Cơ sở lý luận về vai trò của đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.docx

Dịch vụ viết thuê đề tài – KB Zalo/Tele 0917.193.864 – luanvantrust.com
Kham thảo miễn phí – Kết bạn Zalo/Tele mình 0917.193.864
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TRONG XÂY
DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN
1.1. VAI TRÒ, VỊ TRÍ CỦA ĐOÀN VÀ YÊU CẦU VỀ VIỆC XÂY
DỰNG Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN
1.1.1. Khái niệm thanh niên
Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người ,sự phát triển của cơ thể con
người, từ khi sinh ra, đến khi từ giã cuộc đời trải qua nhiều giai đoạn như sự
phát triển của lịch sử xã hội. Mỗi con người được sinh ra, trưởng thành và tồn
tại trong suốt cuộc đời của mình đều trải qua các thời kỳ lứa tuổi. Ở mỗi thời
kỳ lứa tuổi, sự phát triển về thể chất, tâm lý và nhân cách của con người đó lại
có những quy luật riêng. Thanh niên là thời kỳ kế tiếp của lứa tuổi thiếu niên
nhưng đây là giai đoạn phát triển rất cao về thể chất và có nhiều diễn biến tâm
lý… Chính vì thể, thanh niên tồn tại với tư cách là một phạm trù lứa tuổi ở cấp
độ phát triển đặc biệt. Do đó, thanh niên là một thành phần đặc biệt của cơ cấu
xã hội.
Khi nghiên cứu về thanh niên, có nhiều cách tiếp cận, tùy thuộc vào nội
dung và giác độ nghiên cứu:
- Về mặt sinh học, các nhà nghiên cứu coi thanh niên là một giai đoạn xác
định trong quá trình phát triển của cơ thể, trong giai đoạn này thấy rõ sự cường
tráng về thể lực, sự phát triển về trí tuệ, trưởng thành về sinh dục, tính dục.
- Các nhà tâm lý học thì lại nhìn nhận thanh niên là một giai đoạn chuyển
tiếp từ tuổi thơ phụ thuộc sang hoạt động độc lập với tư cách là một
công dân có trách nhiệm. Các nhà tâm lý học quan tâm tới các quy luật phát
triển tâm lý của lứa tuổi thanh niên mà đặc trưng là sự tự ý thức, tự khẳng
8

định, sự hăng say hoạt động và sáng tạo…, những nét đặc trưng của thế giới
tâm hồn, đặc biệt là sự tự ý thức của lứa tuổi này và coi đó là yếu tố cơ bản để
phân biệt với các thời kỳ lứa tuổi khác.
- Tiếp cận từ góc độ xã hội học - dân cư, thanh niên có thể định nghĩa
là một bộ phận phức hợp của dân cư của một quốc gia - dân tộc bao gồm tất
cả các cá thể ở trong độ tuổi từ 15 đến 29. Như vậy, bộ phận dân cư được gọi
là “thanh niên” này chỉ phân biệt một cách tương đối với các bộ phận dân cư
khác của quốc gia - dân tộc ấy trên một tiêu chí duy nhất là giới hạn độ tuổi.
Nếu sử dụng thuật ngữ “nhóm xã hội” để chỉ tập hợp xã hội - dân cư “thanh
niên” này thì có thể thấy “nhóm” này có đường ranh giới nhóm (group
boundary) rất mong manh, chẳng khác nào hai sợi dây ảo chắn giữa hai đầu
một khúc sông luôn luôn chảy, bởi lẽ các thành viên của nhóm liên tục vào ở
đầu này và ra ở đầu kia do quy luật vận động tự nhiên của sự “lớn lên” hay
“già đi” của các thành viên. Và điều này cho thấy “thanh niên” là một nhóm
xã hội - dân cư “động” chứ không phải là một nhóm “tĩnh”, ổn định. Đặc trưng
này hàm chứa cả những ưu điểm và cả những nhược điểm của nhóm xã hội -
dân cư “thanh niên”. Một mặt, nhờ quy luật là nhóm “động” thường xuyên
cho nên nó luôn là chủ thể chuyển tải liên tục các giá trị liên thế hệ, nhưng
mặt khác nó rất khó xác lập cho mình những giá trị xác định có thể tạo nên
một bản sắc nhóm bền vững (sustainable group identity)[29]. Vì vậy, việc
nghiên cứu, khám phá những định hướng giá trị, xác định những chiều cạnh
khách quan và chủ quan của văn hóa và lối sống của nhóm này hết sức khó
khăn và luôn hàm chứa độ dung sai và rủi ro cao.
- Dưới góc độ kinh tế học, thanh niên được xem là một lực lượng lao
động xã hội hùng hậu, nguồn lực bổ sung cho đội ngũ lao động trên tất cả các
9

lĩnh vực, là bộ phận quan trọng cấu thành lực lượng sản xuất, rất năng động,
nhạy cảm, gắn bó với tiến trình phát triển xã hội, đi đầu trong cuộc đấu tranh
sáng tạo mới, tham gia xây dựng giai cấp công nhân, xây dựng các lực lượng
vũ trang.
Vì vậy, để có khái niệm chính xác nhất về thanh niên, chúng ta cần nghiên
cứu một cách tổng hợp, trên nhiều khía cạnh, có tính đến những quy luật bên
trong của sự phát triển về thể chất và tinh thần.
Tùy thuộc vào trình độ phát triển kinh tế, chính trị, xã hội, đặc điểm truyền
thống, tuổi thọ bình quân v.v... mà mỗi quốc gia có quy định độ tuổi thanh niên
khác nhau. Nhưng hầu hết các nước trên thế giới đều thống nhất tuổi thanh niên
bắt đầu từ 15 hoặc 16. Nhằm đảm bảo sự tiếp nối giữa tuổi trẻ em với tuổi thanh
niên, phù hợp với Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em và các luật khác,
Luật thanh niên được Quốc hội khóa IX thông qua có hiệu lực thi hành từ ngày
01/7/2007 tại Điều 1 quy định "Thanh niên là công dân Việt Nam từ đủ mười
sáu tuổi đến ba mươi tuổi" [34].
Ở Việt Nam, thời gian trước đây, thanh niên được hiểu gần như đồng nhất
với tuổi đoàn viên (15 đến 28 tuổi). Ngày nay do điều kiện kinh tế, chính trị, xã
hội phát triển, thời gian học tập, đào tạo cơ bản của tuổi trẻ dài thêm, cùng với
nhiều đặc điểm khác mà chúng ta cho rằng thanh niên là những người trong độ
tuổi từ 16 đến 30. Tuy nhiên cần phải phân biệt rõ tuổi đoàn viên và tuổi thanh
niên. Theo điều lệ Đoàn thì Đoàn là một tổ chức chính trị xã hội của thanh niên,
bao gồm những thanh niên ưu tú trong độ tuổi 15 đến 30. Hết tuổi đoàn viên
theo quy định, người đoàn viên đó vẫn có thể tự nguyện tiếp tục sinh hoạt trong
tổ chức Đoàn hoặc tham gia vào Hội Liên hiệp Thanh niên và các hoạt động
khác của Đoàn và phong trào thanh niên đến 35 tuổi [10].
10

Như vậy, ở nước ta tuổi thanh niên hiện nay là từ 16 tuổi - 30 tuổi. Tùy
theo môi trường hoạt động, đặc điểm nghề nghiệp, người ta chia thanh niên
thành các nhóm đối tượng khác nhau: thanh niên công nhân, thanh niên nông
thôn, thanh niên học sinh - sinh viên, thanh niên tri thức, thanh niên các lực
lượng vũ trang…
Theo nghiên cứu của Viện nghiên cứu Thanh niên, dân số thanh niên tính
đến năm 2013 là 25,382,161 người, chiếm 28.3% dân số cả nước, trong đó dân
số nam thanh niên là 12,889,073 người (chiếm 50.8 % dân số thanh niên) và nữ
thanh niên là 12,493,088 người (chiếm 49.2% dân số thanh niên)[40,41].
Tỉ lệ nam thanh niên cao hơn nữ thanh niên, và sự chênh lệch này có chiều
hướng tăng dần qua từng năm. Từ 1,2% năm 2010 lên 1,6% năm 2013.
Bảng 1.1: Dân số thanh niên so với dân số cả nƣớc, 2007 – 2013
(Theo số liệu thống kê của Viện nghiên cứu Thanh niên, Trung ương Đoàn)
Dân số Thanh niên Dân số cả nƣớc DS TN
Năm
so với
Chung Nam Nữ Chung Nam Nữ
DS cả
nƣớc
2007 24,052,795 12,115,551 11,937,244 83,994,078 41,337,074 42,657,004 28.6%
2008 24,400,945 12,308,513 12,092,432 84,898,828 41,849,894 43,048,934 28.7%
2009 24,893,791 12,572,517 12,321,274 85,846,997 42,413,143 43,433,854 29.0%
2010 25,186,772 12,736,262 12,450,510 86,747,807 42,878,963 43,868,844 29.0%
2011 25,328,073 12,826,250 12,501,823 87,610,947 43,347,731 44,263,216 28.9%
11

