Trách Nhiệm Của Công Ty Mẹ Đối Với Hành Vi Của Công ty con .doc

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
HOÀNG
THU
HÀ
*
TRÁCH
NHIỆM
CỦA
CÔNG
TY
MẸ
ĐỐI
VỚI
HÀNH
VI
CỦA
CÔNG
TY
CON
*
2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ
TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG TY MẸ ĐỐI VỚI HÀNH VI
CỦA CÔNG TY CON
Ngành: Luật Kinh tế
HOÀNG THU HÀ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ
TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG TY MẸ ĐỐI VỚI HÀNH VI
CỦA CÔNG TY CON
Ngành: Luật Kinh tế
Mã số: 8380107
Họ và tên học viên: Hoàng Thu Hà
Người hướng dẫn: PGS., TS. Ngô Quốc Chiến
Hà Nội, năm 2022

LỜI CAM ĐOAN
Luận văn “Trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của công ty con” này là
công trình nghiên cứu của bản thân tôi trên cơ sở tham khảo và học hỏi từ nhiều
nguồn tư liệu khác nhau. Tôi xin cam đoan đã trích dẫn đầy đủ tất cả những nội
dung nghiên cứu, ý tưởng, quan điểm của người khác mà tôi sử dụng trong đề tài
nghiên cứu của mình.
Nếu có bất kỳ sự khiếu nại, khiếu kiện của tổ chức, cá nhân nào về việc nội dung
trong đề tài này là sản phẩm của sự sao chép không trung thực và vi phạm quyền sở
hữu trí tuệ của người khác, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm trước tổ chức, cá
nhân đó cũng như trước pháp luật.
Hà Nội, ngày 22 tháng 03 năm
2022
Tác giả
Hoàng Thu Hà

LỜI CẢM ƠN
Quá trình theo học chương trình Cao học Luật Kinh tế của Trường Đại học
Ngoại thương trong hơn một năm qua đã mang đến cho tôi thực sự nhiều kiến thức
và kinh nghiệm quý báu cho nghề nghiệp của bản thân. Cũng trong hơn một năm
này, tôi đã rất may mắn được gặp những giảng viên có hiểu biết sâu rộng, giàu kinh
nghiệm giảng dạy, lại vô cùng tận tụy và tâm huyết. Họ đã cho tôi một nguồn cảm
hứng lớn lao đối với việc học và thực hành những kiến thức pháp luật trong đời
sống cá nhân cũng như trong công việc. Tôi xin cảm ơn duyên lành đã cho tôi biết
đến chương trình Cao học này của Trường Đại học Ngoại thương.
Trong quá trình nghiên cứu và viết bài luận này, tôi vô cùng cảm kích sự hướng
dẫn, động viên và khích lệ của những thầy, cô phụ trách lớp Cao học Luật Kinh tế 4A
gồm cô Nguyễn Thị Thu Hằng đến từ Khoa Sau Đại học và thầy Nguyễn Ngọc Hà,
người bạn đồng môn Khối E K40 Kinh tế đối ngoại và cũng là người thầy của tôi đến
từ Khoa Luật, Trường Đại học Ngoại Thương. Tôi cũng cảm ơn những người bạn đồng
hành là những học viên trong lớp Cao học Luật Kinh tế 4A đã sát cánh, chia sẻ với tôi
ở những giai đoạn khó khăn trong quá trình nghiên cứu, động viên tôi cố gắng mỗi
ngày đặc biệt là khi vào giai đoạn cuối để hoàn thành nhiệm vụ, dù đáng lẽ với vai trò
là lớp trưởng tôi mới phải là người động viên các bạn mình.
Trên tất cả, tôi dành sự biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến thầy Ngô Quốc
Chiến, người đã khơi nguồn cảm hứng cho tôi, đã hướng dẫn tôi trong quá trình
nghiên cứu, đã nghiêm khắc với tôi từ nội dung đến hình thức của bài luận và đặc
biệt thấm thía là về tính cam kết trong thời hạn hoàn thành nhiệm vụ cuối cùng của
chặng đường cao học này. Mặc dù vậy, tôi tự thấy rằng mình đã không hoàn thành
được nhiệm vụ như sự mong đợi của thầy, và tôi biết ơn thầy thêm nữa về sự bao
dung, rộng lượng thầy đã dành cho tôi.
Cuối cùng, tôi xin dành lời cảm ơn không thể thiếu cho gia đình và đồng nghiệp
tại nơi công tác của tôi đã tạo điều kiện về mặt thời gian cũng như hỗ trợ về mặt tinh
thần cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này.
Trân trọng cảm ơn vì tất cả.

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................... 1
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................................. 2
2.1. Các công trình nghiên cứu ở trong nước ........................................................................ 2
2.2. Các công trình nghiên cứu trên thế giới ......................................................................... 3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................. 7
3.1. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 7
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................... 7
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 8
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 9
6. Kết cấu của đề tài ........................................................................................................ 10
CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TY VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA
CÔNG TY MẸ ................................................................................................................... 11
1.1. Lý thuyết về công ty và sự xuất hiện của nhóm công ty .......................................... 11
1.1.1. Tư cách pháp nhân và trách nhiệm hữu hạn .............................................................. 11
1.1.2. Trách nhiệm hữu hạn và ý nghĩa của trách nhiệm hữu hạn ....................................... 12
1.2. Nhóm công ty ............................................................................................................... 15
1.2.1. Sự xuất hiện của nhóm công ty .................................................................................. 15
1.2.2. Khái niệm và đặc điểm của nhóm công ty ................................................................. 16
1.2.3. Mối quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con theo pháp luật một số quốc gia .......... 19
1.3. Trách nhiệm pháp lý phát sinh từ hành vi của công ty ........................................... 22
1.3.1. Khái niệm “trách nhiệm” và “trách nhiệm pháp lý” .................................................. 22
1.3.2. Trách nhiệm dân sự .................................................................................................... 23
1.3.3. Trách nhiệm hành chính ............................................................................................ 25
1.3.4. Trách nhiệm hình sự .................................................................................................. 26
1.4. Các quan điểm lý luận về trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của công ty
con… ................................................................................................................................... 30
1.4.1. Quan điểm ủng hộ cơ chế “vén màn công ty” ........................................................... 31
1.4.2. Quan điểm phản đối cơ chế “vén màn công ty” ........................................................ 33
1.5. Tính chất và cơ sở trách nhiệm của công ty mẹ ....................................................... 34
1.5.1. Tính chất trách nhiệm của công ty mẹ ....................................................................... 34
1.5.2. Cơ sở trách nhiệm của công ty mẹ ............................................................................. 36

1.6. Tiểu kết Chương 1.......................................................................................................................... 34
CHƯƠNG 2 – BẤT CẬP TỪ MÔ HÌNH CÔNG TY MẸ - CÔNG TY CON VÀ QUY
ĐỊNH CỦA CÁC QUỐC GIA VỀ TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG TY MẸ ................... 39
2.1. Mô hình công ty mẹ - công ty con bị lợi dụng để doanh nghiệp trốn tránh trách
nhiệm............................................................................................................................................................ 39
2.1.1. Chuyển giá để trốn thuế............................................................................................................... 39
2.1.2. Sử dụng các “công ty bình phong”........................................................................................... 42
2.2. Quy định pháp luật của một số quốc gia về trách nhiệm của công ty mẹ................ 47
2.1.1. Pháp luật về công ty và học thuyết “vén màn công ty”...................................................... 47
2.1.2. Pháp luật về trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng (tort law) và lý thuyết về trách nhiệm
cẩn trọng (duty of care) ........................................................................................................................... 54
2.1.3. Trách nhiệm của công ty mẹ theo một số luật riêng ........................................................... 57
2.3. Quy định pháp luật của Việt Nam về trách nhiệm của công ty mẹ............................ 58
2.3.1. Pháp luật về công ty ..................................................................................................................... 58
2.3.2. Pháp luật về trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng ................................................................ 59
2.4. Tiểu kết Chương 2.......................................................................................................................... 60
CHƯƠNG 3 – MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VỀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH
NHIỆM CỦA CÔNG TY MẸ ĐỐI VỚI HÀNH VI CỦA CÔNG TY CON VÀ NHỮNG
LƯU Ý ĐỐI VỚI NHÓM CÔNG TY VÀ CÁC CHỦ THỂ LIÊN QUAN ...................... 62
3.1. Kiến nghị về hoàn thiện hệ thống các quy phạm pháp luật về trách nhiệm của công
ty mẹ đối với hành vi của công ty con............................................................................................. 62
3.1.1. Cần làm rõ khái niệm về sự chi phối của công ty mẹ đối với công ty con................... 62
3.1.2. Cần cụ thể hóa các nguyên tắc áp dụng những ngoại lệ trong cơ chế trách nhiệm hữu
hạn…............................................................................................................................................................. 64
3.1.3. Cần một án lệ về “vén màn công ty”....................................................................................... 66
3.2. Kiến nghị về hoàn thiện hệ thống các quy phạm pháp luật nhằm ngăn ngừa các
hành vi lợi dụng vỏ bọc công ty, lợi dụng mô hình công ty mẹ - công ty con để thực hiện
các hành vi vi phạm pháp luật........................................................................................................... 67
3.3. Khuyến nghị với các doanh nghiệp thuộc các nhóm công ty ........................................ 67
3.3.1. Thực hiện đúng và đủ các quy định về quản lý, điều hành công ty................................ 68
3.3.2. Hạn chế sự không tách bạch trong hoạt động giữa công ty mẹ và công ty con.......... 69
3.3.3. Thực hiện đúng cam kết góp vốn ............................................................................................. 70

3.4. Khuyến nghị với các tổ chức, cá nhân khi giao dịch với các thành viên trong một
nhóm công ty............................................................................................................................................. 71
3.5. Tiểu kết chương 3........................................................................................................................... 73
KẾT LUẬN ............................................................................................................................................... 74
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 76

