YÖNETİM BİLİMİNİN SANAYİ DEVRİMİNE KADARKİ SÜREDE GÖSTERDİĞİ GELİŞİM

1. Murat AYDIN
SANAYİ DEVRİMİ ÖNCESİNDE
YÖNETİM

2. Yönetim anlayışının tarihi, insan hiçbir zaman
ihtiyaçlarını tek başına karşılayamadığı için ilk insana
kadar uzanmaktadır.
Tek başına olmamak, yani toplum halinde yaşamak
insan için seçim değil bir zorunluluktur.
İnsan sadece kendi ihtiyaçları için başkasına ihtiyaç
duymaz, aynı zamanda kendini ‘ifade etme’,
‘gerçekleştirme’ ve ‘ait olma’ duygusunu tatmin etmek
için sürekli başkasına ihtiyaç duyar.
orhankocak.net/dosyalar/word/cyt.ppt (yansı 22)
YÖNETİM DÜŞÜNCESİNİN DOĞUŞU

3.  Avlanmaya dayalı ilkel toplumdan, tarım toplumuna
 Buhar makineleri icadı ile sanayi toplumuna
 Nihayet bilginin üretim faktörü olarak kullanılmaya
başlandığı Bilgi toplumuna geçilmiştir
YÖNETİM DÜŞÜNCESİNİN DOĞUŞU
orhankocak.net/dosyalar/word/cyt.ppt (yansı 23)

4. SANAYİ DEVRİMİ ÖNCESİNDE
ORGANİZASYONLAR
Aile
Kabile
Siyasal Birimler
−Kilise
−Ordu
−Devlet
GENEL KARAKTERİSTİK:
Sanayi Devrimi dönemine
göre kısıtlı ekonomik
girişimler
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.13

5. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(YAKIN DOĞU)
İlk olarak aile şeklinde ortaya çıkan ve sonraları
devlete kadar varacak organizasyon seviyesi
yükseldikçe;
OTORİTE SORUNU ortaya çıkmıştır.
 ANAERKİL YÖNETİM
 BABAERKİL YÖNETİM
AİLE
DEVLET
 RUHANİ LİDERLER
 HÜKÜMDARLAR
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.13

6. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(YAKIN DOĞU)
282 kanundan oluşan
TARİHTE
BİLİNEN İLK
ANAYASA
 Ticari ilişkiler ve anlaşmalar
 Bireysel davranışlar
 İnsanlararası ilişkiler
 Cezalar
 Diğer sosyal meseleler
 Muhasebe,
 Tüketicinin korunması,
 Maaş ve ücretler, vb.
BABİL KRALI HAMURABİ (M.Ö. 2123-2071)
BABİL KRALI NEBUCHADNEZZAR (M.Ö. 604)
Terzilerin ücreti yiyecek olarak ödendi
ÜCRETLENDİRME
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.13-14

7. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(UZAK DOĞU)
ÇİNLİ GENERAL SUN TZU (M.Ö. 600)
 Savaşa girmeden önce AYRINTILI FİKİR
ALIŞVERİŞİ ve SAĞLAM PLAN
«Çoğu hesaplama zafere götürür; çok azı
yenilgiyle sonuçlanır.»
 STRATEJİK KARAR VERME PRENSİBİ
*Düşmanından on kat üstünsen KUŞAT,
*Beş kat üstünsen TAARRUZ ET,
*İki kat üstünsen İKİYE BÖL,
*Düşman senden üstünse GERİ ÇEKİLMEYE HAZIR OL,
*Her yönüyle düşmandan zayıfsan ALDAT.
SAVAŞ ≡ PAZAR (PİYASA)
ORDULAR ≡ REKABETÇİ GÜÇLER
DÜŞMAN ≡ RAKİP
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.14

8. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(UZAK DOĞU)
KONFÜÇYÜS(M.Ö. 552-479)
 AHLAKİ ÖĞRETİLER ve LİYAKAT
SİSTEMİ
 Döneminde, en saygın statü devlet
görevlisi olmaktı.
 YETENEK ve LİYAKAT SINAVInı
savundu.(Performans Değerleme)
 Zamanın ödül ve cezanın performansı
artıracağı şeklindeki hakim görüşünün
aksine; insanların ahlaki yönünün
geliştirilmesinin önemine inandı.
(formalitecilik ile humanizmin, sistem ve
bireyin mücadelesi)
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.15

9. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(UZAK DOĞU)
KAUTİLYA(M .Ö. 332-298)
 ARTHASASTRA adlı eseri vasıtasıyla Hindistan kamu
yönetiminin temellerini attı.
 Ekonomik, toplumsal ve siyasi düzenin nasıl kurulabileceğine
dair öğütleri de bu eserde yer aldı.
 Devlet memurlarının mutlaka kaynakları sömüreceğini;
düzeni sağlamak için yakın kontrolün, sert cezaların,
çalışanların takip edileceği bir istihbarat ağının ve çalışanların
sadakatinin test edileceği tekniklerin gerekli olduğunu
savundu.
 Yöneticilerde aranan özelliklerin yüksek soydan gelme,
erdem, hitabet, zeka, şevk, uyumluluk olduğunu belirtti.
 Mülakat ve referansların kontrolü yoluyla personel seçiminin
nasıl yapılacağının yollarını ortaya koydu.
 Danışmanların kullanılması, çalışma ortamının departmanlara
ayrılması, detaylı görev tanım formlarının oluşturulması vb.
kavramlara değindi.
 Kamu yönetiminde çalışmasına rağmen, eserleri bugün
kullandığımız yönetim kavramlarının ve varsayımlarının ne
kadar eski olduğu fikrini güçlendirdi.
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.15

10. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ MISIR)
 Mezopotamya bölgesindekinden sonra TARİHİN İKİNCİ BÜYÜK
UYGARLIĞI
 Yönetimin bir sistem şeklinde ilk defa meydana çıktığı
devlet
 Döneminin en organize sosyal ve siyasi düzeni
 İdari yapı çok gelişmiş
1.Hükümdarlara atfedilen tanrısal güç
2.Ekonomi
 Sulama projeleri (Nil nehrindeki su taşkınları)
 Piramitlerdeki ve kanal mimarisindeki mühendislik başarısı
 Çok az bir teknoloji ile 20 yılda tamamlanan bu eserler,
YÖNETSEL GÜCÜ göstermektedir.
 Madencilik ve mühendislik projelerinin çoğu devlet tekelindeydi ve
devlet işlerinin idaresi yoğun bir yönetsel bürokrasiyi
gerektiriyordu.
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.62-63
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.16

11. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ MISIR)
 Efendileri ölen kölelerin öldürülerek efendileri ile aynı mezara
gömülmesi töresi daha sonra bu kişileri temsilen kabartma
resimlerin konması >>> ON KURALI
 VİZİER >>> supervisor (M.Ö. 1750)
 Kardeşleri tarafından köle olarak satılan Hz.Yusuf’un
tahmin yeteneğinin fark edilmesi üzerine firavun
tarafından VİZİER olarak görevlendirilmesi >>> YETKİ
DEVRİ
 Hasat edilecek ürünü hesaplamak, Nil’in yükselmesini ölçmek,
gelirleri devlet birimlerine paylaştırma, endüstri ve ticareti
yönetme
 Tahminleme, Planlama, İş bölümü ve İş Bölümlendirmesi, devlet
işletmesini tam zamanlı olarak yönetecek profesyonel idareciler
oluşturma
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.16-17

12. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(İBRANİLER)
 ESKİ AHİT: Kendilerine vatan arayan insanların nasıl yönetildiğini
anlatır.
 Büyük liderlerin ruhani ve dünyevi güçleri vardır. (İbrahim, Yusuf,
Musa, Davut peygamberler)
 Büyük liderlerin ölümünden sonra 410 yıl boyunca hakimler
yönetime geçmiştir. >>> KARİZMA (ruhani güce sahip olma
meziyeti)
 HAKİMLER KİTABI
 İncil’de bahsedilen ON KURALI’nın Mısır’dan gelme olduğu kabul
edilir. Hz.Musa’nın Mısır’daki esareti esnasında gözlemlemiş
olduğu bu kuralı kayın pederi Jethro’nun tavsiyesi üzerine
yönetimde kullandığı İncil’de rivayet edilir.
 Planlama, delegasyon, yönetim süreci, örgütleme, kontrol
etme gibi yönetsel uygulamalara eski insanlarda yaygın olarak
rastlanmaktadır.
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.17

13. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ YUNAN)
 Eski Yunan toplumunun siyasal yaşantısına damga vuran
toplumsal ve siyasal örgütleniş biçimi kent devleti (POLİS) dir.
 Devlet Yönetimi tüm vatandaşların katılımı ile gerçekleşen
seçimlere dayanırdı; profesyonel uzmanların yönetime gelmesi söz
konusu değildi.
 Eğitime verilen önem, bilimin ve felsefenin gelişmesini sağlamıştır.
 Ekonomik felsefenin özünde çalışmaya karşı olmak vardı.
 Ticaretle uğraşmak, bir dışlanma sebebiydi ve tüccarlar ile işçiler
vatandaş olarak kabul edilmezlerdi. (Üretim faliyeti yerleşik
yabancı ve kölelere kaldığı ve bunlar toprak sahibi olamadıkları
için ticaretle uğraşıyorlardı.)
 Eski Yunan medeniyetinin kurumları, sanatı, dili, tiyatrosu, ve
edebiyatı ile bugünkü Batı kültürünün önemli bir bölümüne temel
teşkil ettiği kabul edilir.
 Devlet yönetim bilimi, Yunanlı düşünürlerin esas olarak üzerinde
durduğu alan olmuştur.
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.64
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.16
ERDEM, M.Burhan vd. (2013), İktisadi Düşünceler Tarihi (e-kitap), s.19
http://www.nevoku.com/iktisadi-dusunceler-tarihi--e-kitap--iktisadi-dusunceler-tarihi/viewdeck/3eabaa58-9759-4c0e-bfb7-
a87d89dff86f

14. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ YUNAN)
 Yönetsel becerilerin nesilden nesile aktarılabileceğini ifade etmiştir.
 Özel kuruluşları yönetmekle kamu kuruluşlarını yönetmek arasında tek fark kuruluşların
büyüklüğüdür.
 Hiçbir kuruluş erkek olmadan yönetilemez.
 Kamuda ya da özelde diğer insanları nasıl çakıştıracağını bilenler başarılı yöneticilerdir; bundan
anlamayanlar ise başarısızdır.
 “Doğruyu bilen doğru davranır”
 “En iyi bildiğim hiç bir şey bilmediğimdir”
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.65
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.18
SOKRATES (M .Ö. 469-399)
 Ahlak felsefesinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates’in yaşamının
en belirgin olaylarından biri MÖ 399 yılında hakkında açılan davadır.
Platon'un Sokrates'in Savunması adlı eserinde anlattığı kadarıyla
Sokrates, şehrin tanrılarına inanmamak onların yerine başka tanrılar
koymak ve böylece gençliği zehirlemekle suçlanır. Sokrates bu
suçlamalar sonucunda ölüme mahkûm edilir.
 Sokrates, yazılı bir kaynak bırakmamıştır. Yaşamı ve düşünceleri ile ilgili
bilgiler Aristophanes gibi çağdaş yazarlar, Platon ve Ksenophon gibi
ardıllarının yazdıkları ve Sokrates’in ölümünden on beş yıl sonra
dünyaya gelen Aristoteles’in dolaylı anlatımlarıyla günümüze ulaşmıştır.

15. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ YUNAN)
 Sokrat’ın öğrencisi, Aristo’nun hocasıdır.
 Devletin en önemli işlevinin yöneticilerin seçimi ve denetim olduğunu
vurgulamıştır.
 Eserlerinde daha çok hocası Sokrat’ın fikirlerini diyaloglar halinde
yansıttığı için, bu eserlerdeki görüşlerin hangisine ait olduğu belli
değildir.
 En önemli eserleri DEVLET, SOKRATES’İN SAVUNMASI ile YASALAR VE
DİYALOGLAR’dır.
 Kendisinden sonra gelen ÜTOPYACI (ütopya: insanların zihninde inşa
ettiği ideal toplum tasarımı) geleneğin öncüsüdür.
 Platon’un en büyük katkısı devletin kökeni ve toplumsal iş bölümü
konusundaki görüşleridir.
 DEVLET adlı eserinde adalet üzerinde durmuştur. Platon’a göre insan
hayatının esas gayesi erdemdir. Erdem’in toplumdaki yansıması olan
adaleti, devlet gerçekleştirecektir .
 İnsanlar çok yönlüdür ve bu da iş bölümünü beraberinde getirir.
İşbölümünün verimliliği sağlayacağı düşüncesi 2000 yıldır hala
geçerliliğini korumakta; bugünkü iş organizasyonunun ve çalışanların
yeteneklerinden en iyi şekilde yararlanılması araştırmalarının temelini
oluşturmaktadır.
ERDEM, M.Burhan vd. (2013), İktisadi Düşünceler Tarihi (e-kitap), s.11-12 (http://www.nevoku.com/iktisadi-dusunceler- tarihi--
e-kitap--iktisadi-dusunceler-tarihi/viewdeck/3eabaa58-9759-4c0e-bfb7-a87d89dff86f)
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.18
PLATON (M .Ö. 428-348)

16. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ YUNAN)
Platon’un öğrencisidir. Hocasından en önemli farkı analitik düşünceye önem
vermesidir.
Bir süre İskender’in danışmanlığını yapmış; daha sonra Atina’da kendi
okulunu kurmuştur.
POLİTİKA adlı eserinde yönetim ve organizasyon ile ilgili pek çok konuya
ışık tutmuştur.
1.İşte uzmanlaşma (Her bir kişinin dikkatini dağıtmayacağı şekilde yaptığı tek bir
iş en iyisidir.)
2.İşyeri bölümlendirmesi (Her ofisin kendine özel bir fonksiyon alanı olmalıdır.)
3.Merkezi ve merkezi olmayan yönetim, yetki devri ( Yerel mahkemelerin
yetki alanı)
4.Sinerji (Bütün parçadan üstündür)
5.Liderlik (İtaat etmesini bilmeyen iyi komutan olamaz)
METAFİZİK adlı eserinde gerçeğin duyular ve muhakeme ile
anlaşılabileceğini savunur.
Devlet en yüksek topluluk ürünüdür; ahlaki amaç için bir araya gelmiş
insanlardan oluşan bir birliktir.
Platon kollektivist mülkiyeti; Aristo özel mülkiyeti savunur.
Bilimsel düşüncenin babası; Rönesans ve Akıl Çağının entelektüel temelini
atan kişi olarak kabul edilir.
ERDEM, M.Burhan vd. (2013), İktisadi Düşünceler Tarihi (e-kitap), s.12-13, http://www.nevoku.com/iktisadi-dusunceler-tarihi--
e-kitap--iktisadi-dusunceler-tarihi/viewdeck/3eabaa58-9759-4c0e-bfb7-a87d89dff86f
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.65
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.18-19
ARİSTO (M .Ö. 384-322)

17. ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ YUNAN)
 Sokrat’ın öğrencisidir.
 Ekonomi terimi OİKONOMİKUS (EKONOMİ) adlı eserinden
gelmektedir. Konusu hane halkının yönetimidir.
 MALİ ÖNLEMLER kitabında kaynakların sabit olduğunu veri olarak
kabul etmekte; iyi bir yönetim için temel değişkenin beşeri
sermaye olduğunu savunmaktadır.
 İyi bir yönetici; yönettiği ev olsun, çiftlik ya da şehir devleti olsun,
etkin bir yönetim göstermelidir.
 Zanaatlarda uzmanlaşmanın önemi (verimlilik artışı değil; niteliğin
artırılması)
ERDEM, M.Burhan vd. (2013), İktisadi Düşünceler Tarihi (e-kitap), s.10 (http://www.nevoku.com/iktisadi-dusunceler-tarihi--e-
kitap--iktisadi-dusunceler-tarihi/viewdeck/3eabaa58-9759-4c0e-bfb7-a87d89dff86f)
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.65
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.19
XENOPHON (M .Ö. 370)
 Sonuç olarak Eski Yunan medeniyetinin bugünkü demokrasinin temelini atmış olduğu; yerel
yönden güçlendirilmiş (merkezi olmayan) katılımcı yönetim, bireysel özgürlüklerin elde
edilmesindeki ilk girişimler, problem çözmede bilimsel yöntemlerin kullanılmasının ilk denemeleri;
iş bölümünün ilk adımları, işyeri bölümlendirmesi, yetki devri ve liderlik konularında bugüne
önemli bir miras bıraktığı söylenebilir.