2012 25,701,354 12,858,153 12,843,201 88,772,900 43,912,600 44,860,300 28.9%
2013 25,382,161 12,889,073 12,493,088 92,477,857 44,454,332 48,023,525 27.4%
Cơ cấu dân số thanh niên theo nhóm tuổi: Nhóm thanh niên từ 25 – 30
tuổi chiếm tỉ trọng cao nhất so với các nhóm tuổi khác.
Bảng 1.2: Cơ cấu dân số thanh niên theo nhóm tuổi tính đến năm 2013
Nhóm tuổi Số lƣợng Tỉ lệ
16 -19 6,964,135 27,4%
20 -24 8,187,589 32,3%
25-30 10,230,437 40,3 %
Cơ cấu dân số thanh niên theo khu vực: Tỉ lệ thanh niên sống tại khu vực
nông thôn cao hơn khu vực thành thị với mức chênh lệch là 41%. Năm 2013, dân
số thanh niên tại khu vực nông thôn là 17,897,011 người (chiếm 70.5% dân số
thanh niên), thanh niên tại khu vực thành thị là 7,485,150 người (chiếm 29.5% dân
số thanh niên). Số liệu thống kê năm 2011 và năm 2013 củ Viện nghiên cứu Thanh
niên cho thấy, tỉ lệ thanh niên ở khu vực nông thôn có chiều hướng tăng, ngược
lại, tỉ lệ thanh niên khu vực thành thị có chiều hướng giảm [40, 41].
Bảng 1.3. Cơ cấu dân số thanh niên theo khu vực nông thôn và
thành thị tính đến năm 2013
Năm Tỉ lệ TN Nông thôn/tổng số TN Tỉ lệ TN Thành thị/tổng số TN
12

2011 69.6 % 30.4 %
2013 70.5 % 29.5%
Thanh niên là lớp người có sự phát triển cao về thể chất, được coi là lứa
tuổi phát triển hoàn thiện về thể chất. Sự hoàn thiện về thể chất của lứa tuổi
thanh niên thể hiện trên tất cả các mặt: chiều cao, cân nặng, sự hoàn thiện về hệ
xương, hệ cơ, hệ thần kinh cũng như các chức năng sinh lý khác. Sau tuổi thanh
niên, giai đoạn kế tiếp là trung niên. Trong thực tế giai đoạn trung niên không
còn sự phát triển nào đáng kể mà con người có những mặt đã dần đi vào thời
kỳ lão hóa (về sinh học). Khoa học đã kết luận là sự phát triển của các nơ-ron
thần kinh ở lứa tuổi thanh niên đạt tới đỉnh cao nhất.
Thanh niên là lớp người có sự phát triển mạnh về trí tuệ và nhân cách. Tuy
nhiên, bên cạnh những khả năng to lớn, sự mạnh dạn, lòng dũng cảm, tinh thần
dám nghĩ, dám làm, trong cả thế hệ thanh niên cũng như trong từng cá thể, sự hạn
chế và các nhược điểm về mặt thiếu kinh nghiệm, thiếu từng trải, tính bồng bột,
thậm chí có lúc còn phiêu lưu, liều lĩnh… luôn phải được cảnh giác, phải được
khắc phục bằng chính sự rèn luyện, phấn đấu không ngừng của bản thân thanh
niên và có sự hướng dẫn, giúp đỡ của các chủ thể xã hội.
Như vậy có thể hiểu thanh niên là một nhóm xã hội nhân khẩu đặc thù bao
gồm những người trong một độ tuổi nhất định, có sự phát triển nhanh chóng về
thể chất, tâm lý, trí tuệ, có mặt trong mọi lĩnh vực hoạt động của xã hội; có mối
quan hệ gắn bó mật thiết với tất cả các giai cấp, tầng lớp trong xã hội; là lực
lượng xã hội to lớn đóng vai trò quyết định đối với sự phát triển trong tương lai
của mỗi quốc gia, dân tộc.
1.1.2. Vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức
pháp luật cho thanh niên
13

Đảng, Nhà nước ta luôn quan tâm, chăm lo, bồi dưỡng thanh niên và công
tác phổ biến, giáo dục pháp luật đối với thanh niên; luôn đánh giá cao vai trò
của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong phối hợp với các cơ quan nhà nước
phổ biến, giáo dục pháp luật đối với thanh niên nhằm xây dựng ý thức pháp luật
cho thanh niên. Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, công tác phổ
biến, giáo dục pháp luật nhằm xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên luôn
là nội dung quan trọng trong công tác đoàn và phong trào thanh thiếu nhi hàng
năm của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh.
Vị trí, vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác xây dựng
ý thức pháp luật đối với thanh niên được thể hiện ở những khía cạnh sau:
1.1.2.1. Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Đoàn
Thứ nhất, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là trường học xã hội chủ
nghĩa của thanh niên, nên Đoàn có trách nhiệm định hướng giá trị về những
chuẩn mực đạo đức, chuẩn mực xã hội tiến bộ cho thanh niên làm nền tảng văn
hóa vững chắc để tiếp thu kiến thức pháp lý, hình thành ý thức pháp luật cho
thanh niên; phổ biến, giáo dục những kiến thức pháp luật thiết yếu và hướng
dẫn các thủ tục pháp lý để thanh niên thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ cơ bản
của công dân và trách nhiệm đối với xã hội; xây dựng ý thức pháp luật thông
qua xử lý những tình huống pháp luật thường gặp để thanh niên có kỹ năng ứng
xử phù hợp, phòng tránh được những hậu quả pháp lý rủi ro do thiếu hiểu biết.
Thứ hai, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh đại diện chăm lo và bảo vệ quyền
lợi hợp pháp, chính đáng của tuổi trẻ, nên Đoàn có trách nhiệm thường xuyên nắm
bắt tâm tư, nguyện vọng và đặc biệt là nhu cầu trợ giúp pháp lý của thanh niên để
kịp thời có những biện pháp hỗ trợ từng cá nhân, từng trường hợp cụ thể; giới
thiệu, phổ biến, hướng dẫn thanh niên những quy định pháp
14

luật, những thủ tục pháp lý cần thiết để thanh niên thực hiện những quyền lợi
hợp pháp và biết tự bảo vệ khi lợi ích bị xâm phạm; giới thiệu, phổ biến những
chế độ, chính sách, những thủ tục pháp lý thiết yếu để thanh niên thực hiện các
hoạt động: học tập, lao động việc làm, hôn nhân và gia đình và các hoạt động
khác trong quá trình lập thân, lập nghiệp; khi quyền lợi của thanh niên bị xâm
phạm thì Đoàn không những là chỗ dựa tin cậy của thanh niên mà còn là tổ
chức đứng ra can thiệp, bảo vệ kịp thời theo quy định của pháp luật.
Thứ ba, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là lực lượng xung kích cách mạng, là
đội dự bị tin cậy của Đảng, nên Đoàn có trách nhiệm tuyên truyền, vận động
thanh niên nhằm xây dựng, hình thành thói quen, nếp sống và ý thức sống và
làm việc theo pháp luật; kiên quyết đấu tranh xóa bỏ tập tục, lệ làng và các
phong tục tập quán lạc hậu; vận động thanh niên gương mẫu thực hiện và vận
động người thân và gia đình tuân thủ những quy định pháp luật trong cuộc sống
hàng ngày; tổ chức cho thanh niên tham gia các phong trào tuyên truyền và vận
động thực hiện chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
Từ đó, ta có thể hiểu vai trò của tổ chức Đoàn trong xây dựng ý thức pháp
luật đối với thanh niên bao gồm: Vị trí của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh
trong hệ thống tổ chức lực lượng làm công tác xây dựng ý thức pháp luật đối
với nhân dân nói chung và đối với thanh niên nói riêng; chức năng, nhiệm vụ
của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong lĩnh vực này; tác dụng, hiệu quả
hoạt động của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp
luật đối với thành viên của tổ chức mình là cán bộ, đoàn viên nói chung và đối
với thanh niên nói riêng.
1.1.2.2. Tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là chủ thể chính trong xây
dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên
15

