjerët. Së pari, ajo tregon stilin e jetesës së antarëve të shoqërisë, se si ata ushqehen,
vishen. Së dyti, ajo shpjegon se si antarë të sillen ndaj njëri-tjetrit dhe me grupet e tjera. Së treti,
ajo përcakton besimet dhe vlerat e antarëve dhe se si ata e perceptojnë kuptimin e jetës.
Geert Hofstede, një antropolog i njohur holandez, e sheh kulturën si një "programim kolektiv
mendor" të njerëzve."Softëare i mendjes", apo mënyra se si ne mendojmë dhe arsyetojmë, na
dallon nga grupet tjera. Orientime të tilla jo-materiale formojnë sjelljen tonë. Një tjetër studiues,
Harry Triandis, e konsideron kulturën si një bashkëveprim të ngjashmërive dhe dallimeve; të
gjitha kulturat janë në të njëjtën kohë shumë të ngjashme dhe shumë të ndryshme. Ndërsa si
qenie njerëzore ne kemi shumë të përbashkëta, si grupe njerëzish ne shfaqim shumë ndryshime.
Për shembull, disa kultura janë më komplekse se të tjerat. Disa kultura janë më individualiste,
ndërsa disa të tjera janë më kolektiviste. Disa kultura imponojnë shumë norma, rregulla dhe
kufizime në sjelljen sociale, ndërsa të tjera imponojnë shumë pak.
Duke e përshkruar atë që kultura është, është gjithashtu e rëndësishme për të përcaktuar atë se
çfarë kultura nuk është. Kultura nuk është e gabuar, por ajo nuk është as e drejtë. Kultura është

6. 6
relative. Nuk ka kulturë absolute. Njerëzit e nacionaliteteve të ndryshme thjesht e perceptojnë
botën ndryshe. Ata kanë mënyrat e tyre të veçanta të bërit të gjërave, dhe nuk i përshtaten ndonjë
standardi. Çdo kulturë ka nocionet e veta të asaj që është sjellje e pranueshme dhe e
papranueshme. Për shembull, në disa kultura islame, një grua nuk mund të ndahet nga burri i saj
(të divorcohet). Në shumë vende, lakuriqsia është krejtësisht e pranueshme në TV. Në Japoni dhe
Turqi, të veshesh këpucë në shtëpi është tabu. Kultura nuk është për sjelljen individuale. Kultura
është për grupet. Ajo i referohet një fenomeni kolektiv të vlerave dhe kuptimeve të përbashkëta.
Kështu, ndërsa kultura përcakton sjelljen kolektive të çdo shoqërie, individët si individe shpesh
sillen ndryshe. Për shembull, në shumicën e vendeve, meshkujt i kanë flokët e shkurtra. Por disa
rebele kanë flokë shumë të gjatë dhe ashtu dalin në mesin e kolegëve të tyre. Në Australi,
Kanada, Evropë, dhe Shtetet e Bashkuara, disa meshkuj përdorin make up/grim. Një sjellje e tillë
nuk përfaqëson vlerat kulturore të gjithë popullsisë. Kultura nuk është e lindur, ajo rrjedh nga
mjedisi shoqëror. Njerëzit nuk kanë lindur me vlera dhe qëndrime të përbashkëta. Fëmijët
gradualisht fitojnë mënyra specifike të të menduarit dhe të sjelljes ndërkohë ata rriten në një
shoqëri të caktuar. Për shembull, në Shtetet e Bashkuara, fëmijët zakonisht fitojnë vlerat e
individualizmit dhe krishtërimit. Por në Kinë, fëmijët mësojnë të varen nga anëtarët e familjes
dhe të marrin vlerat e bazuar në Konfuncianizëm. Kultura kalon nga njëri brez në brezin tjetër -
nga prindërit, mësuesit, shokët, dhe udhëheqësit. Metodat moderne të komunikimit, duke
përfshirë mediat internacionale, luajnë një rol të madh në transmetimin e kulturës.
Antropologët përdorim metaforën ″ajsberg″ për të kuptuar natyrën e kulturës. Mbi sipërfaqe, disa
karakteristika janë të dukshme, por më poshtë, e padukshme për vëzhguesit, është një bazë
masive e supozimeve, qëndrimeve dhe vlerave që ndikojnë fuqimisht në vendimmarrje,
marrëdhënie, konflikte, dhe dimensione të tjera ndërkombëtare të biznesit.
• Elementët e kulturës.
Mjediset kulturore konsistojnë në ndikimin e sistemeve fetare, familjes, arsimit, dhe sistemit
social bashkë me sistemin e marketingut. Marketerët që synojnë tregun e produkteve jashtë
shtetit duhet të jenë të ndjeshëm ndaj kulturave të huaja. Ndërsa dallimet kulturore midis
vendeve të ndryshme mund të duken shumë të vogla, ata që i injorojnë ato rrezikojnë dështimin
në programet e marketingut. Kjo detyrë nuk është aq e lehtë sa duket, sepse karakteristika të
ndryshme të kulturës mund të krijojnë një iluzion të ngjashmërisë. Edhe një gjuhë e përbashkët
nuk garanton ngjashmërinë e interpretimit. Elementet kryesore të kulturës janë kultura materiale,
gjuha, vlerat, qendrimet, zakonet, edukimi, besimi fetar, estetika, organizimi shoqëror.
Ø Kultura
materiale.
Kultura materiale i referohet mjeteve, objekteve dhe teknologjisë. Para se të marketosh në një
kulturë të huaj është e rëndësishme të vlerësosh kulturën materiale si transporti, energjia,

7. 7
komunikimi dhe kështu me radhë pasi të gjitha aspektet e marketingut janë të prekura nga
kultura materiale. Për shembull, transporti i frigoriferave nuk ekziston në shumë vende të
Afrikës. Paraqitjet e kulturës materiale në një vend mund të sjellin ndryshime kulturore të cilat
mund ose nuk mund të jetë e dëshirueshme.
Ø Gjuha.
Gjuha pasqyron natyrën dhe vlerat e shoqërisë. Përshkruar shpesh si shprehje apo pasqyrë e
kulturës, gjuha nuk është e domosdoshme vetëm për komunikim, ajo jep dhe njohuri në kulturë.
Bota ka më shumë se 3000 gjuhë dhe kjo mund ti shkaktojë shumë probleme marketereve në
dizenjimin e fushatave te marketingut dhe në emertimin apo etiketimin e produktit, mund të
shkaktojë probleme të komunikimit veçanërisht në përdorimin e mediave apo materialeve të
shkruara. Problemet e gjuhës bëhen edhe më serioze kur njerezit e një vendi flasin disa gjuhë.
Për shembull, në Kanada, etiketat duhet të jenë në anglisht dhe frengjisht. Në Indi, ka mbi 200
dialekte të ndryshme, dhe një situatë e ngjashme ekziston në Kinë.
Ø Vlerat dhe sjelljet.
Vlerat përfaqësojnë gjykimet e një personi në lidhje me atë që është e mirë apo e keqe, e
pranueshme apo e papranueshme, e rëndësishme apo e parëndësishme, dhe normale apo jo
normale. Vlerat personale të një individi rrjedhin nga bindjet e tij/saj morale ose fetare dhe
mësohen nëpërmjet përvojave dhe bazuar në to njerëzit zhvillojnë qëndrime dhe preferenca.
Qëndrimet janë të ngjashme me mendimet përveç faktit se qëndrimet shpesh mund te shfaqen në
mënyrë të pandërgjegjshme dhe nuk mund të kenë një bazë racionale. Vlerat tipike në Amerikën
e Veriut, Evropë dhe Japonin Veriore, përfshijnë të punosh shumë, përpikmërinë, dhe
përvetësimin e pasurisë. Njerëzit nga këto vende mund ti paragjykojnë ata njerëz nga vendet me
ekonomi në zhvillim që nuk mund të kenë vlera të tilla. Ata në një mënyrë të pasaktë mund të
gjykojnë një grua boliviane që nuk punon mjaftueshëm apo një biznesmen xhamajkan që nuk
arrin në kohë. Gjithashtu në Amerikë ne i japim një vlerë shumë të lartë mirëqenies, dhe kemi
më shumë gjasa për të blerë simbolet e statusit se sa njerëzit në Indi. Në mënyrë të ngjashme, në
Indi, feja hindu ndalon konsumimin e mishit te lopës/vicit, dhe fastfood-et si McDonald dhe
Burger King do të hasin në vështirësi të jashtzakonshme pa modifikimin e këtij produkti. Përveç
kësaj, amerikanët shpenzojnë shuma të mëdha parash në sapun, deodorant, dhe në produkte
higjenike të gojës për shkak të vlerës së vendosur në pastërtinë personale.
Ø Rregullat dhe zakonet.
Të gjitha kulturat kanë setin e tyre unik të zakoneve dhe tabuve. Është e rëndësishme për
marketerët të mësojnë në lidhje me zakonet dhe tabutë në mënyrë që ata të dinë se çfarë është e
pranueshme dhe çfarë nuk është për programet e tyre të marketingut.
Rregullat dhe zakonet janë
mënyra të sjelljes dhe prezantimit të vetes në situata publike dhe të biznesit. Disa vende
karakterizohen nga barazia, kultura informale, në të cilën njerëzit janë të barabartë dhe punojnë
së bashku në mënyrë bashkëpunuese. Në vende të tjera, njerëzit janë më formale, dhe statusi,
hierarkia, pushteti, dhe respekti janë shumë të rëndësishme. Zakonet që variojnë më së shumti