1
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cùng với sự ra đời và phát triển của các loại hình công ty trong nền kinh tế,
khoa học pháp lý về công ty cũng đã ra đời và trải qua một quá trình phát triển lâu
dài để định hình nên những nguyên lý cơ bản. Trong đó, “tư cách pháp nhân” của
công ty và “trách nhiệm hữu hạn” của nhà đầu tư là hai nguyên lý nền tảng và cũng
được coi là những đặc quyền mà các nhà làm luật trao cho các công ty và những
người đầu tư vào chúng. Các nhóm công ty cũng hình thành từ đó bởi các nhà đầu
tư ngày càng biết cách “tận dụng” cơ chế trách nhiệm hữu hạn để tối đa hóa lợi
nhuận thu về nhưng lại khoanh vùng được rủi ro của mình.
Tuy nhiên, cũng như mọi sự vật hiện tượng của cuộc sống, tư cách pháp nhân và
trách nhiệm hữu hạn cũng có hai mặt của một vấn đề. Một mặt, nó tạo ra một “bức màn
công ty”, bảo vệ những người góp vốn trước những rủi ro từ hoạt động kinh doanh của
công ty, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế thông qua việc thu hút nguồn vốn nhàn rỗi của
xã hội. Mặt khác, nó lại dễ dàng bị lợi dụng vào những mục đích phi pháp, gây thiệt hại
cho nhiều bên và tạo ra những hệ lụy tiêu cực cho trật tự xã hội. Người ta gọi những
trường hợp này là lợi dụng vỏ bọc công ty hay lợi dụng bức màn công ty. Pháp luật đã
có những quy định buộc những người chủ thực sự của công ty phải chịu trách nhiệm cá
nhân trong một số trường hợp nhân danh công ty thực hiện những hành vi trái với pháp
luật. Tuy vậy, nếu chủ sở hữu của một công ty lại là một công ty khác thì pháp luật quy
định như thế nào về trách nhiệm của công ty này? Dù đã có những quy định về trách
nhiệm của pháp nhân song trên quan điểm các pháp nhân là độc lập với nhau về mặt địa
vị pháp lý, các văn bản quy phạm pháp luật hiện nay của Việt Nam mới chỉ dừng lại ở
mức độ yêu cầu pháp nhân tự chịu trách nhiệm về hành vi của mình mà chưa hề đề cập
trực tiếp và rõ ràng về trách nhiệm của pháp nhân trong vai trò là công ty mẹ của công
ty khác. Đây cũng là vấn đề chung của nền pháp luật nhiều quốc gia. Tuy nhiên, tại một
số nước mà pháp luật về công ty đã hình thành từ lâu, giới nghiên cứu đã phát triển một
học thuyết để giải quyết vấn đề này, gọi tên là học thuyết hay cơ chế “vén màn công
ty”, được áp dụng chủ yếu ở các nước theo hệ thống thông luật (Common law) mà tiêu
biểu là Anh và Hoa Kỳ. Vấn đề đặt

2
ra là, cơ chế này có thực sự giải quyết được câu hỏi công ty mẹ có trách nhiệm với
hành vi của công ty con hay không, trách nhiệm trong trường hợp nào, trách nhiệm
đến mức độ nào và khi nào thì có thể áp dụng cơ chế này?
Những câu hỏi đặt ra trên đây khiến cho đề tài nghiên cứu về “Trách nhiệm
của công ty mẹ đối với hành vi của công ty con” trở thành một chủ đề cấp thiết cần
được nghiên cứu để đóng góp vào việc hoàn thiện các định chế pháp lý về công ty ở
Việt Nam. Với niềm tin đó, tôi đã quyết định lựa chọn “Trách nhiệm của công ty mẹ
đối với hành vi của công ty con” làm đề tài luận văn thạc sỹ Luật Kinh tế của bản
thân. Đề tài này phù hợp với chuyên ngành đào tạo thạc sỹ Luật Kinh tế của cơ sở
đào tạo, cũng như định hướng nghề nghiệp của cá nhân tôi.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Các vấn đề về tính trách nhiệm hữu hạn của công ty, việc bức màn công ty bị
lạm dụng và các biện pháp xác định trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của
công ty con đã được rất nhiều học giả trong và ngoài nước nghiên cứu. Nhiều tác
giả ủng hộ việc buộc công ty mẹ phải có trách nhiệm về hành vi của công ty con
trong một số hoàn cảnh cụ thể. Tuy nhiên, cũng có một số quan điểm phản đối.
Dưới đây là những công trình nghiên cứu trong và ngoài nước mà tác giả đã khảo
cứu nhằm phục vụ cho đề tài này.
2.1. Các công trình nghiên cứu ở trong nước
(1) Phan Vũ (2020), “Những ngoại lệ trong chế độ trách nhiệm hữu hạn của
chủ sở hữu công ty đối vốn – kinh nghiệm Hoa Kỳ và liên hệ với Việt Nam”, Tạp
chí Luật học số 7/2020. Bài viết giới thiệu về những ngoại lệ trong chế độ trách
nhiệm hữu hạn và thực tiễn áp dụng học thuyết “vén màn công ty” tại Hoa Kỳ thông
qua một số án lệ, từ đó liên hệ với pháp luật của Việt Nam để đưa ra một số kiến
nghị nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về trách nhiệm tài sản của pháp nhân,
chế độ trách nhiệm tài sản của chủ sở hữu công ty đối vốn. Điểm hạn chế của bài
viết này là chưa nêu được xuất phát điểm hay lý do của việc nghiên cứu, chẳng hạn
như vì sao lại phải có những ngoại lệ trong chế độ trách nhiệm hữu hạn.
(2) Nguyễn Thị Phương Thảo (2021), “Vận dụng cơ chế “xuyên qua màn che
công ty” đối với nhóm công ty – kinh nghiệm từ Anh, Hoa Kỳ và kiến nghị cho Việt

3
Nam”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 1/2021. Bài viết có sự dẫn dắt từ những
vấn đề lý luận cơ bản về công ty và nhóm công ty, về ngoại lệ của trách nhiệm hữu
hạn đối với nhóm công ty đến các nội dung kiến nghị cho pháp luật Việt Nam.
Trong bài viết, tác giả nhận định: “việc áp dụng cơ chế “xuyên qua màn che công
ty” trong các trường hợp liên quan đến nhóm công ty thực sự là một thách thức đối
với các tòa án”. Tuy nhiên, trong số ba kiến nghị mà tác giả đưa ra, kiến nghị về áp
dụng cơ chế “xuyên qua màn che công ty” vẫn là nội dung được chú trọng hơn cả.
Ngoài các công trình nêu trên, cũng còn một số bài viết của các luật sư, các
nhà nghiên cứu được đăng tải trên một số tạp chí khoa học. Tuy nhiên, nhìn chung
thì vấn đề trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của công ty con còn khá mới
mẻ và chưa được nghiên cứu thấu đáo tại Việt Nam.
2.2. Các công trình nghiên cứu trên thế giới
Trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của công ty con là một chủ đề
được nghiên cứu rất nhiều ở nước ngoài. Nhằm phục vụ nghiên cứu đề tài này, tác
giả đã khảo sát các công trình tiêu biểu sau:
(1) I. Maurice Wormser (1912), “Piercing the veil of corporate entity”, Columbia
Law review, Vol. 12, No. 6. Với mục tiêu chỉ ra những trường hợp một công ty sẽ
không được coi là một chủ thể độc lập, giáo sư I. Maurice Wormser của Đại học
Illinois đã xem xét và phân tích phán quyết của các tòa án tại Hoa Kỳ trong một số vụ
tranh chấp liên quan đến trách nhiệm pháp lý của những cổ đông hay chủ sở hữu của
một công ty, từ đó rút ra một nguyên tắc chung là: Khi khái niệm “pháp nhân” hay
“doanh nghiệp” được lợi dụng để lừa gạt các chủ nợ, trốn tránh nghĩa vụ của cổ đông,
hay để lách luật, để tạo dựng vị thế độc quyền, che giấu tội phạm…, tòa án sẽ bỏ qua
bức màn công ty và coi công ty như một hiệp hội của các cổ đông và sẽ thực thi công lý
đối với cá nhân từng chủ sở hữu. Mặc dù vậy, tác giả cũng bày tỏ quan điểm thống nhất
với nhiều nhà nghiên cứu khác rằng trong một phạm vi nhất định, các công ty vẫn phải
được coi là những thực thể độc lập với những chủ sở hữu hay cổ đông của chúng. Bài
viết được đăng tải vào những năm đầu của thế kỷ XX và có lẽ là một trong những bài
phân tích sớm nhất về cái gọi là “bức màn công ty” và những bất cập khi khái niệm này
bị lạm dụng. Tuy nhiên, bài viết chưa xem xét đến

4
vấn đề lợi dụng bức màn công ty ở các nhóm công ty và chỉ tổng hợp các phán quyết
của tòa án để đưa ra kết luận chung chứ chưa phát triển thành học thuyết “vén màn
công ty” như các học giả sau này. Dù sao đi nữa, những nghiên cứu của Giáo sư I.
Maurice Wormser cũng mang ý nghĩa đặt nền móng cho những nghiên cứu sau này về
vấn đề trách nhiệm của cổ đông hay chủ sở hữu đối với hoạt động của công ty.
(2) Sam Elson (1930), “Legal Liability of Holding Companies for Acts of
Subsidiary Companies”, Washington University Law Review, Vol. 15, Issue 4.
Thông qua việc tổng hợp và phân tích các án lệ, tác giả Sam Elson đã đưa ra nhận
định của mình trong vấn đề gây bối rối cho nền tư pháp Hoa Kỳ đó là trách nhiệm
của các công ty Holdings1
đối với hành vi của các công ty con. Ông ủng hộ quan điểm
tòa án không nên coi các công ty là những thực thể độc lập bằng mọi giá mà trong một
số trường hợp cụ thể các công ty Holdings phải chịu trách nhiệm về nghĩa vụ của các
công ty con. Giá trị của nghiên cứu này nằm ở chỗ dường như nó là bài phân tích sớm
nhất và trực tiếp nhất đến vấn đề trách nhiệm của một công ty đối với hành vi của một
công ty khác. Bên cạnh đó, nó cũng đã chỉ ra được những yếu tố mà khi có sự xuất hiện
của chúng trong mối quan hệ giữa công ty Holdings và công ty con thì trách nhiệm của
công ty Holdings cần phải được xem xét. Tuy nhiên, hạn chế của bài nghiên cứu cũng
đã được chính tác giả Sam Elson nhận định, đó là nó chỉ đề cập đến trách nhiệm trong
trường hợp các công ty mẹ và công ty con có mối quan hệ về sản xuất mà chưa giải
quyết được vấn đề trách nhiệm trong trường hợp của các công ty Holdings thuần túy,
nghĩa là chỉ nắm giữ về vốn (kể cả là 100% vốn của công ty con) mà không thực sự
tham gia vào điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty con thì như thế nào.
Mặc dù vậy, đây vẫn là tác phẩm rất có giá trị về mặt cơ sở lý luận để buộc công ty mẹ
phải có trách nhiệm với hành vi của công ty con.
(3) Richard H. Burgess (1963), “Liability of Parent Corporation for Tort of
Subsidiary”, Cleveland State Law review, Vol. 12, Issue 1. Trong bài viết này, tác
giả cho rằng pháp luật không có quy định cụ thể về trách nhiệm của các công ty mẹ
1
Công ty Holdings là một công ty làm chủ cổ phần hoặc phần vốn góp của các công ty khác. Bản thân
công ty holdings không sản xuất hàng hóa hay cung cấp các dịch vụ. Mục đích của nó là nắm giữ cổ phần

hoặc phần vốn góp tại nhiều công ty để kiểm soát nhiều công ty khác nhau, hưởng lợi từ hoạt động sản xuất
kinh doanh của các công ty đó đồng thời làm giảm rủi ro cho những người giữ cổ phần.