Thứ nhất, thanh niên là đối tượng chính của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí
Minh trong phổ biến, giáo dục nhằm xây dựng ý thức pháp luật
Ngay từ rất sớm, Đảng và Nhà nước đã giao nhiệm vụ cho tổ chức Đoàn
TNCS Hồ Chí Minh trong việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên thông
qua nhiều hình thức khác nhau. Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển
thanh niên Việt Nam đến năm 2010; Quốc hội khóa IX (7/2007) đã thông qua
Luật Thanh niên đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc quản lý nhà nước
về công tác thanh niên, đồng thời khẳng định rõ vai trò của tổ chức Đoàn TNCS
Hồ Chí Minh trong xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên giai đoạn mới.
Thể chế hóa Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội, kế thừa các Hiến pháp trước đây, Hiến pháp 2013 ra đời bao gồm
11 chương và 120 điều. Trong đó, Đoàn thanh niên cũng đã được đề cập đến,
được xác định rõ hơn nữa tại khoản 2 Điều 9: “Công đoàn Việt Nam, Hội nông
dân Việt Nam, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội liên hiệp phụ nữ
Việt Nam, Hội cựu chiến binh Việt Nam là các tổ chức chính trị - xã hội được
thành lập trên cơ sở tự nguyện, đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp,
chính đáng của thành viên, hội viên…” [21, tr. 5]. Và cũng tại khoản 2, Điều
37: “Thanh niên được Nhà nước, gia đình và xã hội tạo điều kiện học tập, lao
động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ, bồi dưỡng đạo đức, truyền thống dân
tộc, ý thức công dân; đi đầu trong công cuộc lao động sáng tạo và bảo vệ Tổ
quốc” [21, tr. 12]. Trong Hiến pháp mới này, thanh niên được tạo điều kiện tối
đa trong học tập, lao động… Và gắn với đó là trách nhiệm sáng tạo và bảo vệ
Tổ quốc – trách nhiệm to lớn trên đôi vai của thế hệ trẻ, của thanh niên.
16

Vì vậy, tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phải chủ tổ chức thực hiện việc
xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên góp phần bảo vệ quyền lợi hợp
pháp của chính thanh niên; đồng thời vận động, hướng dẫn thanh niên chấp
hành tốt pháp luật; tạo môi trường văn hóa pháp luật cho thanh niên học tập,
rèn luyện, thực hành các hành vi pháp luật góp phần xây dựng lối sống theo
pháp luật.
Thứ hai, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là tổ chức gần gũi, sát với thanh niên,
hiểu thanh niên và có những cách nhằm xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh
niên có hiệu quả.
Là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh có
những thuận lợi cơ bản trong công tác xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh
niên, đó là: Giáo dục chính trị, tư tưởng trong đó có giáo dục nhằm xây dựng ý
thức pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm của tổ chức Đoàn.
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là tổ chức có kỷ luật chặt chẽ; có tổ chức từ
Trung ương đến cơ sở; hoạt động theo Điều lệ, vì vậy Đoàn có thể chỉ đạo công
tác xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên từ Trung ương đến cơ sở và
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là lực lượng nòng cốt chính trị trong phong trào
thanh niên và trong các tổ chức thanh niên Việt Nam. Đoàn lãnh đạo các tổ
chức thanh niên triển khai các hoạt động theo nhiều hình thức khác nhau nhằm
xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thành viên của mình để phát huy
sức mạnh tổng hợp trong công tác này.
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh có khả năng tập hợp, thu hút đông đảo thanh
niên một cách mềm dẻo, linh hoạt; mặt khác đoàn viên Đoàn TNCS Hồ Chí
Minh cũng trong độ tuổi thanh niên, luôn gần gũi với thanh niên, đây là điều
kiện quan trọng trong xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên.
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là thành viên của hệ thống chính trị, do đó, Đoàn
17

có quyền và trách nhiệm tham gia Hội đồng phổ biến, giáo dục pháp luật ở các
cấp từ Trung ương đến cơ sở và phối hợp với các lực lượng xã hội nhằm phổ
biến, giáo dục để xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên.
Thứ ba, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh bằng các hoạt động của mình có khả
năng giải quyết được một phần những hạn chế trong việc xây dựng ý thức pháp
luật cho thanh niên, bù lấp được những điểm yếu của các tổ chức, cơ quan khác
khi thực thi nhiệm vụ này.
Không chỉ dừng lại ở việc giáo dục tri thức pháp luật mà Đoàn TNCS Hồ
Chí Minh còn có khả năng trong việc tác động hình thành tình cảm pháp luật
và hành vi xử sự một cách chủ động, tự giác, mềm dẻo, linh hoạt và hiệu quả.
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh có khả năng chuyển tải một lượng tri thức pháp luật
rộng lớn đáp ứng được nhu cầu hiểu biết pháp luật ở các trình độ, ngành nghề
khác nhau… (kiến thức chung và kiến thức cụ thể) cho thanh niên.
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thông qua các phong trào hành động của mình
đưa thanh niên vào thực tiễn cuộc sống, tạo điều kiện, hướng dẫn thanh niên
thực hiện, áp dụng luật; tạo thuận lợi cho việc hình thành động cơ và hành vi
tích cực theo pháp luật. Xây dựng ý thức pháp luật mà nội dung căn bản của nó
là giáo dục sự hiểu biết pháp luật và thái độ tôn trọng đối với pháp luật, để từ
đó hình thành đời sống văn hóa pháp luật. Khẳng định vai trò của tổ chức Đoàn
trong xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên cũng để khẳng định thêm
rằng Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là mảnh đất tốt hình thành bầu không khí pháp
luật của xã hội, hình thành văn hóa pháp lý cho thanh niên.
1.1.2.3. Trách nhiệm của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong
công tác xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên
18

Xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên không phải là việc của riêng tổ
chức Đoàn mà còn nhiều chủ thể như: nhà nước, gia đình, nhà trường, các tổ
chức đoàn thể khác, các cơ quan thực thi luật pháp…
Trách nhiệm xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên là của toàn xã
hội, do đó việc xác định trách nhiệm của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh
trong việc xây dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên phải đặt trong chỉnh
thể cả hệ thống xã hội trong lĩnh vực này. Việc xác định đúng chức năng, nhiệm
vụ, phương thức hoạt động của từng chủ thể tác động sẽ phát huy được hiệu
quả của từng “tiểu hệ thống”, đồng thời tránh được sự chồng chéo, “bao sân”
không cần thiết, từ đó có điều kiện xác lập một cơ chế phối hợp hợp lý giữa các
ngành, các cấp nhằm tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội trong việc xây
dựng ý thức pháp luật đối với thanh niên. Vấn đề đặt ra là trên địa bàn cơ sở
trong cùng một thời điểm, có rất nhiều chủ thể tham gia làm công tác này, cho
nên việc xác định đúng trách nhiệm của từng thành viên nói chung và của tổ
chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh nói riêng có ý nghĩa thực tiễn mang lại hiệu
quả to lớn.
Trong thời gian qua, công tác xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
bước đầu được các cấp bộ Đoàn triển khai với nhiều hình thức đa dạng, tập
trung vào những nội dung liên quan trực tiếp đến những vấn đề bức xúc của
thanh niên. Các hoạt động và các hình thức nhằm xây dựng và nâng cao ý thức
pháp luật được diễn ra ở nhiều qui mô, cấp độ, gắn liền với phong trào hành
động của tuổi trẻ. Qua thực tiễn đã có nhiều mô hình, cách làm hay được duy
trì và phát huy hiệu quả ở cơ sở, góp phần nâng cao kiến thức về pháp luật, hình
thành lối sống, hành vi pháp luật tích cực trong thanh niên.
Trước mắt, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh cần tập trung tìm ra những giải pháp
phù hợp để tăng cường và nâng cao chất lượng của công tác xây dựng ý
19

thức pháp luật cho thanh niên, góp phần tạo sự chuyển biến căn bản về ý thức
tôn trọng pháp luật, chấp hành pháp luật; ngăn ngừa và từng bước giảm tỷ lệ
vi phạm pháp luật trong thanh niên.
Các cấp bộ Đoàn cần chủ động và tích cực phối hợp với các lực lượng xã
hội, các Bộ, Ngành, đặc biệt là ngành Tư pháp thực hiện việc tuyên truyền, giáo
dục pháp luật cho thanh niên. Từng bước nâng cao chất lượng tuyên truyền,
giáo dục; tổ chức cho thanh niên tham gia đóng góp ý kiến xây dựng luật và
giám sát việc thực hiện pháp luật. Mỗi cán bộ, đoàn viên, thanh niên thường
xuyên tìm hiểu, học tập và gương mẫu chấp hành pháp luật, đề cao yếu tố tự
giáo dục trong thanh niên; chủ động tuyên truyền, vận động thanh thiếu niên,
người thân và nhân dân tôn trọng, chấp hành pháp luật.
1.1.3. Mục đích, ý nghĩa của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong xây
dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
Mục đích, ý nghĩa của công tác xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên
là một yếu tố tạo nên cấu trúc bên trong của ý thức pháp luật nói chung và ý
thức pháp luật của thanh niên nói riêng. Việc xác định đúng đắn các mục đích
có vai trò quan trọng trong lý luận và thực tiễn. Bởi vì các nội dung, hình thức,
phương pháp xây dựng ý thức pháp luật phần lớn phụ thuộc vào việc xác định
mục tiêu đặt ra trước quá trình thực hiện. Mục đích của việc xây dựng ý thức
pháp luật cho thanh niên phải đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của xã hội đối với
ý thức pháp luật ở từng giai đoạn, trong các điều kiện lịch sử cụ thể khác nhau.
Mục đích của xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên là tiêu chí quan
trọng nhất để phân biệt xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên với xây dựng
ý thức pháp luật đối với các đối tượng khác. Xây dựng ý thức pháp luật cho
thanh niên thông qua Đoàn TNCS Hồ Chí Minh có ý nghĩa đặc biệt trong
20

