1. Herri euskaldunak eta eskola txikiak
2011-09-01 / 09:30 / Paula Kasares
Euskararen berreskuratze sozialaren prozesuak hizkuntzaren hiritartzea ekarri du.
Azken mendean euskara hiritik baztertuta egon da eta bereziki landa eremuetako
mintzaira izatetik, nekazalgo eta arrantzaren bizimolde tradizionalei lotuta egotetik,
modernitateari eta hirietako bizimoduari gutxi-asko egokitu zaio. Egun, euskaldun
gehienak hirietan bizi dira eta oso ehuneko apala baino ez, aldiz, herri txikietan.
Bestalde, jakina da herririk euskaldunenetan,
IV. Inkesta Soziolinguistikoaren arabera,
biztanleen % 80tik gora euskaldunak
dituztenak, txikiak izaten direla. Hala bada,
ikuspegi kuantitatibo batetik euskararen
egoerarako herri txiki euskaldunak ezer gutxi
badira ere, kualitatiboki, hizkuntzaren
bizitasunerako berebiziko garrantzia dute.
Herri euskaldun horietako eskolei erreparatu
nahi diet, herri txikietan eta auzoetan egoten
diren landa eremuetako eskola txikiei. Zergatik merezi dute hezkuntza arreta errealitate
ñimiño horiek?
Hizkuntzaren ikuspegitik, hiztun kopurua urria izanagatik, herri euskaldunetan euskara
bizi-bizirik dago, belaunaldi guztietako herritarren mintzaira izaten da eta ohiko
harremanetarako erabiltzen da. Herri txiki horiek beharrezkoak dira hizkuntzaren
bizitasunerako beharrezkoak dira. Joshua A. Fishmanen hitzetan «demographically
concentrated and intergenerationally continuous» («demografikoki kontzentratuak eta
belaunaldien artean jarraituak») baitira. Horregatik, «heartlands of minority languages»
deitu izan zaie, hots, hizkuntza gutxituen oinarriak. Gurean, Mikel Zalbide
euskaltzainak "arnasguneak" erabiltzen du euskara gizarte harremanetan ohizkoa duten
herri-eskualdeei esateko. Herri euskaldun horietan euskarak bertako mintzamolde eta
erregistro jatorrak (hitanoa, soziolektoak...) garbienak eta bizienak atxiki ditu.
Herri txikien ikuspegitik, eskolak bizia ematen dio herriari, dira haien bihotza eta
bizipoza dira. Haurrak herrian dabiltza egun osoan eta eskolek bertako kulturei eta
ohiturei eusten die, haurrak bertako kultura ohituretan sozializatuz: inauteriak direla,
Olentzero, Orakunde (Ostegun Santuko haurren eguna), Santa Ageda, festak... Eskola
txikiek beste eskola eredu bat izan nahi dute. Bestalde, eskolek, zerbitzu gisa,
biztanleak herrixkan geratzen laguntzen du.
Familien eta haurren ikuspegitik, ikasleak herriari estuki lotutako eskola batean hazten
dira, herriaren bizitzan errotuak. Adin desberdineko haurrak biltzen dira ikastalde
berean eta horrek elkar eragina eta kooperazioa era naturalean sustatzen ditu. Gainera,
eskola txikietan gurasoen inplikazioa handiagoa izaten da.
Beraz, herri txikietan eskolak hizkuntzari ez ezik herriko bizimodu, ohitura eta kultura
heusteari ere eragiten dio. Jacqueline L. Urla antropologoak eta Jakoba Errekondo
nekazaritza-ingeniariak honela idatzi dute Zerain herriataz eta hango eskolataz: «One of
2. the first steps locals took to preserve their community was to create a school in town for
their younger children. Keeping children close to their families and neighbours during
their early socialization was regarded by residents to be essential for the transmission
of local culture, language, and customs as well as the formation of closer life long
bonds with their peers». Hau da, Zerainen tokiko garapen iraunkorrerako lehen
hurratsetako bat herriko haur txikientzako eskola sortzea izan zen. Izan ere,
zeraindarrek haurrak herrian, haien familia eta auzokideekin atxikitzea funtsezkotzat
jo dute herriaren kulturaren, hizkuntzaren eta ohituren transmisiorako, eta baita tokian
errotutako bizimodua bermatzeko ere.
Herri txikietako edo auzoetako eskolak gure hezkuntza sistemako errealitate
kuantitatiboki txikia baina kualitatiboki garrantzitsuak dira. Azken hamarkadetan
teknologia berriek eskola txikien arteko elkarlana eta koordinazioa erraztu dute.
Adibidez, Gipuzkoako eskola txikien sarea 1987. urtean abiatu zen. Irakasle talde bat,
eskola txikien balioaz jabeturik, elkartzen hasi zen. Egun Gipuzkoako eskola txikietan
hogei eta sei mila bat ikasle biltzen dira horretara. Bizkaian 24 eskola txiki daude.
Araban herrietako eskolen arazoei aurre egiteko Landa Eskolen Foroa sortu berri dute.
Nafarroan landa eremuko eskolak 79 dira, baina hemendik aurrera bat gutxiago. Izan
ere, duela haste batzuk amaitu den ikasturtea azkena izan da Nafarroako Mendialdeko
Eratsungo herriko eskolarentzat. Heldu den ikasturtean neska-mutiko eratsundarrek
Doneztebeko ikastetxe publikora bildu beharko dute. Herriak eskolari eusteko
ahaleginak eginagatik ere, Nafarroko Gobernuko Hezkuntza Departamentuak eskola
istearen erabakia aurrera eraman du, gutxienez 5 ikasle behar baitira eskola zabalik
izateko. Eskolen itxiera behin betikoa izaten da. Hau da, eskola behin itxi ezkero ez ohi
dira berriz zabaltzen naiz-eta haur kopurua hazi. Hala gertatu da Eratsundik hurbil
dauden Zubieta, Elgorriaga herrietan (Malerrekan) eta Anizen (Baztanen), baita
Arabako Bernedo herrian ere. Herriak bere eskola galtzen duenean, nolabait bizia ere
galtzen duela diote.
(PAULA KASARES Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakasle elkartua da)
