1. De verloren vrouwelijke geleerden van
de islam
admin | apr 11, 2012 | Reacties 0
Binnenkort zal dr. Akram Nadwi (1964) zijn collectie over vrouwelijke
islamitische geleerden in veertig delen publiceren. Reeds in 2007 hebben Mehrunisha Suleman en Afaaf Rajbee
onderzoek gedaan naar de verloren nalatenschap van vrouwelijke islamitische geleerden en de impact die zij nog
steeds hebben op de moderne samenleving. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in het tijdschrift Emel, over de
verloren vrouwelijke geleerden van de islam.
Toen Eileen Collins de eerste vrouwelijke gezagvoerder van de space shuttle werd, was er tegelijkertijd een debat
gaande onder moslims over het recht van een vrouw om een auto te mogen besturen. Deze ongelijkheid in het
publieke discours over de rechten en de rol van de vrouw confronteren islamitische samenlevingen tot op de dag
van vandaag. Nieuwe ontdekkingen echter, door geleerden van Oxford over de historische rol van de vrouw,
kunnen moslims helpen een nieuw perspectief te creëren zonder afbreuk te doen aan de profetische tradities.
Mehrunisha Suleman en Afaaf Rajbee doen verslag.
Als je iemand lang genoeg een dief noemt, zal die persoon snel genoeg denken dat hij of zij daadwerkelijk een
dief is. Datzelfde geldt als je een kind pertinent dom noemt; het kind zal opgroeien in de veronderstelling dat hij/zij
inderdaad dom is. Deze deceptie in het zelfbeeld beschrijft de diep gewortelde angst rondom vrouwen in de
islam. Het beeld dat zowel de media alsook het academisch discours beheerst met betrekking tot het portretteren
van islam, is er één van een seksistische, patriarchale religie die vrouwen onderwerpt door middel van impliciete
aannames over hun inferioriteit. Seksisme zoals hier waargenomen, is gevormd door zowel conservatisme als
radicalisme. Islamitische feministen echter schuiven juist vrouwen naar voren om een bastion te vormen voor een
nieuwe, genderloze islam, onafhankelijk van mannelijke eruditie, om hen op die manier ertoe te bewegen imams
en staatshoofden te worden. Tegelijkertijd zijn er talloze imams van het Aziatische subcontinent die zich meer dan
bereid verklaren om vrouwenrechten af te doen als een gevaarlijk importproduct uit het Westen waartegen de
beste remedie is om vrouwen binnenshuis te houden zonder werk en educatie. Zowel vrouwonvriendelijke
mullahs als progressieve feministen verschillen op die manier weinig van elkaar: beide groepen getuigen van een
crisis in hun eigen geloof. De sociale en politieke onrusten in de afgelopen eeuw hebben de ummah tot in haar
kern geschokt, tot het punt waarop het lijkt dat de meest basale sociale relaties tussen man en vrouw niet langer
verdedigd kunnen worden. Rondom deze lofuitingen en veroordelingen over islamitische vrouwonvriendelijkheid
zegt Sheikh Mohammad Akram Nadwi in zijn studie over Al Muhaddithat: “De vrouwelijke geleerden van de
Hadith zijn een tijdloze herinnering aan het feit dat kwesties rondom gender geen problemen hoeven te vormen
binnen de islam.” De beeldvorming in de media met betrekking tot de islam als oorzaak van de onderdrukking van
vrouwen was de voornaamste reden voor de sheikh om deze nu al decennia lang durende studie te beginnen.
Niet zo lang geleden zag een onderzoeker van het Oxford Centre for Islamic Studies zich geconfronteerd met
verschillende uitlatingen onder moslims over hun eigen geschiedenis. Dit gezegd hebbende, kan geconcludeerd
worden dat onderzoek naar harde bewijzen over de rol van vrouwen in de islamitische traditie en geschiedenis
geen overbodigheid is.
Er bestaan veel argumenten dat de interpretatie van de Koran en de Hadith berust op een mannelijke visie. Er
bestaan echter fatwa’s uit het verleden, uitgevaardigd door mannelijke juristen, die een duidelijke voorkeur voor
vrouwen laten zien. Bovendien zijn veel geschriften van uitmuntende vrouwelijke geleerden geciteerd door hun
mannelijke studenten. Imam Dhahabi heeft opgemerkt dat onder vrouwelijke vertellers van de Hadith geen van
hen oplichtsters waren. Vrouwelijke geleerdheid met betrekking tot integriteit en onafhankelijkheid zijn
onberispelijk. Het zal geen verrassing zijn dat elke seksistische man een probleem heeft deze feiten toe te geven.