việc góp phần xây dựng thế hệ chủ nhân đất nước, đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ của
Đoàn, mục đích của việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên được thể
hiện qua các khía cạnh cụ thể sau:
Thứ nhất, cung cấp hệ thống tri thức, hình thành, mở rộng và từng bước làm
sâu sắc hệ thống tri thức pháp luật cho thanh niên về các quy định của pháp luật
hiện hành (mục đích nhận thức), là cơ sở để thanh niên hiểu biết pháp luật, thực
hiện các hành vi hợp pháp trong đời sống hằng ngày và hình thành ý thức pháp
luật đúng đắn. Đây là mục đích hàng đầu, vì chính sự am hiểu pháp luật, sự nhận
thức đúng đắn về giá trị xã hội và vai trò điều chỉnh của pháp luật là điều kiện cần
thiết để thanh niên hình thành tình cảm và lòng tin vào pháp luật. Tri thức pháp
luật còn giúp thanh niên tự đánh giá, đối chiếu hành vi của mình với các chuẩn
mực pháp luật. Thực tế đã chứng minh, nếu thanh niên thiếu hiểu biết pháp luật
thì sẽ thiếu phương hướng trong hành vi và những mục đích của việc xây dựng ý
thức pháp luật không đạt được. Thanh niên là lớp người trẻ, kiến thức về mọi mặt
còn khiêm tốn, rất cần được trang bị những tri thức pháp luật cần thiết, phục vụ
xử lý thông tin, xử lý tình huống và vận dụng pháp luật trong giải quyết các vấn
đề nảy sinh trong thực tiễn.
Thứ hai, việc xây dựng ý thức pháp luật giúp thanh niên từng bước hình
thành tình cảm và niềm tin đối với pháp luật (mục đích cảm xúc), thúc đẩy các
hành vi hợp pháp của thanh niên. Điều đó rất quan trọng, vì nếu có tri thức pháp
luật mà không có tình cảm tôn trọng và niềm tin vào pháp luật, tin vào các cơ
quan bảo vệ pháp luật, thì thanh niên rất dễ có hành vi xử sự sai lệch so với
chuẩn mực xã hội, chuẩn mực pháp luật. Như vậy, cùng với các hoạt động
phong trào của Đoàn, giáo dục chính trị, tư tưởng toàn diện cho thanh niên, thì
việc giáo dục pháp luật sẽ đề cao tình cảm công bằng, trách
21

nhiệm, tình cảm pháp luật cho thanh niên, giúp thanh niên xác định các tiêu chí
đánh giá tính công bằng của pháp luật, biết đối xử với người khác và chính
mình, với các tiêu chuẩn công bằng, thể hiện qua việc thực hiện các chuẩn mực,
các quy phạm pháp luật; hình thành ý thức về quyền và nghĩa vụ pháp lý của
người công dân - thanh niên và hoàn thành các nghĩa vụ đó trong mối quan hệ
với các chủ thể khác. Đồng thời, giáo dục tình cảm trách nhiệm, xây dựng ý
thức tuân thủ pháp luật ở mọi nơi, mọi lúc, biết phê phán, đấu tranh với các
biểu hiện coi thường pháp luật, hành vi vi phạm pháp luật, bênh vực lẽ phải, có
thái độ đúng đắn đối với pháp luật. Có được tình cảm đó, thanh niên sẽ có lòng
tin vững chắc vào sự cần thiết tuân theo pháp luật, có những hành vi nghiêm
chỉnh chấp hành pháp luật.
Thứ ba, xây dựng ý thức pháp luật nhằm hình thành động cơ, hành vi và thói
quen xử sự theo pháp luật cho thanh niên (mục đích hành vi). Động cơ và hành vi
hợp pháp là kết quả cuối cùng của quá trình nhận thức pháp luật, đấu tranh nội tâm
dưới tác động của những yếu tố tâm lý, tình cảm, lòng tin đối với pháp luật. Thói
quen xử sự hợp pháp là thói quen tuân thủ các quy phạm pháp luật, thực hiện đúng
đắn các quyền và nghĩa vụ pháp lý, áp dụng các tri thức pháp luật và các quy phạm
pháp luật cụ thể để bảo vệ các quyền và nghĩa vụ hợp pháp của mình, của người
khác, của Nhà nước và xã hội. Đó là đích đến, là mong muốn đạt được của tổ chức
Đoàn trong việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên. Do đó, công tác giáo
dục nhằm hình thành và xây dựng ý thức pháp luật của tổ chức Đoàn thúc đẩy việc
rèn luyện các hành vi đạo đức, phát triển và củng cố các thói quen ứng xử theo
pháp luật, từng bước hình thành ý thức tự giác và nhu cầu thực hiện pháp luật đúng
đắn trong thanh niên.
Việc xác định mục đích, ý nghĩa của xây dựng ý thức pháp luật có ý nghĩa
hết sức quan trọng trong lý luận và thực tiễn của quá trình xây dựng ý
22

thức pháp luật cho thanh niên. Sự phân chia các mục đích, ý nghĩa đó cũng chỉ
mang tính tương đối, giữa chúng có mối quan hệ qua lại trong mối liên hệ thống
nhất, từ tri thức pháp luật đến tính tự giác, từ tính tự giác đến tính tích cực, từ
tính tích cực đến thói quen xử sự theo pháp luật của thanh niên. Ngược lại, khi
có thói quen xử sự theo pháp luật thì lòng tin, tình cảm pháp luật lại được củng
cố. Do đó, khi tiến hành xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên phải hướng
vào cả ba mục đích trên.
Có thể nói, việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên của tổ chức
Đoàn TNCS Hồ Chí Minh có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng, nhằm không
ngừng nâng cao nhận thức về mọi mặt cho thanh niên, hình thành và bồi dưỡng
tình cảm của thanh niên đối với pháp luật, nắm vững phương thức chấp hành
pháp luật, đảm bảo hành trang và kiến thức pháp luật cần thiết cho việc thực
thi, sử dụng và tuân thủ pháp luật, góp phần củng cố và tăng cường pháp chế
xã hội chủ nghĩa.
1.1.4. Khái niệm, cấu trúc của ý thức pháp luật
1.1.4.1. Khái niệm ý thức pháp luật
Ý thức pháp luật là một trong những vấn đề cơ bản, đa dạng và phức tạp
của đời sống xã hội. Ý thức pháp luật xuất hiện cùng với sự ra đời của nhà nước
và pháp luật, phản ánh trực tiếp các quan hệ kinh tế của xã hội. Nó là
sản phẩm của quá trình phát triển của xã hội, chịu sự ảnh hưởng sâu sắc của các
hệ tư tưởng, quan điểm và quan niệm trong xã hội.
Vấn đề ý thức pháp luật được quan tâm nghiên cứu từ nhiều góc độ khác
nhau như triết học, luật học, xã hội học, tâm lý học… Mặc dù còn những điều
phải bàn khi nói đến ý thức pháp luật, nhưng đa số các nhà nghiên cứu đều cho
rằng: "Ý thức pháp luật là một hình thái ý thức xã hội, toàn bộ các tư
23

tưởng, quan điểm của một giai cấp về bản chất và vai trò của pháp luật, về
quyền và nghĩa vụ của Nhà nước, các tổ chức xã hội và công dân, về tính hợp
pháp hay không hợp pháp của hành vi con người trong xã hội" [15, tr. 588].
Có thể coi ý thức pháp luật là một hình thái ý thức xã hội là vì theo quan
điểm duy vật về lịch sử thì tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội. C.Mác viết:
"Không phải ý thức của con người quyết định tồn tại của họ; trái lại, tồn tại xã
hội của họ quyết định ý thức của họ". Ý thức pháp luật được hình thành xuất
phát từ những điều kiện kinh tế, vật chất nhất định của xã hội; phản ánh những
điều kiện vật chất nhất định và chịu sự chi phối của chính những điều kiện vật
chất đó.
Ý thức pháp luật và ý thức xã hội là sự thể hiện mối quan hệ giữa cái riêng
và cái chung. Ý thức xã hội được biểu hiện dưới nhiều hình thái ý thức cụ thể,
phản ánh nhiều mặt, nhiều khía cạnh của đời sống xã hội như ý thức
chính trị, ý thức pháp luật, đạo đức, ý thức văn hóa, ý thức tôn giáo… Mỗi hình
thái ý thức xã hội nêu trên có nguồn gốc chung là đời sống vật chất của xã hội,
phản ánh tồn tại xã hội, chúng có quan hệ chặt chẽ với nhau và tác động ảnh
hưởng lẫn nhau. Ph.Ăngghen viết: "Sự phát triển về mặt chính trị, pháp luật,
triết học, tôn giáo, văn học nghệ thuật… dựa vào sự phát triển kinh tế. Nhưng
tất cả những sự phát triển đó đều tác động lẫn nhau và cũng tác động đến cơ
sở kinh tế". Trong thực tế không có học thuyết, tư tưởng nào về chính trị, pháp
luật, đạo đức, văn hóa…lại không chịu ảnh hưởng ở một thế giới quan, một
phương pháp luận nhất định của một trào lưu triết học nào đấy.
Trong nghiên cứu lý luận cũng như trong thực tế xã hội đã có nhiều quan
niệm về ý thức pháp luật, sự khác nhau rõ nhất giữa các quan niệm là hình thức
thể hiện và nội hàm của các quan niệm đó.
24