5
và do đó ông thảo luận về khái niệm “vén màn công ty” trong trường hợp một công
ty riêng lẻ (không thuộc nhóm công ty). Ông cũng đề cập trong bài viết của mình
rằng vì pháp luật không quy định trách nhiệm pháp lý của các công ty mẹ nên việc
một công ty sở hữu cổ phần của một công ty khác không làm mất đi tính độc lập về
mặt chủ thể của công ty bị sở hữu đó. Việc buộc các công ty mẹ có trách nhiệm
pháp lý gián tiếp đối với các hành vi của công ty con sẽ khiến cho nguyên lý độc lập
về mặt chủ thể (hay là pháp nhân riêng biệt – separate legal entities) giữa các công
ty bị lung lay. Tuy nhiên, tại phần sau của bài viết, tác giả cũng nêu lên các ngoại lệ
liên quan đến trách nhiệm của công ty mẹ, từ đó phát triển thành trách nhiệm pháp
lý theo nhóm của các nhóm công ty. Hạn chế của bài viết này thể hiện ngay trong
chính tiêu đề của nó, đó là phạm vi mà nó đề cập chỉ là trách nhiệm trong những
trường hợp sai phạm của công ty con (“torts”), nghĩa là nó đã bỏ sót các trường hợp
không có sự sai phạm của công ty con, ví dụ như khi công ty con mất khả năng
thanh toán và các chủ nợ khởi kiện công ty mẹ để thanh toán các khoản nợ thay
công ty con vì công ty mẹ đã có những hành vi chi phối không phù hợp khiến công
ty con mất thanh khoản (ví dụ việc công ty mẹ buộc công ty con chia lợi nhuận
trong khi công ty con chưa hoàn thành các nghĩa vụ tài sản với các bên thứ ba).
(4) Meriem Ouassini Sahli (2014), La responsabilité de la société mère du fait
de ses filiales, luận án tiến sỹ luật học được bảo vệ năm 2014 tại Đại học Paris
Dauphine - Pháp. Đây là một công trình nghiên cứu khá đồ sộ nhưng có phần giới
hạn về phạm vi là trong khuôn khổ pháp luật của Pháp. Công trình này đã đi vào chi
tiết các khía cạnh trách nhiệm của công ty, như: trách nhiệm dân sự và trách nhiệm
hình sự theo luật chung và trách nhiệm pháp lý của công ty mẹ trong một số luật
riêng của Pháp. Ngoài ra, tác giả cũng đề cập đến một khía cạnh mà khá ít bài
nghiên cứu nói đến, đó là trách nhiệm của công ty mẹ ở cấp độ quốc tế (trường hợp
của các nhóm công ty hay các tập đoàn đa quốc gia) khi mà công ty mẹ và công ty
con không thuộc cùng một khu vực pháp lý. Công trình này cũng có một điểm đáng
chú ý là đã đề cập đến một căn cứ quan trọng để buộc công ty mẹ phải có trách
nhiệm đối với hành vi của công ty con đó chính là dựa trên những thỏa thuận của
chính công ty mẹ về việc bảo đảm, bảo lãnh cho công ty con trước một bên thứ ba.

6
(5) Tetiana Kravtsova & Gana Kalinichenko (2016), “The vicarious liability
of parent compay liability for its subsidiary”, Corporate Ownership & Control, Vol.
14. Đây là một bài phân tích thuần túy về mặt lý thuyết xoay quanh vấn đề trách
nhiệm của công ty mẹ đối với công ty con. Các tác giả của bài viết đã đưa ra hai căn
cứ cho trách nhiệm pháp lý của công ty mẹ, đó là: trách nhiệm trực tiếp (khi chính
công ty mẹ vi phạm nghĩa vụ cẩn trọng) và trách nhiệm gián tiếp (khi công ty con vi
phạm nghĩa vụ cẩn trọng và tòa án áp dụng biện pháp “vén màn công ty” đối với
công ty mẹ). Trong đó, các tác giả tập trung phân tích các quan điểm khác nhau về
trách nhiệm gián tiếp của công ty mẹ, đồng thời nêu lên những cơ sở lý luận về việc
cần phải buộc công ty mẹ có trách nhiệm đối với các vấn đề của công ty con. Điểm
hạn chế lớn nhất của bài viết này là các tác giả đã không đề cập gì đến những cơ sở
thực tiễn mà từ đó có thể tổng kết thành lý thuyết nêu trên cũng như không nêu lên
được tình hình áp dụng những lý thuyết trên trong thực tiễn xây dựng và hoàn thiện
các quy định pháp luật có liên quan.
(6) Martin Petrin & Barnali Choudhury (2018), “Group Company Liability”,
European Business Organization Law Review, Vol. 19. Trong bài viết này, các tác giả
đã đưa ra một tập hợp các đề xuất về phương pháp tiếp cận để định hình lại trách nhiệm
của các công ty trong một nhóm công ty như: (i) làm rõ các căn cứ cho phép áp dụng
cơ chế “xuyên màn công ty”; (ii) bổ sung những quy định về trách nhiệm cẩn trọng của
công ty mẹ và những điều kiện để có thể ràng buộc trách nhiệm này với công ty mẹ;
(iii) yêu cầu các công ty mẹ tự chứng minh mình không có trách nhiệm đối với nạn
nhân của công ty con; (iv) đưa ra khái niệm trách nhiệm nhóm (thay vì chỉ là trách
nhiệm của công ty mẹ). Bên cạnh đó, các tác giả cũng nêu lên vấn đề trách nhiệm nhóm
cần được áp dụng không chỉ cho các nhóm công ty truyền thống (nghĩa là các nhóm
công ty mà các công ty quan hệ với nhau trên cơ sở nắm giữ cổ phần hoặc sở hữu vốn
góp của nhau) mà cho cả các nhóm công ty không truyền thống (là các nhóm công ty
mà quan hệ giữa các công ty trong nhóm được thiết lập trên cơ sở các hợp đồng mật
thiết như hợp đồng độc quyền cung cấp và phân phối).

7
Đánh giá về tình hình nghiên cứu
Từ các công trình nghiên cứu về đề tài trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành
vi của công ty con trên đây, chúng ta có thể thấy rằng chưa có một công trình nào ở
Việt Nam và về pháp luật Việt Nam thực sự đủ lớn và bao quát về tất cả các nội
dung từ lịch sử hình thành những lý luận về công ty, trách nhiệm của công ty, về
nhóm công ty và trách nhiệm của các công ty mẹ đến những bất cập của chế định
trách nhiệm hữu hạn, những hậu quả hay rủi ro có thể phát sinh từ những bất cập đó
và cách thức khắc phục. Đa số các bài nghiên cứu tập trung vào phân tích học
thuyết “vén màn công ty”, là học thuyết chung về những trường hợp ngoại lệ mà cơ
chế trách nhiệm hữu hạn cần được bỏ qua và cũng chỉ số ít trong các bài nghiên cứu
là dành riêng để nói về việc áp dụng học thuyết này để xác định trách nhiệm của
công ty mẹ đối với hành vi của công ty con. Bên cạnh đó, hầu hết các tác phẩm đều
chưa đưa ra được những khuyến nghị với các bên có liên quan mà chỉ kiến nghị
chung chung về việc hoàn thiện hoặc cải cách các quy định luật pháp về trách nhiệm
của công ty.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nhằm mục đích làm rõ cơ sở lý luận, cũng như các quy định của pháp
luật Việt Nam về trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của công ty con, để đề
xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và các vấn đề cần lưu ý đối với các chủ thể
có liên quan.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, Luận văn sẽ có các nhiệm vụ cụ thể sau:
Thứ nhất, khái quát hóa những vấn đề lý luận về: tư cách pháp nhân và trách nhiệm
hữu hạn, công ty và nhóm công ty, trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành
vi của công ty con;
Thứ hai, phân tích những bất cập của cơ chế trách nhiệm hữu hạn trong pháp
luật về công ty, những hình thức lợi dụng mô hình công ty mẹ - công ty con trong
thực tiễn và những phương pháp tiếp cận của thế giới trên con đường tìm kiếm một

8
biện pháp để áp dụng những ngoại lệ của cơ chế trách nhiệm hữu hạn đối với nhóm
công ty.
Thứ ba, đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trên cơ sở
tiếp thu những kinh nghiệm và bài học thực tiễn từ các nước đi trước.
Thứ tư, đưa ra khuyến nghị đối với các doanh nghiệp từ cả góc độ nhóm công
ty và góc độ đối tác của nhóm công ty vì một mục tiêu chung là sự minh bạch, lành
mạnh và công bằng của hoạt động kinh doanh thương mại.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các cơ sở lý luận của khoa học pháp lý về
công ty và trách nhiệm của công ty; các quy định của pháp luật thực định về trách
nhiệm của pháp nhân nói chung và trách nhiệm của công ty mẹ nói riêng; học thuyết
“vén màn công ty” và thực tiễn áp dụng pháp luật cũng như học thuyết này.
Về phạm vi nghiên cứu, đề tài nghiên cứu này có một số điểm giới hạn mà tác
giả muốn nhấn mạnh như sau:
Thứ nhất, các loại hình công ty trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói
riêng bao gồm cả các công ty có tư cách pháp nhân và công ty không có tư cách
pháp nhân (như các doanh nghiệp tư nhân hay công ty hợp danh khi mà các chủ sở
hữu không có chế độ trách nhiệm hữu hạn). Do đề tài muốn khai thác vấn đề trách
nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của công ty con trong bối cảnh chế độ trách
nhiệm hữu hạn nên phạm vi nghiên cứu của đề tài chỉ dừng lại ở các công ty có tư
cách pháp nhân (công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn), tức là các công ty
mà chủ sở hữu được hưởng chế độ trách nhiệm hữu hạn và chỉ chịu trách nhiệm
trong phạm vi số vốn góp hoặc số cổ phần mà mình sở hữu.
Thứ hai, mặc dù nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng cơ chế “vén màn công
ty” trong thực tiễn cũng như chuyển tải một số nội dung cơ bản của cơ chế này vào
các văn bản luật song đề tài chỉ tập trung nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn tại hai
quốc gia là Anh và Hoa Kỳ bởi đây gần như là hai cái nôi hình thành và phát triển
nền khoa học pháp lý về công ty nhờ vào sự sôi động của nền kinh tế tại hai quốc
gia này.