8. 8
nëpër botë janë ato që lidhen me vaktet ushqimore, orarin e punës dhe pushimet, të pirit dhe te
ngriturit dolli, sjelljen e duhur në takimet shoqërore, dhënien e dhuratave, dhe rolin e grave.
Ø Besimi fetar.
Feja është një sistem i besimeve të zakonshme apo qendrimeve në lidhje me një qenie apo
sistemin e të menduarit që njerëzit e konsiderojnë të shenjtë, hyjnore, apo të vërtetën më të
madhe.
Feja përfshin kodet morale, vlerat, institucionet, traditat dhe ritualet e lidhura me këtë
sistem. Pothuajse çdo kulturë mbështetet nga besimet fetare. Feja ndikon tek kultura, për pasojë
edhe në biznes dhe në sjelljen e konsumatorit. Protestantizmi thekson punën e madhe, arritjet
individuale, dhe atë ndjenjën që njerëzit mund të kontrollojnë mjedisin e tyre. Në vendet
fondamentaliste islamike, Islami është bazë për qeverinë dhe sistemet ligjore, si dhe për rendin
shoqëror dhe kulturor. Libri i shenjtë i Islamit, Kur'ani, ndalon pirjen e alkolit, kumarin e shumë
gjëra të tjera dhe kjo ndikon tek firmat që merren me pije alkoolike, turistike, argëtuese, dhe
veshje të grave, si dhe bankat e institucionet e tjera që japin hua. Por shikojmë që kemi një
numër në rritje të bizneseve tek komunitetet myslimane. Për shembull, Nokia lançoi një telefon
celular që u tregon myslimanëve drejtimin drejt Mekës, vend i shenjtë i Islamit. Feja mund të
ndikojë në modelet tregtare dhe ne produktet e blera, përveç vlerave të konsumatorëve. Në
Shtetet e Bashkuara dhe kombet e tjera të krishtera, koha e Krishtlindjeve është një periudhë e
shitjeve të mëdha. Gjithashtu mund te themi që gratë nuk marrin pjesë në vendimet për blerjet
shtëpiake në vendet, feja e të cilëve shërben si kundërshtim me të drejtat e grave.
Ø Normat e biznesit.
Normat e biznesit gjithashtu ndryshojnë nga një vend në tjetrin dhe mund të paraqesin sfida për
të huajt që nuk janë mësuar të operojnë brenda normave të caktuara të vendit pritës.
Ø Koha.
Amerikanët duket se janë fanatike për kohën kur krahasohen me kulturat e tjera. Përpikmëria dhe
afatet kohore janë praktikat rutine të biznesit në SHBA. Megjithatë, njerëzit që merrem me
shitjet të cilët vendosin takime të caktuara për telefonatat e shitjeve në Lindjen e Mesme dhe
Amerikën Latine do të kenë shumë kohë në duart e tyre, sepse njerëzit e biznesit nga të dyja këto
kultura janë shumë më pak të detyruar nga kufizimet kohore. Për shumë nga keto kultura, duke
vendosur një afat të tillë si "Do ta bëj të ditur javën e ardhshme", është konsideruar zvarritëse
dhe e vrazhdë.
Ø Estetika.
Estetika i referohet koncepteve të bukurisë dhe shijes së mirë, siç shprehet në art, muzikë, drama
dhe vallëzim dhe vlerësimeve të veçanta të ngjyrës dhe formës. Estetika diferencon ndikimet në
dizenjim, ngjyra, paketim, emrat e markave dhe mesazhet e mediave. Fraza " Bukuria është në
sytë e shikuesit " është një përshkrim shumë i përshtatshëm për ndryshimet në estetikë që
ekzistojnë midis kulturave.
Ø Ngjyrat.

9. 9
Ngjyrat kanë kuptime të ndryshme në kultura të ndryshme. Për shembull, në Egjipt, ngjyra
kombëtare e vendit jeshilja/e ose e gjelbra konsiderohet e papranueshme për paketim, sepse
udhëheqësit fetarë njeherë e kanë pas veshur atë. Në Japoni, e zeza dhe e bardha janë ngjyrat e
zisë dhe nuk duhet të përdoren për paketimin e një produkti. Në mënyrë të ngjashme, ngjyra
vjollce/lejla është e papranueshme në kombet hispanike sepse ajo është e lidhur me vdekjen.
• Brazili
Ø Brazili ide e mirë apo e keqe???
Gjatë viteve të fundit, Brazili është parë si një nga mundësitë e investimit më të mira në botë.
Me një popullsi prej 194 milion, Brazili përfaqëson mundësinë e pestë më të madhe të tregut në
botë pas Kinës, Indisë, Indonezisë dhe SHBA-së. Ai është gjithashtu vendi i pestë më i madh në
botë për nga madhësia gjeografike. Një raport i FMN (Fondi Monetar Ndërkombëtar) tregon se
Brazili udhëheq të gjitha vendet e tjera të Amerikës së Jugut në drejtim të infrastrukturës dhe
zhvillimit teknologjik. Duke i kombinuar këto fakte me stabilizuesit ekonomikë dhe panoramën
politike (korrupsioni dhe hiperinflacioni që e kanë shkatërruar vendin për dekada) është e lehtë
për të kuptuar se përse Brazili tërheq nje perqindje te lartë të investimeve të huaja direkte globale
vit pas viti. Megjithatë, po të shikosh nën sipërfaqen e këtyre fakteve gjërat mund të mos jenë aq
pozitive sa mund të duken në fillim. Dikush që dëshiron të bëjë biznes me Brazilin dhe
brazilianët duhet të jetë i vetëdijshëm për pengesat e ndryshme kulturore dhe strukturore që
mund ti dalin përpara. Ndoshta pengesa më e përhapur e hasur do të ishte “Kostoja Braziliane”.
Monedha e vërtetë Braziliane ka mbetur e shtrenjtë për shumë vite dhe ndikimi i kësaj mund të
shihet në koston e jetesës që godet vizitorin, në momentin që rezervon një dhomë hoteli apo blen
një vakt ushqimor. Dallimi i niveleve të të ardhurave mes të pasurve që jetojnë në zonat urbane
të Brazilit dhe të varfërve që jetojnë në zonat rurale vazhdon të zgjerohet dhe kjo pabarazi
rrezikon destabilizimin e paqes së brishtë politike që erdhi pas dekadave të trazirave dhe të
ndërhyrjes ushtarake. Duke shtuar te këto probleme luftën pa fund kundër korrupsionit, ndoshta
është e vërtetë të thuhet se Brazili është gati në mes të një të ardhme shumë të ndritshme dhe
rrezikut për t'u kthyer pas në disa probleme të vjetra të njohura. Kjo përzierje e shenjave pozitive
dhe kurtheve të mundshme do të thotë se është e domosdoshme që ata që kërkojnë të bëjnë
biznes në Brazil apo me brazilianët, me të vërtetë duhet të bëjnë disa përgatitje të kujdesshme
dhe një nga elementet kryesore të këtyre përgatitjeve duhet të jetë që të shikojnë me kujdes
kulturën e biznesit te njerëzve që kanë gjasa për të takuar.
Ø Kultura Braziliane.
Kultura Braziliane
është një ndër kulturat më të larmishme në botë. Kjo vjen për shkak të
shkrirjes së kombësive të ndryshme, si rezultat i shekujve të dominimit evropian, si dhe
skllavërisë, e cila solli shumë emigrantë të Afrikës përtej kufijve të Brazilit për të jetuar dhe

