1. โครงการฝายชะลอน้ า
พระราชดาริ
ลักษิกา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

2. ความหมายของฝายชะลอน ้า
• ฝายต้ นน ้าลาธาร (Check Dam) คือสิ่งก่อสร้ างขวางหรื อกันทางน ้า ซึงปกติมกจะ
้ ่ ั
กันลาห้ วยลาธารขนาดเล็กในบริเวณที่เป็ นต้ นน ้า หรื อพื ้นที่ที่มีความลาดชันสูงให้
้
สามารถกักตะกอนอยูได้ และหากช่วงที่น ้าไหลแรงก็สามารถชะลอการไหลของน ้า
่
ให้ ช้าลง และกักเก็บตะกอนไม่ให้ ไหลลงไปทับถมแหล่งน ้าตอนล่าง ซึงเป็ นวิธีการ
่
อนุรักษ์ ดินและน ้าได้ มากวิธีการหนึง
่
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

3. • พระบาทสมเด็จพระเจ้ าอยูหว พระราชทานคาอธิบายว่า การปลูกป่ าทดแทน
่ ั
พื ้นที่ป่าไม้ ที่ถกทาลายนัน “...จะต้ องสร้ างฝายเล็กเพื่อหมุนน ้าส่งไปตามเหมือง
ู ้
ไปใช้ ในพื ้นที่เพาะปลูกทังสองด้ าน ซึงจะค่อย ๆ แผ่ขยายออกไปทาความชุ่มชื ้นใน
้ ่
บริเวณนันด้ วย...”
้
• รูปแบบและลักษณะฝายต้ นน ้าลาธาร (Check Cam) นัน ได้ พระราชทาน ้
พระราชดารัสว่า “...ให้ พิจารณาดาเนินการสร้ างฝายราคาประหยัด โดยใช้
วัสดุราคาถูกและหาง่ายในท้ องถิ่น เช่นแบบหินทิ ้งคลุมด้ วยตาข่ายปิ ดกันร่องน ้า
้
กับลาธารขนาดเล็กเป็ นระยะ ๆ เพื่อใช้ กกเก็บน ้าและตะกอนดินไว้ บางส่วน โดย
ั
น ้าที่กกเก็บไว้ จะซึมเข้ าไปในดินทาให้ ความชุ่มชื ้นแผ่ขยายออกไปทังสองข้ างต่อไป
ั ้
จะสามารถปลูกพันธุ์ไม้ ปองกันไฟ พันธุ์ไม้ โตเร็วและพันธุ์ไม้ ทิ ้งใบเพื่อฟื นฟูพื ้นที่
้ ้
ต้ นน ้าลาธารให้ มีสภาพเขียวชอุมขึ ้นเป็ นลาดับ...”
่
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

4. การก่อสร้ างฝายชะลอน ้า
• การก่อสร้ างฝายชะลอน ้า (Check Dam) นันได้ พระราชทานพระราชดาริ
้
เพิ่มเติมในรายละเอียดว่า “...สาหรับ ฝายชะลอน ้า ชนิดปองกันไม้ ให้ ทรายไหลลง
้
ไปในอ่างใหญ่จะต้ องทาให้ ดีและลึกเพราะทรายลงมากจะกักเก็บน ้าไว้ ถ้ าน ้าตื ้น
ทรายจะข้ ามลงอ่างใหญ่ได้ ถ้ าเป็ นฝายชะลอน ้า สาหรับรักษาความชุ่มชื ้นไม่
จาเป็ นต้ องขุดลึกเพียงแต่กกเก็บน ้าให้ ลงไปในดิน แต่แบบกักทรายนี ้จะต้ องทาให้
ั
ลึกและออกแบบอย่างไรไม่ให้ น ้าลงมาแล้ วไล่ทรายออกไป...”
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

5. ประเภทของฝายชะลอน้ า
• ประเภทของ ฝายชะลอน ้า นัน ทรงแยกออกเป็ น 2 ประเภทดังพระราชดารัส คือ
้
ฝายชะลอน ้า มี 2 อย่าง ชนิดหนึงสาหรับให้ ความชุ่มชื ้นรักษาความชุ่มชื ้น อีก
่
อย่างสาหรับปองกันมิให้ ทรายลงในอ่างใหญ่ จึงอาจกล่าวได้ วา ฝายชะลอน ้า นัน
้ ่ ้
ประเภทแรก คือ ฝายต้ นน ้าลาธารหรื อฝายชะลอความชุ่มชื ้น ส่วนประเภทที่สอง
นันเป็ นฝายดักตะกอนนันเอง
้ ่
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