9
Thứ ba, việc bức màn công ty bị lợi dụng hiện đang diễn ra trên rất nhiều lĩnh
vực, trước hết là do điểm bất cập của cơ chế trách nhiệm hữu hạn nhưng ngoài ra
cũng còn do những kẽ hở của pháp luật ở các lĩnh vực khác. Mặc dù có đề cập đến
hiện tượng lợi dụng bức màn công ty trong các lĩnh vực như quản lý thuế, kinh
doanh bất động sản, phòng và chống tham nhũng, rửa tiền… nhưng đề tài sẽ không
đi vào chi tiết các vấn đề bất cập trong các chế định pháp luật khác này mà chỉ dừng
lại ở việc khai thác những quy định của pháp luật doanh nghiệp về chế độ trách
nhiệm của chủ sở hữu.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả sử dụng các phương pháp
nghiên cứu truyền thống, bao gồm:
Phương pháp tổng hợp và phân tích: được sử dụng để thu thập tư liệu từ các
nguồn sách, báo, tạp chí, văn bản quy phạm pháp luật, các báo cáo, đề tài nghiên
cứu… từ đó xác định mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu. Ngoài ra, phương pháp này
cũng được áp dụng chủ yếu trong Chương 1 nhằm làm rõ những vấn đề mang tính
lý luận.
Phương pháp so sánh luật học: được sử dụng chủ yếu ở Chương 1 và Chương
2 khi đề cập đến các quy định của pháp luật thực định về trách nhiệm của pháp nhân
nói chung và trách nhiệm của công ty mẹ trong nhóm công ty nói riêng.
Phương pháp kết hợp lý thuyết và thực tế: được sử dụng trong Chương 2 và
Chương 3 khi phân tích về các nội dung: (i) những bất cập của các chế định pháp lý dẫn
đến thực trạng lạm dụng cơ chế trách nhiệm hữu hạn và những rủi ro cho xã hội;
(ii) sự ra đời của học thuyết “vén màn công ty”, thực tiễn áp dụng cơ chế này và liên
hệ với Việt Nam.
Phương pháp bình luận án lệ: được sử dụng trong Chương 2 khi bàn về các
trường hợp công ty mẹ phải có trách nhiệm đối với hành vi của công ty con.
Phương pháp lịch sử: được sử dụng trong Chương 1 và Chương 2 khi nghiên
cứu quá trình hình thành và phát triển của các học thuyết và các quy định pháp luật
của các quốc gia (trong đó có Việt Nam) về vấn đề công ty và trách nhiệm của công
ty.

10
6. Kết cấu của đề tài
Đề tài này cũng được kết cấu thành ba phần chính, gồm có: phần mở đầu, phần
nội dung và phần kết luận. Trong đó, nội dung chính của đề tài được chia làm 03
chương, lần lượt là:
- Chương 1: Một số vấn đề lý luận về công ty và trách nhiệm của công ty mẹ.
- Chương 2: Những bất cập từ mô hình công ty mẹ - công ty con và quy định
của các quốc gia về trách nhiệm của công ty mẹ.
- Chương 3: Một số kiến nghị về hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của công
ty mẹ đối với hành vi của công ty con và những lưu ý đối với nhóm công ty và các
chủ thể liên quan.

11
CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TY VÀ
TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG TY MẸ
1.1. Lý thuyết về công ty và sự xuất hiện của nhóm công ty
1.1.1. Tư cách pháp nhân và trách nhiệm hữu hạn
Bàn về trách nhiệm của công ty mẹ đối với hành vi của công ty con, cần phải
hiểu được hai nguyên tắc cơ bản trong lý thuyết về công ty là “tư cách pháp nhân”
và “trách nhiệm hữu hạn”. Đây có lẽ là những lý thuyết nền tảng về công ty mà
pháp luật của hầu hết các quốc gia trên thế giới hiện nay đều công nhận và lịch sử
của pháp luật doanh nghiệp hay pháp luật công ty của mọi quốc gia đều gắn liền với
hai nguyên tắc cơ bản này.
Thuở sơ khai của lịch sử công ty, những người có cùng nhu cầu làm ăn kinh
doanh cùng nhau tập hợp lại, cùng nhau tổ chức kinh doanh và cùng chia sẻ lợi ích
cũng như rủi ro từ hoạt động kinh doanh chung. Công ty mà họ lập ra lúc này giống
như một cơ chế giúp cho việc hoạt động và phân chia lợi nhuận giữa những người góp
vốn được dễ dàng và thuận tiện. Những cá nhân tham gia thành lập công ty vẫn phải
chịu trách nhiệm vô hạn đối với những nghĩa vụ của công ty do không có sự tách bạch
về mặt chủ thể giữa công ty và bản thân người thành lập công ty. Cùng với sự phát triển
của kinh tế, việc kinh doanh dần trở nên phức tạp và rủi ro hơn khiến những người chủ
công ty dần có tâm lý e ngại và thận trọng hơn khi quyết định lập công ty và đầu tư vốn
vào kinh doanh. Nhằm thúc đẩy đầu tư để tăng trưởng kinh tế, các nhà làm luật đã nghĩ
ra một phương án tháo gỡ tâm lý e ngại này của những nhà đầu tư, đó là tạo ra một cơ
chế để bảo vệ nhà đầu tư trước những rủi ro mà họ có thể gặp phải trong những giao
dịch của công ty mà họ góp vốn. Cơ chế đó chính là việc cho phép nhà đầu tư không
phải chịu trách nhiệm vô hạn đối với các hoạt động của công ty. Theo đó, giới hạn
trách nhiệm của nhà đầu tư đối với những khoản nợ của công ty chỉ nằm trong phạm vi
số vốn đã góp, khi đã góp đủ vốn thì nhà đầu tư không phải chịu thêm bất cứ trách
nhiệm nào về hoạt động của công ty. Để đảm bảo được tính trách nhiệm hữu hạn này,
công ty đã được các nhà lập pháp coi là một chủ thể độc lập với người góp vốn thành
lập ra nó mà trong khoa học pháp lý được gọi là “tư cách

12
pháp nhân”, một tấm màn che của công ty nhằm bảo vệ những người đứng đằng sau
công ty đó.
Trong hệ thống pháp luật Anh – Mỹ, án lệ Salomon v. Salomon & Co. Ltd năm
1897 tại Anh được coi là một dấu mốc mở ra một thời kỳ vận dụng linh hoạt và triệt để
nguyên tắc thực thể pháp lý độc lập đối với công ty. Công ty Salomon & Co. Ltd được
thành lập bởi ông chủ tiệm giày da Salomon bằng phần lớn tài sản của mình và hoạt
động kinh doanh của công ty cũng được thực hiện bởi chính ông Salomon. Tuy nhiên,
tòa án đã khẳng định công ty Salomon là một thực thể tồn tại độc lập, tách biệt với
chính người thành lập ra nó. Do đó, công ty là chủ thể duy nhất phải chịu trách nhiệm
đối với chủ nợ của công ty còn ông Salomon không phải chịu trách nhiệm. Án lệ này
khẳng định hai nội dung cơ bản mà sau này được các tòa án theo hệ thống thông luật
cũng như pháp luật các quốc gia theo hệ thống dân luật kế thừa và vận dụng: Một là,
công ty là một chủ thể pháp lý tồn tại độc lập và tách biệt với những người thành lập
công ty, do đó, có các quyền và nghĩa vụ pháp lý riêng của nó (chính là tư cách pháp
nhân); Hai là, trách nhiệm của người chủ công ty chỉ gói gọn trong phạm vi số vốn mà
người đó đã đầu tư vào công ty (tính trách nhiệm hữu hạn).
Để hiểu rõ hơn về “tư cách pháp nhân” và “trách nhiệm hữu hạn” trước khi đi
vào những vấn đề chính, bài luận sẽ dành một phần nội dung dưới đây để tìm hiểu
nguồn gốc pháp lý của hai khái niệm này.
1.1.2. Trách nhiệm hữu hạn và ý nghĩa của trách nhiệm hữu hạn
Trách nhiệm hữu hạn chính là cơ chế đặc quyền mà luật pháp đã trao cho
những nhà đầu tư để gạt đi tâm lý e ngại của họ khi quyết định góp vốn vào công ty
và tiến hành các hoạt động kinh doanh. Trách nhiệm hữu hạn ở đây là trách nhiệm
của người đứng đằng sau công ty chứ không phải trách nhiệm của công ty. Công ty
đương nhiên phải chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với các rủi ro
trong kinh doanh, còn người góp vốn thì chỉ mất số tiền mà họ đã đầu tư vào công
ty nếu công ty kinh doanh thua lỗ.
Cho đến nay, trách nhiệm hữu hạn dường như đã trở thành lý thuyết căn bản
trong khoa học pháp lý và được thừa nhận rộng rãi ở Việt Nam. Thực vậy, ngay từ
trong Luật Công ty năm 1990, rồi sau này là đến các thế hệ Luật Doanh nghiệp về

13
sau đều tiếp tục khẳng định nguyên tắc này. Cụ thể, Luật Doanh nghiệp năm 2020
đề cập đến nguyên tắc này như sau:
- Thành viên công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên “chịu trách
nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số
vốn đã góp vào doanh nghiệp”2
- Thành viên hội đồng thành viên công ty trách nhiệm hữu hạn “chịu trách
nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn
đã góp vào công ty”3
- Chủ sở hữu công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên “chịu trách nhiệm
về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn điều lệ
của công ty”4
- Cổ đông công ty cổ phần “chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ
tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp”5
- Đối với công ty hợp danh, “thành viên góp vốn là tổ chức, cá nhân và chỉ chịu
trách nhiệm về các khoản nợ của công ty trong phạm vi số vốn đã cam kết góp vào
công ty”6
và thành viên góp vốn có nghĩa vụ “Chịu trách nhiệm về các khoản nợ và
nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn đã cam kết góp”7
.
Những quy định của pháp luật Việt Nam về nguyên tắc trách nhiệm hữu hạn chắc
chắn đã được xây dựng trên cơ sở kế thừa từ các nền lập pháp tiên tiến trên thế giới.
Mặc dù vậy, việc xác định nguồn gốc hình thành của cơ chế trách nhiệm hữu hạn chưa
bao giờ là dễ dàng với các nhà nghiên cứu. Theo các tác giả J.Mickletwait và
A.Woolridge của cuốn sách “The Company – A short History of a revolutionary idea”
(tạm dịch: “Công ty – Lịch sử ngắn của một ý tưởng có tính chất cách mạng”) do nhà
xuất bản The modern library của New York phát hành năm 2003, dấu hiệu về sự hình
thành công ty được ghi nhận từ khoảng 3.000 năm trước Công nguyên, từ
2
Khoản 1 Điều 46 Luật Doanh nghiệp 2020
3
4
5
Điểm c Khoản 1 Điều 111 Luật Doanh nghiệp 2020
6
Điểm c Khoản 1 Điều 177 Luật Doanh nghiệp 2020

