Czy Internet zastąpi biblioteki: trzy drogi ku przyszłości

1. Czy Internet zastąpi
biblioteki: trzy drogi
ku przyszłości
dr Marek Nahotko
IINiB UJ
Warszawa 4-5 kwietnia 2011

2. Próba prognozy dla bibliotek
 w oparciu o
 przegląd aktualnych tendencji: nadrabianie
zaległości i chęć nadążania za najnowszymi
kierunkami;
 oraz
 prognostyka – futurologia: analiza i wskazanie
„trendów”;
 wyobrażenia - science fiction.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 2

3. Aktualne tendencje
 Zmiany na rynku informacji;
 Zmiany w nauce;
 Cyfryzacja publikowania;
 Web 2.0;
 Nowe pokolenia użytkowników;
 Przekazywanie działań: outsourcing,
crowdsourcing, praca w ‘chmurze’;
 Nowe technologie, w tym mobilne.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 3

4. Zmiany na rynku informacji
 Nadrabianie zaległości, np.
 Budownictwo biblioteczne
 Komputeryzacja bibliotek
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 4

5. Zmiany na rynku informacji
 Utrata pozycji monopolistycznej przez
biblioteki;
 Koniec epoki drogich, wysokiej jakości
usług;
 Konkurencja:
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 5

6. Zmiany na rynku informacji
„Pozytywne”
skutki kryzysu
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 6

7. Zmiany w nauce
 Cyberinfrastruktura: wielkie projekty
służące rozwojowi infrastruktury
informatycznej, laboratoriów, specjalistów;
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 7

8. Zmiany w nauce
 Nauka 2.0
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 8

9. Cyfryzacja publikowania
naukowego
 Forma cyfrowa jest podstawową formą
informacji i metainformacji;
 Informacja powstaje w formie cyfrowej, z
niej bywa konwertowana na analogową,
 Zmiany dotknęły najpierw czasopisma,
teraz przyszedł czas na książki.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 9

10. Czasopisma elektroniczne
 Zmiany na świecie (prognozy BL)
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 10

11. Czasopisma elektroniczne
 Zmiany w Polsce
20
17,64
18
3000
16
14 2500
12,02 11,99
12 11,1
9,8 2000
10 9,19
8,41 8,34
8 6,62 6,9 1500
5,72 5,64 5,62 5,81
5,7 5,95 5,36
6 4,5 5,04 5,09
3,3
4,02 3,86 3,8 1000
4
1,99 1,78 1,99 1,71 1,76 1,9 1,7 1,5
2 0,93 0,59 0,3 0,29 0,2 0,26 0,2
500
0,14
0
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
2005 2007 2009 2010
Książki polskie i zagraniczne Czasopisma drukowane polskie
Czasopisma drukowane zagraniczne Zbiory specjalne
Źródła elektroniczne
Zakupy zbiorów polskich bibliotek naukowych Polskie czasopisma elektroniczne w Ariancie
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 11

12. E-książki: 9% rynku USA w 2010
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 12

13. Web 2.0
 Wszyscy połączeni są ze wszystkimi;
 Amazon jest ‘księgarnią’;
 Wikipedia to ‘encyklopedia’;
 Facebook, Twitter i blogi są naturalnym
sposobem komunikacji, również naukowej;
50
 Biblioteka 2.0: 40
30
%
20
10
0
Serwisy Web 2.0 w polskich bibliotekach
S
og
L
l
m
r
rta
er
RS
Ao
o
uniwersyteckich i technicznych
ru
Bl
itt
at
Po
Fo
ik
Tw
un
m
Ko
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 13