Theo quan niệm thông thường của một số người thì ý thức pháp luật chính
là ý thức chấp hành những quy định pháp luật của con người. Vì thế, khi đánh
giá ý thức pháp luật của một tập thể, cá nhân nào đó người ta thường so sánh
giữa hành vi chấp hành của những đối tượng đó với yêu cầu của những quy
định trong văn bản pháp luật để đánh giá ý thức pháp luật cao hay thấp; tốt hay
kém của ho. Quan niệm này đồng nhất ý thức pháp luật với một hình thức biểu
hiện cụ thể của nó, như vậy sẽ quá hẹp, thiếu toàn diện, chưa thể hiện rõ được
bản chất,vai trò năng động, sáng tạo của ý thức pháp luật.
Quan điểm thứ hai thường chỉ đề cập những yếu tố đặc trưng cơ bản nhất
như chủ thế, cơ cấu, vai trò của ý thức pháp luật, đồng thời nhấn mạnh cụ thể
hóa yếu tố này hoặc yếu tố khác của ý thức pháp luật.
Quan điểm thứ ba đề cập đến cả nguồn gốc, mối liên hệ phổ biến, tất yếu
của ý thức pháp luật với đời sống xã hội:
Ý thức pháp luật là một hình thức độc lập tương đối của ý thức xã hội được
quyết định bởi các nhu cầu khách quan của sự phát triển xã hội. Nó bao gồm hệ
thống các tư tưởng quan điểm và quan niệm của cá nhân hoặc của các giai cấp
về pháp luật, pháp chế, trật tự pháp luật và vai trò của chúng trong đời sống xã
hội. Khái niệm ý thức pháp luật cũng bao gồm cả cảm giác pháp lý, những tình
cảm, xúc cảm và việc đánh giá của con người về các hành vi hợp pháp và hành
vi trái pháp luật, đòi hỏi của sự hiểu biết pháp luật và sự cần thiết hoàn thiện
hoặc thay đổi pháp luật hiện hành.
Để có nhận thức đầy đủ và toàn diện, có thể rút ra những nội dung cơ bản
trong quan niệm về ý thức pháp luật như sau:
25

- Ý thức pháp luật là một trong những hình thái ý thức xã hội, nó có đặc
tính, đặc điểm riêng đồng thời cũng có những đặc tính, đặc điểm cơ bản của ý
thức xã hội, có sự tương tác với các bộ phận khác trong ý thức xã hội.
- Ý thức pháp luật là sự phản ánh sáng tạo đời sống pháp luật của con
người; con người nhận thức, đánh giá và thể hiện thái độ của mình trước các
hiện tượng pháp luật. Vì vậy, ý thức pháp luật do đời sống pháp luật xã hội
quyết định, nhưng trình độ của ý thức pháp luật phụ thuộc vào các nhân tố chủ
quan của con người.
- Nội dung của ý thức pháp luật là những hiểu biết pháp luật và thái độ đối
với pháp luật của con người trước đời sống pháp luật xã hội bao gồm các
hiện tượng pháp luật chủ yếu như hệ thống pháp luật, hành vi tuân thủ hay
chống đối pháp luật, nhận thức về địa vị của con người do pháp luật thừa nhận
và bảo vệ, tính công bằng, dân chủ trong các đạo luật, công tác tổ chức thi hành
áp dụng pháp luật, bảo vệ pháp luật, vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội,
tình trạng pháp chế…
- Cơ cấu của ý thức pháp luật thể hiện đặc điểm, trình độ, mức độ nhận
thức về đời sống pháp luật: nhận thức lý tính như tư tưởng, quan niệm, quan
điểm, nhận thức cảm tính như tình cảm, xúc cảm, tâm trạng… của các chủ thể
phản ánh như cá nhân, bộ phận hay xã hội.
Như vậy, về khái niệm ý thức pháp luật, có thể sắp xếp và định nghĩa
chung như sau:
Ýthức pháp luật là tổng thể các học thuyết, tư tưởng, tình cảm của con
người thể hiện thái độ, sự đánh giá về tính công bằng hoặc không công bằng,
đúng đắn hoặc không đúng đắn của pháp luật hiện hành, pháp luật trong quá
26

khứ và pháp luật cần phải có, về tính hợp pháp hoặc không hợp pháp trong
cách xử sự của con người, trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, xã hội.
1.1.4.2. Đặc điểm ý thức pháp luật
Với tính cách là một hình thái ý thức xã hội, ý thức pháp luật chịu sự quy
định của tồn tại xã hội nhưng có tính độc lập tương đối, thể hiện:
Thứ nhất, ý thức pháp luật thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội. Thực tế đã
chứng minh: tồn tại xã hội cũ mất đi nhưng ý thức nói chung trong đó có ý thức
pháp luật do nó sinh ra vẫn tồn tại dai dẳng trong 1 thời gian dài. Những tàn dư
của quá khứ được giữ lại đặc biệt ngoan cố trong lĩnh vực tâm lý pháp luật, nơi
mà các thói quen truyền thống đóng vai trò to lớn. Ví dụ: những biểu hiện tâm
lý của pháp luật phong kiến như sự thờ ơ, phủ nhận đối với pháp luật vẫn phổ
biến trong xã hội ta.
Thứ hai, trong những điều kiện nhất định, nhiều tư tưởng pháp luật, đặc biệt
là tư tưởng pháp luật khoa học có thể vượt lên trên sự phát triển tồn tại xã hội. Nếu
là tư tưởng pháp luật của giai cấp cầm quyền thì nó sẽ có cơ hội thuận lợi thể hiện
thành pháp luật và tạo ra những tiến bộ trong đời sống xã hội.
Thứ ba, ý thức pháp luật phản ánh tồn tại xã hội của một thời đại nào đó,
song nó cũng kế thừa những yếu tố nhất định thuộc ý thức pháp luật của thời
đại trước. Tất nhiên những yếu tố được kế thừa có thể là tiến bộ hoặc không
tiến bộ.
Thứ tư, ý thức pháp luật tác động trở lại đối với tồn tại xã hội, với ý thức
chính trị, đạo đức, với các yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng pháp lý như nhà
nước và pháp luật. Tùy thuộc vào ý thức pháp luật tiến bộ hoặc lạc hậu mà sự
tác động của nó có thể là thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của các hiện
tượng trên. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của công tác giáo dục pháp
27

luật là phải biết phát huy mặt tích cực trong những biểu hiện của tính độc lập
tương đối của ý thức pháp luật và hạn chế tới mức thấp nhất những mặt tiêu
cực của biểu hiện đó.
Thứ năm, ý thức pháp luật là hiện tượng mang tính giai cấp:
+ Thế giới quan pháp lý của 1 giai cấp nhất định được quy định bởi địa
vị pháp lý của giai cấp đó trong xã hội.
+ Mỗi quốc gia chỉ có một hệ thống pháp luật nhưng tồn tại một số hệ
thống ý thức pháp luật: có ý thức pháp luật của giai cấp thống trị, bị trị, của các
tầng lớp trung gian.
+ Về nguyên tắc , ý thức pháp luật của giai cấp thống trị mới được phản
ánh vào trong pháp luật . Ý thức pháp luật của giai cấp bị trị mâu thuẫn với ý
thức pháp luật của giai cấp thống trị trong xã hội.
+ Trong xã hội ta, giữa giai cấp công nhân, nông dân và các tầng lớp lao
động khác trong xã hội có lợi ích thống nhất với nhau về cơ bản, do đó ý thức pháp
luật mang tính thống nhất cao. Nó phản ánh sự thống nhất về chính trị, tư tưởng
của các giai cấp, tầng lớp trong xã hội ta. Ý thức pháp luật đã và đang được xây
dựng trong xã hội ta là ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa, nó thể hiện và bảo vệ
nền tảng kinh tế - xã hội trong thời kỳ đổi mới đất nước với cơ sở kinh tế là "nền
kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường cớ sự quản lý của Nhà
nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa" (Điều 15, Hiến pháp năm 1992). Cơ sở
đó chi phối tính chất, xu hướng phát triển của ý thức pháp luật, về cơ bản ý thức
pháp luật đó thỏa mãn được nhu cầu, lợi ích của quảng đại quần chúng, của quốc
gia, dân tộc Việt Nam và phù hợp với trào lưu tiến bộ xã hội.
1.1.4.3. Cơ cấu ý thức pháp luật
28

