Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)

1. Μπακάλης Κώστας
history-logotexnia.blogspot.com
Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880)
4. Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ 1862-1864

2.  Τοκείμενο τουσχολικούβιβλίουμε πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Οι επαναστάτες προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η
οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα. Οι εκλογές έγιναν το Νοέμβριο του 1862. Η
πλειονότητα των αντιπροσώπων που εκλέχθηκαν προερχόταν από τοπικά
ψηφοδέλτια χωρίς κομματικές παρεμβάσεις. Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι
τα «ξενικά» κόμματα είχαν χρεοκοπήσει. Μέσα στην εθνοσυνέλευση
συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και
των ορεινών, όπως ονομάστηκαν.
Οι πεδινοί είχαν ως ηγέτη τον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος υπονόμευε τους
κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Με παρεμβάσεις στο στρατό επιχείρησε τη
δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για να εξασφαλίσει την παραμονή του
στην εξουσία.
Εμπόδιο στις επιδιώξεις του στάθηκαν πολιτικές ομάδες και θεσμοί. Ο
Βούλγαρης έβρισκε οπαδούς ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν διοριστεί
παράνομα στο στρατό ή στο δημόσιο, και φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους
σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών κοινοβουλευτικής νομιμότητας, σε
άνεργους πτυχιούχους και στους μικροκαλλιεργητές. Οι ορεινοί απαρτίστηκαν
από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον με κοινό στόχο την αντίσταση
στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των
μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών.

3.  Τοκείμενο τουσχολικούβιβλίουμε πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Ο λαός συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση αυτών των δύο παρατάξεων.
Μικρότερη απήχηση είχαν άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί: Το Εθνικόν Κομιτάτον,
υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, που υποστήριζε την ανάπτυξη του
κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και
μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην
Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι Εκλεκτικοί ήταν μια ετερόκλητη παράταξη
εξεχόντων πολιτικών, λογίων και αξιωματικών, με μετριοπαθείς θέσεις, η οποία
προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων παρατάξεων και να υποστηρίζει
σταθερές κυβερνήσεις.
Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η
Εθνοσυνέλευση χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση
συντάγματος. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι
τότε συνταγματικής μοναρχίας. Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων η αρχή της λαϊκής
κυριαρχίας, η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με
σφαιρίδια*, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και
συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση
κομμάτων. Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης
της κοινής γνώμης, με το επιχείρημα ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί
κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες.

4.  Τοκείμενο τουσχολικούβιβλίουμε πλαγιότιτλους
Πηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος
Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', η Εθνοσυνέλευση επέβαλε
την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο
βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του
κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. ήταν ότι ο
βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του
κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Ο Γεώργιος
εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας
του, μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το 1875.
Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε
δημόσια ότι μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας ήταν η
συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της
Αγγλίας. Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή
σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη
«δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε
από τα κόμματα μειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα τα
ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες
κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του
επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του
Τρικούπη, η οποία αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς
οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου.

5. Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
ΤΟΥ 1862-1864

6. Οι επαναστάτες
 προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η οποία θα
ψήφιζε νέο σύνταγμα.
 Οι εκλογές έγιναν το Νοέμβριο του 1862.
Η πλειονότητα των αντιπροσώπων που εκλέχθηκαν προερχόταν από τοπικά
ψηφοδέλτια χωρίς κομματικές παρεμβάσεις.
Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι τα «ξενικά» κόμματα είχαν χρεοκοπήσει.
Μέσα στην εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων
παρατάξεων, των πεδινών  και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν.

7.  Ζωγραφική απεικόνιση της άφιξης του Γεωργίου Α' στην Ελλάδα, Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη

8. 15.Ψήφισμα του Έθνους
Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχίαι και η πρωτεύουσα συνενωθεί- σαι μετά του
στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά. Ως κοινή δε έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου
κηρύττεται και ψηφίζεται:
Η βασιλεία του Όθωνος καταργείται. Προσωρινή κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβερνήση το
κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής συνελεύσεως, συγκειμένη εκ των εξής πολιτών:
Δημητρίου Βούλγαρη Προέδρου, Κωνσταντίνου Κανάρη, Βενιζέλου Ρούφου. Εθνική Συντακτική
Συνέλευσις καλείται αμέσως προς σύνταξιν της Πολιτείας και εκλογήν ηγεμόνος.
Ζήτω το Έθνος! Ζήτω η Πατρίς!
Εγένετο εις Αθήνας εν έτει σωτηρίω 1862 και μηνί Οκτωβρίω τη δεκάτη αυτού.
Νικόλαος Μοσχονάς: ΙΕΕ, ΙΓ',σ. 220.

9. Παρατάξεις Χαρακτηριστικά
Οι
πεδινοί
είχαν ως ηγέτη τον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος
υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς.
Με παρεμβάσεις στο στρατό επιχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών»  για να
εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία.
Εμπόδιο στις επιδιώξεις του στάθηκαν πολιτικές ομάδες και θεσμοί.
Ο Βούλγαρης έβρισκε οπαδούς:
I. ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν διοριστεί παράνομα στο στρατό ή στο δημόσιο, και
φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών
κοινοβουλευτικής νομιμότητας,
II. σε άνεργους πτυχιούχους
III. και στους μικροκαλλιεργητές.
Οι
ορεινοί
 απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη)
με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών.
Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ :
 των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών.
Ο λαός συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση αυτών των δύο παρατάξεων.
Μικρότερη απήχηση είχαν άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί: 
Το Εθνικόν
Κομιτάτον
υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, που υποστήριζε
i. την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού
ii. και τον εκσυγχρονισμό της χώρας,
iii. οικονομική ανάπτυξη
iv. και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό,
v. πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Οι
Εκλεκτικοί
ήταν μια ετερόκλητη παράταξη  εξεχόντων πολιτικών,  λογίων και  αξιωματικών, με
μετριοπαθείς θέσεις,  η οποία προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων
παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις.