Dit komt ook mede door het feit dat vandaag de dag er vrijwel geen vrouwelijke geleerden zijn die actief

2. participeren aan de leringen van de Hadith, noch fatwa’s uitvaardigen. Dit heeft er ook voor gezorgd dat er een
wijdverbreid misverstand is ontstaan dat vrouwen nooit een rol hebben gespeeld in dit debat. Zoals Sheikh Akram
het omschrijft: “Toen ik begon met dit onderzoek, dacht ik er zo een dertig tot veertig vrouwen te vinden.” Met het
vorderen van de studie groeide echter ook het aantal getuigenissen van vrouwelijke geleerden tot er uiteindelijk
meer dan 8000 biografische werken zijn ontdekt. Dergelijke grote aantallen getuigen waarlijk van een grote rol die
vrouwen door de geschiedenis heen hebben gespeeld in het preserveren en ontwikkelen van islamitische
leringen sinds de tijd waarin de gezegende profeet Mohammed leefde. De vrouwen die Sheikh Akram heeft
ontmoet, waren verre van middelmatig in vergelijking met mannen. Sommigen excelleerden zelfs ver boven hun
mannelijke evenknieën uit. Er waren exceptionele vrouwen die niet alleen actief deelnamen aan de maatschappij
waarin zij leefden maar die haar ook actief trachtten te hervormen. Het meest opvallende was het hoge niveau
met betrekking tot hun intellectuele prestaties en het respect dat zij daarvoor kregen.
Los van meer beroemde historische figuren, zoals Ayesha Siddiqa, dochter van Abu Bakr, staat de grandeur van
deze vergeten geleerden opnieuw in de belangstelling. Fatima Al Batayahiyyah, een geleerde uit de achtste
eeuw, onderwees de veel geprezen werken van Sahih al Bukhari in Damascus. Ze stond bekend als een van de
grootste geleerden van haar tijd, vooral aangetoond gedurende de Hajj toen zij een grote groep mannelijke
geleerden toesprak die grote afstanden hadden afgelegd alleen om haar te horen spreken. Er bestaat een
schilderij van haar in een islam die nu lang vergeten is – een gerenommeerde oudere vrouw die haar studenten
dagen achtereen onderwijst in de moskee van de Profeet zelf. Als ze moe was, liet zij haar hoofd rusten op het
graf van de Profeet waarna zij gewoon doorging met het onderwijzen van haar studenten. Elke vrouw die
vandaag de dag een bezoek brengt aan de moskee van de Profeet, zal de frustratie voelen van het niet eens
kunnen zien van het graf zelf, laat staan haar hoofd te laten rusten op een van de muren rondom de tombe.
Zainab bint Kamal was een geleerde uit de twaalfde eeuw die meer dan 400 boeken met Hadith’s heeft
onderwezen. Ze heeft ook veel teksten geschreven wat haar veel studenten heeft opgeleverd. Ze had een
natuurlijke gave in haar wijze van doceren en stond bekend om haar uitzonderlijke vermogen geduld op te
brengen, wat haar zeer geliefd maakte onder haar studenten. Haar intellectuele capaciteiten heeft haar in een
van de meest prestigieuze academische instituten van Damascus gebracht, zonder dat haar geslacht een
obstakel vormde.
Voorts was er Fatimah bint Muhammad al Samarqandi, een juriste die haar meer befaamde echtgenoot
adviseerde hoe fatwa’s uit te vaardigen. En Umm al-Darda die als jonge vrouw tezamen met mannelijke
geleerden studeerde in de moskee. “Ik heb geprobeerd Allah te aanbidden op velerlei manieren,” zo schreef zij,
“maar ik heb geen betere manier gevonden dan tezamen met andere geleerden te debatteren.” Ze doceerde
zowel Hadith als Fiqh in het mannengedeelte van de moskee, één van haar studenten was de kalief van
Damascus. Het is puur hard werken en toewijding aan de islam geweest die deze vrouwen ongrijpbaar heeft
gemaakt, zelfs gemeten naar moderne maatstaven, maar zij hadden ook biologische voordelen op mannen.
Vrouwelijke muhaddi werden vaak opgezocht door studenten die onderwezen wensten te worden in Hadith omdat
zij langer leefden, wat ervoor zorgde dat de verbindingen in het overdragen van de Hadith werd verkort. Hoewel
de studie van Sheikh Akram zich voornamelijk focust op de vertellers van de Hadith, heeft hij ook ontdekt dat de
contributie van vrouwelijke geleerden op het gebied van theologie, filosofie en kalligrafie en velen andere
richtingen die wij herkennen en bewonderen als islamitisch, aanzienlijk is geweest.