7
Điểm a Khoản 2 Điều 187 Luật Doanh nghiệp 2020

14
người Assyria, Phoenicia rồi người Hy Lạp8
. Nhưng mãi đến thời La Mã cổ đại, tính
trách nhiệm hữu hạn mới được nhen nhóm hình thành trong các corpora hay collegia
(“công ty” theo tiếng Latin). Sự phát triển của tính trách nhiệm hữu hạn sau đó song
hành cùng với sự ra đời và bánh trướng mạnh mẽ của công ty cổ phần ở Mỹ và khắp
châu Âu9
. Tuy nhiên, ở Anh, ban đầu tính trách nhiệm hữu hạn chỉ được áp dụng cho
lĩnh vực kinh doanh quốc tế. Phải đến năm 1441, cơ chế trách nhiệm hữu hạn mới được
trao một cách đầy đủ hơn cho một vài trường hợp ở quốc gia này. Trong khi đó, tại Hoa
Kỳ, cơ chế trách nhiệm hữu hạn được áp dụng rộng rãi và giúp cho các Bang của Hoa
Kỳ thu hút được nhiều vốn đầu tư để phát triển sản xuất. Trước sự phát triển của nền
kinh tế Hoa Kỳ, Anh đã không thể tiếp tục đứng ngoài cuộc chơi nên đã ban hành đạo
luật về trách nhiệm hữu hạn (“Limited Liability Act”) vào năm 1855 để áp dụng rộng
rãi cơ chế trách nhiệm hữu hạn nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế. Ở một số nước châu
Âu khác như Pháp, quy định về trách nhiệm hữu hạn đi sau Mỹ và Anh khi mà đến năm
1863 luật công ty trách nhiệm hữu hạn mới được ra đời.
Tuy nhiên, ngay cả khi các quốc gia đã có những định chế pháp lý về trách
nhiệm hữu hạn thì thực tế ý niệm trọn vẹn của nguyên tắc này vẫn còn được tranh
cãi nhiều. Như tại phần dẫn nhập về tư cách pháp nhân và trách nhiệm hữu hạn mà
bài luận đã nêu, chỉ đến khi vụ kiện Salomon v. Salomon & Co. năm 1897 được
Thượng Nghị viện Anh đưa ra phán quyết, các ý niệm về nguyên tắc trách nhiệm
hữu hạn mới được củng cố. Vụ kiện này sau đó đã được xem như là một án lệ mang
tính dấu mốc và là nền tảng của pháp luật về công ty hiện đại.
Về mặt kinh tế, cơ chế trách nhiệm hữu hạn là một cơ chế hữu hiệu để khuyến
khích đầu tư và thúc đẩy kinh tế. Ngoài khả năng thu hút nguồn lực của xã hội vào hoạt
động kinh tế, cơ chế trách nhiệm hữu hạn đã tạo ra một sự chuyển dịch rủi ro về tài
chính từ nhà đầu tư sang cho chủ nợ của công ty. Khi nhà đầu tư góp vốn vào công ty
là họ đã sẵn sàng chấp nhận rủi ro đối với số tiền đó, còn các đối tác hay chính các chủ
nợ khi giao dịch với công ty thì xác định rõ ràng công ty mới là con nợ của mình
8
Nguyễn Ngọc Bích, Nguyễn Đình Cung (2009), Công ty, vốn, quản lý và tranh chấp, NXB Tri thức, Hồ
Chí Minh, trang 32 đến trang 37

9
Ngô Huy Cương (2013), Giáo trình Luật Thương mại – Phần chung và thương nhân, NXB Đại học
Quốc gia Hà Nội, trang 157

15
và từ đó có động cơ để giám sát hoạt động của công ty một cách chặt chẽ hơn. Hiệu
quả của hoạt động kinh doanh cũng vì thế mà được đảm bảo hơn.
Trên một khía cạnh khác, khi hàng chục, hàng trăm người có thể cùng góp vốn
vào một công ty nhưng lại chỉ có một số ít trong số họ thực sự tham gia vào vận
hành và quản lý công ty nên có những nhà đầu tư sẽ ở vào tình thế đặt tài sản của
mình vào sự quản lý và sử dụng của người khác. Cơ chế trách nhiệm hữu hạn lúc
này có ý nghĩa như một sự đảm bảo công bằng giữa các nhà đầu tư, để những người
không được hoặc không thể tham gia trực tiếp vào điều hành công ty sẽ chỉ phải
chịu rủi ro đối với các quyết định của công ty trong phạm vi số tiền mà họ đã bỏ vào
đó. Đó chính là khi công ty trở nên tách biệt với người bỏ vốn và trở thành một màn
che bảo vệ những người góp vốn đứng đằng sau nó.
1.2. Nhóm công ty
1.2.1. Sự xuất hiện của nhóm công ty
Lịch sử kinh tế thế giới đã cho thấy chính hai nguyên lý cơ bản về tư cách
pháp nhân và trách nhiệm hữu hạn trong khoa học pháp lý về công ty đã giúp cho
nền kinh tế toàn thế giới có một bước phát triển vượt bậc. Cũng chính hai nguyên lý
này đã góp phần thúc đẩy các nhóm công ty xuất hiện và dần trở nên phổ biến trên
thế giới. Bởi lẽ, khi nền kinh tế phát triển, nhu cầu mở rộng sản xuất kinh doanh để
tối đa hóa lợi ích mà vẫn đảm bảo kiểm soát được rủi ro trong phạm vi những gì mà
mình đã bỏ ra là điều mà nhà đầu tư nào cũng mong muốn.
Về logic, khi là một chủ thể độc lập và có đầy đủ năng lực tham gia vào các quan
hệ kinh tế, bản thân các công ty cũng có thể trở thành những nhà đầu tư. Chính vì thế,
pháp luật của các quốc gia đã cho phép các công ty được phép sử dụng tài sản của
chính mình để thành lập hoặc góp vốn, mua cổ phần của công ty khác. Tại Hoa Kỳ,
bang New Jersey là bang đầu tiên trao quyền này cho các công ty vào năm 188910
. Sau
đó, các bang khác cũng lần lượt bổ sung quy định này vào pháp luật công ty của mình.
Từ đó, các nhà đầu tư đã tận dụng tối đa cơ chế trách nhiệm hữu hạn để mở rộng kinh
doanh. Họ dùng chính những công ty mà mình thành lập ra để thành lập

10
Nguyễn Thị Phương Thảo (2021), “Vận dụng cơ chế “xuyên qua màn che công ty” đối với nhóm công
ty – kinh nghiệm từ Anh, Hoa Kỳ và kiến nghị cho Việt Nam”, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 1/2021,
trang 46.

16
những công ty khác và các nhóm công ty bắt đầu được hình thành. Lúc này nguyên
lý trách nhiệm hữu hạn thể hiện rõ nét hơn bao giờ hết ý nghĩa pháp lý của nó.
Trách nhiệm hữu hạn không chỉ áp dụng cho những nhà đầu tư cá nhân mà được áp
dụng cho cả các công ty với tư cách là các thành viên, cổ đông hay chủ sở hữu vốn
của các công ty khác trong nhóm công ty.
Có thể nói, nhóm công ty là sự vận dụng triệt để, linh hoạt và nhuần nhuyễn
nhất các lý thuyết về tư cách pháp nhân và trách nhiệm hữu hạn. Chính trách nhiệm
hữu hạn và tư cách pháp nhân cùng với nhu cầu tích tụ sản xuất đã tạo nên xu
hướng hình thành và phát triển các nhóm công ty, biến nó thành “hiện tượng của thế
kỷ XX”11
. Bước vào thế kỷ XXI, những nhóm công ty ngày càng phát triển mạnh
mẽ hơn với việc đầu tư, mua cổ phần xuyên biên giới. Nhiều công ty mẹ, công ty
con, công ty thành viên ở khắp nơi trên thế giới tạo thành những nhóm công ty đa
quốc gia. Trong đó, những công ty sở hữu cổ phần, phần vốn góp hoặc quyền chi
phối đối với công ty khác trở thành các “công ty mẹ” còn các công ty bị chi phối trở
thành các “công ty con”.
1.2.2. Khái niệm và đặc điểm của nhóm công ty
1.2.2.1. Khái niệm
Trước sự ra đời của mô hình nhóm công ty và vai trò của mô hình này đối với
sự phát triển của các nền kinh tế thế giới, rất nhiều quốc gia đã xây dựng những
định chế pháp lý để khái quát hóa mô hình nhóm công ty cũng như để điều chỉnh
mối quan hệ giữa các thành viên trong nhóm công ty, đặc biệt là mối quan hệ giữa
công ty mẹ và công ty con.
Khái niệm “nhóm công ty” thường được các quốc gia nhắc đến nhất trong các đạo
luật về công ty hoặc các đạo luật về thuế. Một số quốc gia định nghĩa “nhóm công ty”
một cách vô cùng đơn giản. Ví dụ như: Luật Công ty năm 2014 của Ai-len định nghĩa
“nhóm công ty là một công ty mẹ và một hoặc các công ty con của nó”12
. Hay theo
Luật Công ty của Phần Lan thì “nhóm công ty hình thành khi có một công
11
Ho, Virginia Harper (2012), Theories of corporate groups: corporate identity reconceived, Seton Hall
L. Rev. 42: page 879.

12
Khoản 3 Điều 8 Phần 1 của Luật Công ty năm 2014 của Ai-len. Bản điện tử xem tại website:
https://www.irishstatutebook.ie/eli/2014/act/38/section/8/enacted/en/html, ngày truy cập: 15/11/2021

17
ty trách nhiệm hữu hạn có ảnh hưởng chi phối đối với một tổ chức trong nước hoặc
nước ngoài khác”13
Tại Cộng hòa Nam Phi, Luật Công ty sửa đổi năm 2011 thì gọi “nhóm công ty
là một công ty mẹ và tất cả các công ty con của nó”14
, kèm theo đó là định nghĩa
các khái niệm “công ty mẹ” và “công ty con”. Trong khi đó, Luật Thuế thu nhập
năm 1962 cũng của quốc gia này lại có một định nghĩa đầy đủ hơn về nhóm công ty.
Theo đó, nhóm công ty có nghĩa là tập hợp của hai hay nhiều công ty trong đó một
công ty (“công ty kiểm soát”) trực tiếp hoặc gián tiếp nắm giữ cổ phần của ít nhất
một công ty khác (“công ty bị kiểm soát”); đồng thời tỷ lệ nắm giữ cổ phần kiểm
soát được luật này quy định là 70% tổng số cổ phần của công ty bị kiểm soát15
.
Tại Việt Nam, khái niệm nhóm công ty xuất hiện lần đầu tiên trong Luật
Doanh nghiệp năm 2005. Cụ thể, khoản 1 Điều 146 Luật Doanh nghiệp năm 2005
định nghĩa “Nhóm công ty là tập hợp các công ty có mối quan hệ gắn bó lâu dài với
nhau về lợi ích kinh tế, công nghệ, thị trường và các dịch vụ kinh doanh khác”. Tuy
nhiên định nghĩa này còn thiếu sót rất lớn khi chưa đề cập đến bản chất mối quan hệ
giữa các công ty trong nhóm công ty trước hết phải là mối quan hệ về sở hữu vốn và
tài sản của nhau. Từ đó mới có mối quan hệ về lợi ích kinh tế cũng như các mối
quan hệ khác trong nội bộ nhóm công ty.
Khi Luật Doanh nghiệp năm 2014 thay thế Luật Doanh nghiệp 2005, các nhà làm
luật của Việt Nam đã khắc phục được thiếu sót này bằng việc gọi các Tập đoàn kinh tế
và các Tổng công ty là “nhóm công ty có mối quan hệ với nhau thông qua sở hữu cổ
phần, phần vốn góp hoặc liên kết khác”16
. Khái niệm này đã phản ánh đúng hơn về
bản chất cũng như cơ sở hình thành các nhóm công ty và vì vậy đến nay vẫn tiếp tục có
giá trị, do đó tiếp tục được giữ lại trong Luật Doanh nghiệp năm 2020.
13
Seppo Penttilä (2009), Tax Aspects of Groups of Companies – Finnish Experiences, Stockholm
Institute for Scandianvian Law, trang 4
14
Luật Công ty năm 2008, sửa đổi năm 2011 của Cộng hòa Nam Phi (bản điện tử xem tại website:
https://www.justice.gov.za/legislation/acts/2008-071amended.pdf, ngày truy cập: 15/11/2021)
15
Sở thuế vụ Nam Phi (South African Revenue Service), 2020, Chú giải số 75 cho Luật thuế thu nhập số
58 năm 1962 (Bản điện tử xem tại website: https://www.sars.gov.za/wp-
content/uploads/Legal/Notes/LAPD-IntR-IN-2013-08-IN75-Exclusion-of-Certain-Companies-and-Shares-
from-Group-of-Companies-s41.pdf, ngày truy cập: 15/11/2021)