10. Η Εθνοσυνέλευση χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος:
μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας
και εμφυλίου πολέμου
Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία
 αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας.
Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων:
1) η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας,
2) η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με
σφαιρίδια,
3) η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης
4) και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το
δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων.
Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης, με το
επιχείρημα ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες.
Η Εθνοσυνέλευση:
 Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', επέβαλε την αρχή να προέρχεται η
κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
 Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε
να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την
εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής.
 Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του,
μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το 1875.

11. Να αναφέρετε τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν
από το Σύνταγμα του 1864.
Ελευθερία
συνέρχεσθαι και
συνεταιρίζεσθαι
(κόμματα απαραίτητα
για αποφυγή
συνομωσιών-βιαιοτήτων)
η άμεση, μυστική και
καθολική (για τον
ανδρικό πληθυσμό)
ψήφος με σφαιρίδια
η ανεξαρτησία
της δικαιοσύνης
η αρχή της λαϊκής
κυριαρχίας

12. 16. Από το σύνταγμα του 1864:
Άρθρον 10. Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως: μόνον εις τας
δημοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνομία. Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται
να απαγορευθώσιν, αν ως εκ τούτων επίκηται κίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν.
Άρθρον 14.Έκαστος δύναται να δημοσιεύει προφορικώς, εγγράφως και δια του τύπου τους
στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία ως και
παν άλλο προληπτικόν μέτρον απαγορεύονται...
Άρθρον 21. Απασαι αι εξουσίαι πηγάζουσιν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ' ον τρόπον ορίζει
το Σύνταγμα.
Άρθρον 22. Η νομοθετική εξουσία ενεργείται υπό του Βασιλέως και της Βουλής.
Άρθρον 27. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ' αυτού
διοριζομένων υπευθύνων υπουργών.
Άρθρον 28. Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικοί αποφάσεις
εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως.
Αλέξανδρος Σβώλος,Τα ελληνικά Συντάγματα 1822-1972, σ. 129-131.

13. ► Κάλπη με σφαιρίδια. Σε
κάθε εκλογικό τμήμα, για
κάθε υποψήφιο υπήρχε
μία κάλπη, που ήταν
χωρισμένη σε δύο μέρη:
το ένα ήταν για το «ναι»
(απ’ έξω ήταν άσπρο) και
ένα ήταν για το «όχι» (απ’
έξω ήταν μαύρο). Ο
ψηφοφόρος έβαζε το χέρι
του στη σωλήνα και έριχνε
την ψήφο, που ήταν μια
μικρή μπάλα (συνήθως
από μολύβι), στο «ναι», αν
τον ψήφιζε, ή στο «όχι»,
αν δεν τον ψήφιζε.
Ανάλογα με το πόσα
σφαιρίδια βρίσκονταν στο
άσπρο ή στο μαύρο μέρος,
ο υποψήφιος εκλεγόταν ή
όχι. Από εκεί βγήκε και η
έκφραση:
«Τον μαύρισαν
στις εκλογές»!!!

14. Αρχή της δεδηλωμένης
• Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό ΧαρίλαοΤρικούπη, ο οποίος υποστήριξε
δημόσια ότι:
στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας
 μόνη λύση ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το
πρότυπο της Αγγλίας.
Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή
σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωμένη»
εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών.
Τα ανωτέρω:
 θα στερούσε από τα κόμματα μειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση,
 θα τα ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα
 και θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας.
Ο βασιλιάς:
 υπό την πίεση της αντιπολίτευσης
 και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού,
 υιοθέτησε τελικά την άποψη τουΤρικούπη.
Η ιδέα αυτή του Τρικούπη:
 αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας,
 καθώς οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου

15. ▲ Η εφημερίδα Καιροί με το άρθρο
τουΤρικούπη «Τις πταίει;».
29 Ιουνίου 1874.
▲ Ο ΧαρίλαοςΤρικούπης σε
χαρακτικό από την εφημερίδα
Νέος Αριστοφάνης. 1892.

16. 17. Βασιλικός λόγος στη Βουλή, 11 Αυγούστου 1875.
«Όπως πλήρης υπήρξεν ο προς τα δικαιώματα του
λαού περί την εκλογήν των βουλευτών σεβασμός της
κυβερνήσεώς μου, ούτως ενδελεχής θέλει είσθαι η
παρ' εμού αναγνώρισις των από του γράμματος και
του πνεύματος του συντάγματος στηριζομένων
προνομιών των εκλεκτών του Έθνους. Αι προνομίαι
αύται της Βουλής ανταποκρίνονται προς καθήκοντα
επιβαλλόμενα εις αυτήν. Απαιτών ως απαραίτητον
προσόν των καλουμένων παρ' εμού εις την
κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς
αυτούς εμπιστοσύνην της πλειονοψηφίας των
αντιπροσώπων του Έθνους, απεκδέχομαι ίνα η
Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος
τούτου, ου άνευ αποβαίνει αδύνατος η εναρμόνιος
λειτουργία του πολιτεύματος.»
Γρηγόριος Δαφνής: ΙΕΕ, ΙΓ',σ. 295.
 Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ διέθετε πολιτικό αισθητήριο και
ήξερε να προσαρμόζεται στις αλλαγές των καιρών.
Πορτρέτο από τα τελευταία χρόνια της ζωής του. (Αθήνα,
Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).
Πώς αποδεικνύεται το σχόλιο του βιβλίου;Τι φοβόταν από την
πρόσφατη πολιτειακή ιστορία της χώρας ο Γεώργιος Α΄;

17.  Καρτ
ποστάλ του
1906 με το
κτίριο της
«Παλιάς
Βουλής», όπου
στεγαζόταν
τότε το
ελληνικό
κοινοβούλιο.