18.  Roma, M.Ö. 10.y.y.’da Tiber ırmağı kıyılarında Latinler tarafından kurulmuştur.
 Roma devleti güç ve otoritesini geniş ölçüde askeri örgütlenmesine ve bürokrasisine borçludur.
 Keopatra’nın ölümüyle Roma’ya geçen Mısır, Romalılar için otoriter bir yönetim sisteminin örneği
olmuştur. Romalılar bunu daha da geliştirmiş; seçime dayanan yerel yönetim sistemini tasfiye edip,
devletin yetki alanını mesleki bilgi ve uzmanlıklarla donatılmış bir memurlar topluluğu ile
genişletmiştir.
 Ticaretin ve tüccarların dışlanması Yunanlılardan miras olarak alınmış; ticari faaliyetler Yunanlı ve
Asyalı yerleşiklere bırakılmıştır.
 Giderek gelişen dış ticaret; ölçü, ağırlık ve para biriminde standartlaştırmaya gidilmesini zorunlu
kılmıştır.
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.65-67
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.19-20
•YARI-FABRİKA SİSTEMİ yapılar
•Çanak, çömlek ve tekstil üretimi
•Roma yolları
•Zanaatkarlar, uzmanlaşmış işçiler,
•Sosyal amaçlı dernekler
•ON KURALI
DEVLET DÜZENLEMELERİ:
• Ticaretten gümrük vergisi alınması,
• Tekellere para cezası,
• Dernekler düzenlenmiş,
• Ortaklaşa şirket kurulması yasaklanmıştır.
ESKİ UYGARLIKLARDA YÖNETİM BİLİMİ
(ESKİ ROMA)
• Hiyerarşik Yönetim
• Kuvvetler ayrılığı

19. Hıristiyanlık, Orta doğuda ortaya çıkışından itibaren hem teolojik hem de
organizasyonel sorunlarla karşı karşıya gelmiştir. Hıristiyanlık dini yayıldıkça
mezheplere bölünmüş; kilisede hiyerarşik bir kademelenme oluşmuştur.
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.20-21
KATOLİK KİLİSESİ
• MERKEZ DOKTRİNİ
• YETKİNİN ROMA’DA TOPLANMASI
• PAPALIK
YETKİ VE
OTORİTE
KAVGALARI
KATOLİK KİLİSESİNİN
KURUMSALLAŞMA
İHTİYACI
• Politika belirleme
• Prosedürler
• Doktrin
• Otorite
Günümüzde hala
bir fikir birliği
sağlanmış
değildir.

20. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.21
FEODALİZM VE ORTAÇAĞ
Kral: Tepede ülkenin bütün topraklarının Tanrı tarafından
kendisine bağışlandığına inanılan bir kral bulunmaktaydı.
Derebeyi, Baron , Senyör: Çeşitli bölgelerde farklı isimler alan
bu kişiler kralın toprakları korumaktaydı.
Serf: Hür fakat toprağa bağlı köylüye denir.
Vassal: Bir derebeyinin himayesinde, ona bağlı olan kimseye
denir.
Rönesans yazarları «Ortaçağ» terimini
Roma’nın çöküşü ile Rönessans arasındaki
dönem olarak tanımlar.
Roma uygarlığının son yıllarında kölelik
kurumu masraflı bulunmaya başladı. Özgür
insanların kiracı çiftçiler olarak istihdam
edilmesi daha ekonomikti. Mülklerin
genişlemesi, Roma’nın çöküşünün ardından
gelen istikrarsız dönem feodalizmi ve kilisenin
güçlenmesini beraberinde getirdi.
FEODAL SİSTEMLE BİRLİKTE;
 İnsanlar toprağa bağımlı kılınmış oldu.
 Sınıflar oluştu (Kral-Asiller-Ruhban Sınıfı-
Köylüler)
 Sanayi devrimine kadar devam edecek olan,
toprak aristokrasisi oluşmuş oldu.
 Eğitim yerinde saydı.
 Yoksulluk baş gösterdi.
 Yığınlarca insan kendi kaderine terkedildi.
 Beşeri gelişmeler engellenmiş oldu.

22. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.21
FEODALİZM VE ORTAÇAĞ
Bazı yazarlar kahraman şövalye hikayeleri, Haçlı Seferleri,
sağlıklı tarımın yapıldığı çiftlik hayatı, zanaatkarların itibarlı
günleri gibi motiflerle Orta Çağı yüceltse de aslında pek de
güzel bir dönem değildir.
Ormanların sayısı azaldı Yakacak olarak kömür
önem kazandı.
Kömürün yaygın olarak
kullanılması ile hava
kirliliği önemli bir sorun
haline geldi.

23.  Feodalizm Haçlı Seferlerini vücuda getirmiş; ancak Haçlı
Seferleri feodalizmin yok oluş sebebi olmuştur.
 İki yüz yıl süren savaşların sonunda Kudüs Müslümanların
elinde kalmıştır.
 Avrupa değişim sancılarını iyiden iyiye hissetmeye başlamıştır.
 Yeni ticaret yolları açılmış; feodalizmin hüküm sürdüğü kısır
Avrupa, Orta Doğunun zenginlikleri ile tanışmıştır.
 Dini söylemlerle yenilmez olduğuna inandırılan Haçlı orduları;
yaşam tarzı, ahlak, ticaret, sanat, ve harp tekniği açısından
kendisinden üstün Orta Doğu kültürü ile karşılaşmış;
 Bu gerçekle ülkelerine dönen Haçlı orduları, kilisenin gücünün ve
klasik Hıristiyan inancının zayıflamasına neden olmuştur.
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.65-67
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.22
Avrupa’nın gerçekleri görmesini
sağlayan olaylardan bir tanesi de
Venedikli tüccar Marko Polo’nun
Uzak Doğu’dan dönmesi ve On
Kuralı’nın Uzak Doğu’da bilindiğini
gözlemlemesi olmuştur.
TİCARETİN YENİDEN CANLANMASI
HAÇLI SEFERLERİNİN SONUÇLARI
 Yeni pazarlar
 Yeni fikirler
 Kentsel gelişimin hızlanması
 Yeni bir orta sınıfın oluşması
 Paranın ve kredi vasıtalarının
serbest dolaşımı
 Siyasi istikrarın yeniden
sağlanması
RÖNESANS
ve
REFORM

24.  Sanayi Devriminden önce çoğu ürün ihtiyaç sahipleri tarafından üretilir ya da yapılırdı.
 Diğer ürünler ise esnaf/zanaatkar loncaları ya da evde üretim esaslı sistemler aracılığı ile
temin edilirdi.
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul, s.65-67
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.24
TİCARETİN YENİDEN CANLANMASI
 Fransisken rahiplerinden Luca Pacioli’nin 1494 yılında
yazmış olduğu «Summa de Arithmetica, Geometria,
Proportioni et Proportionalita» kitabında yer verdiği ÇİFT
TARAFLI MUHASEBE KAYIT SİSTEMİ 20.yy.a kadar aynen
kullanılmıştır. >>> yönetimde BİLGİ SİSTEMİ’nin ilk
uygulaması olarak kabul edilmektedir (*)
* Bu eser bu konudaki ilk çalışma olarak kabul edilse de bu konudaki ilk çalışmanın 1363 yılında
Abdullah İbn Muhammed İbn Kiya Al Mâzandarani tarafından kaleme alınan "Risale-i
Felekiyye/Kitab-us Siyagat" (Muhasebe Kitabı) adlı eser olduğuna dair iddialar mevcuttur.
Elyazması olan bu eserin aslı İstanbul'da Beyazit kütüphanesinde bulunmaktadır. Farsça
kaleme alınan kitapta "Rüznaçe" (Yevmiye), "Evârece" (Defteri Kebir), "Tahvilat" (Şahis Tali
Hesapları) gibi çağdaş muhasebenin temel ögeleri açıklanmıştır.) [Ayrıntılı bilgi için bkz.
http://www.mizanturk.com.tr/Muhasebe_Tarihinde_Kisa_Bir_Gezinti_16_6_Makale.html

25. http://www.dolmakalem.gen.tr/ekonomi/ortacag-ve-iktisat-2.html
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.24
TİCARETİN YENİDEN CANLANMASI
 Ortaçağ iktisadi düşüncesinin üzerinde durduğu en
önemli 2 konu faiz ve adil fiyattır. Adil fiyatın cevabı bir
değişim işlemidir. Adil fiyat; ortaçağ’da belirli zaman ve
mekanda malın piyasadaki alınıp satıldığı fiyattır. Bu
işlem sırasında alıcı ve satıcı zarar görmemelidir. Aquinalı
Thomas’a göre ADİL FİYAT bir malın sahtekarlık ve
tekelin olmadığı bir ortamdaki cari fiyatıdır. (Ticaret ve
zenginleşme bu dönemde hor görülüyor. Bu tip
insanların cennete gitmeleri söz konusu bile değildir
şeklinde bir inanış ve öğreti mevcut.)
 Johannes Nider’in Rönesans döneminde 1468 yılında yazdığı «Ticari
Sözleşmeler Üzerine» adlı kitap bugünkü anlamıyla TİCARİ ETİK ve İŞ
AHLAKI kavramlarına yer vermiş olması itibariyle önem arz etmektedir. Bu
kapsamda;
Ticari sözleşmelere konu olan ürünler YASAL, SAYGIN ve FAYDALI
olmalıdır.
Satıcının uyması gereken kurallar (caveat venditor) vardır.

26. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.24-25
KÜLTÜREL DİRİLİŞ
 Ticaretin yayılması, şehirleşmenin yaygınlaşması, güçlü
merkezi devletlerin ortaya çıkmasıyla birlikte feodalizm
yıkılmış ancak Sanayi Devrimi henüz gerçekleşmemiştir.
Bunun için yeni bir ruha, yeni ve köklü oluşumlara ihtiyaç
vardır.
REFORMLAR (Protestan Reformu ve Protestan Ahlakı)
ÖZGÜRLÜK FİKRİ (Bireysel özgürlükler)
PİYASA KÜLTÜRÜ (Piyasa güdümlü ekonomi)

27. PROTESTAN AHLÂKI
 Hristiyanlığın en büyük üç mezhebinden biri XVI.yy.da Martin Luther ve Jean
Calvin'in öncülüğünde Katolik Kilisesi'ne ve Papa'nın otoritesine karşı girişilen
Reform Hareketi'nin sonucunda doğmuştur.
 Protestanlar akla büyük yer vererek yerleşmiş kaideleri protesto ettikleri için bu
adı almışlardır.
 Papazlara ihtiyaç duymaksızın İncil'i okuyabildikleri için Protestanlığa İncil kilisesi
de denilmiştir. Çünkü onlar İncil'i Hristiyanlık için tek kaynak saymışlardır.
 Protestanlık, diğer Hristiyan mezheplerinden bazı farklılıklar arz eder:
• Bunların Katolik ve Ortodokslar gibi ruhanî başkanları yoktur.
• Bir tek mezhep yerine çeşitli mezhepler halinde faaliyet gösterirler.
• Kiliselerinde resim, heykel ve tasvir bulundurmazlar.
• Katoliklerin aksine Protestan râhipleri evlenebilir.
• İncil'i kendi dillerinde okuyabilmek de Protestanlığın bir başka özelliğidir.
• Katoliklerle Ortodokslar ise İncili Yunanca ve Lâtince okumak zorundadırlar.
• Protestanlıkta azizlere de inanılmaz.

28. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.25-26
PROTESTAN AHLÂKI
 Ortaçağ boyunca Katolik Kilisesi günlük hayatın her alanında egemen
olmuş ve bu dünyada elde edilemeyen her şeye ulaşılabilecek bir
öbür dünya inancını telkin etmiştir.
 Haçlı Seferlerinin sonrasında dine bağlılığın zayıflaması ve ticaretin
yeniden canlanmasının bir sonucu olarak kiliseye karşı eninde
sonunda bir isyanın gerçekleşmesi kaçınılmaz olmuştu.
 Her ne kadar daha önceki dönemlerde Katolik Roma Kilisesine karşı
benzer protestolar olsa da, Protestan Reformunun önderi olarak
Martin Luther bilinir.
 John Calvin Martin Luther’den etkilenir. Kilise ve devlet işbirliği
düşüncesini Cenova’ya taşır. Ölümden sonra seçilmişlerin kurtulacağı
şeklindeki söylemleriyle müritlerini etkiler.
 Max Weber, «Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu» adlı
kitabında Protestanlığın Kapitalizm ruhunu canlandırdığını ifade eder.
Weber, bu fikrini savunurken Protestanların ticaretteki başarılarını
örnek olarak gösterir.
 Weber’e göre, Luther, Reform döneminin yeni bir fikri olarak insana
Tanrı tarafından hayatın bir görev olarak verildiği düşüncesini ortaya
atmıştır. Bu düşünce Protestan mezhebinin odaklandığı noktalardan
biri olup; geçinmeye yetecek olanla yetinmeyi ve dinî asketizmi
telkin eden Katolik söylemleri reddeder.

29. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.26
xa.yimg.com/kq/groups/22560935/.../ÖDEV+kitap.doc, s.12
PROTESTAN AHLÂKI
 Weber, Luther’in kapitalizmi başarı odaklı olarak düşündüğünü
söylemiştir. Bu düşüncede, insan, Hesap Gününü beklemek yerine,
kendine bir meslek seçmeli ve onu ihtiyacın ötesinde maddi kazanç
sağlamak için değil; kutsal bir vazife olduğu için ifa etmelidir. (DÜNYEVİ
ASKETİZM)
 Weber aynı zamanda Protestan Ahlakı’nın kaynağının Kalvinist teoloji
olduğunu saptamış ve Calvin’in Asketizm öğretisini çözümlemeye
çalışmıştır. Buna göre KALVİNİST TEOLOJİde üç önemli öğe göze
çarpmaktadır:
1.İnsanın aziz olup olmaması Tanrının bileceği bir iştir ve insanın
kaderinde yoksa artık o kimse kendi gayreti ile bir iş başaramaz.
2.İnsan Tanrının yeryüzündeki krallığını kurup zaferini artırmak
için yeryüzüne indirilmiştir.
3.İnsanın ilahi merhamete mazhar olmadığı sürece doğa ve
bedenin günah ve ölüm demek olduğuna inanmaktır.
 Weber’in Prütenizm olarak da ifade ettiği Protestan ASKETİZMinin
insanlara girişim ruhu aşılayan temel ilkeleri şunlardır:
• Zamanı boşa harcamak en büyük günahtır.
• İstekle ve şevkle çalışmak şarttır.
• İş bölümü ve işte uzmanlaşma hayırlı bir sonuca götüreceği
için Tanrı’yı memnun eder.
• İhtiyaç olandan fazla tüketmek israftır ve dolayısıyla günahtır.

30. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.28
PROTESTAN AHLÂKI
 Weber’e göre herkes çalışmakla, sahip olduklarını uygun şekilde kullanmakla,
bencillikten uzak bir hayat yaşamakla görevlendirilmiştir.
 Malların eşit olmayan dağılımı Tanrı tarafından takdir edilmiştir; çünkü herkesin
birbirine denk olmayan yetenekleri vardır ve bu da mükafatın eşit olma gerekliliğini
ortadan kaldırmaktadır.
 Refaha erenler için Cennet garanti değildir. Diğerleri ise görevlerini yerine getirdiği
sürece üzüntüye kapılmamalıdır.
 Weber, manevi değerlerin ve dünyevi başarıları eşitleyen Protestan ahlakının kapitalist
ruhu meydana getirdiğini savunur. Böylelikle kendi isteklerini frenlemeyenlere yerin
olmadığı yeni bir bireyselcilik dönemi başlamıştır.
WEBER’E ELEŞTİREL BİR BAKIŞ
 R.H.Tawney Weber’in düşüncelerine karşı çıkmış; Kapitalizmin
Protestanlığın bir sonucu değil, Protestanlığın sebebi ve gerekçesi
olduğunu savunmuştur.
 Tawney, bu düşüncesini desteklemek için Katolik yerleşim
merkezlerinin ve Katolik insanların ticaretteki başarılarını örnek
gösterir; kapitalist ruhun ise 16. ve 17.yy.dan çok daha önce zaten var
olduğunu ifade eder.

31. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.29-30
 Weber’e yöneltilen eleştirilere rağmen, Protestanların işe ve çalışmaya karşı farklı değer
yargılarına sahip olduğu yönünde örnekler mevcuttur.
 McClelland’ın yapmış olduğu bir araştırmaya göre; Protestanlar, Katoliklere nispeten
daha zengin ve iktisadi faaliyetlere katılmaya daha isteklidir. Katolikler, daha az kâr
açlığı duyan, sâkin bir mizaca sahiptir. Keza, az kârlı da olsa güvenli bir hayatı risk ve
heyecan dolu bir hayata (bu ona servet ve şeref getirse bile) tercih ederler. Bununla
birlikte farklı Katolik gruplar arasında büyük değişkenlikler de söz konusudur.
 Başarı isteğinin arkasındaki güdü refah, statü, itibar, vb. belli hedeflere ulaşmaktan
ziyade salt başarma duygusunun tatminidir. Tarihsel olarak, bir kültürde başarma
arzusunun ortaya çıkması ekonomik kalkınma dönemlerinden 50 yıl kadar öncesine
rastlar. Eski Yunanlılar ve Ortaçağ İspanyasında bunu teyit eden gelişmelerin benzeri
İngiltere’de iki farklı dönemde (birincisi 16. ve 17.yy.larda; ikincisi Sanayi Devriminin
hemen öncesinde 18.yy.da) yaşanmıştır. Bu bağlamda McClelland’ın Weber’i
desteklemek için kullandığı argümanlar şunlardır:
1. Protestan Reformu kendine güveni ön plana çıkarmıştır.
2. Protestan ebeveynler çocuklarını kendine güvenen ve özgürlükçü bireyler olarak
yetiştirmeye başlamıştır.
3. Erkek çocuklarda başarma ihtiyacı daha fazla olduğu istatistiksel olarak ortaya
konmuştur.
4. Daha fazla başarı ihtiyacı, Weber’in tanımladığı kapitalist ruhu yansıtan büyük
ekonomik hamleleri beraberinde getirmiştir.
WEBER’E ÇAĞDAŞ DESTEK

32. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.29-30
 Lenski ise Weber’i destekleyen ve eleştiren sonuçları bir arada toplamış ve bunları
kıyasladığında Weber’i teyit eden sonuçların daha fazla olduğunu ortaya koymuştur.
 Lenski iş dünyasında göze çarpan başarılı insanların gösterdiği ilham, hırs ve
yaklaşımları dini eğilimleri de göz önünde bulundurarak incelemiş; buna göre Musevi
inancına mensup kişilerin ortalamasının birinci; Protestanların ikinci, Katoliklerin
üçüncü olduğunu gözlemlemiştir.
WEBER’E ÇAĞDAŞ DESTEK

33. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.29-30
 Dünyevi çabalar sonucunda elde edilecek bir başarıdan
bahsediliyorsa; siyasi yapının bireysel özgürlükleri desteklemesi
şarttır.
 Yüce kralların, Aristokrat Lordların, Kilise otoritelerinin ve feodal
yapıların böyle bir desteği verdiği ve Sanayi Devrimi için uygun
koşullar sağladığı söylenemez. O zamanlar için birey ve devletin
ilişkisi mevcut düzeni korumaya endekslidir.
 Kültürel diriliş dönemi öncesinde, çoğunluğun azınlık tarafından
yönetildiği politik teoriler icap ediyordu ve bu teoriler en iyi
taraftarlarını Nicolo Machiavelli ve Thomas Hobbes’ta bulmuştu.
 Machiavelli, «Hükümdar» (The Prince) adlı kitabında nasıl iyi ya da
bilge olmaktan ziyade nasıl hükmedileceğini anlatır. Bunun üç yolu
vardır:talih, yetenek ve alçaklık
 Machiavelli’nin düşünce yapısı kendi ifadeleriyle şu şekilde
özetlenebilir: «Her kim bir ülke kurar ve onu yasalaştırırsa, şunu
bilmelidir ki: Tüm insanlar kötüdür ve ilk buldukları fırsatta çirkin
yüzlerini göstermeye hazırdır»
ÖZGÜRLÜKÇÜ AKIM

34. WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.31-32
 Thomas Hobbes’un «Leviathan» adlı kitabı ise güçlü merkezi liderlik
adına daha sonra başlatılan bir tartışmayı ifade eder.
 Eserinde, analizine sivil bir hükümetin olmadığı bir ortamdan başlar
ve Leviathan gibi daha üstün güçlerin yönetime gelmesinin kaostan
düzene geçmek için gerekli olduğu telkini ile son verir.
 Hobbes’a göre hükümdarın sivil ya da kiliseden olmasının hiçbir
önemi yoktur; yönetilenler her hâlükârda itaat etmek zorundadır.
 John Locke’nin «Sivil İktidara Dair» isimli konuşması bireysel
özgürlük tarihinde en önemli ve etkili katkılardan birini sağlamıştır.
1688 yılında İngiltere’deki kurumların kökten değişimini sağlayan
kansız devrimin ilkelerini ortaya koymuş; 1776 Amerikan
Devrimine, Jean Jacques Rousseau’nun «Toplumsal Sözleşmesi»ne
ve akabinde Fransız Devrimine ilham kaynağı olmuştur.
ÖZGÜRLÜKÇÜ AKIM

35. PİYASA KÜLTÜRÜ
 Ortaçağ boyunca ekonomik düşünce bölgeselleştirilmiş olması ve sadece geçinmeye
yetecek geliri sağlama kaygısını taşıması nedeniyle, çok da karmaşık sayılmazdı.
 Eski insanlar ana üretim faktörü olarak toprak ve emeği ele almış; hatta emeği
çoğu zaman göz ardı etmiştir. Sermaye girdisi küçümsenmiş; sermaye dönüşü ise
dışlanmıştır.
 Eski ekonomik düşünce, yönetimin organizasyon için bir kaynak olduğu fikrinden
yoksundu.
 16. ve 17.yy.larda güçlü ulusal kavramların yeniden ortaya çıkması ekonomik
düşünceyi yeniden şekillendirdi. Yeni kıtalar bulunmasıyla birlikte yeni ticaret yolları
ve yeni ürünler uluslararası bir pazar oluşturdu.
 Bu köklü değişim, devletlerin güçlü ulusal ekonomiler oluşturmak için, tüm
ekonomik meselelere müdahale etmesini zorunlu kıldı. Ancak bu ilk müdahaleler çok
parlak sonuçlar vermedi. (zarar eden kuruluşlar ayakta tutulmaya çalışıldı; özel
teşebbüsler sınırlandı; bürokrasi yoğunlaştı; savaşlar başlatıldı; elde edilmek istenen
pazarlar yok edildi, vb.)
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.33

36.  MERKANTİLİST SİSTEM: Ortaçağın sonları ile sınâî inkılâbın gelişmeye
başladığı dönem içinde 15. ve 18. yüzyıllar arasında üç yüz sene uygulama
imkânı bulmuştur.
• Bu dönemde altın ve gümüş, para olarak kullanılmış, para ile millî servet
eşdeğerde kabul edilmiştir.
• Dış ticârete ön plânda yer verilmiş, mübâdele ile elde edilen dış ticâret fazlası,
millî servet artışı olarak değerlendirilmiştir.
• Milletlerarası iktisâdî çatışmanın varlığı kabul edilmiş, birinin kaybı diğerinin
kazancı olarak düşünülmüştür.
• Banka sistemi bu dönemde henüz gelişmemiştir. Kamu harcamalarının artışı ile
gelir ve istihdamın da artacağı görüşü hâkim durumda kalmıştır.
• En büyük hazinenin iyi beslenmiş insan nüfusu olduğu düşünülerek, nüfus artışı
devamlı teşvik edilmiştir.
 Liberal sistemin teorilerini (nazariyelerini) kuran iktisatçılar üç ayrı görüş (ekol)
altında toplanmaktadırlar. Bunlar; fizyokratlar, klâsik iktisatçılar ve neoklâsik
iktisatçılardır.
 FİZYOKRASİ:, insan toplumlarının, tabiî kânunlarla yönetilmesidir. Fizyokratlar
da bu nazariyeyi(görüşü) savunan kimselerdir. Başlıca temsilcisi Francois Quesnay
olmuştur. Tarıma dayalı üretimi ve devletin piyasayı kendi haline bırakması
gerektiği düşüncesini savunmuştur.
PİYASA KÜLTÜRÜ
http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/iktisadi_sistemler
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.33

37.  Adam Smith bir fizyokrat olmamasına rağmen bu akımda hakim olan iktisatın
doğal uyumu düşüncesinden etkilenmiş bir klasik iktisatçıydı.
 Smith’e göre merkantilist dönemin vergi politikaları yıkıcıydı ve sanayiyi korumak
yerine devlet eliyle etkililiği baltalıyor; milli servetin dengesiz dağıtılmasına neden
oluyordu.
 Smith ekonomik faaliyetleri ancak piyasa ve rekabetin düzenleyebileceğini
savunmuştur.
PİYASA KÜLTÜRÜ
http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/iktisadi_sistemler
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New York; John Wiley&Sons. p.34
Smith, MİLLETLERİN ZENGİNLİĞİ adlı
eserinde ileri sürdüğü görüşler ve
prensipler dolayısıyle, kapitalizmin
kurucusu ve ekonomi ilminin babası
sayılmaktadır. Adam Smith’e göre fertler,
kendi menfaatleri peşinde koşarken umûmi
menfaatlere de hizmet ederler. Smith,
devletin; altyapı hizmetleri ve fertlerin
başaramayacağı iktisadi faaliyetler hâriç,
iktisadi hayâta müdâhale etmemesini,
iktisadi faaliyetlerin iş bölümü sâyesinde
verimli olabileceğini iddia etmiştir.

38. orhankocak.net/dosyalar/word/cyt.ppt
WREN, Daniel A. (2005). The History of Management Thought (5th ed.) New
York; John Wiley&Sons.
ERKUT, Haluk (2009), Yönetimin İzleri, Yalın Yayıncılık,
İstanbul
ERDEM, M.Burhan vd. (2013), İktisadi Düşünceler Tarihi (e-kitap),
(http://www.nevoku.com/iktisadi-dusunceler-tarihi--e-kitap--iktisadi-dusunceler-
tarihi/viewdeck/3eabaa58-9759-4c0e-bfb7-a87d89dff86f)
http://www.dolmakalem.gen.tr/ekonomi/ortacag-ve-iktisat-2.html
xa.yimg.com/kq/groups/22560935/.../ÖDEV+kitap.doc
http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/iktisadi_sistemler
Yararlanılan Kaynaklar:
İnternet Dokümanları:

39. Murat AYDIN
SANAYİ DEVRİMİ ÖNCESİNDE
YÖNETİM