10. 10
ndikuar në kulturat lokale, me zakonet dhe idet e tyre të lashta. Kolonitë evropiane gjithashtu
sollën ide, risi dhe besime të ndryshme me vete, duke formuar shoqëritë lokale në mënyrë
domethënëse. Të gjitha këto ndikime të ndryshme kanë bërë që kultura moderne Braziliane e
ditëve të sotme të jetë unike dhe shumë komplekse.
Çfarë duhet të bësh dhe çfarë nuk duhet të bësh?
Shmangni ti jepni dikujt një dhuratë që është e zezë ose ngjyrë vjollcë, pasi këto janë perceptuar
si ngjyra të zisë.
Në biznes, brazilianët kanë tendencën të bëjnë marrëveshje me individët, dhe jo kompanitë.
Prandaj, do të ju duhet të krijoni një marrëdhënie mirëbesimi me ta në qoftë se ju dëshironi të
fitoni biznesin e tyre. Është e rëndësishme që ju të mos përpiqeni të nxisni ata në marrjen e
vendimeve apo formimin e marrëdhënieve.
Ju nuk duhet të prisni të bëni biznes gjatë javës së karnavaleve. Në të vërtetë, karnavalet
zakonisht bien në shkurt dhe ky nuk është një muaj në të cilën ju mund te udhëtoni për në Brazil
me qëllimin për të bërë biznes. E njëjta gjë është e vërtetë për periudhën e Krishtlindjeve dhe të
Vitit të Ri, dhe në një masë më të vogël e pushimeve shkollore në korrik.
Përpikëria në orar mund të jetë një çështje në Brazil, por ju nuk duhet ta interpretoni vonesën si
një shenjë e përtacisë apo vrazhdësisë. Nëse ju do të jeni vonë për një takim pune, duhet ti
telefononi kompanisë braziliane për ti lajmëruar. Megjithatë, të jeni të vetëdijshëm që brazilianët
do të jenë duke bërë shaka ndërmjet tyre në lidhje me britanikët që janë gjithmonë të përpiktë!
Trafiku në Brazil, sidomos në qytetet e mëdha si San Paulo dhe Rio de Janeiro, mund të jetë i
keq. Planifikojeni udhëtimit tuaj me kohë të mjaftueshme sa për të lejuar edhe vonesat.
Është mënyrë e sjellshme të fikësh telefonin tënd (ose lëre pa muzikë) gjatë takimeve, drekave
dhe darkave të punës, duke iu përgjigjur vetëm thirrjeve urgjente. Nëse ju jeni duke pritur një
telefonate urgjente, është mire ti informosh kolegët paraprakisht.
Në përgjithësi, brazilianët kanë tendencë të jenë shumë fleksibël dhe të adaptueshëm. Për shkak
të dekadave të destabilitetit ekonomik, hiperinflacionit dhe politikave qeveritare të vështira që
ndikuan në stilin e jetesës dhe të biznesit, biznesmenët brazilianë janë bërë afatshkurtër me
mendje, me një aftësi të madhe për të shqyrtuar planet dhe improvizuese. Improvizimi ka nje
prezencë të fortë në zakonet e njerëzve dhe në biznes në përgjithësi.
Pamja e jashtme është shumë e rëndësishme në Brazil dhe është me rëndësi që ju ta vini në dukje
zgjuarsinë tuaj. Përshtypjet e para kanë një rëndësi të madhe në hapat e para të procesit të
ndërtimit të marrëdhënieve. Burrat këshillohet të veshin kostume të errëta konservatore dhe

11. 11
tradicionale, kostumet me tre-copë kanë treguar një pozicion ekzekutiv ndërsa kostumet me dy-
copë kanë treguar statusin e një punonjësi zyre. Gratë priren të jenë më pak konservatore në
kuptimin e veshjeve të tyre në zyrë ndryshe nga ato të shumë vendeve të tjera.
Para përfshirjes në biznes në Brazil, ju duhet të jeni i vetëdijshëm për zakonet lokale që duhet të
merren në konsideratë. Kultura e biznesit të Brazilit është kryesisht si ajo e Evropës Jugore, me
ndikime të konsiderueshme nga Afrika dhe Azia. Në shpërndarësit komerciale siç është San
Paulo ju do të gjeni një mjedis komercial të sofistikuar dhe të zhvilluar. Në San Paulo dhe në jug
të Brazilit ka një ndikim të fortë nga italianët dhe portugezet, spanjollët dhe japonezët. Vendosja
e marrëdhënieve personale është thelbësore për zhvillimin e biznesit të gjithë vendin.
Ø Takimet Braziliane .
Mbledhjet fillestare mund të jenë disi formale, ku pritet që ju të shtërngoni duart me të gjithë të
pranishmit që sapo kanë mbërritur, por të gjitha takimet pasuese ka të ngjarë të bëhen shumë më
informale. Nuk duhet të nxitohesh për ti dhënë fund kësaj pjese fillestare të takimit pasi toni që
përdorni këtu mund të jetë i rëndësishëm në ciklin e zhvillimit të marrëdhënies. Mos e bëj veten
të dukesh i paduruar dhe tepër nxitës. Edhe pse jo-konfrontuese, brazilianët kanë një
temperament latin dhe shpesh do të shfaqen tejet emocionalë gjatë takimeve (sidomos për ato
kultura që kanë një qasje më të rezervuar). Emocioni është thjesht shprehje e angazhimit dhe
interesit dhe nuk tregon një mungesë të kontrollit apo të zemërimit. Me pak theks është vendosur
në rëndësinë e përpikmërisë dhe ju nuk duhet te surprizoheni nëse takimet fillojnë vonë dhe
mbarojnë akoma më vonë. Përsëri këtu është e rëndësishme që ju të mos ndjeheni të irrituar ndaj
kësaj sjellje fleksibël për kohën. Drekat apo darkat e biznesit janë me të vërtetë një mënyrë për të
njohur njëri-tjetrin prandaj dhe kjo gjë nuk duhet të merret si një zgjatje e një takimi. Mbaje
bisedën në nivelin shoqëror dhe në qoftë se do diskutohen edhe çështje të biznesit, prisni deri në
momentin kur të shërbehet kafeja. Brazilianët kanë tendencë të përdorin thikën për të prerë
ushqimin dhe pastaj vazhdojnë të hanë duke përdorur vetëm pirun. I tërë ushqimi hahet me pirun,
mos përdor duart pasi kjo konsiderohet formë e keqe.
Ø Komunikimi.
Ashtu si në shumë vende latine, komunikimi ka tendencë të jetë kryesisht me gojë dhe jo me
fjalën e shkruar. Kur dërgoni diçka në një formë të shkruar është zakonisht një ide e mirë për ta
ndjekur atë me një telefonatë apo një vizitë. Komunikimi verbal në Brazil shpesh mund të shihet
si teatrale dhe mbi-emocionale nga ato kultura të cilat vendosin një rëndësi të madhe për ruajtjen
e rezervës profesionale në të gjitha situatat. Në një vend si Brazili, në qoftë se ju ndjeni diçka
shumë, ju e tregoni atë. Shenja të dukshme të emocioneve definitivisht nuk paraqesin mungesën
e bindjes dhe duhet të merren si ndjenjë besimi e thellë e folësit. Përdorimi i gjuhës së trupit luan
një rol të rëndësishëm në komunikimin normal. Brazilianët janë shumë të prekshëm, madje edhe
ndërmjet gjinive, dhe punojnë në një afërsi shumë të ngushtë. Ata gjithashtu shfaqin nivele të
forta të kontaktit me sy kur flasim me njerëzit. Ky kombinim i prekshmërisë, afërsisë dhe