18. ΘΕΜΑΤΑ
ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.

19. ΘΕΜΑ 1. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες του παραθέματος :
α) Να αναφέρετε τους παράγοντες που «ενέχονται» (συνέβαλλαν) στην πολιτική αστάθεια της
περιόδου 1863-1875 και να αξιολογήσετε το βαθμό «ευθύνης» τους.
β) Να προσδιορίσετε τις παρατάξεις στις οποίες ανήκαν ο Βούλγαρης και ο Δεληγιώργης και να
επισημάνετε τις διαφορές τους.
ΠΗΓΗ
Σ’ ολόκληρη την περίοδο 1863-1875 είκοσι δύο κυβερνήσεις θα διαδεχτούν η μια την άλλη στην
άσκηση της εξουσίας, μοιραίο επακόλουθο των παρεμβάσεων του θρόνου στην κοινοβουλευτική
ζωή, με συνέπεια την απομάκρυνση κυβερνήσεων που διέθεταν την εμπιστοσύνη της Βουλής και
τον διορισμό κυβερνήσεων από την κοινοβουλευτική μειοψηφία, παράλληλα προς την
καταχρηστική διάλυση της Βουλής. ...
Στη νόθευση του πολιτεύματος, παράλληλα με το στέμμα, συντελούσαν και οι κομματάρχες της
εποχής με την μικροπολιτική τους. Τα κόμματα που είχαν συμπήξει δεν εκπροσωπούσαν, όπως και
στο παρελθόν, ούτε υπηρετούσαν ταξικά συμφέροντα, έχοντας σαν αποκλειστική μέθοδο
διασύνδεσης τους με το εκλογικό σώμα την προώθηση ατομικών συμφερόντων συγκεκριμένων
γεωγραφικών περιοχών. Τα κοινωνικά συμφέροντα της κυρίαρχης πολιτικής ολιγαρχίας
ταυτίζονταν, άλλωστε, με τα συμφέροντα της άρχουσας τάξη από την οποία και προέρχονταν κατά
βάση οι πολιτευόμενοι. Ήταν επόμενο οι ηγετικές κοινωνικές ομάδες να μεταχειριστούν τον
κοινοβουλευτισμό έτσι ώστε, διατηρώντας την κοινωνικοπολιτική τους υπόσταση, να έχουν τη
δυνατότητα του ελέγχου των εκλογικών διαδικασιών.

20. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η συμμετοχή των πολιτών (φαινομενικά πλατιά) στη συγκρότηση
της κρατικής εξουσίας, στην ουσία παρέμεινε περιορισμένη, αφού εξαρτιόταν από την πολιτική
επιρροή, την κοινωνική επιβολή και την ιδεολογική ηγεμονία της άρχουσας τάξης, που εξασφάλιζε
κατά κανόνα την ποθητή αντιπροσώπευση της στο κοινοβούλιο. Έτσι ο λαός, αποκλεισμένος απ’ τα
πρώτα κιόλας χρόνια της επανάστασης από τις πολιτικές διαδικασίες, ήταν αναγκασμένος να
ακολουθεί ή να ταυτίζεται με τον εκάστοτε αρχηγό του ισχυρότερου κατά περίσταση, κόμματος
που κι αυτό ήταν εξαρτημένο από τοπικούς κομματικούς παράγοντες.
Ως το 1875, οι ξενοκίνητοι, λόγω της κοινωνικοοικονομικής εξάρτησης του ελλαδικού χώρου,
πολιτικοί μηχανισμοί θα ακολουθήσουν και στον εξωτερικό τομέα αντιφατική πολιτική,
επηρεασμένοι από τη συναισθηματική πίεση του εθνικού φρονήματος στο εσωτερικό και του
ψυχρού πραγματισμού των επιταγών των ξένων συμφερόντων. Οι πολιτικοί αρχηγοί της εποχής
(Βούλγαρης, Κουμουνδούρος, Δεληγιώργης και Ζαΐμης) θα υποταχθούν κι αυτοί στην αναγκαστική
πορεία μέσα στον δαιδαλώδη χώρο των πολιτικών εφαρμογών που οι «προστάτιδες» Δυνάμεις
απαιτούσαν.
Π. Πετρίδη, ό.π., σσ. 59-60