16
Khoản 1 Điều 188 Luật Doanh nghiệp năm 2014.

18
Như vậy, xét về góc độ lý luận, có thể khái quát hóa khái niệm nhóm công ty
trong khoa học pháp lý như sau: nhóm công ty là sự tập hợp của các pháp nhân độc
lập về mặt địa vị pháp lý, gồm ít nhất một công ty mẹ và một công ty con. Trong đó,
công ty mẹ là công ty có khả năng tác động hoặc chi phối hoạt động của công ty con
hay còn gọi là khả năng kiểm soát đối với công ty con.
1.2.2.2. Đặc điểm
Thứ nhất, nhóm công ty không phải một pháp nhân và không phải chịu trách
nhiệm trước pháp luật hay phải có nghĩa vụ với bất cứ bên nào khác với tư cách
nhóm. Thay vào đó, mỗi thành viên trong nhóm công ty sẽ là một pháp nhân độc
lập, có tài sản riêng, chịu trách nhiệm riêng về hoạt động kinh doanh của mình. Các
công ty nắm giữ vốn góp tại công ty khác chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi số vốn
đã góp vào công ty đó.
Thứ hai, các công ty trong nhóm công ty có mối quan hệ cơ hữu về vốn. Cụ
thể, công ty mẹ nắm giữ toàn bộ hoặc một phần vốn góp đủ để chi phối công ty con.
Tỷ lệ mà công ty mẹ nắm giữ vốn góp để có quyền chi phối công ty con do pháp
luật từng quốc gia quy định nhưng thông thường là trên 50% vốn góp của công ty
con. Trong nhóm công ty cũng tồn tại các công ty không có mối quan hệ trực tiếp về
vốn với nhau. Đó có thể là các công ty con của cùng một công ty mẹ hoặc trường
hợp công ty mẹ và công ty con của công ty con (công ty cháu).
Thứ ba, ngoài mối quan hệ về vốn, để đạt mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, các
công ty trong nhóm công ty luôn có mối liên kết trong hoạt động sản xuất kinh
doanh. Đó có thể là mối liên kết theo chiều dọc nếu đầu ra của công ty này là đầu
vào của công ty khác, hoặc là mối liên kết theo chiều ngang nếu các công ty sản
xuất kinh doanh cùng một loại mặt hàng (trong trường hợp này, thường là các công
ty sẽ hoạt động ở những thị trường khác nhau) hoặc như trong nền kinh tế hiện đại
thì có thể là mối liên kết cả theo chiều dọc và theo chiều ngang khi mà sản phẩm
dịch vụ của các công ty trong nhóm công ty tạo thành một hệ sinh thái hoàn chỉnh
trong một lĩnh vực nhất định.

19
1.2.3. Mối quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con theo pháp luật một số
quốc gia
Từ những phân tích về các vấn đề cơ bản trong lý thuyết công ty và vì đối
tượng nghiên cứu chính của đề tài luận văn này là công ty mẹ, công ty con và mối
quan hệ giữa chúng nên phần tiếp theo đây của luận văn sẽ là những nội dung tìm
hiểu về khái niệm công ty mẹ và công ty con và mối quan hệ giữa công ty mẹ với
công ty con theo quan niệm của một số quốc gia trên thế giới.
Như đã đề cập, pháp luật của một số quốc gia không định nghĩa cụ thể về
nhóm công ty mà thay vào đó đưa ra những quy định để nhận diện công ty mẹ, công
ty con trong một nhóm công ty. Hầu hết các quốc gia đều coi công ty mẹ và công ty
con là các công ty có quan hệ với nhau trong đó công ty này có khả năng kiểm soát
đối với công ty kia thông qua việc sở hữu cổ phần, phần vốn góp hay quyền biểu
quyết tại công ty đó. Tỷ lệ sở hữu của một công ty đối với một công ty khác để có
thể trở thành công ty mẹ - công ty con tùy thuộc vào quy định pháp luật của từng
quốc gia nhưng nhìn chung đều giống nhau ở một điểm là phải đảm bảo khả năng
chi phối hay khả năng kiểm soát của công ty mẹ đối với công ty con theo quy định
của pháp luật quốc gia đó.
Ở Anh, một công ty được coi là công ty mẹ của công ty khác (công ty con) khi
đáp ứng một trong các điều kiện:
- Nắm giữ phần lớn quyền biểu quyết tại công ty con;
- Là một thành viên hay cổ đông của công ty con và có quyền chỉ định hay bãi
miễn đa số thành viên hội đồng quản trị của công ty con;
- Có quyền chi phối công ty con theo quy định tại điều lệ công ty con hoặc
theo một thỏa thuận kiểm soát giữa 2 công ty với nhau;
- Là một thành viên hay cổ đông của công ty con nhưng là thành viên (cổ
đông) duy nhất có quyền kiểm soát công ty con đó theo thỏa thuận với các thành
viên (cổ đông) khác.17

17
Luật Công ty năm 2006 của Anh (UK Companies Act 2006), phần 38 (Part 38), điều 1162 khoản 2
(section 1162)

20
Quy định này dựa trên quan điểm thống nhất của Ủy ban Kinh tế Châu Âu về mối
quan hệ mẹ - con giữa các công ty, được đề cập tại khoản 1 Điều 1 của Chỉ thị số
83/349/EEC về Hợp nhất báo cáo tài chính của các công ty trách nhiệm hữu hạn18
.
Ở Nhật Bản, khái niệm công ty mẹ có thể được tìm thấy ở không dưới hai văn
bản quy phạm pháp luật. Nếu theo Luật Công ty của nước này, sự chi phối của công
ty mẹ được quy định tại Điều 2 là xuất phát từ việc công ty mẹ sở hữu đa số cổ phần
có quyền biểu quyết của công ty con hoặc từ việc công ty mẹ có quyền chi phối hoạt
động điều hành của công ty con19
. Còn theo Luật Thương mại của Nhật Bản thì
quan hệ công ty mẹ - công ty con được xác lập giữa hai công ty khi một công ty
nắm trên 50% cổ phần của công ty còn lại.
Tại Úc, khái niệm công ty mẹ và công ty con cũng được quy định tại Luật
Công ty. Theo đó, công ty mẹ là công ty thỏa mãn một trong những điều kiện sau:
(i) một là, nắm giữ phần lớn số cổ phần của công ty con; (ii) hai là, kiểm soát đa số
phiếu biểu quyết thông qua việc sở hữu phần lớn cổ phần ưu đãi biểu quyết của
công ty con; hoặc (iii) ba là, có quyền bổ nhiệm hoặc bãi nhiệm đa số chức danh
quản lý trong công ty con.
Tương tự như vậy, tại Hoa Kỳ, pháp luật của hầu hết các bang đều cho rằng
quyền chi phối của công ty mẹ biểu hiện ở việc công ty mẹ có thể tác động, kiểm
soát công việc kinh doanh của công ty con thông qua quyền biểu quyết chi phối của
công ty mẹ tại công ty con. Nếu không có khả năng chi phối này thì việc một công
ty sở hữu cổ phần của công ty khác chỉ là quan hệ đầu tư thông thường, và giữa các
công ty lúc này không có mối quan hệ mẹ - con.
Ở Việt Nam, khái niệm công ty mẹ đã xuất hiện từ khi có Luật Doanh nghiệp
năm 2005 và tiếp tục được nhắc lại trong Luật Doanh nghiệp năm 2014 và Luật Doanh
nghiệp năm 2020. Theo đó, công ty mẹ phải là công ty (i) hoặc là sở hữu trên 50% vốn
hoặc cổ phần của công ty con, (ii) hoặc có quyền chi phối việc bổ nhiệm phần
18
Directive 83/349/EEC (Bản điện tử xem tại website: https://lexparency.org/eu/31983L0349/ART_1/,
ngày truy cập: 15/11/2021)

19
Trần Minh Anh (2019), “Quy định về nhóm công ty trong pháp luật một số quốc gia và những nội
dung tham khảo cho Việt Nam”, Viện nghiên cứu lập pháp – UBTV Quốc hội (Bản điện tử xem tại website:
http://lapphap.vn/Pages/tintuc/tinchitiet.aspx?tintucid=210349, ngày truy cập: 16/11/2021)

21
lớn nhân sự trong bộ máy quản lý của công ty con, (iii) hoặc có quyền quyết định
nội dung Điều lệ công ty con20
.
Từ quy định của các quốc gia trên đây, có thể thấy khoa học pháp lý nói chung
có sự thống nhất trong cách nhìn nhận về quan hệ công ty mẹ - công ty con. Đó là
mối quan hệ chi phối của một công ty đối với một công ty khác dựa trên cơ sở sự sở
hữu về vốn hoặc trên khả năng tác động của công ty mẹ đến những quyết định quan
trọng của công ty con trong lĩnh vực nhân sự hay trong vấn đề tổ chức quản lý công
ty con.
Như vậy, quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con trên góc độ pháp lý là mối quan
hệ giữa nhà đầu tư và doanh nghiệp, giữa chủ sở hữu và đối tượng sở hữu nhưng
ở một mức độ mật thiết và khăng khít nhất định đủ để nhà đầu tư có thể tác động đáng
kể đến các hoạt động trọng yếu của công ty mà mình góp vốn. Mặc dù vậy, nếu công ty
con là một pháp nhân độc lập (nghĩa là có tư cách pháp nhân, chịu trách nhiệm về hoạt
động của mình bằng chính tài sản của mình, tách bạch với tài sản của công ty mẹ) thì
theo chế độ trách nhiệm hữu hạn, công ty mẹ chỉ chịu trách nhiệm đối với các nghĩa vụ
tài sản của công ty con trong phạm vi phần vốn góp hay cổ phần của mình.
Ngoài góc độ pháp lý, trên thực tế mối quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con
còn cần được xem xét trên góc độ kinh tế bởi lẽ chính từ nhu cầu về kinh tế mới khiến
các công ty mẹ và công ty con ra đời. Như đã nêu, việc hình thành nhóm công ty xuất
phát từ nhu cầu của những nhà đầu tư về mở rộng sản xuất kinh doanh và tối đa hóa lợi
nhuận trong khi lại khoanh vùng được rủi ro. Do đó, mối quan hệ giữa công ty mẹ và
công ty con không dừng lại ở việc công ty mẹ quyết định bổ nhiệm, thay thế nhân sự
quản lý hay quyết định nội dung điều lệ tổ chức và hoạt động của công ty con. Đó chỉ
là cơ sở hình thành và là nền tảng để công ty mẹ thực hiện quyền chi phối của mình đối
với công ty con trong các hoạt động kinh tế, từ tầm vĩ mô như quyết định chiến lược
phát triển của công ty con đến những hoạt động sản xuất kinh doanh thường xuyên như
việc công ty con là nguồn bảo đảm đầu ra cho sản phẩm của công ty mẹ hoặc ngược lại.
Chính vì tồn tại sự liên quan về mặt lợi ích kinh tế giữa công ty mẹ và công ty con như
vậy nên không thể phủ nhận rằng công ty mẹ có vai trò nhất