Maar het is niet alleen de aanwezigheid van vrouwelijke docenten die recht doet aan de importantie van vrouwen
in de islamitische geschiedenis. De Koran, origineel geschreven op perkament en beenderen van dieren, werd
toevertrouwd aan Hafsah, de dochter van Umar. Met behulp van deze bewaard gebleven geschriften heeft kalief
Uthman zes gestandaardiseerde versies van de Koran naar de belangrijkste politieke en culturele centra in het
islamitische rijk gestuurd. Hij heeft daarna bevolen alle niet gestandaardiseerde versies te verbranden, een daad
die aangeeft hoezeer hij Hafsah vertrouwde in zowel haar competenties als haar karakter. De validiteit van
leringen door vrouwen uitgegeven, is nooit veroordeeld door de Metgezellen op basis van hun geslacht, noch
door enig ander gerespecteerde geleerde sindsdien.
Gezien in het licht van de leringen van de islam met betrekking tot de fundamentele gelijkheid tussen man en
vrouw, zou de studie van Sheikh Akram geen verrassingen moeten opleveren. Immers, het was de Profeet zelf
die heeft gezegd dat er geen verschil in waarde is gebaseerd op sekse. Beiden hebben dezelfde rechten en
plichten om te leren en te onderwijzen door middel van het memoriseren en verspreiden van het woord zoals
geschreven in de Koran en Hadith en dit te mogen interpreteren, alsmede advies te geven aan mede moslims
door fatwa’s uit te vaardigen. Vrouwen hebben dezelfde plicht om het goede aan te moedigen en het slechte te
ontmoedigen. Als vrouwen een juiste educatie met betrekking tot islam wordt onthouden, is het een logisch
gevolg dat zij hun plicht als een goede moslim te leven, niet kunnen vervullen. Als de onderwerping van de vrouw
niet voortkomt uit de islam, waarom worden de rechten van de vrouw dan zo massaal genegeerd in de moderne
islamitische wereld? Het is een relatief nieuw fenomeen om vrouwen in het hokje van alleen moeder en/of
huisvrouw te plaatsen (was het niet Aïsha die een leger leidde en was het niet Umm Salama die een positieve
wending gaf aan een crisis in Hudaybiyyah?). Een definitieve oorzaak is moeilijk aan te geven maar een aantal
factoren die hier aan bijdragen, zijn het waard om nader onderzocht te worden. De hegemonie van de Westerse

3. civilisatie in de moderne wereld brengt onvermijdelijk met zich mee dat de islamitische wereld ten prooi zal vallen
aan haar eigen zwakheden. Vrouwen hebben sinds oudsher altijd al een problematische positie bekleed in de
joods-christelijke traditie, de verbanning van Adam en Eva uit Eden, zoals beschreven in de Bijbel, is daar één
van de meest exemplarische voorbeelden van. De bron van de zondeval is geheel Eva’s schuld, in deze parabel
is Eva de belichaming van zwakte (de pijn die vrouwen ervaren bij het baren wordt in het christelijk geloof van
oudsher gezien als boetedoening voor de zondeval).
Los van theologische precedenten, kwam de gelijkheid tussen man en vrouw pas laat op gang in West-Europa.
De status van de vrouw als ‘menselijk’ wezen was onderwerp van debat in de zestiende eeuw en pas in de
negentiende en de twintigste eeuw zijn de gelijke rechten tussen man en vrouw wettelijk vastgelegd. Volgens
Aisha Bewley, vertaalster van de Koran, is seksisme iets dat verinternationaliseerd is door westerse, koloniale
autoriteiten die vrouwen uitsloten van doceren in moskeeën en het bekleden van politieke posities in de
islamitische samenlevingen die zij koloniseerden. “De Westerse blik waarmee naar islamitische vrouwen werd
gekeken, gaf een vertekend beeld, en eenmaal geïntegreerd onder moslims werd deze kijk op vrouwen geleidelijk
aan de norm.” Daarnaast had het Westen op technologisch en wetenschappelijk gebied een grote voorsprong,
iets waar islamitische intellectuelen van onder de indruk raakten en op die manier zich meer en meer openstelden
voor de normen en waarden die de Westerse culturen met zich mee brachten.