21. ΘΕΜΑ2.Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες του παραθέματος :
α) Να παρουσιάσετε τις συνθήκες μεταβολής της λειτουργίας του κοινοβουλευτισμού και να κρίνετε τη
συμβολή του Χ. Τρικούπη σ’ αυτήν. β) Να τεκμηριώσετε το χαρακτηρισμό του βασιλικού λόγου της 11ης
Αυγούστου 1875 από το Σβώλο ως «ιστορικού».
ΠΗΓΗ Τις πταίει
Στο άρθρο «Τις πταίει» που δημοσιεύτηκε στους «Καιρούς» γράφονται ανάμεσα στα άλλα και τα εξής:
«Ας αφεθή να λειτουργήση το πολίτευμα, εν τη βεβαιότητι, ότι εκ της πλειονοψηφίας της βουλής μορφώνεται η
κυβέρνησις και ταχέως θα ίδωμεν την Βουλήν συντασσομένην εις δυο κόμματα. Ουδέν των θεμελιωδών
ζητημάτων, άτινα εν Γαλλία ή Ιταλία διαιρούσι τους πολιτευομένους εις πολλά κόμματα, έχομεν εν Ελλάδι· τα
πολλά κόμματα παρ’ ημίν είναι αποτέλεσμα της προσκλήσεως των μειονοψηφιών εις την εξουσίαν» ...
Ο Τρικούπης δημοσίευσε και δεύτερο άρθρο στην ίδια εφημερίδα με τον τίτλο «Παρελθόν και ενεστώς». Σ’ αυτό
εξηγούσε ότι ο Όθων, παρόλο που ήταν ενάρετος, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την έξωσή του,
παραβιάζοντας συνεχώς το Σύνταγμα. Με τη μεταπολίτευση, συνέχιζε, τα πράγματα δεν καλυτέρεψαν. «Η
δημοσία ηθική, ήτις είναι το θεμέλιον πάσης πολιτείας, δεινοτερα ή εν τω παρελθόντι υπέστη και υφίσταται
τραύματα· τον χρόνον της κακοηθειας σύρει εμμανώς η νόμιμος κυβέρνησις» Και για να αποδείξει τον ισχυρισμό
του ανέφερε παραδείγματα νοθείας και βίας που έγιναν στην Αττική και στη Ζάκυνθο. Υποστήριζε ότι το κράτος
ήταν ακυβέρνητο και αδιοίκητο και στην πολιτική διαφθορά είχε προστεθεί η κοινωνική εξαχρείωση. Την ώρα της
θεραπείας την έβλεπε να πλησιάζει, γιατί το κακό είχε ξεπεράσει κάθε όριο. ...
Η κρίση κορυφώθηκε ... Ο Γεώργιος κάλεσε τον Τρικούπη και του ανέθεσε να σχηματίσει κυβέρνηση και να
διενεργήσει νέες εκλογές, δείχνοντας έτσι ότι είχε επηρεασθεί από την αρθρογραφία τουΤρικούπη.
Η βασιλική ενέργεια όμως ερχόταν σε αντίθεση προς το πνεύμα του «Τις πταίει». Ο Τρικούπης δεν ήταν μέλος της
βουλής, ούτε διέθετε σ’ αυτή την υποστήριξη κάποιας ομάδας που θα του έδινε το δικαίωμα να διεκδικήσει τον
τίτλο του αρχηγού της μειοψηφίας. Εξάλλου οι σχέσεις του με τους άλλους αρχηγούς δεν ήταν καλές.
Κανονικά ο Γεώργιος, αν ήθελε να συμμορφωθεί με όσα δίδασκε ο Κουμουνδούρος και υιοθετούσε ο Τρικούπης,
έπρεπε να καλέσει τους τρεις ηγέτες που αντιπολιτεύονταν το Βούλγαρη και να τους ζητήσει να σχηματίσουν
συμμαχική κυβέρνηση ... Δεν είναι σαφές αν ο Γεώργιος συμμορφώθηκε με συμβουλή που του έδωσε ο
Κουντουριώτης και που του επανέλαβε ο Άγγλος πρεσβευτής ή αν το ένστικτό του του υπαγόρευσε τη λύση, που
τον βοηθούσε να ξεπεράσει την κρίση, με την προβολή νέου στόχου στις επιθέσεις της αντιπολιτεύσεως. ...

22. Όταν ο Γεώργιος τον κάλεσε και του ανέθεσε την κυβέρνηση, κανονικά δε θα έπρεπε να δεχθεί. Θα έχανε όμως
την ευκαιρία να επιβληθεί ως ηγετική φυσιογνωμία. Γι’ αυτό και δέχθηκε. Εξάλλου διέθετε αποφασιστικό
επιχείρημα, για να αποκρούει κάθε κατηγορία ευνοίας.Θα ενεργούσε γνήσιες, ανόθευτες, ελεύθερες εκλογές. ...
Η καινούργια βουλή συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 11 Αυγούστου και άκουσε το λόγο που διάβασε ο βασιλιάς
και είχε γράψει τοΤρικούπης. ...
Η δήλωση αυτή του βασιλιά, για την αρχή της δεδηλωμένης, που τον δέσμευε ηθικά, όχι συνταγματικά,
αποτελούσε ουσιαστική κατάργηση του άρθρου 31 («Ο βασιλεύς διορίζει και παύει τους υπουργούς αυτού») και
του άρθρου 37, σε ό,τι αφορούσε το δικαίωμά του να διαλύει τη βουλή. Γιατί, αφού δε θα είχε το δικαίωμα να
διαλέγει τους υπουργούς του, αλλά θα ήταν υποχρεωμένος να διορίζει όποιους του υποδείκνυε η βουλή, η
συμμετοχή του στο σχηματισμό της κυβερνήσεως θα ήταν τελείως τυπική. Θα περιοριζόταν να διαπιστώσει ποιος
αρχηγός είχε την πλειοψηφία στη βουλή και σ’ αυτόν θα ανέθετε το σχηματισμό κυβερνήσεως. Και αφού η
κυβέρνηση θα έπρεπε να έχει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών, δε διέθετε
δυνατότητα διαλύσεως της βουλής χωρίς την συγκατάθεση της πλειοψηφίας.
Ο Τρικούπης θέλησε να καθιερώσει στην Ελλάδα το κοινοβουλευτικό σύστημα στην πιο εξελιγμένη μορφή του. Η
κυβέρνηση δε θα ήταν απλώς υπεύθυνη απέναντι στη βουλή αλλά και θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία. Έλεγε
στη βουλή: «Νομίζω ότι η βουλή αντιπροσώπους αυτής έχει τους υπουργούς· ούτοι δεν είναι μόνον όργανα του
στέμματος, αλλά και όργανα της βουλής.
Η κυβέρνησις, εκλεγόμενη υπό του στέμματος καθ’ υπόδειξιν της πλειονοψηφίας της βουλής, είναι επιτροπή
εργαζομένη υπό τον έλεγχον της βουλής». Ο Σ. Σβώλος χαρακτηρίζει το βασιλικό λόγο της 11ης Αυγούστου 1875
ως «ιστορικόν», γιατί με αυτόν ο Τρικούπης πρόβαλε το πρότυπο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έτσι, που θα
μπορούσε να αποτελέσει την εποχή εκείνη ιδανικό για τις κοινοβουλευτικές χώρες της Ευρώπης. Δεν αρκέστηκε
να υποστηρίξει ότι ο «κοινοβουλευτισμός δεν ήταν μόνον σύστημα πολιτικής ευθύνης των υπουργών, αλλά
σύστημα ουσιαστικής ασκήσεως της εκτελεστικής εξουσίας υπό της πλειονοψηφίας της βουλής,
χρησιμοποιούσης την κυβέρνησιν ως επιτροπήν της», αλλά και εισηγήθηκε να καθιερώσει η ευρεία εκλογική
περιφέρεια και η αναλογική αντιπροσωπεία, να ορισθεί η ποινική ευθύνη των υπουργών. Κατά τον Σβώλο, «αι
ιδέαι αύται του μεγάλου πολιτικού ευρίσκοντο εις επαφήν και προς την κοινήν γνώμην του τότε πολιτικού
κόσμου, ως αποδεικνύει και η συζήτησις επί της απαντήσεως εις τον λόγον του θρόνου, καθ’ ην ετονίσθη ότι η
«αναγνώρισις» των προνομιών της βουλής και η καθιέρωσις του κοινοβουλευτισμού απετέλουν εφαρμογήν του
«πνεύματος του γράμματος του συντάγματος», ην είχεν ενόρκως υποσχεθή ο βασιλεύς» …