Cơ cấu của ý thức pháp luật được hiểu là cách thức tổ chức bên trong của
ý thức pháp luật, trong đó có những nhân tố cấu thành của ý thức pháp luật vừa
thống nhất, vừa tác động ảnh hưởng lẫn nhau và với các hiện tượng khác trong
đời sống xã hội.
Có thể xác định cơ cấu của ý thức pháp luật căn cứ vào các tiêu chí khác
nhau như sau:
- Căn cứ vào tính chất, nội dung: với tư cách là một hình thái ý thức xã
hội, ý thức pháp luật còn thể hiện ở động cơ hành vi, tinh thần sẵn sàng thực
hiện những hành vi theo yêu cầu của pháp luật. Trong đó, ý thức pháp luật bao
gồm hệ tư tưởng pháp luật và tâm lý pháp luật.
+ Hệ tư tưởng pháp luật là tổng hợp những tư tưởng, quan điểm và học
thuyết có tính chất lý luận và khoa học về pháp luật; phản ảnh về pháp luật và
các hiện tượng pháp luật một cách sâu sắc, tự giác dưới dạng các khái niệm,
các phạm trù khoa học. Những vấn đề lý luận và xây dựng pháp luật, giá trị xã
hội và chức năng của pháp luật, sự bình đẳng của các thành viên, mối quan hệ
quyền và nghĩa vụ, pháp chế trong tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nước...
thuộc hệ tư tưởng pháp luật. Hệ tư tưởng pháp luật phản ảnh trình độ nhận thức
cao, có tính hệ thống về các vấn đề có tính chất bản chất của pháp luật và các
hiện tượng pháp luật trên lập trường của một giai cấp nhất định. Nó là cơ sở để
sáng tạo các giá trị pháp luật, phổ biến các tư tưởng, quan điểm
pháp luật tiến bộ, nhân văn trong xã hội. Đồng thời, nó cũng nền tảng góp phần
làm sâu sắc thêm nội dung các phán xét đánh giá của dư luận xã hội có liên
quan đến lĩnh vực pháp luật.
+ Tâm lý pháp luật: được hình thành một cách tự phát dưới dạng tâm
trạng, xúc cảm, thái độ, tình cảm đối với pháp luật và các hiện tượng pháp lý.
Những tâm trạng, thái độ, tình cảm pháp luật phần lớn được hình thành dưới
29

sự tác động của giao tiếp của con người, là sự biểu hiện phản ứng của con người
trước các hiện tượng pháp lý.
Tư tưởng pháp luật và tâm lý pháp luật có mối quan hệ biện chứng: Mức
độ xúc cảm, tình cảm pháp luật của cá nhân phụ thuộc vào đạo đức và trình độ
tư tưởng pháp luật. Ngược lại, sự phát triển của tư tưởng pháp luật chịu sự ảnh
hưởng của tâm lý pháp luật. Tâm lý pháp luật cá nhân là tiền đề của những tư
tưởng pháp luật mà cá nhân đó cần đạt tới.
- Căn cứ vào mức độ và phạm vi nhận thức: ý thức pháp luật chia thành
ý thức thông thường và ý thức mang tính lý luận.
+ Ý thức thông thường: phản ánh mối liên hệ bên ngoài, có tính chất cục
bộ của hiện tượng pháp luật, chưa đi vào bản chất bên trong của hiện tượng
này. Con người mang ý thức pháp luật thông thường có nghĩa là chưa có những
kiến thức sâu sắc mang tính lý luận, hệ thống pháp luật nhưng đã có những hiểu
biết nhất định về quy phạm pháp luật, kinh nghiệm giải quyết những vụ việc
pháp lý cụ thể.
+ Ý thức pháp luật mang tính lý luận: tồn tại dưới dạng học thuyết, quan
điểm về pháp luật. Ý thức pháp luật mang tính lý luận bao gồm những quan
điểm về bản chất pháp luật, sự tác động qua lại của pháp luật với các hiện tượng
xã hội khác, vai trò của cơ chế điều chỉnh pháp luật trong xã hội...
- Căn cứ vào chủ thể mang ý thức pháp luật: ý thức pháp luật chia thành ý
thức pháp luật xã hội; ý thức pháp luật nhóm; ý thức pháp luật cá nhân.
+ Ý thức pháp luật xã hội: là ý thức pháp luật của bộ phận tiên tiến đại
diện cho xã hội. Ý thức pháp luật xã hội trên cơ sở khoa học cao. Ý thức pháp
luật xã hội chứa đựng những khái niệm khoa học về bản chất, chức năng, vai
trò, nguyên tắc... của pháp luật và được hình thành dưới sự tác động của khoa
30

học pháp lý. Ý thức pháp luật nhóm và cá nhân chịu ảnh hưởng to lớn của ý
thức pháp luật xã hội.
+ Ý thức pháp luật nhóm: là những đặc điểm của nhóm xã hội. Đó là
những quan điểm, nhận thức, tình cảm pháp luật của một nhóm người nhất định
trong xã hội. Do giống nhau về điều kiện sống và lợi ích đã tạo cho các thành
viên trong nhóm có những khái niệm, nhận thức, thái độ tương đối giống nhau
đối với pháp luật.
Nhóm xã hội là tập hợp người có liên hệ với nhau theo một kiểu nhất định.
Nói cách khác, là sự liên kết của các cá nhân con người dựa trên địa vị xã hội,
vị trí của họ, các lợi ích, nhu cầu hay sở thích…
+ Ý thức pháp luật cá nhân: là những khái niệm, quan điểm, tâm trạng,
tình cảm pháp lý, của mỗi công dân. Ý thức pháp luật của cá nhân phản ánh
những tư tưởng, quan điểm, tâm lý, tình cảm, thái độ của mỗi người về pháp
luật và đối với pháp luật. Từ đó, thể hiện bằng hành vi ứng xử cụ thể theo các
chuẩn mực được pháp luật quy định.
Không phải ý thức pháp luật cá nhân của mọi người đều đạt tới ý thức
pháp luật xã hội. Trình độ ý thức pháp luật của mỗi cá nhân có sự khác nhau.
Ý thức pháp luật của cá nhân được hình thành và phát triển do sự tác động của
các yếu tố xã hội như điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục… của xã
hội cũng như các điều kiện, hoàn cảnh riêng của từng người, chẳng hạn môi
trường sống, lao động, sức khỏe, trình độ học vấn…
1.2. HỆ THỐNG TỔ CHỨC ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH HIỆN
NAY
Theo quy định của Điều lệ Đoàn khóa X, 2012 – 2017, hệ thống tổ chức
của Đoàn gồm 4 cấp (Trung ương; tỉnh và tương đương; huyện và tương
31