12. 12
vështrimeve të qendrueshme mund të jetë friksues për disa kultura (shumë kultura aziatike për
shembull), por është e rëndësishme që ju të përshtateni me këto çështje sa më shpejt të jetë e
mundur ndryshe rezerva juaj mund keqkuptohet si jomiqësore.
Gratë
e jashtme/të huaja të biznesit trajtohen në mënyrë të drejtë dhe me respekt gjë që pasqyron
një prirje në Brazil e cila i sheh gratë gjithnjë e më tepër duke iu bashkuar botës së biznesit dhe
duke bërë përparime të rëndësishme. Megjithatë, pavarsisht kësaj prirjeje, është ende mjaft e
pazakontë për të gjetur femra si menaxhere në nivelet më të larta të organizatave në pronësi
braziliane.
Ø Për cfarë është i famshëm Brazili?
Futbolli. Kur vjen puna për futbollin, Brazili e bën çdo gjë të duket e lehtë.
Femrat. Modelet braziliane janë nga më të kërkuarat në botë.
Karnavalet. Në Brazil karnavalet përbëjnë festën më të popullarizuar, përtej Krishtlindjeve,
Pashkët apo festimet e Vitit të Ri . Është thënë se ju duhet të marrni pjesë në karnavalet
braziliane të paktën një herë në jetën tuaj .
Amazona. Brazil përmban rreth 60% të Amazonës e cila përfshin pjesën më të madhe dhe më të
pasur të specieve.
Samba dhe Capoeira. Brazili është një vend i etnive të përziera megjithatë, duket se pjesët
afrikane ndikuan në kulturën e saj, si Capoeira dhe Samba të cilat kanë arritur shumë famë në
baza ndërkombëtare. Capoeira është një formë e artit afro- brazilian që kombinon elemente të
artit ushtarak, muzikë, dhe valle. Ajo u krijua në Brazil nga skllevërit sjellë nga Afrika.
Top
5
Products
exported
by
Brazil
Iron
Ore
(16%),
Crude
Petroleum
(8.8%),
Soybeans
(6.3%),
Raë
Sugar
(5.9%),
and
Coffee
(3.2%)
Top
5
Products
imported
by
Brazil
Refined
Petroleum
(7.3%),
Crude
Petroleum
(6.0%),
Cars
(5.3%),
Vehicle
Parts
(2.8%),
and
Petroleum
Gas
(2.0%)
Top
5
Export
destinations
of
Brazil
China
(17%),
United
States
(11%),
Argentina
(8.3%),
Netherlands
(4.8%),
and
Germany
(4.4%)
Top
5
Import
origins
of
Brazil
United
States
(15%),
China
(14%),
Argentina
(7.6%),
Germany
(6.8%),
and
South
Korea
(5.4%)

13. 13
• Mbretëria e Bashkuar
Më poshtë do të paraqesim mjedisin kulturor britanik dhe ndikimin që ka ai më së shumti tek
menaxherët dhe grupet e punës që dërgohen atje për marrëveshje dhe negociata me kompanitë në
vendët britanike. Jemi munduar që të paraqesim anën më të prekshme të kësaj kulture punë dhe
biznesi që çdo menaxher/e ose grup pune bie në kontakt kur viziton Britaninë.
Kemi bërë një paraqitje të atyre tabuve, normave dhe jetës së biznesit që duhet të njohë një
menaxher/e për të lënë një përshtypje të mirë tek pala britanike dhe për të pasur sukses në
tratativat e biznesit sigurisht.
Partnerët e huaj të biznesit mund të kenë përshtypjen se kolegët e tyre britanike janë shumë të
sjellshëm, shpeshherë edhe e tepruar. Në takimet e biznesit feedback-u negativ është i rrallë të
takohet nga ana e palës britanike, prandaj është e nevojshme që grupet e punës të jenë të aftë të
njohin mënyrën e të komunikuarit në Britani. Këshillohet që për çdo menaxher/e që do futet në
negociata ose në marrëveshje biznesi me kolegët e tij/saj të ndërmarrë një vizitë afatgjatë në
Mbreterinë e Bashkuar që të njohë mënyrën e të komunikuarit, sjelljen me shumë edukatë dhe
mbi te gjitha të njohë interesin e përbashkët që do ndajë menaxheri/ja me kolegët e tij/saj.
Temat që në tryezat e biznesit duhen shmangur në diskutimin me kolegët britanike:
a) Konflikti historik në Irlandën e veriut
b) Feja
c) Monarkia dhe Familja Mbretërore
d) Bashkimi Evropian dhe Euro
Tabutë në Mbretërinë e Bashkuar:
1. Mos i përqafo të huajt
2. Mos i puth të huajt
3. Vetëm jepu dorën
Përpikmëri në orar: 5 min vonesë ok, 10 min njofto, 15 min anullo takimin dhe rregulloje për një
herë tjetër.
Kultura e biznesit në Mbretërinë e Bashkuar është e karakterizuar nga:
1. Komunikimi në biznes
2. Etika profesionale në biznes
3. Etika në takimet e biznesit
4. Ndihmesa për studentet(internship)
5. Kosto e jetesës
6. Balanca punë - jetë shoqërore
7. Media sociale.

14. 14
Le të shpjegojmë:
Komunikimi në biznes:
v Biseda sy më sy
Më e mira në një situatë biznesi do ishte të prezantoheshim nga një palë e tretë, biseda hapet me
një temë neutrale që nuk ka të bëjë me situatën e biznesit. Biseda duhet të jetë shumë e pasur dhe
pa deklarata të fshehura ose të nënkuptuara.
v Gjuha
Përdorimi i frazave familjare, të cilat janë shumë të përdorura në Mbreterinë e Bashkuar.
Shumica e menaxherëve britanikë kanë njohuri të pakta të gjuhëve të tjera, duhet evituar shakaja
në gjuhët e huaja sepse merret si një fyerje. Në rast se menaxheri nuk ka njohuri të mira rreth
gjuhës angleze pavarësisht se mund të komunikojë këshillohet që të merret përkthyes me vete.
v Marrëdhëniet e biznesit
Në të shumtën e rasteve krahas rregullimit të kontratave të biznesit nga ana e juristëve të
kompanive, përpara nënshkrimit të kontratës behët një rishikim nga një ekspert i ceshtjeve ligjore
të biznesit. Evitimi i çdo lloj keqkuptimi verbal që sjell pasoja në kontratë.
v Kontakti
Tradicionalisht britanikët janë mbajtur si populli që shfaq minimumin e emocioneve në publik.
Shpeshherë ndodh që nuk do të merrni një shtrëngim duarsh, p.sh kur punohet në projekte, por
thjesht një përshendetje verbale. Për menaxherët e huaj duhet të jetë e qartë evitimi i rrahjes së
shpatullave kolegut britanik ose një përqafim.
v Adresimi
Në rast të zhvillimit të një projekti kolegët thirren në emër, në rast të takimeve të rralla përdoren
adresimet sociale dhe në rastet e tjera emrat akademike ose profesionale.
Etika profesionale në biznes:
§ Përgjegjësia në biznes dhe ajo sociale.
Tre çështjet kryesore janë: problemet që lidhen me vendin e punës, ndihma ndaj komunitetit dhe
mjedisi. Në këtë mënyrë një menaxher duhet të mendojë të përshtasë propozimin e tij në lidhje
me këto tre çështje.
§ Të jesh i përpiktë.
Britanikët njihen si njerëz shumë “ekonomikë” të kohës, ata mund të vijnë edhe përpara orarit të
takimit që të evitojnë vonesat. Në çdo rast duhet lajmëruar vonesa.