23. Οι μεταρρυθμίσεις που καθιέρωνε ο νέος νόμος, εκτός από τη σύντμηση του χρόνου ψηφοφορίας σε μια μέρα
(που άρχιζε την ώρα της ανατολής και έληγε την ώρα της δύσεως του ηλίου) ήταν οι ακόλουθες: 1) Ο δημότης δε
χρειαζόταν πια να έχει κάποια ιδιοκτησία ή να ασκεί κάποιο επάγγελμα ή επιτήδευμα για να έχει το δικαίωμα να
ψηφίσει. Αρκούσε να έχει συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας του. 2) Ο εκλόγιμος δεν χρειαζόταν να έχει «εν τη
επαρχία αφ’ ης εκλέγηται ακίνητόν τινα ιδιοκτησίαν»· αρκούσε να είναι πολίτης Έλληνας, τριάντα χρόνων, που
γεννήθηκε ή ήταν εγκαταστημένος επί δυο χρόνια στην επαρχία που εκλεγόταν. 3) Οι εκλογικοί κατάλογοι που
χρησιμοποιούνταν ως τη μέρα που δημοσιεύθηκε ο νόμος ακυρώθηκαν. Νέοι κατάλογοι θα συντάσσονταν. Η
δικαστική εξουσία θα παρακολουθούσε τη σύνταξη και την αναθεώρησή τους. 4) Αντιπρόσωποι της δικαστικής
εξουσίας θα επόπτευαν τη διαδικασία της ψηφοφορίας και θα εξασφάλιζαν τη γνησιότητα του αποτελέσματος. 5)
Βαριές ποινές ορίσθηκαν για τους εκλογικούς παραβάτες. 6) Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανακήρυξη κάποιου
ως υποψηφίου ήταν η πληρωμή των εξόδων της κάλπης.
Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ΄, σσ. 293-4

24. ΘΕΜΑ3.Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας, το περιεχόμενο του παραθέματος και
παρατηρώντας την γελοιογραφία:
α) Να αιτιολογήσετε τη σχέση ανάμεσα στη δεδηλωμένη και στη δημιουργία σταθερών κυβερνήσεων.
β) Να επισημάνετε τις σχέσεις του Χ. Τρικούπη με το στέμμα και τις «προστάτιδες» Δυνάμεις και να τις
σχολιάσετε.
γ) Συμμερίζεστε την άποψη του συγγραφέα του παραθέματος ότι «η περίοδος 1875-1895 χαρακτηριζόταν
από την έντονη προσπάθεια εξυγίανσης του κοινοβουλευτισμού...» ή όχι;
ΠΗΓΗ 1
Η αρχή της «δεδηλωμένης» θα κυριαρχήσει σαν πολιτικός θεσμός, σ’ ολόκληρο τον πολιτικό βίο του Χαρίλαου
Τρικούπη και θα συνδεθεί ιστορικά με τον δικομματισμό: την ύπαρξη, δηλαδή, δυο κυρίαρχων πολιτικών
κομμάτων με εναλλαγές στην εξουσία. Στη φάση αυτή (1885-1895) ο «τρικουπισμός» θ’ αποτελέσει τη συνέχεια
της παράοδσης του κόμματος του Μαυροκορδάτου και του κόμματος του Μαυροκορδάτου και του Βούλγαρη (με
φιλοβρετανικό προσανατολισμό) σε αντιπαράθεση με τον «δηλιγιαννισμό» που προερχόταν από την πολιτική
παράδοση του Κωλέττη και του Κουμουνδούρου (με ρωσσογαλλικό, κατά κανόνα, προσανατολισμό)43.
Αξίζει, ωστόσο, να επιμείνουμε στα πολιτικά οράματα του Τρικούπη, που πέρα από την πεποίθηση του ότι η λαϊκή
αντιπροσωπεία όφειλε να διαδραματίζει το ρόλο του μετασχηματιστή των κομμάτων σε δύο κυρίαρχες
παρατάξεις, απέβλεψε, παράλληλα, στην αποδυνάμωση του «πελατειακού συστήματος» που είχε παγιωθεί, ώστε
ν’ αποσυνδεθεί ο κρατικός μηχανισμός από τους πολιτικούς του προστάτες και ν’ αποδιαρθρωθούν οι φατρίες που
δομούνταν ανάμεσα στους υπάλληλους και τους βουλευτές.
Ο Τρικούπης, παρ’ όλο αυτά, υπήρξε κι αυτός θιασώτης της ξένης προστασίας κι εξάρτησης, του υποτελειακού
δηλαδή καθεστώτος που είχε επιβληθεί από τις «προστάτιδες» Δυνάμεις, ταυτιζόμενος συχνά με τις απόψεις και
επιλογές του Γεωργίου Α΄ Οι απογοητεύσεις από τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και το Συνέδριο του Βερολίνου
θα στρέψουν, με την ελπίδα μιας «καλύτερης αντιμετώπισης», το στέμμα προς την Αυστοουγγαρία.
Οι «στενότερες σχέσεις» που επιδίωξε ο βασιλιάς δεν θ’ αφήσουν ασυγκίνητο τον (αγγλόφιλο ωστόσο) Τρικούπη,
που σε απόρρητη συνάντηση του με τους Αυστριακούς αξιωματούχους θα δηλώσει απροκάλυπτα ότι σαν μικρή
χώρα η Ελλάδα δεν θα μπορούσε ποτέ να αξιώσει την άσκηση μιας ανεξάρτητης εθνικής πολιτικής. Οι πιο πάνω
θέσεις του έντιμου πολιτικου άντρα δεν διέφεραν, στην ουσία, από την πάγια σχεδόν πολιτική των δυνάμεων της
ολιγαρχίας στο ζήτημα της εξασφάλισης μόνιμής για τη χώρα «προστασίας»…