6. เป้ าหมายหลัก
• เปาหมายหลักของโครงการ ฝายชะลอน ้า แห่งนี ้ คือ การฟื นฟูและอนุรักษ์
้ ้
บริเวณต้ นน ้าห้ วยฮ่องไคร้ ซึงมีสภาพแห้ งแล้ งโดยเร่งด่วน โดยทดลองใช้ วิธีการ
่
ใหม่ เช่น วิธีการผันน ้าออกจากอ่างเก็บน ้าในระดับบนลงไปตามแนวร่องน ้าต่าง
ๆ เพื่อช่วยให้ ความชุ่มชื ้นค่อย ๆ แผ่ขยายตัวออกไป สาหรับน ้าส่วนที่เหลือก็จะ
ไหลลงอ่างเก็บน ้าในระดับต่าลงไป เพื่อนาไปใช้ ประโยชน์ทางด้ านการ
เกษตรกรรมต่อไป ในการนี ้ควรเริ่มปลูกป่ าทดแทนตามแนวร่องน ้า ซึงมีความชุ่ม
่
ชื ้นมากกว่าบริเวณสันเขา ซึงจะทาให้ เห็นผลโดยเร็ว นอกจากนี ้ยังเป็ นการ
่
ประหยัดกล้ าไม้ และปลอดภัยจากไฟป่ าด้ วย เมื่อร่องน ้าดังกล่าวมีความชุ่มชื ้น
เพิ่มขึ ้น ลาดับต่อไปก็ควรสร้ างฝายต้ นน ้าเป็ นระยะๆเพื่อค่อยๆเก็บกักน ้าไว้ แล้ วส่ง
ต่อท่อไม้ ไผ่สงน ้าออกทังสองฝั่ งร่องน ้า อันเป็ นการช่วยแผ่ขยายแนวความชุ่มชื ้น
่ ้
ออกไปตลอดแนวร่องน ้า
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

7. สถานการณ์ภยแล้ งที่มีแนวโน้ มรุนแรงกว่าทุกปี ทาให้ ประชาชนในทุกพื ้นที่ต้องเตรี ยม
ั
ความพร้ อมรับมือ จะมีการสร้ างฝายชะลอน ้ากว่า 80 แห่ง คลอบคลุมพื ้นที่ 8 จังหวัด
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

8. คาสอนพระราชทาน
• พระราชดารัสเมื่อวันที่ 1 มีนาคม 2521 ณ อาเภอแม่ลาน้ อย จังหวัดแม่ฮ่องสอน
• แนวพระราชดาริ ทฤษฎีการพัฒนาและฟื นฟูป่าไม้ โดยการใช้ ทรัพยากรที่
้
เอื ้ออานวยสัมพันธ์ซงกันและกันให้ เกิดประโยชน์สงสุด เป็ นต้ นกาเนิดของการ
ึ่ ู
สร้ างฝายชะลอน ้าซึงกาลังฮิตเป็ นกระแส ทังการนาไปทา CSR (Corporate
่ ้
Social Responsibility) การจัดกิจกรรมอนุรักษ์ สิ่งแวดล้ อมต่าง ๆ
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

9. คาสอนพระราชทาน
• ผู้เขียนเพิ่งได้ มีโอกาสเข้ าร่วมกิจกรรมแบบนี ้เป็ นครังแรก แม้ วาจะทาข่าว
้ ่
สิ่งแวดล้ อมมานาน และทาข่าวฝายมาก็หลายแห่ง ก็เลยสัมผัสได้ วาคนจานวน ่
มาก (อย่างน้ อยก็ผ้ ที่เข้ าร่วมกิจกรรมคราวเดียวกันกับผู้เขียน) ไม่คอยรู้เรื่ อง
ู ่
หลักการของฝายชะลอน ้า จานวนไม่น้อยเข้ าใจว่าต้ องสร้ างในลาธารน ้า ซึงน่าจะ ่
เป็ นเพราะเวลาเราเห็นโฆษณาก็จะเห็นฝายและน ้าอยูด้วยกันเท่านัน ไม่ได้ เล่า
่ ้
เรื่ องราวก่อนที่จะมีฝายและก่อนจะมีน ้า แต่ถือว่าโชคดีที่ยงมีการทาความเข้ าใจ
ั
ให้ อย่างละเอียด ซึงอันนี ้คงต้ องยกความดีให้ SCG ซึงจับเรื่ องฝายมาทาเป็ น
่ ่
เรื่ องเป็ นราวจนเข้ าใจว่าควรสร้ างที่ไหน อย่างไร
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