14. Biblioteki i Web 2.0
 Ciągła zmiana potrzeb użytkowników informacji;
 Nieadekwatność funkcji zintegrowanych systemów
bibliotecznych;
 Biblioteczne narzędzia bibliograficzne przestają być
centralnym węzłem dla metadanych każdego rodzaju;
 Tworzenie metadanych odbywa się w sposób bardziej
zdecentralizowany, biblioteki tracą monopol na te prace;
 Dane postrzegane są jako kolekcje, zestawy, strumienie,
nie tylko jako relacyjne bazy danych;
 Dane tworzone w bibliotekach wykorzystywane są przez
serwisy zewnętrzne w sposób nieprzewidywalny dla ich
twórców. Warszawa 4-5 kwietnia 2011 14

15. Nowe pokolenia
 Gen X, Gen Y, pokolenie Sieci, pokolenie
Google, pokolenie ekranowe;
 Zachowania informacyjne młodych
użytkowników są zupełnie inne: teoria
neuroplastyczności, wielozadaniowość,
ale też rozproszenie uwagi;
 Czy również wzrost kompetencji
informacyjnych?
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 15

16. Praca w ‘chmurze’
 Zasoby informacyjne i oprogramowanie
znajdują się w sieciach rozległych, dostęp
zapewnia sieć bezprzewodowa;
 Co wówczas dzieje się z:
 Kolekcją biblioteczną,
 Przestrzenią informacyjną (miejscem),
 Osobistym zasobem informacji?
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 16

17. Outsourcing
 Podzlecanie mniej specyficznych zadań –
czy tylko?
 Podzlecanie czynności gromadzenia
(głównie czasopism);
 Podzlecanie opracowania (katalogi
centralne);
 Crowdsourcing.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 17

18. Podsumowanie tendencji
 Duże zróżnicowane, typowe dla okresu
przejściowego;
 Silny związek z rozwojem technologii;
 Opór przed zmianami (vide Open Access,
współpraca z Google);
 Możliwość różnych scenariuszy
przyszłości.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 18

19. Trzy scenariusze przyszłości
 Kontynuacja tradycji;
 Powolne zmiany;
 Pełna digitalizacja i cyfryzacja.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 19

20. Kontynuacja tradycji
 Poleganie na bibliotecznej ‘marce’;
 Wykorzystanie atutów: wyselekcjonowane
zasoby i fizyczne ‘miejsce dla informacji’;
 Jakieś zmiany zawsze niezbędne;
 Dążenie do konsensusu (pojednania?) z
niektórymi nowymi formami komunikacji
naukowej.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 20

21. Pierwsza myśl związana z
biblioteką:
75% respondentów
odpowiada:
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 21

22. Powolne zmiany
 Zmiana wizerunku i nazewnictwa
 Mediateki,
Centra multimedialne, Centra
badań, Centra zasobów edukacyjnych;
 Rezygnacja z części usług, rozwój innych;
 Większa integracja z instytucją nadrzędną
 Bibliotekarstwo uczestniczące;
 Zasoby hybrydowe: drukowane i cyfrowe
(własne i zewnętrzne)
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 22

23. Pełna digitalizacja i cyfryzacja
 Brak miejsca fizycznego, lokalizacja nieistotna;
 Nowe pojęcie kolekcji: nie to, co się posiada, lecz
wszystko, do czego zapewnia się dostęp;
 Digitalizacja i archiwizacja obiektów fizycznych;
 Biblioteka jako miejsce transferu funduszy (Górny 2009);
 Podział rynku informacji elektronicznej:
 Biblioteki: zasoby bezpłatne (archiwizacja)
 Firmy komercyjne: zasoby podlegające prawu autorskiemu
 Bibliotekarze i pracownicy informacji
 Konsultanci/doradcy/dydaktycy;
 Badacze/wydawcy.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 23

24. Wnioski
 Jesteśmy w okresie gwałtownych zmian;
 Przyszłość przyniesie niespodzianki;
 Wzrasta nacisk na podniesienie
efektywności rozpowszechniania
informacji;
 Biblioteki/informację naukową czekają
poważne zmiany wynikające z
konieczności dostosowania do zmian w
środowisku.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 24

25. Dziękuję za uwagę
marek.nahotko@uj.edu.pl
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 25