25. Σύμφωνα με τις απόψεις του Αρ. Μάνεση (Συνταγματικόν Δίκαιον, τόμ. Α΄) η αρχή της δεδηλωμένης
εφαρμόστηκε κατά το ένα μόνο σκέλος της: Η εμπιστοσύνη της Βουλής ήταν το αναγκαίο αλλά όχι και έπαρκές
προσόν για την παραμονή μιας κυβέρνησης στην εξουσία, ενώ για το διορισμό της δεν ήταν καν το αναγκαίο
προσόν πάντοτε. Η περιστολή της εφαρμογής της «δεδηλωμένης» είχε σα συνέπεια να επαναληφθούν οι
επεμβάσεις του στέμματος στη διακυβέρνηση του τόπου, με επακόλουθο την παύση κυβερνήσεων μολονότι
απολάμβαναν της εμπιστοσύνης της Βουλής44.
Και στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, όπως προκύπτει, η διαχείριση της εξουσίας τελούσε υπό τον έλεγχο
μιας αυτόνομης -όχι απαραίτητα αντίθετης στα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα- πολιτικής ολιγαρχίας όπου ο
θρόνος κατείχε δεσπόζουσα θέση (χωρίς να την αντλεί φυσικά από κοινωνικές δυνάμεις ή ιστορικές ρίζες),
συνιστώντας θεσμό, που είχαν καλλιεργήσει οι πολιτικές ιδιαιτερότητες στο ελληνικό κράτος, προορισμένο να
συνθέτει τον κρίκο των φυγόκεντρων τάσεων που ενυπήρχαν στο συνασπισμό της εξουσίας σε συνδυασμό προς
το πλέγμα της ξένης εξάρτησης.
43 Ο «τρικουπισμός», που εξέφραζε την οπτική του «ιδιωτικού αστισμού», θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον
«δηληγιαννισμό», φορέα του «γραφειοκρατικού αστισμού», βλ. Κ. Βεργόπουλου, Κράτος και οικονομική πολιτική
στον 19ο αιώνα, σ. 28 επ.
44 Το κοινοβουλευτικό σύστημα, στο μέτρο που εφαρμόστηκε, θεωρήθηκε ως απλή «πρακτική» ή «συνθήκη του
πολιτεύματος» χωρίς νομικό χαρακτήρα και νομικές κυρώσείς μέχρι τη ρητή καθιέρωσή του από τα Σύνταγμα του
1927.
Δεν πρέπει πάντως να λησμονούμε πως το σύστημα αυτό (αντίθετα απ’ Αναμφίβολα, οι πολιτικές πρωτοβουλίες
του θρόνου στην Ελλάδα, στόχευαν (με την καλλιέργεια της διχόνοιας ανάμεσα στα κόμματα και τους εκβιασμούς
της εντολής για την πρωθυπουργία) στη διατήρηση κι ενίσχυση της δύναμης του αλλά και στη διευκόλυνση,
παράλληλα, της συμμετοχής δυνάμεων ξένων προς την ελληνική κοινωνία στο παιχνίδι της εξουσίας υπό την
πατρωνεία του ίδιου του βασιλιά45.

26. Σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε, τον Απρίλιο του 1896, στην εφημερίδα «Ακρόπολι», ο Γεώργιος Α΄
χαρακτηριζόταν ως «ο μέγιστος των ρουσφετολόγων», ενώ ο μεταγενέστερος πρωθυπουργός Δημ. Ράλλης
δήλωνε, την ίδια περίπου εποχή, ότι η βασιλεία «είχε δράσει επιζημίως» κι ακόμη ότι «συναλλαγή μεταξύ λαού
και πολιτευομένων δεν υπήρξεν τοσαύτη όση υπήρξε μεταξύ του στέμματος και των κυβερνήσεων αυτού»·
τέλος, ότι «η εξωτερική πολιτική εις τας χείρας τηςΑυλής απέτυχεν οικτρότατα».
Παρ’ όλα αυτά, θα πρέπει να δεχθούμε ότι η φάση αυτή της πολιτικής μας ζωής (1875-1895), αντιπροσώπευε
πράγματι μια περίοδο, όπου η πρόσκαιρη έστω πολιτική ισχυροποίηση νέων δυνάμεων υπό την ηγεσία του
Τρικούπη (βαθιά επηρεασμένου από τα πρότυπα της λειτουργίας του βρετανικού κοινοβουλευτισμού)
χαρακτηριζόταν από την έντονη προσπάθεια εξυγίανσης του κοινοβουλευτισμού και περιορισμού της πολιτικής
ισχύος των κομματαρχών - προσπάθειας που απέβλεψε στη δημιουργία κομμάτων με αρχές, πολιτικών, δηλαδή,
σχηματισμών με συγκεκριμένο ιδεολογικό περιεχόμενο, προσανατολισμό και πρόγραμμα.
Π. Πετρίδη, ό.π., σσ. 72-76
45 Κατά βάση η εξωτερική πολιτική, τα δημόσια οικονομικά και οι προμήθειες πολεμικού υλικού ήταν οι
περιοχές όπου η ξένη «προστασία» εκμεταλλευόταν τις προνομιακές σχέσεις της με το στέμμα, ό.π., σ. 158.