10. คาสอนพระราชทาน
• ที่จริงแล้ วคิดง่าย ๆ ก็คือฝายมีหน้ าที่สร้ างความชุ่มชื ้น ต้ องไปสร้ างในที่แห้ งแล้ ง
ส่วนฝายเพื่อชะลอน ้าก็ต้องสร้ างในพื ้นที่ที่น ้าจะไหลผ่านหรื อร่องน ้า นันคือสร้ าง
่
ฝายในพื ้นที่ต้นน ้าซึงแห้ งแล้ งและเสื่อมโทรม โดยเลือกสร้ างตรงร่องที่น ้าจะไหล
่
ผ่านเมื่อฝนตก ทาให้ น ้าไม่ไหลผ่านเร็วจนเกินไป เมื่อน ้าถูกชะลอ ดินก็ดดน ้าไว้ ู
ได้ ต้ นไม้ ก็งอกงาม ต้ นน ้าก็ช่มชื ้น และสามารถอานวยน ้าลงมาปลายน ้าได้ ใน
ุ
ที่สด นี่แค่น ้าอย่างเดียว ยังไม่รวมระบบนิเวศอื่นๆ ที่จะฟื นคืนกลับมาตามลาดับ
ุ ้
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

11. คาสอนพระราชทาน
• ทังที่พระบาทสมเด็จพระเจ้ าอยูหวฯ พระราชทานคาสอนเรื่ องฝายมาแล้ วตัง้ 20
้ ่ ั
กว่าปี แต่เราก็ยงไม่ร้ ูอะไรมากนัก รู้แต่วาฝายดีเพราะพระองค์ตรัสไว้ กรณีที่
ั ่
ฉายเรื่ องความไม่ร้ ู (คิดว่าไม่ร้ ู) ได้ ชดที่สดก็คือ กรณีกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติ
ั ุ
และสิงแวดล้ อมในยุคหนึงที่ใช้ งบประมาณกว่า 700 ล้ านบาทมาสร้ างฝายใน
่ ่
แหล่งน ้าในป่ าสมบูรณ์ ซึงดร. สรณรัชฎ์ กาญจนะวณิชย์ นักนิเวศวิทยาให้ ข้อมูล
่
ว่าการสร้ างฝายในที่ที่ไม่เหมาะสมจะส่งผลกระทบต่อระบบนิเวศของน ้า ทาให้ น ้า
นิ่ง สัตว์น ้าขนาดเล็กเช่นปลา เคลื่อนย้ ายถิ่นขึ ้นลงไม่ได้ เพราะมีฝายขวางกัน จนมี
้
ผลกระทบต่อประชากรปลาในที่สด ุ
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

12. คาสอนพระราชทาน
• เหมือนกับ 64 ปี ที่ผ่านมา พระบาทสมเด็จพระเจ้ าอยูหวฯ พระราชทานคาสอน
่ ั
และความรู้ให้ เราตังมากมาย ซึงคนไทยก็ชื่นชมในพระปรี ชาสามารถและพระ
้ ่
เมตตา แต่ในทางปฏิบติเรามักจะไม่คอยศึกษาหาความรู้จากสิ่งที่พระราชทานมา
ั ่
ให้ อย่างถ่องแท้ ยิ่งการปฏิบติตาม ยิ่งแล้ วใหญ่ ดูเหมือนจะไม่คอยสอดคล้ องกัน
ั ่
เท่าไหร่นก ไม่เช่นนัน การพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม การเมืองของประเทศไทยก็คง
ั ้
ไม่เป็ นอย่างในทุกวันนี ้ เหมือนกับที่งบประมาณและทรัพยากรธรรมชาติต้อง
เสียหายเพราะเรื่ องฝายมาแล้ ว
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ

13. • ฉะนัน จะเห็นว่าการก่อสร้ างฝายต้ นน ้าลาธาร หรื อ Check Dam จึงเป็ น
้
แนวทางหรื อวิธีหนึงในการฟื นฟูสภาพป่ าไม้ บริเวณต้ นน ้าลาธาร เพื่อคืนความ
่ ้
อุดมสมบูรณ์ และทาให้ เกิดความหลากหลายทางชีวภาพ (Bio Diversity )
แก่สงคมของพืชและสัตว์ ตลอดจนนาความชุ่มชื ้นมาสูแผ่นดิน
ั ่
ลักษิ กา โพธิกล เลขที่ 29 ม.4/8
ุ