20
Khoản 1 Điều 195 Luật Doanh nghiệp năm 2020.

22
định trong hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty con và về logic thì phải chịu
trách nhiệm liên đới về những ảnh hưởng của công ty mẹ đối với công ty con.
1.3. Trách nhiệm pháp lý phát sinh từ hành vi của công ty
1.3.1. Khái niệm “trách nhiệm” và “trách nhiệm pháp lý”
Sau khi thành lập và có tư cách pháp nhân, công ty trở thành một chủ thể trong
đời sống xã hội và cũng có các quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm như các chủ thể
khác. Trong tiếng Việt, thuật ngữ “trách nhiệm” có thể được hiểu theo hai nghĩa:
Một là “phần việc được giao cho hoặc coi như được giao cho, phải bảo đảm làm
tròn, nếu kết quả không tốt thì phải gánh chịu phần hậu quả”, hai là “sự ràng buộc
đối với lời nói, hành vi của mình, bảo đảm đúng đắn, nếu sai trái thì phải gánh chịu
phần hậu quả” (Theo Từ điển tiếng Việt năm 2003 của nhà xuất bản Đà Nẵng).
Theo hai cách định nghĩa như trên thì trách nhiệm có nhiều điểm tương đồng với
nghĩa vụ, nhưng nó cũng hàm chứa một điểm khác biệt quan trọng, đó là yếu tố
“hậu quả”. Với trách nhiệm pháp lý, tức là trách nhiệm đã được điều chỉnh và bảo
vệ bởi các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành, các “hậu quả” này sẽ là “hậu
quả bất lợi” được áp đặt lên những người phải chịu trách nhiệm pháp lý. Trách
nhiệm pháp lý luôn là một chế định quan trọng đối với mọi hệ thống luật, vì nó
chính là bảo đảm cho sự tuân thủ pháp luật của các thành viên trong xã hội. Trách
nhiệm pháp lý xuất hiện khi có sự vi phạm pháp luật, là hậu quả của hành vi vi
phạm và thể hiện sự răn đe của Nhà nước đối với những hành vi vi phạm.
Theo giáo trình lý luận Nhà nước và pháp luật năm 2006 của trường Đại học
Luật Hà Nội, trách nhiệm pháp lý được hiểu là hậu quả bất lợi (sự trừng phạt) đối
với chủ thể vi phạm pháp luật, thể hiện ở mối quan hệ đặc biệt giữa Nhà nước với
các chủ thể vi phạm pháp luật, được các quy phạm pháp luật xác lập và điều chỉnh,
trong đó chủ thể vi phạm pháp luật phải chịu những hậu quả bất lợi, những biện
pháp cưỡng chế được quy định ở chế tài các quy phạm pháp luật.
Nhìn vào khái niệm trên có thể thấy, trách nhiệm pháp lý có các đặc điểm cơ
bản sau:
Đầu tiên, như đã trình bày, yếu tố quan trọng nhất của trách nhiệm pháp lý là
“hậu quả bất lợi” hay chính là các chế tài được áp dụng. Thái độ của Nhà nước đối

23
với các hành vi vi phạm pháp luật được thể hiện qua việc áp dụng các chế tài và các
chế tài này được đảm bảo thực hiện bằng bộ máy cưỡng chế của Nhà nước.
Đặc điểm thứ hai là tính đền bù, bởi mục đích của trách nhiệm pháp lý không
chỉ là trừng trị hành vi vi phạm mà bên cạnh đó còn là sự khôi phục lại tình trạng
tương ứng với phần hậu quả mà người vi phạm đã gây ra do không thực hiện nghĩa
vụ của mình.
Đặc điểm về hình thức của trách nhiệm pháp lý thể hiện trách nhiệm pháp lý
chỉ tồn tại khi được quy định trong các văn bản pháp luật do cơ quan có thẩm quyền
của Nhà nước ban hành, nghĩa là chỉ Nhà nước có quyền xác định hành vi nào là vi
phạm pháp luật và các chế tài tương ứng với mỗi vi phạm đó.
Trong phạm vi bài luận này, những nghiên cứu dưới đây về các loại trách nhiệm
pháp lý chỉ giới hạn trong khuôn khổ trách nhiệm của các công ty hay các pháp nhân.
1.3.2. Trách nhiệm dân sự
Theo khoản 1 điều 87 Bộ luật Dân sự năm 2015 của Việt Nam thì “pháp nhân
phải chịu trách nhiệm dân sự về việc thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự do người đại
diện xác lập, thực hiện nhân danh pháp nhân”. Như vậy, một công ty cũng có trách
nhiệm dân sự của mình như các chủ thể khác trong xã hội. Tuy nhiên, để hiểu cho
đúng về trách nhiệm dân sự thì cần nắm được khái niệm và bản chất của trách
nhiệm dân sự.
Theo Từ điển giải thích thuật ngữ luật học của Trường Đại học Luật Hà Nội,
thì “Trách nhiệm dân sự là trách nhiệm pháp lý mang tính tài sản được áp dụng đối
với người vi phạm pháp luật dân sự nhằm bù đắp tổn thất về vật chất, tinh thần cho
người bị thiệt hại”21
. Nếu hiểu theo nghĩa này, trách nhiệm dân sự là loại trách
nhiệm pháp lý được đặt ra khi và chỉ khi có sự vi phạm pháp luật dân sự.
Từ khái niệm chung trên đây, trách nhiệm dân sự của một công ty được hiểu là
trách nhiệm pháp lý mang tính tài sản được áp dụng đối với công ty khi công ty có
hành vi vi phạm pháp luật dân sự. Hiểu một cách đơn giản nhất thì trách nhiệm dân

21
Nguyễn Ngọc Hòa (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ luật học Luật Dân sự, Luật Hôn nhân và Gia
đình, Luật Tố tụng Dân sự, Nxb. Công an nhân dân, trang 42.

24
sự là trách nhiệm bù đắp những thiệt hại về vật chất, tinh thần cho bên bị thiệt hại
do lỗi của công ty gây ra.
Trách nhiệm dân sự của công ty có thể phát sinh từ các quan hệ hợp đồng mà
công ty xác lập hoặc cũng có thể là trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng. Pháp luật
một vài quốc gia không có sự phân biệt rạch ròi về trách nhiệm dân sự trong hợp
đồng hay ngoài hợp đồng. Như trong pháp luật dân sự của Nhật Bản, trách nhiệm
dân sự trong hợp đồng không được quy định cụ thể mà pháp luật chỉ chia ra hai
trường hợp chịu trách nhiệm là trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ và trách
nhiệm do vi phạm nghĩa vụ22
.
Trong khi đó, quy định về trách nhiệm dân sự trong Bộ luật Dân sự năm 1804 của
Pháp vốn có sự phân biệt cơ bản giữa trách nhiệm hợp đồng (điều chỉnh các thiệt hại
phát sinh trong khuôn khổ của mối quan hệ hợp đồng) và trách nhiệm dân sự ngoài hợp
đồng (điều chỉnh tất cả các thiệt hại khác). Hai chế định này hoàn toàn loại trừ lẫn
nhau: ngay khi có quan hệ hợp đồng giữa các bên thì chế định trách nhiệm dân sự ngoài
hợp đồng sẽ không được áp dụng. Tuy nhiên, kể từ cuối thế kỷ XIX, nhiều chế độ trách
nhiệm dân sự trong các luật riêng (ví dụ trong vấn đề tai nạn giao thông, vấn đề sản
phẩm tiêu dùng bị lỗi, vấn đề tai nạn lao động…) đã không còn thống nhất với chế định
trong luật chung. Các quy định của luật chuyên ngành đã bỏ qua sự phân biệt giữa trách
nhiệm pháp lý theo hợp đồng và trách nhiệm pháp lý ngoài hợp đồng. Theo đó, chế độ
trách nhiệm dân sự của bên vi phạm là giống nhau cho dù có hoặc không có hợp đồng
giữa các bên. Vì vậy, tại pháp lệnh số 2016-131 ngày 10/02/2016 sửa đổi Bộ luật Dân
sự năm 1804, chế định trách nhiệm dân sự đã được điều chỉnh theo hướng không phân
biệt trách nhiệm trong hay ngoài hợp đồng.
Tại Việt Nam, trong Bộ luật Dân sự hiện hành, quy định về trách nhiệm dân sự
do vi phạm hợp đồng được xây dựng nên bởi các quy phạm điều chỉnh chế định hợp
đồng. Nói cách khác, quy định về trách nhiệm dân sự trong hợp đồng có thể coi là
một phần của chế định hợp đồng trong pháp luật dân sự. Theo đó, trách nhiệm dân
sự do vi phạm hợp đồng chỉ tồn tại khi một hợp đồng tồn tại, trách nhiệm này

22
Xaca VacaxumTori Aritdumi (1995), Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự Nhật Bản, Nxb. Chính trị
quốc gia, trang 43.