De schuld geheel bij het Westen leggen, is een comfortabele gedachte voor velen maar het is belangrijk te
realiseren dat het lot van islamitische vrouwen niet los kan worden gezien van het lot van de islamitische
samenleving als geheel. De retractie van vrouwen uit de publieke sfeer is mede ingegeven door angst. “De
hedendaagse islamitische culturele onzekerheid is slecht voor zowel haar geleerden als voor haar vrouwen,” zo
zegt Sheikh Akram. “Onze tradities hebben aan kracht ingeboet en wanneer mensen zwak zijn, groeit hun
wantrouwen. Wantrouwige mensen geven hun vrouwen weinig vrijheden.” Het mannelijke verlangen om hun
vrouwen te beschermen, is verworden tot een krampachtigheid tot het punt dat het daadwerkelijk de kwaliteit van
de islamitische samenleving heeft ondermijnd. Wanneer de weinige vrouwen die zich vrij hebben weten te
worstelen daarna feministische ideeën beginnen te propageren, is het resultaat een vicieuze cirkel van
achterdocht, angst en onderdrukking. De onthulling van de meer dan 8000 vrouwelijke geleerden door de
islamitische geschiedenis heen zal daarom veel reacties teweeg brengen uit verschillende kringen. Seksisten
zullen het hoogstwaarschijnlijk ontkennen en de authenticiteit van de bronnen proberen te ondermijnen.
Feministen zullen blij zijn dat iemand het onderzoek voor hen heeft uitgevoerd. Sheikh Akram wil de mensen juist
terugbrengen naar een traditionele islam met als doel te demonstreren dat noch de islam seksistisch is noch de
vroege mannelijke geleerden een vooroordeel koesterden tegenover hun vrouwelijke tegenhangers.
Beschuldigingen dat deze studie vermenging tussen de beide seksen aanmoedigt en een lossere houding ten
opzichte van bescheidenheid tentoonspreidt, zijn ongefundeerd. In de introductie van de veertig delen die deze
studie omvat, staat duidelijk dat de hijab ook tot de sunnah van de Profeet behoort en dat het dragen van de hijab
“vrouwen in staat stelt aanwezig en herkenbaar te zijn in de publieke sfeer op een manier die zowel veilig als
eervol is.” Het is in deze passage waarin de status van Sheikh Akram duidelijk wordt: een geleerde van een
prestigieus instituut (Nadwat al Ulama te Lucknow, India) die de islam heeft bestudeerd op een traditionele
manier en in een goed daglicht heeft geplaatst; geleerden zoals Sheikh Yusuf al Qaradawi zijn meer dan bereid
geweest zijn studie en bevindingen te beamen.
De ironie van de vergeten vrouwelijke geleerden is het feit dat zij hun leven hebben gewijd aan het najagen van
historische feiten, terwijl moslims vandaag de dag hun bijdragen lang zijn vergeten. Historische kritiek is
bovendien een fundamenteel principe in de islam. In de Koran staat: “O jullie die geloven, als een verdorvene met
een bericht komt, onderzoekt het dan nauwkeurig, anders treffen jullie uit onwetendheid een volk met een ramp,
waarna jullie spijt zouden krijgen van wat jullie deden.” (Surah Al Hudjurât, aya 6). Vraagtekens stellen bij de
mediahype rondom islam is daarom niet alleen een goed idee maar ook een religieuze plicht voor elke moslim om
de waarheid trachten te achterhalen.
Als we eenmaal de historische waarheid hebben erkend, dat vrouwen niet onderworpen zijn door de islam en dat
zij een grote rol hebben gespeeld sinds haar oorsprong, zullen wij ook moeten evolueren. Islam was niet aan ons
onthuld als een bundel doctrines die de rechten van vrouwen heeft afgebakend, noch die van mensenrechten en
dierenrechten. Islam overkoepelt al deze rechten en plichten wanneer we waarachtig Allah’s rechten accepteren.
Geloof, en niet blindelings de ratio volgen, geeft ons de kans om een maatschappij te creëren waar iedereen zijn
of haar recht kan krijgen door zich te onderwerpen aan Zijn Woord en Zijn boodschappers. Eeuwenlange
beschuldigingen van seksisme hebben ervoor gezorgd dat het realiteit is geworden, moslims zelf met een gevoel
achterlatend dat de islam onvolkomen is. In een wereld waarin sommige vrouwen opgesloten zijn in hun huis
terwijl anderen president trachten te worden, zou de studie van Sheikh Akram ons zekerheid kunnen geven over
de rechtvaardigheid van de islam. Niet omdat het bewijst dat de islam vele vrouwelijke geleerden had, maar juist
omdat islam vele grote geleerden heeft gekend die toevallig vrouwen waren.
Bovenstaande tekst is een vertaling van http://www.emel.com/article?id&a_id=828. De vertaling is van Samira
Minetti.