đương; cơ sở). Trong đó, cấp tỉnh và tương đương gồm có 67 đơn vị (63 tỉnh,
thành và 4 đơn vị trực thuộc). Tính đến tháng 12 năm 2013, cả nước có có 1.642
đơn vị Đoàn cấp huyện và tương đương; 35.945 Đoàn cơ sở và chi Đoàn cơ sở
với hơn 245.106 chi đoàn.
1.2.1. Đội ngũ đoàn viên Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh
Tính đến cuối năm 2013, tổng số đoàn viên cả nước đạt 25,382,161. Để
phù hợp với quy định của Luật Thanh niên, độ tuổi xét kết nạp đoàn viên được
Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ IX điều chỉnh từ 15 lên 16 tuổi. Điều đó đặt ra
yêu cầu đối với tổ chức Đoàn cần phải chú trọng duy trì số lượng và nâng cao
chất lượng kết nạp đoàn viên.
Nâng cao chất lượng đoàn viên là bồi đắp, rèn luyện bản lĩnh chính trị,
tính tiền phong gương mẫu và sức quy tụ thanh thiếu nhi của người đoàn viên.
Nâng cao ý thức trách nhiệm của người đoàn viên đối với quê hương, đất nước,
tổ chức Đoàn và toàn xã hội. Mỗi đoàn viên thực sự là người công dân tốt,
người bạn tốt của thanh niên, tấm gương tốt của thiếu nhi, có uy tín trong mỗi
tập thể thanh niên và ở cộng đồng dân cư. Chính vì vậy, để nâng cao chất lượng
đoàn viên, Nghị quyết Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ X đã xác định các giải
pháp cụ thể: (1) Tập trung nâng cao chất lượng đối tượng kết nạp Đoàn. (2)
Khuyến khích đoàn viên, bên cạnh sinh hoạt cố định ở một tổ chức cơ sở của
Đoàn được định kỳ tham gia hoạt động của Đoàn và có trách nhiệm cụ thể với
công tác đoàn và phong trào thanh thiếu nhi ở địa bàn dân cư. (3) Đẩy mạnh
các phong trào thi đua của Đoàn, tạo môi trường cho đoàn viên rèn luyện, đồng
thời xác định giải pháp rèn luyện đoàn viên phù hợp với từng đối tượng, lĩnh
vực, coi trọng rèn luyện cả về nhận thức và hành động. (4) Tiếp tục đổi mới
công tác quản lý đoàn viên, thống nhất sử dụng thẻ đoàn viên trong việc tiếp
nhận, chuyển sinh hoạt Đoàn và trong các hoạt động mang tính
32

tổ chức của Đoàn.
Trong giai đoạn 2007 - 2012, các cấp bộ Đoàn đã chú trọng tập trung các
giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đối tượng kết nạp Đoàn, chủ động tạo
nguồn, chú trọng bồi dưỡng thanh niên tiên tiến và đội viên lớn tuổi để kết nạp
vào Đoàn. Chất lượng các lớp bồi dưỡng, kiểm tra nhận thức về Đoàn được
từng bước nâng cao. Các cấp bộ Đoàn đã tập trung bồi dưỡng, kết nạp đoàn
viên có đủ phẩm chất, giàu nhiệt huyết, tiêu biểu trong phong trào thanh niên,
làm nòng cốt trong công tác tập hợp, đoàn kết thanh niên trong thời kỳ mới. Lễ
kết nạp đoàn viên được tổ chức trang trọng, đồng thời tạo được không khí vui
tươi, phấn khởi, tự hào cho đoàn viên mới. Bên cạnh đó, các cấp bộ Đoàn cũng
đã chú trọng phát triển đoàn viên mới tại những địa bàn còn khó khăn, yếu như
khu dân cư, các khu công nghiệp, khu chế xuất, trong các doanh nghiệp. Việc
phát triển đoàn viên trong trường học được duy trì và tổ chức tốt hơn sau khi
Ban Bí thư Trung ương Đoàn ban hành “Hướng dẫn chương trình dự bị đoàn
viên và phát triển Đoàn trong trường học”.
Việc tạo môi trường, hướng dẫn, bồi dưỡng, giúp đỡ đội viên, thanh niên
phấn đấu trở thành đoàn viên được chú trọng. Thông qua các phong trào thi
đua, các hoạt động do Đoàn tổ chức, đông đảo thanh thiếu niên đã đến với tổ
chức Đoàn, rèn luyện, phấn đấu trong môi trường hoạt động của Đoàn, có
những bước chuyển biến rõ nét về nhận thức và hành động. Bên cạnh đó, các
cấp bộ đoàn đã triển khai nhiều giải pháp cho công tác kết nạp đoàn viên mới
ở từng đối tượng, khu vực; nắm chắc thực trạng số lượng và chất lượng thanh
niên ở cơ sở; phân loại, lựa chọn đối tượng theo các tiêu chuẩn kết nạp đoàn
viên, phân công đoàn viên giúp đỡ thanh niên tiên tiến vào Đoàn. Vì vậy số
lượng đoàn viên mới được kết nạp luôn tăng qua từng năm.
Song song với việc phát triển đoàn viên, Ban Chấp hành, Ban Thường
33

vụ, Ban Bí thư Trung ương Đoàn đã tập trung nhiều giải pháp nhằm nâng cao
chất lượng đoàn viên. Xác định rèn luyện đoàn viên là giải pháp quan trọng để
nâng cao chất lượng đoàn viên. Ban Thường vụ Trung ương Đoàn đã ban hành
Chương trình rèn luyện đoàn viên trong thời kỳ mới gồm 5 tiêu chí rèn luyện,
10 tiêu chí hành động. Các tỉnh, thành đoàn, đoàn trực thuộc đã ban hành kế
hoạch, hướng dẫn triển khai tới các Đoàn cơ sở, chi đoàn. Nhiều đơn vị đã có
cách làm sáng tạo trong triển khai chương trình Rèn luyện đoàn viên theo
hướng cụ thể hóa các tiêu chí phù hợp với đặc thù của địa phương, đơn vị.
Nhìn chung, việc nâng độ tuổi đoàn viên có ảnh hưởng nhất định đến số
lượng đoàn viên mới được kết nạp so với các năm trước, song không ảnh hưởng
đến chất lượng đoàn viên. Đa số đoàn viên có lối sống lành mạnh, cần kiệm,
gương mẫu trong học tập, lao động, công tác và các hoạt động xã hội; gắn bó
với thanh niên; tích cực xây dựng Đoàn, Hội, thực hiện đầy đủ quyền và trách
nhiệm của người đoàn viên, các quy ước của cộng đồng; tham gia xây dựng
Đảng và chính quyền ở cơ sở; thể hiện tính tiền phong, gương mẫu, xung kích
đi đầu của người đoàn viên thanh niên cộng sản.
1.2.2. Chất lƣợng chi đoàn, Đoàn cơ sở
Tổ chức cơ sở Đoàn là nền tảng cơ sở của Đoàn, nơi tổ chức thực hiện
mọi chủ trương của Đoàn, nơi rèn luyện, phấn đấu của mỗi đoàn viên và là cầu
nối giữa thanh niên với tổ chức Đoàn. Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ IX xác
định nâng cao chất lượng tổ chức cơ sở Đoàn là nâng cao chất lượng sinh hoạt
định kỳ, chất lượng hoạt động Đoàn, sức chiến đấu và năng lực tập hợp, giáo
dục thanh niên ở cơ sở. Đoàn chủ trương đẩy mạnh cuộc vận động "Xây dựng
chi đoàn mạnh" với các tiêu chí thích hợp cho từng khu vực. Các giải pháp cụ
thể được Đại hội thống nhất triển khai gồm có: (1) Đổi mới mạnh mẽ nội dung,
phương thức sinh hoạt, hoạt động chi đoàn, Đoàn cơ sở gắn với giải
34

quyết những vấn đề bức xúc của đoàn viên, thanh niên ở địa bàn dân cư, của
cộng đồng, đơn vị. (2) Phát huy vai trò chủ thể của người đoàn viên trong mọi
sinh hoạt, hoạt động của tổ chức cơ sở Đoàn, trong xây dựng và thực hiện các
chủ trương công tác của Đoàn; khắc phục tình trạng hành chính hóa, hình thức
và một chiều trong sinh hoạt Đoàn. (3)Thường xuyên nghiên cứu điều chỉnh và
phát triển tổ chức Đoàn phù hợp với cơ chế quản lý mới. Xây dựng tổ chức
Đoàn trong các đội, nhóm, câu lạc bộ thanh niên, đồng thời không ngừng mở
rộng hợp lý quy mô chi đoàn, phấn đấu chi đoàn có từ 10 đoàn viên trở lên. (4)
Phát huy vai trò và đề cao trách nhiệm của tổ chức cơ sở Đoàn trong tập hợp,
đoàn kết thanh niên, xây dựng tổ chức Hội, chăm sóc, giáo dục, bảo vệ thiếu
niên, nhi đồng, xây dựng và bảo vệ Đảng, xây dựng và bảo vệ chính quyền nhân
dân.
Để nâng cao chất lượng tổ chức cơ sở Đoàn, các tỉnh, thành đoàn, đoàn
trực thuộc đã chú trọng đẩy mạnh thực hiện cuộc vận động “Xây dựng chi đoàn
mạnh”, đổi mới nội dung, hình thức sinh hoạt chi đoàn. Nội dung sinh hoạt
được đổi mới theo hướng ngày càng thiết thực hơn, hấp dẫn hơn, tiệm cận gần
hơn đến nhu cầu, lợi ích chính đáng của đoàn viên, thanh niên, gắn sát với
nhiệm vụ chính trị của địa phương, đơn vị. Chi đoàn, Đoàn cơ sở đã chủ động
xây dựng chương trình công tác hằng tháng, hằng quý theo chủ đề, chủ điểm
gắn với sự kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, đáp ứng nhu cầu, lợi ích của
đoàn viên, phù hợp với tình hình nhiệm vụ của địa phương, đơn vị.
Ngoài các hình thức sinh hoạt truyền thống, đã xuất hiện nhiều hình thức
sinh hoạt, hoạt động phong phú hơn. Hoạt động của chi đoàn, Đoàn cơ sở được
tổ chức một cách linh hoạt cả về thời gian, địa điểm, về hình thức và loại hình
hoạt động; bước đầu khắc phục được tình trạng hành chính hóa, hình thức và
độc thoại một chiều trong sinh hoạt Đoàn. Tính sáng tạo, vai
35