15. 15
§ Dhuratat.
Në etikën profesionale britanike, dhënia e dhuratave është një praktikë jo shumë e zakonshme.
Shumë organizata biznesi në britani janë të detyruara të mos pranojnë asnjë dhuratë e çdo lloj
forme qoftë ajo. Në qoftë se merrni dhuratë nga kolegët britanikë, dhurata duhet hapur menjëherë
dhe të shprehet mirënjohja.
§ Kodi i veshjes.
Veshja klasike është e preferuar si për meshkujt ashtu edhe për femrat, ku të predominojë ngjyra
e zezë. Në rast se nuk ka një ide se çfarë kod veshje preferon kompania mund t’u drejtoheni atyre
dhe janë mëse të kënaqur të ndihmojnë.
§ Ryshfeti dhe korrupsioni.
Mbrëtria e Bashkuar mbahet si një nga vendet me shkallën më të ulët të korrupsionit. Duan një
prezantim të sinqertë dhe pa hile. Këshilla është “më mirë mos tentoni të korruptoni njeri”!
Etika profesionale në takimet e biznesit:
v Rendësia e takimeve të biznesit.
Është e këshillueshme që çdo takim të jetë i mirë programuar, qoftë mes kompanive dhe mes
menaxherëve. Kur mbëriijmë në Britani duhet të njoftojmë ardhjen tonë dhe të kërkohen detaje
në çdo rast për të evituar të papriturat. Orari më i preferuar është ora 10 paradite, për ti paraprirë
orareve të zgjatura të tyre. Shpeshherë takohen edhe politika te takimeve të biznesit, të cilat
duhen ndjekur nga pala vizituese.
v Planifikimi i takimeve.
Nuk sugjërohen kontaktet(tel, email) mes menaxherëve, por mes asistentëve dhe një ditë përpara
të konfiromohet përsëri, por këtë herë nga ana e menaxherit.
v Negociatat.
Është e këshillueshme të dërgohet një menaxher i vjetër i kompanisë sesa një i ri. Kjo jo per
arsye se të rinjtë mund të shihen si jokompetentë, por menaxherët e vjetër konsiderohen si më të
sprovuar në takimet formale dhe njohin më mirë traditën e tyre. Po ashtu vitet e tyre në punë dhe
në kompani shihen si një shenjë autoriteti dhe besueshmërie. Në rastet e negociatave mimika e
fytyrës duhet të qendrojë pothuajse e njejtë gjithë kohën.
v Protokolli.
Takimet mes menaxherëve përfshijnë një shtrëngim duarsh dhe një falenderim dhe asgjë me
shumë.
v Drekat/darkat zyrtare të biznesit.

16. 16
Po bëhet një praktikë shumë e përhapur, ku mbi të gjitha po evitohet ambjenti i ftohtë i zyrave.
Në shumicën e rasteve këto kokteje shfrytëzohen për komunikime informale dhe për të zhvilluar
më tej lidhjet sociale.
v Këshilla për takimet e biznesit.
Të merret me vete sa më shumë material për kompaninë që përfaqësojmë. Britanikët preferojnë
negociata shumë konkurruese, por gjithmonë me përafrimin fitues/fitues për të dyja palët.
Të shkosh në takim me partnerë britanike duke shfrytëzuar transportin publik merret si një shenjë
respekti dhe është shumë e pëlqyeshme.
Nihmesa për studentët.
Në qoftë se një kompani jo britanike dëshiron të bashkpunojë, të hap një filial të sajin atje, të
marrë pjesë në një projekt, por gjithmonë në vendin britanik, duhet të paraqesë dhe programin
internship për studentët në zonën ku do të vendoset filiali ose do bashkpunojë me kompaninë
britanike.
Kosto e jetesës.
Të gjitha pagesat në Mbretërinë e Bashkuar bëhen në paundin britanik, për këtë këshillohet që në
rast se do planifikohet një qendrim afatgjatë në Mbretërinë e Bashkuar të hapet një llogari
rrjedhëse. Të tentosh të paguash në çdo lloj monedhe tjetër përveç paund-it merret si një fyerje e
rëndë.
Balanca punë - jetë shoqërore.
Në rast se menaxheri do të jetojë dhe punojë në Britani do japim disa pika të kësaj teme:
§ Pushimet/festat zyrtare
Britania ka me pak ditë pushimi zyrtare krahasuar me shtetet e tjera të Evropës. Dyqanet,
shumica e ambjenteve publike rrinë hapur, për të përfituar nga kërkesa që rritet shumë në këto
ditë. Të punosh në këto ditë merren tarifa page që tejkalojnë edhe ato evropiane. Në rast të një
udhëtimi biznesi këto ditë duhet të evitohen, po ashtu dhe muajt korrik dhe gusht sepse shumica
e familjeve marrin pushimet.
§ Orët e punës
Orari zyrtar i punës është nga ora 9 e mëngjesit deri në 5 të mbasdites, por gjithnjë e më shumë
orari po fillon që në 8:30 të mëngjesit në mënyrë që problemet dhe puna të mos merren me vete
në shtepi.
§ Kultura e punës

17. 17
Tradita e punës në Mbretërnë e Bashkuar ka ndryshuar shumë vitet e fundit, me diversitetin
shoqëror dhe kulturat e ndryshme. Po vërehet një tejzgjatje e orareve të punës, kjo lidhur me
rritjen e konkurrencës në tregun botëror.
§ Sigurimi shëndetësor
Qytetarët e Hapësirës Ekonomike Evropiane përfitojnë nga shërbimi shëndetësor falas ose me
kosto të reduktuar. Në të kundërt kompania duhet të mbulojë të gjitha shpenzimet e sigurimit
shëndetësor.
Media sociale.
v SME-të
Në Mbretërinë e Bashkuar përdorimi i medias sociale nga ana e biznesit po rritet gjithnjë e më
shumë, ky është përfundimi që nxori projekti Pasaporta për Tregti 2.0. Përfundimi që nxirret
është se SME-të po përdorin një llojshmëri të rrjeteve sociale si:
Facebook
Twitter
Linkedin
Pinterest
Myspace
Google+
Një gjë e tillë po kthehet si një karakteristikë për shumë industri.
v Kërkimi dhe marketingu i mediave sociale për biznesin ndërkombëtar.
Për menaxherët është e rëndësishme të vlerësojnë rolin e kërkimit dhe marketimit me anën e
medias sociale. Për të targetuar shtetet dhe rajonet përmes medias sociale menaxherët mund të
përdorin faqe të tilla si: business culture.com ose Google Ad planner.
Të kuptosh politikën e tyre.
Në qoftë se një kompani do dërgojë menaxherin e saj në UK duhet të sigurohet që ky i fundit të
njohi mirë mënyrën e funksionimit të institucioneve atje. Britania nuk ka një kushtetutë të
shkruar, mënyra e qeverisjes dhe parlamentarizmi kanë evoluar në shekuj. Duhet pasur kujdes
sepse edhe Skocia dhe Uellsi kanë krijuar një formë qeverisje rajonale dhe qoftë institucionet por
edhe kompanitë vendase kërkojnë respektimin e institucioneve dhe njohjen e tyre.