25
chỉ phát sinh khi xuất hiện sự vi phạm một hay nhiều nghĩa vụ được quy định trong
hợp đồng. Trong khi đó, trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng là các loại trách nhiệm
dân sự phát sinh bên ngoài, không phụ thuộc vào hợp đồng, mà chỉ cần tồn tại một
hành vi vi phạm pháp luật dân sự, cố ý hay vô ý, gây thiệt hại cho người khác và
hành vi này cũng không liên quan đến bất cứ một hợp đồng nào có thể có giữa
người gây thiệt hại và người bị thiệt hại.
Cũng cần phải nói thêm: về mức trách nhiệm dân sự đối với một công ty, vấn
đề này phụ thuộc vào thỏa thuận giữa các bên trong hợp đồng mà công ty tham gia
với tư cách chủ thể và theo quy định của pháp luật nhưng không vượt quá giới hạn
là tổng giá trị tài sản của công ty. Đây chính là nguyên lý trách nhiệm hữu hạn, là
quan điểm xuyên suốt trong khoa học pháp lý về công ty tại hầu khắp các quốc gia
trên thế giới.
1.3.3. Trách nhiệm hành chính
Trách nhiệm hành chính là trách nhiệm pháp lý của tổ chức, cá nhân vi phạm
trước Nhà nước và chỉ Nhà nước mới có quyền áp dụng chế tài đối với các chủ thể
đó. Đây là loại trách nhiệm pháp lý được áp dụng trong hoạt động quản lý nhà nước
theo quy định của luật hành chính. Đó là việc áp dụng những biện pháp cưỡng chế
hành chính mang tính chất xử phạt hoặc khôi phục lại những quyền và lợi ích bị
xâm hại được quy định trong những chế tài của quy phạm pháp luật hành chính bởi
cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền đối với những chủ thể thực hiện hành vi vi
phạm hành chính. Do đó trách nhiệm hành chính thể hiện sự phản ứng tiêu cực của
Nhà nước đối với chủ thể thực hiện hành vi vi phạm hành chính, kết quả là chủ thể
đó phải chịu các hình thức xử phạt hành chính, tức là phải gánh chịu những hậu quả
bất lợi, bị thiệt hại về vật chất hoặc tinh thần.
Có nhiều hình thức xử phạt vi phạm hành chính khác nhau như: Cảnh cáo; Phạt
tiền; Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề có thời hạn hoặc đình chỉ
hoạt động có thời hạn; Tịch thu tang vật vi phạm hành chính, phương tiện được sử
dụng để vi phạm hành chính; Trục xuất. Trong đó, hình thức cảnh cáo, phạt tiền chỉ
được quy định và áp dụng là hình thức xử phạt chính. Các hình thức còn lại có thể được
quy định là hình thức phạt bổ sung hoặc hình thức phạt chính. Ngoài các biện

26
pháp xử phạt vi phạm hành chính, chủ thể vi phạm còn có thể phải áp dụng các biện
pháp khắc phục hậu quả do vi phạm hành chính gây ra.
Một công ty có thể phải chịu trách nhiệm hành chính trong rất nhiều lĩnh vực
như: lao động, thuế, môi trường, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đầu tư, đất đai,
sở hữu trí tuệ, cạnh tranh, quảng cáo khuyến mại... Trong một số lĩnh vực, tùy vào
mức độ và phạm vi của việc vi phạm mà trách nhiệm pháp lý của công ty có sự
chuyển dịch từ trách nhiệm hành chính sang trách nhiệm hình sự.
1.3.4. Trách nhiệm hình sự
Trách nhiệm hình sự của công ty cũng là một dạng trách nhiệm pháp lý. Đây là
hậu quả pháp lý bất lợi mà công ty phải gánh chịu trước nhà nước, do công ty đó thực
hiện hành vi gây nguy hiểm cho xã hội mà những hành vi này được quy định là tội
phạm trong pháp luật hình sự. Đối với các nước phát triển trên thế giới vấn đề trách
nhiệm hình sự của một công ty phạm tội đã được quy định trong các Bộ luật Hình sự
hoặc các văn bản pháp luật khác từ những năm cuối thế kỷ XX, tuy nhiên đối với Việt
Nam, vấn đề pháp nhân thương mại phạm tội, trách nhiệm hình sự của pháp nhân
thương mại phạm tội, đường lối xử lý… là những vấn đề mới được quy định trong Bộ
luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017). Nguyên do của việc luật pháp
trước kia không coi công ty hay pháp nhân thương mại là một chủ thể phạm tội có lẽ
xuất phát từ quan niệm truyền thống: phạm tội, xét về mặt khách quan, là hành vi của
con người có mức độ nguy hiểm đáng kể cho xã hội; xét về mặt chủ quan, là nhận thức,
ý thức và thái độ chủ quan (yếu tố lỗi) của người phạm tội đối với hành vi của mình.
Chính vì vậy, pháp luật hình sự Việt Nam trước đây tuân thủ nguyên tắc cá thể hóa
trách nhiệm hình sự và chỉ truy tố trách nhiệm hình sự đối với cá nhân (hay tự nhiên
nhân). Pháp nhân do con người lập ra và hoạt động của pháp nhân cũng do những con
người cụ thể quyết định, do vậy, pháp nhân theo nghĩa chung không thể và không bao
giờ có lỗi. Song, đó chỉ là quan niệm truyền thống, vấn đề trách nhiệm hình sự của
pháp nhân thương mại lần đầu tiên được nhắc đến tại Anh

27
vào năm 191523
và tại Mỹ vào năm 198324
. Hiện nay, việc xử lý hình sự pháp nhân
thương mại đã được hệ thống pháp luật của 119 quốc gia trên thế giới quy định và áp
dụng, như: Nhật Bản, Trung Quốc, Anh, Pháp, Mỹ, Canada, Australia, Hà Lan, Bồ
Đào Nha, Phần Lan, Vương quốc Bỉ, Thụy Sĩ, Tây Ban Nha, Slovakia, Hungari,
Lavia, Estonia, Croatia, … và 06 quốc gia thuộc khối ASEAN, gồm: Singapore,
Malaysia, Thái Lan, Philippine, Indonesia và Campuchia. Đặc biệt, Trung Quốc là
quốc gia có nhiều nét tương đồng về truyền thống lập pháp với Việt Nam cũng đã có
quy định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại.
Trong một báo cáo của hãng luật Linklaters của Anh25
về vấn đề trách nhiệm
hình sự của công ty theo pháp luật của 24 quốc gia trên thế giới, chỉ có một số quốc
gia như Đức, Ý, Ba Lan, Nga, Thụy Điển là không thừa nhận ý niệm về trách nhiệm
hình sự của các công ty. Tuy nhiên, các quốc gia này vẫn có những quy định về biện
pháp trừng phạt đối với các công ty trong trường hợp việc vi phạm pháp luật có tính
chất hình sự được thực hiện bởi các cá nhân có liên quan đến công ty. Ở hầu hết các
quốc gia trong nhóm quốc gia được nghiên cứu, nhóm cá nhân có hành vi và thiếu
sót mà một công ty có thể phải chịu trách nhiệm không chỉ giới hạn ở những người
đại diện theo pháp luật và những người có chức năng quản lý, mà có thể mở rộng
đến những nhân viên bình thường hoặc thậm chí là các bên thứ ba, ví dụ như theo
Đạo luật hối lộ của Vương quốc Anh. Tuy nhiên, không phải mọi cơ quan tài phán
đều yêu cầu xác định một cá nhân để tìm ra một công ty phải chịu trách nhiệm về
hành vi sai trái.
Không có gì ngạc nhiên khi phạt tiền là hình thức xử phạt chính đối với các công
ty khi chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, hầu hết các quốc gia cũng quy định các
hình thức xử phạt khác, chẳng hạn như yêu cầu nộp lại lợi nhuận, cấm tham gia
23
Năm 1915: trong vụ tranh chấp Lennard’s Carrying Co., Ltd., Thượng Nghị viện Anh đưa ra nguyên
tắc “the directing mind principle”. Theo nguyên tắc này, hành vi và trạng thái tâm lý của một số lãnh đạo cao
cấp của một công ty (directing minds) được coi là hành vi và trạng thái tâm lý của một công ty.
24
Năm 1983, trong vụ tranh chấp U.S. v Basic Construction Co., Tòa án Khu vực 4 tại Mỹ lập luận:
“công ty có thể phải chịu trách nhiệm hình sự vì những vi phạm chống độc quyền do nhân viên của mình gây
ra nếu họ đang hành động trong phạm vi quyền hạn của mình, hoặc vì lợi ích của công ty, kể cả … khi các
hành động đó trái với chính sách công ty”.

25
“Corporate criminal liability: A review of law and practice across the globe”, Linklaters, 2016 (Bản
điện tử xem tại: https://data.allens.com.au/pubs/pdf/ibo/CorporateCriminalLiabilityPublication_2016.pdf,
ngày truy cập: 22/11/2021)

28
đấu thầu, cấm hoạt động tạm thời, thu hồi giấy phép hoặc giải thể công ty. Và mặc
dù phạt tiền là hình thức xử phạt phổ biến nhất, các quốc gia lại không hề có quy
định thống nhất về số tiền được áp dụng. Trong khi một số quốc gia có quy định
mức phạt tối đa theo luật, chẳng hạn như Ba Lan và Thụy Điển, ở những quốc gia
khác, chẳng hạn như Trung Quốc và Anh lại không có giới hạn tối đa. Ở những
nước khác, chẳng hạn như Brazil, việc tính toán tiền phạt có thể gắn với doanh thu
hàng năm của công ty.
Tại Việt Nam, trên cơ sở tổng kết tình hình thực hiện Bộ luật hình sự năm
1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009), có nghiên cứu và tính đến các quan hệ xã hội mới
phát sinh và sẽ phát sinh trong tương lai gần cần phải điều chỉnh bằng pháp luật
hình sự cũng như tiếp thu có chọn lọc các quy định của các công ước quốc tế mà
Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia và kinh nghiệm lập pháp của một số nước phát
triển trên thế giới, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi năm 2017) đã bổ sung một số
điều luật mới nhằm hoàn thiện các quy định của Bộ luật Hình sự trong đó có bổ
sung những quy định đối với pháp nhân thương mại phạm tội gồm 33 điều luật quy
định về các tội phạm cụ thể mà pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình
sự khi thực hiện hành vi phạm tội tại các chương như Chương XVIII - Các tội xâm
phạm trật tự quản lý kinh tế, Chương XIX - Các tội phạm về môi trường, Chương
XXI - các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng.
Các lý do thực tiễn cho việc quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân
thương mại có thể kể đến, bao gồm:
Thứ nhất, nhằm khắc phục những bất cập trong thực tiễn xử lý vi phạm của
pháp nhân thương mại hiện nay, nhất là các vi phạm gây ra những hậu quả nghiêm
trọng cho nền kinh tế, môi trường và sức khỏe cộng đồng như vụ Công ty TNHH
Gang thép Hưng Nghiệp, Formosa Hà Tĩnh-FHS xả thải có chứa độc tố làm hải sản
và sinh vật biển chết hàng loạt hay vụ công ty VN Pharma nhập khẩu thuốc trị ung
thư giả, đe dọa tới tính mạng của người dân sử dụng thuốc.
Thứ hai, cơ chế xử phạt vi phạm hành chính áp dụng đối với pháp nhân thương
mại tỏ ra bất cập, kém hiệu quả. Nhiều nghiên cứu đã cho thấy chế tài xử phạt hành
chính theo Luật xử lý vi phạm hành chính vừa thiếu tính răn đe lại vừa không đầy đủ.

Trách Nhiệm Của Công Ty Mẹ Đối Với Hành Vi Của Công ty con .doc

Trách Nhiệm Của Công Ty Mẹ Đối Với Hành Vi Của Công ty con .doc

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Similar a Trách Nhiệm Của Công Ty Mẹ Đối Với Hành Vi Của Công ty con .doc

Similar a Trách Nhiệm Của Công Ty Mẹ Đối Với Hành Vi Của Công ty con .doc (9)

Más de Nhận Viết Đề Tài Trọn Gói ZALO 0932091562

Más de Nhận Viết Đề Tài Trọn Gói ZALO 0932091562 (20)

Último

Último (20)

Trách Nhiệm Của Công Ty Mẹ Đối Với Hành Vi Của Công ty con .doc