trò chủ động, chủ thể của người đoàn viên trong sinh hoạt, hoạt động, trong xây
dựng và thực hiện chủ trương công tác Đoàn được phát huy tích cực. Nhiều đơn
vị đã xây dựng các mô hình chi đoàn điển hình có hiệu quả như “Chi đoàn bốn
chủ động”, “Chi đoàn văn hoá”, “Chi đoàn nhà trọ”, “Chi đoàn 3 tiêu chí”...
Hoạt động Đoàn trên địa bàn dân cư được đổi mới, sáng tạo với nhiều
hình thức phong phú, phù hợp với tình hình thực tế như: đảm nhận các công
trình, phần việc thanh niên, tham gia thực hiện các dự án, chương trình phát
triển kinh tế - xã hội tại địa phương, phát triển đội thanh niên xung kích, thanh
niên tình nguyện, hỗ trợ, tư vấn, tạo việc làm cho đoàn viên, giúp đỡ các gia
đình chính sách, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật... Các hoạt động phối
hợp giữa tổ chức Đoàn trong các cơ quan, doanh nghiệp, trường học, đơn vị lực
lượng vũ trang với tổ chức Đoàn trên địa bàn dân cư, các hoạt động giao lưu
kết nghĩa giữa các cơ sở Đoàn được tăng cường.
Nhiều tỉnh, thành đoàn đã xây dựng kế hoạch thành lập mới tổ chức Đoàn
ở những đơn vị, địa bàn chưa có tổ chức Đoàn theo phương châm: ở đâu có
thanh niên, ở đó có hoạt động của thanh niên do Đoàn tổ chức. Việc xây dựng
tổ chức Đoàn trong các đội, nhóm, câu lạc bộ thanh niên được đẩy mạnh; quy
mô chi đoàn được mở rộng hợp lý. Việc thành lập mới tổ chức Đoàn ở một số
đơn vị, địa bàn; xây dựng tổ chức Đoàn từ các đội, nhóm, câu lạc bộ thanh niên;
sắp xếp tổ chức bộ máy Đoàn khối, Đoàn ngành, Đoàn ở những đơn vị đặc thù
đã được nghiên cứu, bước đầu có những giải pháp điều chỉnh. Trung ương Đoàn
đã chỉ đạo các cấp bộ Đoàn đẩy mạnh phát triển tổ chức Đoàn, Hội trong các
khu vực đặc thù, khu công nghiệp, khu chế xuất, trong các doanh nghiệp ngoài
quốc doanh, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; đầu tư phát triển tổ chức
Đoàn và nâng cao chất lượng hoạt động Đoàn
36

trong các khu nhà trọ, khu tập thể công nhân lao động, trên địa bàn dân cư;
trong các trường tư thục, các trường quốc tế và các trường liên kết, liên doanh
với nước ngoài; xây dựng mô hình tổ chức và hoạt động Đoàn trong các trường
đào tạo tín chỉ...
1.2.3. Đội ngũ cán bộ Đoàn đáp ứng yêu cầu của công tác Đoàn và
phong trào thanh thiếu nhi trong giai đoạn hiện nay
Hiện nay, cán bộ Đoàn chuyên trách các cấp có 5058 đồng chí, trong đó:
cấp trung ương có 125 cán bộ; cấp tỉnh có 1185 đồng chí; cấp huyện có 2816
đồng chí; cấp xã có 1057 đồng chí. Công tác cán bộ Đoàn thời gian qua có
nhiều điểm mới. Quy chế cán bộ Đoàn được Ban Bí thư Trung ương Đảng ban
hành ngày 08/02/2010 đã đáp ứng mong đợi của đội ngũ cán bộ Đoàn; tạo thuận
lợi từng bước “chuẩn hóa” cán bộ Đoàn trong toàn quốc; “trẻ hóa” độ tuổi cán
bộ Đoàn. Căn cứ Quy chế cán bộ Đoàn, Trung ương Đoàn và nhiều tỉnh, thành
đoàn, đoàn trực thuộc đã ban hành Quy định tiêu chuẩn cán bộ và các chức
danh cán bộ lãnh đạo, quản lý, tạo điều kiện luân chuyển cán bộ hết tuổi Đoàn.
Đồng thời thu hút cán bộ trẻ có năng lực tham gia công tác Đoàn. Nhiều tỉnh,
thành đoàn, đoàn trực thuộc đã tham mưu cho cấp ủy ban hành Quy định cán
bộ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh của tỉnh và Đề án tạo nguồn cán
bộ Đoàn theo từng giai đoạn. Bước đầu, tác động của Quy chế cán bộ đoàn đã
có tác dụng tích cực đối với đội ngũ cán bộ Đoàn nói chung.
Bên cạnh đó, công tác tuyển chọn, rà soát, quy hoạch, sắp xếp luân
chuyển cán bộ tiếp tục được chú trọng và triển khai đồng bộ. Trong tuyển chọn
cán bộ, các cấp bộ đoàn đã chú trọng tới đội ngũ cán bộ có nhiệt huyết, hiểu
biết về phong trào, có kinh nghiệm thực tiễn và đảm bảo các yêu cầu, tiêu chuẩn
theo quy định. Nhiều đơn vị đã thu hút được những thanh niên tiên tiến, có uy
tín và tiêu biểu trong thanh niên về công tác. Trong công tác quy hoạch, bố trí,
sắp xếp cán bộ, Trung ương Đoàn, các cấp bộ đoàn đã chủ
37

động thực hiện chủ trương luân chuyển cán bộ, coi luân chuyển cán bộ như một
khâu đột phá trong việc đào tạo thực tiễn cho đội ngũ cán bộ và tăng cường cán
bộ cho những địa phương, đơn vị khó khăn. Chủ trương này đã được kiểm
nghiệm từ thực tiễn và cho thấy tính khả thi, hiệu quả. Đại đa số cán bộ Đoàn
được luân chuyển, đào tạo đều phát huy tốt năng lực, sở trường, kinh nghiệm
và nhanh chóng trưởng thành. Gắn với công tác quy hoạch, các đơn vị đã tiến
hành khảo sát, phân tích thực trạng đội ngũ cán bộ Đoàn các cấp, từ đó có kế
hoạch đào tạo, bồi dưỡng phù hợp để góp phần nâng cao chất lượng cán bộ,
đảm bảo tiêu chuẩn đáp ứng yêu cầu công tác. Việc tham mưu cơ chế, chính
sách và luân chuyển cán bộ Đoàn trưởng thành được chú trọng thực hiện. Nhiều
cán bộ Đoàn đã được cấp ủy, chính quyền các cấp tín nhiệm, tiếp nhận và bổ
nhiệm giữ những vị trí quan trọng trong địa phương, đơn vị.
Hàng năm, đội ngũ cán bộ Đoàn đều được bồi dưỡng ngắn hạn về kỹ
năng, nghiệp vụ và phương pháp công tác. Cán bộ Đoàn chuyên trách cấp
huyện, cấp tỉnh trong nhiệm kỳ đều được tập huấn qua các lớp đào tạo bồi
dưỡng về nghiệp vụ công tác thanh vận hoặc lý luận chính trị do Trung ương
Đoàn và các địa phương phối hợp tổ chức theo chuyên đề, theo khối, theo lĩnh
vực, theo nguyện vọng.
Kết luận chƣơng I
Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận về thanh niên và yêu cầu về
việc xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên, trong Chương I, tác giả đã tập
trung làm rõ khái niệm về thanh niên; vị trí, vai trò của thanh niên; khái niệm
về ý thức pháp luật và đánh giá chung về thực trạng ý thức pháp luật của
38

thanh niên hiện nay. Những vấn đề lý luận được trình bày ở Chương I là cơ sở
để phân tích, đánh giá thực trạng về vai trò và nhiệm vụ của Đoàn TNCS Hồ
Chí Minh đối với thanh niên trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên ở
Việt Nam hiện nay.

Cơ sở lý luận về vai trò của đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.docx

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Similar a Cơ sở lý luận về vai trò của đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.docx

Similar a Cơ sở lý luận về vai trò của đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.docx (20)

Más de Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói ☎☎☎ Liên hệ ZALO/TELE: 0973.287.149 👍👍

Más de Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói ☎☎☎ Liên hệ ZALO/TELE: 0973.287.149 👍👍 (20)

Último

Último (20)

Cơ sở lý luận về vai trò của đoàn trong xây dựng ý thức pháp luật cho thanh niên.docx