18. 18
Secili nga vendet përbërëse të Mbretërisë së Bashkuar, Angli, Uells, Skoci, Irlandë e Veriut, të
cilat kanë karakteristikat e tyre, por në botën e biznesit këto vende ndjekin një politikë
profesionale ekonomike të njejtë.
Ndikimi i kulturës dhe kultura e biznesit në UK.
Një faktor shumë i rëndësishëm që të bësh biznes në Mbretërinë e Bashkuar është të lexosh mes
rreshtave. Shpeshherë ajo që thonë dhe ajo që nënkuptojnë është e ndryshme, për këtë do të
duhet pak përvojë.
Britanikët mbahen si njerëz të rezervuar, ku në marrëveshjet e biznesit sjellja me takt dhe me
diplomaci është e rëndësishme. Thënia e gjërave me pak humor dhe shpesh duke ju shmangur të
drejpërdrëjtës.
Individualizmi është shumë i vlerësuar në Britani, në bërjen e punëve preferohet një angazhim i
lartë dhe të tregohet profesionalizëm. Në takimet e biznesit duhet të respektohet hierarkia e
kompanisë britanike pavarësisht se kompania mund të ketë një strukturë që nuk është dhe aq
vertikale.
Diversiteti kulturor është ajo që e bie në sy në shoqërinë britanike. Njerëzit mund të ngjajnë si
britanike, por nga ana tjetër ruajnë kulturën nga vendi që vijnë. Por pavarsishtë kësaj në biznes
ata janë shumë formal dhe mbi te gjitha preferojnë të njohin kompaninë me të cilën kanë të bëjnë
edhe nëse kjo nuk preferohet nga pala tjetër. Pavarësisht anës formale duan të krijojnë rrjetin dhe
lidhjet e duhura në qoftë se bëhet fjalë për një projekt afatgjatë.
Nuk duhet bërë gabimi që të dërgohen individ nga kompania që mund të ketë pozicion që është
poshtë nivelit te palës britanike në kompaninë e tyre.
• Afrika e Jugut (Rainbow Nation)
Ø Pak Histori…
Afrika e Jugut është një shtet i cili ndodhet në jug të kontinentit e Afrikës dhe laget nga Oqeani
Atlantik e ai Indian. Ka një sipërfaqe prej 1’225’815 km2
dhe një popullsi prej 50.1 mln banorë.
Popullsia përbëhet nga bandu (77%), të bardhët (12%), me ngjyrë (8.5%) dhe aziatiket (2.5%).
Feja dominuese është ajo e krishtere duke u pasuar me besime tradicionale afrikane, budizmin,
hinduizmin, myslimanet dhe hebrenjtë.
Afrika e Jugut është ndër të paktat vende në botë ku kemi një ndërthurje të infrastrukturës së parë
ekonomike botërore me varfërinë e botës së tretë. Nëse e gjykojmë Afrikën e Jugut sipas
standarteve afrikane të ekonomisë, do e quanim superfuqi por nuk është i njejti vlerësim nëse e
krahasojmë me standarte të vendeve dhe kontinenteve të tjera. GDP për kokë në Afrikën e Jugut
është relativisht e ulët në terma globalë, (5,790S) mirëpo e shprehur kjo në terma të kontinentit të

19. 19
afrikës është e pëlqyeshme. Gjithsesi, Afrika e Jugut është një shtet krenar për arritjet e veta,
pavarsisht faktit që është ende shumë larg vendit më të pasur në Afrikë. Një veçori për tu
vlerësuar është fakti se popullsia i përshtatet me lehtësi ndryshimeve sociale dhe politike në
vend. Ndryshimi më i madh që ka goditur Afrikën e Jugut ka qënë heqja e sistemit Aparteid dhe
integrimi i popullatës me ngjyrë në sistemin politik të zakonshëm. Ky kalim mund të duket në
pamje të parë i lehtë e pa probleme, por tensionet asnjëherë nuk u shuan, tensione këto që patën
ndikimin e vet në zhvillimin dhe mirëmbajtjen e mardhënieve të mira të biznesit.
Ajo që është sot e vërtet për biznesin në Afrikën e Jugut, mund të mos jetë nesër.
Ø Stili i menaxhimit.
Tradicionale në Afrikën e Jugut është mbledhja e pushtetit dhe vendimmarrja në duart e
menaxherëve të niveleve të larta ( që zakonisht janë të bardhë), duke kaluar më pas në nivelin e
mesëm e duke u vazhduar kështu hierarkia që funksionon në koorporatat e vendit. Pas rrëzimit të
sistemit Aparteid gjërat filluan të ndryshojnë sidomos me futjen e e menaxherëve të rinj në
hierarkin qeverisëse, e duke i përfshirë ata në marrje të vendimevë aktive. Ndryshime ndodhën
edhe në menaxherë të nivelit të mesëm, duke i zëvendësuar ata me grupe profesonistësh me
ngjyrë në shumicën e kompanive, ndryshim ky që solli mjaft përparim në vend.
Ø Roli i gruas në biznes.
Gratë e të gjitha komuniteteve luajnë një rol shumë minimal në botën e biznesit, pra ekziston një
progres tepër i ngadalshëm në këtë drejtim. Është e përhapur kultura maskiliste dhe gratë presin
gjithmonë më pak respekt sesa kolegët e tyre meshkuj.
Ø Takimet e biznesit.
Nga faktet e lartpërmendura, pritet që takimet në Afrikën e Jugut të jenë të vështira për tu
etiketuar si të njejta në çdo situatë. Stili i takimeve ndryshon në varësi se me kë kemi të bëjmë :
një tradicional, një të biznesit të bardhë të dominuar, një start-up në kompanitë njerëzve me
ngjyrë afrikanë, apo degët e një kompanie multi-kombëtare.
Gjithsesi disa këshilla të përgjithshme që duhen patur parasysh në një takim pune në Afrikën e
Jugut janë:
• Afrikano Jugorët presin që ne të kemi njohuri të mira të situatës aktuale në territorin e
tyre, që do të thotë se përderisa ne kemi zgjedhur Afrikën e Jugut për të bërë biznes,
duhet të kemi bërë kërkimin tonë dhe të kemi arritur në përfundim që duke na u
përshtatur politikat dhe idetë, po zgjedhim pikërisht këtë rajon për investim.
• Duhet që të marrim kohë gjatë mbledhjeve për tu përpjekur që të njohim dhe të
zhvillojmë mardhënie më të mirë më njerëzit që po bëjmë biznes. Kjo është shumë e
rëndësishme në çdo pjesë të Afrikës së Jugut, pavarësisht përkatësisë kulturore, prioritet
ka forma bazë e një biznesi të mirë.

20. 20
• Duhet shmangur çdo gjë që konsiderohet si ″shitje e vështirë″ pasi është më mirë të jemi
të kuptueshëm dhe të durueshëm në takim me afrikano jugorët se sa të jemi të nxituar e të
pabindur gjë e cila mund ti largojë njerëzit.
Ø Stilet e komunikimit.
Në Afrikën e Jugut janë të theksuara shumë gjuhët krahinore dhe dialektore por pavarsisht kësaj,
gjuha e përbashkët e biznesit është gjuha angleze, edhe pse në pjesë të ndryshme të vendit ajo
është tepër e vështirë për tu kuptuar. Pritet kështu një gjuhë angleze në varësi me kë kemi të
bëjmë. Për shembull, nëse në një takim kemi përball të bardhë, ne duhet të përdorim një gjuhë sa
me të thjesht e praktike, duke ju qasur herë pas here edhe një standarti diplomatik, ndërsa, nëse
jemi përballë ata me ngjyrë, duhet me patjetër të theksojmë stil diplomatik në komunikim. Këta
te fundit gjithmonë përpiqen që mos ti zhgënjejnë dëgjuesit në rastet kur përpiqen të mohojnë
diçka, pra nuk e shprehin atë në mënyrë direkte. Gjithashtu në raste kur nuk dinë përgjigjen e një
pyetje, ata nuk e pranojnë këtë fakt direkt, por mundohen të sjellin argument rreth çështjes në
fjalë.
Në përgjithësi, në takim me afrikanët e jugut, duhet të përdorim edhe humorin, ata e vlerësojnë
këtë pjesë të komunikimit pasi ndihmon në lirimin e tensioneve mes palëve.
Në situata tipike biznesi, preferojnë dhe përdorin emrin, p.sh Z. John ose Znj. Anna. Ndërsa ajo
që duhet shmangur nga fjalori në një takim në Afrikën e Jugut është përdorimi i titujve formal si
Profesor, Doktor, etj në takimet akademike.
Është i zakonshëm një shtrëngim i gjatë i duarve që shihet si një ngrohtësi apo afrimitet midis
palëve pjesmarrse, dhe e kundërta, shihet si ftohtësi.
Ø Kodi i veshjes.
Afrika e Jugut është një shoqëri konservatore. Është mirë të tregohet kujdes në mosbërjen e
gabimeve nga pikpamja etike e veshjes.
Meshkujt këshillohen të vishen me këmishë e kravatë, ndërsa femrat duhet të vishen me zgjuarsi
duke zgjedhur veshje të biznesit apo kostume që tregojnë një seriozitet që në pamje të parë. P.sh,
nëse po shkojmë në një takim me bazë sociale, na lejohet një lirshmëri për të zgjedhur por duke
qënë kjo jo shumë larg rregullit të përgjithshëm.
Disa njohuri interesante rreth Afrikës së Jugut:
1. Afrika e Jugut, brenda pak km2
ju paraqet vizitorëve një ndërthurje të mjedisit industrial e
agrar, ndërthurje të të pasurve e të varfërve.
2. Ajo është e pasur në terma Afrikanë, por e varfër në krahasim me superfuqi rajonale të
kontineteve te tjera.