27. ΠΗΓΗ 2
ΕΙΚΟΝΑ
Η μακροχρόνια άσκηση της εξουσίας από τον Χ. Τρικούπη και το γεγονός ότι στην περίοδο 1882-1893, σε
αντίθεση με τον αντίπαλο του Θ. Δηλιγιάννη, ... ήρθε σε σύγκρουση με το στέμμα, έδωσαν λαβή στην
αντιπολίτευση να τον χαρακτηρίζει «ευνοούμενο της Αυλής». Επάνω: γελοιογραφία από το «Νέο
Αριστοφάνη», όπου εμφανίζονται ο διάδοχος Κωνσταντίνος και τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας να
κάνουν «καντάδα» στην ελιά, το σύμβολο του τρικουπικού κόμματος, ενώ ο ίδιος ο Γεώργιος Α΄ την στηρίζει
με τις πλάτες του (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).
Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ΄, σ. 34

28. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2003
Λαμβάνοντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να
απαντήσετε στα ερωτήματα:
α. Ποιο πρόβλημα της κοινοβουλευτικής ζωής θίγει ο ΧαρίλαοςΤρικούπης στο άρθρο του;
Μονάδες 13
β. Να προσδιορίσετε τη θέση του βασιλιά και τις επιπτώσεις της στην πολιτική ζωή της χώρας.
Μονάδες 12
Κείμενο Α
"Αφ' ότου κατά το 1868 εγκαθιδρύθη η αρχή των κυβερνήσεων της μειοψηφίας, παν νέον βήμα της
εξουσίας μαρτυρεί περί του σκοπού εις τον οποίον αυτή αποβλέπει. Αψευδής δε απόδειξις του
διενεργουμένου σχεδίου και αι προσφάτως διεξαχθείσαι βουλευτικαί εκλογαί... Καλούνται εις την
εξουσίαν κυβερνήσεις αποκρουόμεναι παρά της πλειοψηφίας του Έθνους, χορηγείται εις αυτάς η
διάλυσις της Βουλής και συνάμα παν μέσον επηρεασμού των συνειδήσεων του λαού και
νοθεύσεως των εκλογών και λέγομεν ύστερον ότι πταίει ο λαός δια την τοιαύτην κατάστασιν".
Από άρθρο του ΧαρίλαουΤρικούπη στην εφημερίδα "Καιροί" στις 29 Ιουνίου 1874.
Κείμενο Β
"Όπως πλήρης υπήρξεν ο προς τα δικαιώματα του λαού περί την εκλογήν των βουλευτών
σεβασμός της κυβερνήσεώς μου, ούτως πλήρης θέλει είσθαι η παρ' εμού αναγνώρισις των από του
γράμματος και πνεύματος του συντάγματος στηριζομένων προνομιών των εκλεκτών του Έθνους.
Αι προνομίαι αύται της Βουλής ανταποκρίνονται προς καθήκοντα επιβαλλόμενα εις αυτήν. Απαιτών
ως απαραίτητον προσόν των καλουμένων παρ' εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου την
δεδηλωμένην προς αυτούς εμπιστοσύνην της πλειοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους,
δέχομαι ίνα η Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, άνευ του οποίου
αποβαίνει αδύνατος η αρμονική λειτουργία του πολιτεύματος".
Από το λόγο του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στη Βουλή στις 11 Αυγούστου 1875.

29. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2007
Αφού μελετήσετε τα παρατιθέμενα άρθρα των Συνταγμάτων του 1844 και του 1864 και αξιοποιήσετε τις ιστορικές
σας γνώσεις, να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δύο Συνταγμάτων. Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΑ Κείμενο Α: από το Σύνταγμα του 1844
Περί δημοσίου δικαίου των Ελλήνων
Άρθρον 10 Πας τις δύναται να δημοσιεύη προφορικώς τε, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του,
τηρών τους νόμους του Κράτους.
Ο τύπος είναι ελεύθερος και λογοκρισία δεν επιτρέπεται.
Οι υπεύθυνοι συντάκται, εκδόται και τυπογράφοι εφημερίδων δεν υποχρεούνται εις ουδεμίαν χρηματικήν
προκαταβολήν λόγω εγγυήσεως. Οι εκδόται εφημερίδων θέλουν είσθαι πολίταιΈλληνες.
Περί συντάξεως της Πολιτείας
Άρθρον 15 Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας.
Άρθρον 20 Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ’ αυτού διοριζομένων
υπευθύνωνΥπουργών.
Άρθρον 21 Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν
ονόματι του Βασιλέως.
Κείμενο Β: από το Σύνταγμα του 1864
Άρθρον 10 Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως· μόνον εις τας δημοσίας
συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνομία. Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται να απαγορευθώσιν, αν
ως εκ τούτων επίκηται κίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν.
Άρθρον 14 Έκαστος δύναται να δημοσιεύη προφορικώς, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του,
τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν μέτρον
απαγορεύονται ...
Άρθρον 21 Άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουσιν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ’ ον τρόπον ορίζει το Σύνταγμα.
Άρθρον 22 Η νομοθετική εξουσία ενεργείται υπό του Βασιλέως και της Βουλής.
Άρθρον 27 Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ’ αυτού διοριζομένων
υπευθύνων υπουργών.
Άρθρον 28 Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν
ονόματι του Βασιλέως.
Αλέξανδρος Σβώλος, Τα ελληνικά Συντάγματα 1822-1952, Αθήνα 1972, σελ. 129-131 και 155.

30. ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2011
Γ1
Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να
αναφερθείτε στις βασικές ρυθμίσεις του Συντάγματος του 1864.
Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ
Ἀνώτατος ἄρχοντας τοῦ κράτους ὁρίσθηκε ὁ βασιλιάς, στὸν ὁποῖο ἀνατέθηκε ἡ νομοθετικὴ
λειτουργία καθὼς καὶ στὴ Βουλή (ἄρθρ. 22), μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἁρμόδιοι γιὰ τὴν ὑποβολὴ σχεδίων
νόμων ἦταν τόσο ὁ βασιλιὰς μέσω τῶν ὑπουργῶν ὅσο καὶ ἡ Βουλή, καὶ ὅτι ἡ ψήφιση τῶν σχεδίων
θὰ γινόταν ἀπὸ τὴ Βουλή, ἐνῶ ἡ κύρωση καὶ ἡ δημοσίευσή τους, γιὰ νὰ γίνουν νόμοι, ἀπὸ τὸ
βασιλιά (ἄρθρ. 36). Ἡ Βουλὴ θὰ ἀπαρτιζόταν ἀπὸ βουλευτὲς οἱ ὁποῖοι θὰ ἐκλέγονταν μὲ ἄμεση,
καθολική καὶ μυστικὴ ψηφοφορία, καὶ θὰ ἀντιπροσώπευαν τὸ ἔθνος καὶ ὄχι μόνο τὴν ἐπαρχία ὅπου
ἐκλέγονταν. Ἡ διάρκεια τῆς βουλευτικῆς περιόδου καθορίσθηκε νὰ εἶναι τέσσερα χρόνια, καὶ ὁ
ἀριθμός τῶν βουλευτῶν ἀνάλογος μὲ τὸν πληθυσμὸ τῆς βουλευτικῆς περιφέρειας (ἐπαρχίας), σὲ
καμιὰ περίπτωση ὅμως, στὸ σύνολό του, μικρότερος ἀπὸ 150 [...] . Δεύτερο νομοθετικὸ σῶμα δὲν
ἱδρύθηκε καὶ ἔτσι δὲν ἀναβίωσε ἡ Γερουσία, ποὺ εἶχε καταργηθεῖ ἀπὸ τὴ Συνέλευση μὲ εἰδικὸ
ψήφισμα [...]
Ἡ ἐκτελεστικὴ ἐξουσία ἀνατέθηκε στὸ βασιλιά, ὁ ὁποῖος θὰ τὴν ἀσκοῦσε μέσω τῶν ὑπουργῶν, ποὺ
ὁ ἴδιος θὰ διόριζε.Τὸ πρόσωπο τοῦ βασιλιᾶ ἀναγνωρίσθηκε ἀνεύθυνο καὶ ἀπαραβίαστο [...].
Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. ΙΓ΄: Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ 1833 ὡς 1881, Ἀθήνα: Ἐκδοτικὴ
Ἀθηνῶν, 1977, σ. 237.

31. ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2010
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται να
αναφερθείτε:
α. στην ασάφεια του συντάγματος του 1864 που αφορούσε τον σχηματισμό κυβέρνησης και την
εκμετάλλευση της ασάφειας αυτής από τον βασιλιά Γεώργιο Α' (μονάδες 15)
β. στον τρόπο αντιμετώπισης του πολιτικού προβλήματος που δημιουργήθηκε (μονάδες 10).
Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ
[...] Το νέο σύνταγμα, ... δημιούργησε καθεστώς «βασιλευομένης δημοκρατίας». [...] Ό βασιλιάς [...]
είχε το δικαίωμα να διορίζει και να απολύει τους υπουργούς και να διαλύει τη Βουλή - δικαίωμα
που έμελλε να το ασκήσει συχνά εξαιτίας της αστάθειας που παρουσίαζαν οι συνασπισμοί των
κομμάτων. 'Αν και το σύνταγμα είχε θεωρητικά θεμέλιό του την αρχή ότι κυρίαρχη εξουσία ήταν ό
λαός, δεν ήταν πάντα φανερό ποιά από τις κοινοβουλευτικές φατρίες αντιπροσώπευε πραγματικά
τη βούληση του Έθνους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ό βασιλιάς, αν και δεν είχε εκτεταμένες
συνταγματικές εξουσίες, ασκούσε σημαντική επιρροή, που οι Έλληνες πολίτικοι τη
χρησιμοποιούσαν όταν και όπως τους βόλευε και την κατάγγελλαν όταν ήταν αντίθετη στα
συμφέροντά τους. Για να πετύχει να διεκπεραιωθούν οι διάφορες υποθέσεις ή για να προσαρμόσει
την εξωτερική πολιτική στο πλαίσιο που χάραζαν οι ευρωπαϊκές Δυνάμεις, ό βασιλιάς βρέθηκε
συχνά στην ανάγκη να δεχτεί κυβέρνηση μειοψηφίας ή και εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα ως
πρωθυπουργούς [...]
Douglas Dakin, Ή Ενοποίηση της Ελλάδας 1770 -1923, μτφ. Α. Ξανθόπουλος, Μορφωτικό "Ίδρυμα
ΕθνικήςΤραπέζης, Αθήνα 1989, σσ. 157 -158.

32. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποια η σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης του 1862-4 και τι γνωρίζετε για τις
παρατάξεις που διαμορφώθηκαν;
2. Το Σύνταγμα του 1864. Οι βασικές του διατάξεις.
3. Ποιες είναι οι αρχές που προστέθηκαν στο Σύνταγμα του 1864, συγκριτικά με
εκείνο του 1844;
4. Αφού συγκρίνετε τα συντάγματα του1844 -1864, να παρουσιάσετε τις
σημαντικότερες ομοιότητες - διαφορές
5. Τι γνωρίζετε για την «αρχή της δεδηλωμένης». Πότε, πώς κι από ποιον
προτάθηκε και τελικά επιβλήθηκε;
6. Να αναλύσετε τη σημασία της ψήφισης της αρχής της δεδηλωμένης (1875) για
την εξέλιξη του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα.