5. De verschillende schoolleidersfuncties
De OPERATIONEEL schoolleider geeft leiding aan een aantal medewerkers
die verantwoordelijk zijn voor het onderwijs binnen een logische
onderwijskundige eenheid van een locatie of een sector (vaak aangeduid als
team of afdeling).
De VORMGEVEND schoolleider is integraal verantwoordelijk voor een
locatie of sector van een onderwijsinstelling.
De STRATEGISCH schoolleider is eindverantwoordelijk schoolleider van een
grote onderwijsinstelling of scholengroep.
6. Operationeel schoolleider
CREËREN VAN EEN GEZAMENLIJKE VISIE EN RICHTING
Benutten van onderzoeksgegevens
– De schoolleider toetst de eigen praktijk aan onderzoeksresultaten op het gebied van visieontwikkeling.
REALISEREN VAN EEN COHERENTE ORGANISATIE T.B.V. HET PRIMAIRE PROCES
Competent in onderzoek
De schoolleider
– heeft kennis van en inzicht in onderzoeksresultaten naar strategieën voor succesvolle organisatieontwikkeling en toetst deze
aan de eigen praktijk.
BEVORDEREN VAN SAMENWERKING, LEREN EN ONDERZOEKEN
Bevorderen van een onderzoekende houding
De schoolleider:
– heeft kennis van en inzicht in onderzoeksresultaten over leiderschapsstrategieën;
– stimuleert docenten om een onderzoekende houding aan te nemen met betrekking tot hun eigen praktijk en vervult hierin een
voorbeeldrol.
STRATEGISCH OMGAAN MET DE OMGEVING
Benutten van data
De schoolleider:
– heeft kennis van en inzicht in onderzoeksresultaten over de wisselwerking tussen de ontwikkelingen in de omgeving van de
school en onderwijsprocessen en leerresultaten;
– toetst deze kennis en dit inzicht aan de praktijk binnen eigen afdeling/team/sectie
ANALYSEREN EN PROBLEEMOPLOSSEN (HOGERE ORDE DENKEN)
Onderzoekend werken
De schoolleider:
– herkent mogelijke problemen of dilemma’s in een vroeg stadium;
– analyseert ze met behulp van onderzoeksresultaten op leerling- en schoolniveau;
– neemt op basis hiervan stelling;
– neemt op basis hiervan gefundeerde beslissingen.
7. Vormgevend schoolleider
CREËREN VAN EEN GEZAMENLIJKE VISIE EN RICHTING
Benutten van onderzoeksgegevens
– De schoolleider baseert zich op extern en intern onderzoek bij het formuleren van een visie en doelen voor de school.
REALISEREN VAN EEN COHERENTE ORGANISATIE T.B.V. HET PRIMAIRE PROCES
Competent in onderzoek
De schoolleider
– verzamelt informatie over organisatiekenmerken en processen;
– relateert deze aan extern onderzoek naar organisatieontwikkeling;
– baseert beslissingen hierop
BEVORDEREN VAN SAMENWERKING, LEREN EN ONDERZOEKEN
Bevorderen van een onderzoekende houding
De schoolleider bevordert een cultuur waarin:
– team-/afdelingsleiders en docenten bereid en competent zijn om hun eigen onderwijs en de resultaten daarvan te
onderzoeken;
– beslissingen over onderwijs, schoolontwikkeling en de inzet en professionalisering van personeel worden gebaseerd op
externe en interne onderzoeksgegevens.
STRATEGISCH OMGAAN MET DE OMGEVING
Benutten van data
De schoolleider betrekt kennis uit extern onderzoek en informatie uit de omgeving bij de dialoog en besluitvorming over nieuwe
ontwikkelingen in de eigen school.
ANALYSEREN EN PROBLEEMOPLOSSEN (HOGERE ORDE DENKEN)
Onderzoekend werken
De schoolleider:
– benadert onderwerpen en problemen vanuit meerdere invalshoeken;
– verkent meerdere oplossingsrichtingen op basis van interne en externe onderzoeksresultaten;
– neemt op basis hiervan gefundeerde beslissingen
8. Strategisch schoolleider
CREËREN VAN EEN GEZAMENLIJKE VISIE EN RICHTING
Benutten van onderzoeksgegevens
– De schoolleider gebruikt kennis uit extern en intern onderzoek om kwalitatieve impulsen te geven aan de organisatie-brede
dialoog over goed onderwijs.
REALISEREN VAN EEN COHERENTE ORGANISATIE T.B.V. HET PRIMAIRE PROCES
Competent in onderzoek
De schoolleider
– stimuleert en faciliteert schoolzelfevaluatie en praktijkonderzoek;
– bewaakt dat beslissingen over onderwijs en schoolontwikkeling worden gebaseerd op externe en interne
onderzoeksgegevens.
BEVORDEREN VAN SAMENWERKING, LEREN EN ONDERZOEKEN
Bevorderen van een onderzoekende houding
– De schoolleider stimuleert, vanuit eigen onderzoeksvaardigheid, de onder hem vallende schoolleiders om sturing te geven aan
praktijkonderzoek als basis voor het nemen van beslissingen.
STRATEGISCH OMGAAN MET DE OMGEVING
Benutten van data
– De schoolleider betrekt kennis uit extern onderzoek en informatie uit de bredere omgeving bij de dialoog over en de aansturing
van nieuwe ontwikkelingen in de organisatie.
ANALYSEREN EN PROBLEEMOPLOSSEN (HOGERE ORDE DENKEN)
Onderzoekend werken
De schoolleider:
– benut interne en externe onderzoeksresultaten voor monitoring en organisatieontwikkeling;
– kan consequenties voor de langere en kortere termijn benoemen en vertalen in strategisch beleid.
10. Kloof onderwijsonderzoek-praktijk
Ander begrip van
waardevolle kennisGenerieke /
generaliseerbare kennis
niet altijd makkelijk toe te
passen in praktijk
Smalle focus
wetenschap vs
complexiteit praktijk
≠ Open-
access
11. Barrières bij schoolleiders
“The most common
reasons why school
leaders do not use
research in decision
making are lack of
expertise, lack of time, the
questionable relevance to
users’ needs, and poor
communication between
researchers and
practitioners.”
“Principals are often so busy
engaging in crisis management,
administrivia, and the daily
operations of schooling that they
have little time to devote to
thoughtful, reflective, research-
based strategic planning and
improvement.”
“Principals seldom have time to
collaborate, discuss the data
and research, and plan
interventions strategically.”
Lance D. Fusarelli, Flying (Partially) Blind: School Leaders’ Use of Research in Decision Making, Phi Delta Kappan, Vol. 89, No. 05, January 2008,
pp. 365-368.
12. Meer over kloof onderwijs-onderzoek
Nijland, F., van Bruggen, J. & de Laat, M. (2017).
Kennisbenutting in het onderwijs: Een literatuurstudie. ’s-
Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs.
Braak, J. van & Vanderlinde, R. (2012). Het profiel van
onderwijsonderzoekers en hun opvattingen over
samenwerking met de onderwijspraktijk. Pedagogische
studiën, 89, 364-376.
Broekkamp, H., Vanderlinde, R., van Hout-Wolters, B. H. A.
M., & van Braak, J. (2009). De relatie tussen
onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk verkend in
Nederland en Vlaanderen. Pedagogische studiën, 86(4), 313-
320.
13. persoonlijk & in de school
Waar kunnen we zelf aan werken?
de
onderzoekende
schoolleider
versterken gebruik
schooldata
versterken gebruik
(wetenschappelijk)
onderzoek
14. Onderzoek & gebruik
Wat versta je onder
onderzoek?
Welke soorten onderzoek
gebruik je?
Waar vind je dit onderzoek?
15. Onderwijsonderzoek
“Al het onderzoek dat betrekking heeft op één
of meerdere aspecten van onderwijs.”
Kaldewaij, J. & Beishuizen, J. “De infrastructuur van onderwijsonderzoek in relatie tot de opleiding van leraren.” In:
Dengerink, J. & Snoek, M. (red.) (2016). Kennisbasis leraren. Katern 2: De context van het opleiden van leraren.
“Onderzoek van het onderwijs wordt uitgevoerd door
onderzoekers op universiteiten of hogescholen, maar
ook door leraren & schoolleiders die met een
onderzoekende houding naar hun eigen
onderwijspraktijk kijken.”
16. Typen onderwijsonderzoek
Fundamenteel Beleidsgericht Praktijkgericht
Doel • Ontwikkeling van
theoretische
kennis
• Toetsen van
algemene kennis
• Evaluatie en
bijsturing ingevoerd
beleid
• Toetsen beleids-
voornemens
• Verbetering en
vernieuwing van
onderwijspraktijk
• Bijdragen aan
oplossen van
problemen in
onderwijspraktijk
Agenda-
setting
Onderzoekers Beleidsmakers Professionals
Doelgroep Collega-
wetenschappers
Beleidsmakers en
bewindspersonen
Onderwijsprofessionals
Braak, J. van., & Vanderlinde, R. (2012). Het profiel van onderwijsonderzoekers en hun opvattingen
over samenwerking met de onderwijspraktijk. Pedagogische studiën, 89, 364-376.
19. Benutting wetenschappelijke kennis
CONCEPTUEEL GEBRUIK
Algemeen gebruik van onderzoek dat resulteert in
nieuwe inzichten en gebruik van concepten of
theorieën. Hierdoor verandert de kijk op een
probleem of de waardering van een theorie,
doorgaans zonder dat een praktijk daarmee direct en
aanwijsbaar verandert.
SYMBOLISCH GEBRUIK
Gebruik waarin naar onderzoeksresultaten wordt
gewezen om acties of besluiten te legitimeren, te
rechtvaardigen of er steun voor te werven.
INSTRUMENTEEL GEBRUIK
Gebruik van onderzoeksresultaten op een specifieke
en concrete manier, bijvoorbeeld implementatie van
richtlijnen of het gebruik van werkvormen.
PERSUASIEF GEBRUIK
Wanneer onderzoeksresultaten worden gehanteerd
om anderen over te halen tot bepaalde acties of te
werven voor bepaald gedachtengoed.
Kennisbenutting
wetenschappelijk
onderzoek
Nijland, F., Van Bruggen, J. & De Laat, M. (2017). Kennisbenutting in het onderwijs: Een literatuurstudie. ’s-Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs.
20. Schooldata
‘‘information that is collected and represents
some aspect of schools’’
Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe:
Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.
kwalitatief kwantitatief
school
klas
leerling
data
24. Waartoe?
Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe:
Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.
data
schoolontwikkeling
verantwoordingonderwijsontwikkeling
25. Focus op verantwoording
“Data use for accountability was common in all five
countries. The fact that the focus of the use of data in
all five countries seems to be more on accountability
than on school development and instructional
improvement is worrisome. In every country it is
important to hold schools accountable for their
functioning, but this should neither be the sole nor the
most important aspect of data use. The focus should
be on the use of data for improvement.”
Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe:
Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.
26. Wie herkent dit?
“What is striking is that the availability of
different types of data, which is generally
seen as an enabling factor, can also form
a barrier to data use. In the Netherlands,
for example, some respondents indicated
that there was too much data out there,
and they did not know where to start.”
Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014). Exploring data use practices around Europe:
Identifying enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42, 15-24.
27. Zinvol gebruik schooldata
VRAAG:
probleem of
doelstelling
Gericht data
verzamelen
Analyseren &
interpreteren
Formuleer Ist
& Soll
Opstellen
plan van
aanpak
Monitor
voortgang
Evalueer
aanpak
Evt. m.b.v.
onderzoek
Concreet &
meetbaar
Kwalitatief /
kwantitatief
Huidige &
gewenste situatie
goed
gefundeerde
beslissingen
Verbinden aan
missie / visie /
doelstellingen
Wat al aanwezig
en wat aanvullend
nodig?
28. Leestips datagebruik
Schildkamp, K., Karbautzki, L., & Vanhoof, J. (2014).
Exploring data use practices around Europe: Identifying
enablers and barriers. Studies in Educational Evaluation, 42,
15-24.
Levin, J. & Datnow, A. (2012). The principal role in data-
driven decision making: using case-study data to develop
multi-mediator models of educational reform. School
Effectiveness and School Improvement: An International
Journal of Research, Policy and Practice, 23:2, 179-201,
Brown, C. & Zhang, D. (2017). How can school leaders
establish evidence-informed schools: An analysis of the
effectiveness of potential school policy levers. Educational
Management Administration & Leadership, 45:3, 382-401.
29. Onderzoeksmatig leiderschap
Het stimuleren van het gezamenlijk benutten van
data & onderzoek voor onderwijs- en
schoolontwikkeling (Krüger, 2014).
Communiceren van visie op onderzoeksmatig
werken
Vormgeven aan onderzoekende cultuur in school
Stimuleren van onderzoekende houding bij
medewerkers
Stimuleren ontwikkeling en inzet
onderzoeksvaardigheden medewerkers
31. Wetenschappelijke literatuur
Narcis doorzoekt een miljoen publicaties van onderzoekers
aan Nederlandse universiteiten. Meer dan een derde daarvan
is open access.
De Koninklijke Bibliotheek wijst de weg naar
wetenschappelijke content voor onder meer het onderwijs. Via
het lidmaatschap van de Koninklijke Bibliotheek (15 euro per
jaar voor privégebruik, gratis voor scholieren) is het mogelijk
te zoeken in digitale bronnen.
ERIC (Education Resources Information Centre) is de
grootste onderwijsonderzoekdatabank ter wereld. Na
aanvinken van het selectievakje ‘Full text available on ERIC’
zoekt de databank binnen de meer dan 300.000 direct vrij
toegankelijke publicaties (onder meer artikelen, boeken en
proefschriften). Er is een lijst van tijdschriften op het terrein
van onderwijsonderzoek beschikbaar waarbinnen ERIC zoekt.
https://www.nro.nl/wetenschappelijke-literatuur-voor-leraren/
38. Onderzoeksvaardigheden
herkennen verschillende soorten data
vraaggericht kunnen werken
opzetten en uitvoeren van adequaat
onderzoeksontwerp
kennis van statistische begrippen
analyseren, interpreteren en evalueren
verslag uitbrengen aan verschillende soorten
publiek
Zwaard, M. (2014). ‘Onderzoeksmatig werken doe je samen’. SchoolManagement Totaal, 16(4), 47.
39. Onderzoeksgebruik schoolleiders bij interventiekeuzes
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
started interventions not started interventions
research used no research used
Neeleman (2018)
41. Onderzoeksgebruik SL / aantal jaren SL
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1 to 3 4 to 10 11 to 19 20+
research no research
Neeleman (2018)