21. 21
3. Ajo që është e vërtetë sot, nuk është patjetër e vërtetë edhe nesër. Është një detyrë e
frikshme për të përshkuar Afrikën e Jugut duke patur larmishmëri në pjesët e saj
përbërëse të cilat kan kaluar periudha të shpejta zhvillimi e ndryshimi.
4. Aktualisht, situata e brendshme politike shihet si relativisht e qetë edhe pse shumë delikat
pas ndryshimit të sistemit aparteid në atë demokratik.
5. Fakti që ka shumë kultura do të thotë që vazhdimisht ekzistojnë tensione midis grupeve
etnike.
6. Struktura e organizatës, stili menaxherial, nivelet hierarkike ndryshojnë në varësi të llojit
të kompanisë që kemi të bëjmë.
7. Nëse kemi të bëjmë me kompani te privatizuar së fundmi, duhet të presim nivele të larta
të burokracisë dhe një progres të ngadalshëm.
8. Tradicionalisht, janë të bardhët ata që kanë në duar pushtetin si menaxher për marrjen e
vendimeve kryesore në kompani.
9. Çdo menaxher duhet të ketë stil autoritar, por jo të këtë më shumë autoritet se sa duhet.
Të ketë sa më shumë fakte dhe të flas me bindje në vetvete.
10. Kur mbërrin në Afrikën e Jugut duhet të kemi njohuri të mira rreth situatës që na pret
atje, sepse afrikanët nuk janë atje që të na japin mësime historie apo të na shpjegojnë
ndryshimet e sistemit. Nëse duam të bëjmë biznes atje, na bie neve barra për të bërë
kërkime.
11. Duhet të kemi njohuri në lidhje me politikat e ″veprimit afirmativ″ që do të thotë se duhet
të promovojnë më shumë zhvillimin e talenteve të njerëzve me ngjyrë në industritë e
Afrikës së Jugut.
12. Midis komuniteteve të panumërta të biznesit në Afrikën e Jugut të gjithë i japin rëndësi
çmimit të të mirave dhe shërbimeve. Theksojnë angazhimin tonë në përfshirje afatgjatë
në biznesin në vendi.
13. Ekzistojnë vështirësi për ndërtimin e ekipeve të punës përtej ndarjeve etnike
14. Ka një mori të gjuhëve dhe dialekteve që fliten në Afrikën e Jugut por gjuha e përbashkët
e biznesit është gjuha angleze e cila flitet me një standart të lartë edhe pse në krahina të
ndryshme është e vështirë për tu kuptuar.
15. Vlerësojnë sensin e humorit si një mekanizëm që largon tensionin dhe shpërndan ankthin
në situata serioze gjatë takimeve të biznesit.
16. Preferojnë që të jemi të përpiktë në orar në të gjitha kulturat e vendit por kjo mund të jetë
edhe fleksibile.
17. Gratë kanë një rol minimal në jetën e biznesit edhe pse ka shenja përparimi në këtë
drejtim, ende është e pazakontë të gjesh gra në nivele të larta të menaxhimit.
18. Kodi i veshjes edhe për burrat edhe për gratë priret drejt veshjeve formale të biznesit.
19. Një takim biznesi është më i këndshëm të bëhet në restorante apo lokale është e
pazakontë që të ftohet pala tjetër në shtëpinë e një kolegu për të ngrënë një vakt.

22. 22
• Arabia Saudite
Të bësh biznes në Arabinë Saudite mund të jetë një sipërmarrje shumë - fitimprurëse për njerëzit
e biznesit perëndimor në qoftë se ata mund të trajtojnë dallimet kulturore. Ekonomia e Arabisë
Saudite është duke lulëzuar në sajë të eksporteve të naftës. Rritja reale e GDP e cila është
vlerësuar nga CIA World Factbook të jetë 6.50 për qind per vitin 2011. Departamenti Amerikan
i Tregtisë përshkruan Arabinë Saudite si ekonominë më të qëndrueshme në Rajon dhe qeverinë
e saj si qeveri me politikat ekonomike dhe financiare konservatore. Ajo pohoi se njerëzit Saudit
të biznesit i duan dhe respektojnë amerikanët dhe në të vërtetë duan të bëjnë biznes me ta. Arabia
Saudite gjithashtu nxit një mjedis miqësor për bizneset; ajo renditet e 12 në indeksin e Bankës
Botërore të 2012 për lehtësirën e të bërit biznes. Nëse perëndimorët duan të thellojnë
marrëdhëniet e tyre me tregjet e Arabisë dhe me biznesmenet, ata duhet të jenë në përputhje me
shoqërinë Arabe dhe kulturën e biznesit, e cila ndryshon shumë nga normat perëndimore.
Ø Ditët dhe Koha
Fundjavë në Arabinë Saudite është të Enjten dhe të Premten. Biznesmenët saudite luten pesë
herë në ditë; koha e saktë e lutjeve janë të shënuara në gazetat lokale çdo ditë. Ndërsa
perëndimorët nuk janë të detyruar të falen në ato kohë, çfarëdo aktiviteteti të biznesit që ata janë
të angazhuar me njerëz të biznesit saudit do të ndërpritet nga ata.
Gjatë muajit të Ramazanit (datat e sakta ndryshojnë çdo vit), bizneset ngadalësohen dukshëm.
Ndërsa perëndimorët nuk pritet të agjërojnë gjatë Ramazanit, ata duhet të përmbahen nga të
ngrënurit në publik dhe në prani të atyre që agjërojnë. Madje Komisioni i Tregtisë Australiane
sugjeroi se biznesmenët perëndimore të shmangin vizitat e biznesit gjatë Ramazanit.
Ø Paqja dhe Besimi
Kultura Saudite ka një koncept më pak të ngurtë të kohës dhe orarit në krahasim me Perëndimin.
Takimet shpesh janë planifikuar lirshëm afër kohëve të lutjes. Është e zakonshme që ato të
ndërpriten. Ndonjëherë, mund të ketë njerëz të shumtë në të njëjtën zyrë duke diskutuar çështje
të shumta të biznesit. Biznesmenët sauditë nuk diskutojnë detajet e vështira të marrëveshjeve të
biznesit menjëherë në një takim; në vend të kësaj, ata bashkëbisedojnë më parë dhe hetojnë në
lidhje me mirëqënien e njëri-tjetrit. Për të bërë biznes me një biznesmen saudit, me parë duhet të
themelohet besimi; mund të marrë disa kohë para se ai të ndjehet rehat duke diskutuar çështje
serioze të biznesit. Është e rëndësishme që të mos nxitojnë një biznesmen saudit në një
marrëveshje biznesi apo te dukemi te paduruar. Duke diskutuar marrëveshjet e biznesit, asgjë
nuk është përfundimtar derisa të dyja palët janë ndarë me një kuptim verbal.

23. 23
Ø Konsideratat gjinore
Në Arabinë Saudite, ndërveprimi publik midis burrave dhe grave janë të kufizuara, madje edhe
në mjediset e biznesit. Në publik, biznesmenet perëndimore mund të pritet që të veshin një
ABAYA (veshje, mantel). Brenda, rrobat e tyre duhet të jenë të lirshme dhe të mbulojnë
klavikulën e tyre, bërrylin dhe gjunjtë. Në shumë vende publike (si restorante), biznesmenet
perëndimore femra nuk mund të takohet me biznesmenë saudite pa një mashkull në anen e tyre
ose nuk mund të takohet me biznesmenë saudite. Gratë e biznesit perëndimorë kanë tendencë për
t'u pranuar, por me një marrëveshje të madhe të rezervimit, e deklarur nga një postim
ndërkulturor në Arabinë Saudite.
Ø Varieteti
Gjatë bisedimeve të vogla, biznesmenët Perëndimor duhet të shmangin pyetjet në mënyrë
specifike për të afërmit femra të biznesmenit saudit. Biznesmenët saudite janë komfort duke
qëndruar shumë afër njerëzve që bisedojnë, shpesh duke shkelur mbi atë që konsiderohet
hapësira personale sipas standardeve perëndimore. Burrat sauditë zakonisht adresohen me titullin
e tyre (p.sh. mjek, profesor) dhe emrin e parë. Biznesmenët perëndimore duhet të përdorin të
djathtën e tyre kur shtrëngojnë duart me të tjerët dhe kur japin ose marrin objekte nga të tjerët.
Ata nuk duhet kategorikisht të refuzojnë pije si kafe, çaj dhe hurma; ata duhet të paktën të
pranojë ofertat e para. Ata nuk duhet të fotografojnë njerëzit pa leje. Ata nuk duhet të shprehin
admirime për zotërimet materiale të një sauditi.
Ø Përpikëria në orar:
Gjithmonë mbërrini në kohë. Megjithatë, në qoftë se një Saudit ka një takim me ty, nuk do të jetë
befasuese nëse ai është vonë. Nuk duhet të mërziteni; kjo është pjesë e kultures.
Ø Pija:
Asnjëherë mos pini në aeroplan para një takimi, kjo mund tju pengojë nga të bërit biznes në
Arabinë Saudite.
Ø Teknologjia :
Është mirë që të kesh teknologji të reja, Sauditët janë të impresionuar nga kjo, dhe janë të
interesuar në paisjet më të fundit. Bisedoni me ata për BlackBerry e tyre apo iPhone. Kur bëni
një prezantim, mbani nje rrugë të mesme, prezantimi duhet të jetë profesional dhe faktik .
Ø Monedhat :
Është e mirë për të folur në rijalë, dy rijalë dhe pesëdhjetë hilalas, thonë, por është gjithashtu e
pranueshme për të folur në dollarë.

24. 24
Ø Ngasja :
Meshkujt mund të marrin me qera një makinë; gratë duhet të përdorin taksi, por shumica e
biznesmenëve përdorin gjithashtu edhe taksitë.
Ø Ngrënia jashtë :
Nëse ju jeni të ftuar për një vakt, pritësi do të paguajë. Mos u mundoni për të paguar, ju do e
ofendoni atë. Nëse ju ftoni, ju paguani.
Ø Nëse ju jeni sjellë në shtëpi :
Nëse ju jeni të ftuar në shtëpinë e dikujt, ju mund të sillni një dhuratë të vogël. Një dhuratë ë
vogël nga vendi juaj është e mirëpritur. Hiqni këpucët tuaja në shtëpi (siguroni që çorapet janë të
pastëra dhe jo me vrima!!!) Nuk ka gjasa që ju do të takoheni me një anëtar të seksit të kundërt
në shtëpi, burrat do shkojnë në një dhomë të shtëpisë dhe gratë në një tjetër.
Ø Udhetimi:
Ligji islamik vlen për ju edhe kur ju jeni në Arabinë Saudite, kështu që nuk duhet të sillni asnjë
produkt me mish derri, alkol apo Bibël.
Ø Feja ne rrjedhën e biznesit:
Kur njerëzit përdorin gjuhën fetare, jeni resperktues për komentet e tyre, pranoni ato dhe mos i
injoroni. Ndodh rregullisht që njerëzit të ndërpresin një takim pune për t'u lutur. E gjitha që ju
duhet të bëni është që t’u thoni atyre se jeni të lirë për të rifilluar diskutimet sapo ata te kthehen.
Ø Gjuha e trupit.
Mos ia drejto gishtin askujt. Mos luaj me duart perrreth, dhe sidomos nuk duhet të bëni gjeste me
dorën tuaj të majtë, shenjat me gishtin lart dhe poshtë mund të përdoren.
Ø Dora e Majte :
Mos përdorni dorën tuaj të majtë në përgjithësi. Nëse ju jeni mëngjerash dhe duhet të shkruani
me doren e majtë, kërkoj falje për këtë. Kur ju jeni duke ngrënë , thika mbahet në dorën e majtë
dhe piruni në te djathtë.
Ø Raste:
1. Gjatë Kupës së Botës 1994, shishet e birrës Heineken shfaqet flamujt e të gjithë pjesëmarrësve
në turneun më të madh të futbollit, duke përfshirë Arabinë Saudite. Flamuri i vendit te Arabise
Saudite tregonte një ajet nga libri i shenjtë Kur’anit, Islamit. Kur’ani ndalon përdorimin e

25. 25
alkoolit, kështu që mijëra myslimanë regjistruan ankesa me birren qe shfaqi vargun e shenjtë. Më
pas prodhuesit e birrës ndërprenë promocionin dhe tërhoqën birrat.
2. Kompania Mountain Bell u përpoq për të promovuar telefonin dhe shërbimet e saj ne Arabi.
Reklama saj portretizonte një person duke folur në telefon me këmbët e tij të vendosura deri në
tavolinë, duke treguar thembrat e këpucëve të tij, diçka qe arabet kurrë nuk do të bëjnë!
• Ilustrime të dallimeve kulturore nëpër botë.
Numri 7 konsiderohet fat i keq në Kenia, fat i mirë në Republikën Çeke, dhe ka domethenie
magjike në Benin.
Pasta e dhëmbëve Pepsodent ishte e pasuksesshme në Azinë Juglindore, sepse premtoi dhëmbë të
bardhë në një kulturë ku dhëmbët e zezë ose të verdhë janë simbole të prestigjit.
Në Tajlandë, konsiderohet e papranueshme të prekesh kokën e një personi, ose të kalosh diçka
mbi të.
Në Quebec, një prodhues peshku te konservuar u përpoq të promovonte një produkt duke
paraqitur një grua të veshur me pantallona të shkurtra, duke luajtur golf me burrin e saj, dhe duke
planifikuar për të shërbyer peshk te konservuar për darkë. Por këto aktivitete kishin
cenuar/shkelur normat kulturore.
E kuqja është një ngjyrë pozitive në Danimarkë, por përfaqëson magji dhe vdekje në shumë
vende afrikane.
Amerikanët zakonisht buzëqeshin nderkohe qe shtrëngojnë duart. Disa gjermanë e konsiderojnë
buzëqeshjen tepër familjare për të njohurit e biznesit të ri.
Nëse ti i ben një kompliment një personi kinez, ai ose ajo nuk do ta pranoje atë, sepse
mospajtimi/kundershtimi është nje mënyrë e sjellshme për të pranuar lëvdata.
Nuk duhet ti thuash "Faleminderit" komplimentit te një personi francez. Mund të
keqinterpretohet sikur e bën per gallate.
Te dergosh dhurata kur shkoni per vizite pritet në Japoni, por në Bashkimin Sovjetik ajo mund të
konsiderohet si një ryshfet.
Në Brazil dhe Portugali, njerëzit e biznesit pelqejne ti argëtojne të huajt në shtëpitë e tyre. Kur
është koha për tu larguar, mikpritesi mund te ndjehet i detyruar të insistoje që i huaji të qëndrojë
po te huajt duhet qe me edukatë të largohen.

26. 26
Në Turqi, një përshëndetje tipike është "Çfarë te reje kemi nga ty ". Ndersa kur e takon një
person për herë të parë, nje pyetje shume e zakonshme eshte “Nga cili shtet vjen” me qellim per
te vendosur disa ngjashmeri me palën tjetër.
• Përfundime:
Duke studiuar kulturën në përgjithësi dhe kulturën e disa shteteve specifike ne mund te themi me
bindje që kultura është bazë dhe element i rëndësishëm për mirëkuptim dhe bashkëpunim mes
kombeve. Disa dallime kulturore midis shteteve te ndryshme mund të duken shumë të vogla, por
ata që i injorojnë rrezikojnë dështimin në programet e marketingut. Që të arrish një marrëveshje
të suksesshme biznesi, në rradhë të parë duhet të njohësh shumë mirë kulturën e atij vendi.
• Referenca:
Kristo, Ilia : Biznes Ndërkombëtar, Shtëpia Botuese “Pegi”, Tiranë 2004.
Interneti:
http://www.fao.org/docrep/w5973e/w5973e07.htm
http://www.prenhall.com/behindthebook/0131738607/pdf/Ch.%205%20revised.pdf