Morfologjia dhe klasat e fjalëve. Sintaksa - Analizë e një fjalie. Punoi: Marjo Peleshka Klasa: 7A Shkolla: "Androkli Kostallari"

2.  Morfologjia (nga greqishtja morfos – formë dhe logos
– shkencë, fjalë, etj.) është pjesë e gjuhësisë e cila
merret me studimin e fjalës dhe pjesëve të saj.
Morfologjia përbëhet nga pjesët e ligjëratës (pjesët
kryesore të ligjëratës janë pjesët e ndryshueshme dhe
të pandryshueshme). Pjesët e ndryshueshme të
ligjëratës janë: emir, mbiemri, përemri, folja, dhe
numërori (sepse ndryshojnë formën e tyre gjatë
përdorimit të tyre në fjali). Kurse pjesët e
pandryshueshme të ligjëratës janë: ndajfolja, lidhëzat,
parafjalët, dhe pasthirrmat (sepse nuk e ndryshojnë
formën e tyre gjatë përdorimit në fjali).

4.  Emri është fjalë apo një grup fjalësh, me të cilat quhet një
njeri, një kafshë, një send, një dukuri, një vend, mendim,
koncept, produkt etj. Emrat mund të dallojnë një klasë ose
kategori gjërash apo sende të përveçme, veçmas ose brenda
rrethanës së dhënë. Emri vetjak dallon një njeri të veçantë
të vetëm e të patjetërsueshëm. Në gjuhësi emri është pjesë
e ndryshueshme e ligjëratës që shënon një send apo qenie
të gjallë, që ka gjini, numër dhe rasë. Emrat ndahen në
emra të përgjithshëm dhe në emra të përveçëm. Sipas
gjinisë emrat mund të jenë të gjinisë femërore ose të gjinisë
mashkullore. Emrat mund të jenë në trajtën e shquar ose
në trajtën e pashquar. Emrat lakohen dhe mund të jenë në
një nga pesë rasat e ndryshme: emërore, gjinore, dhanore,
kallëzore, rrjedhore. Onomastika merret me kërkimin
shkencor të emrave, ndërsa etimologjia merret me
sqarimin e prejardhjes së emrave.

5.  Folja është pjesë e ndryshueshme e ligjëratës që shënon një veprim apo gjendje. Në gjuhën shqipe ajo ka kategori gramatikore të
mënyrës, kohës, vetës, numrit dhe diatezës.
 Folje janë fjalë që tregojnë subjektin se si vepron ose pëson diçka ose ndodhet në një gjendje të caktuar.
 Kur themi motra, macja, e kuptojmë se është fjala për njerëz, kafshë dhe sende, po nuk dimë se çfarë bëjnë ose çfarë ndodh me ta.
Por kur themi motra punon, mollët u poqën, macja fle atëherë prej fjalës punon mësojmë se motra po kryen një veprim (punon), prej
fjalës u poqën mësojmë se mollët pësuan diçka (u poqën), prej fjalës fle mësojmë se macja ndodhet në një gjendje të caktuar (fle).
Fjalët punon, u poqën, fle janë folje.
 Foljet kalimtare dhe jokalimtareFoljet kalimtare quhen veprimi i të cilave i kalon një personi ose sendi tjetër, d.m.th. që pranojnë një
kundrinor:
 Beni çdo ditë luan me shoket
 Foljet që pranojnë një kundrinor të drejtë janë folje kalimtare të drejta:
 lara çdo ditë ujit lulet.
 Foljet që mund të marrin kundrinor të zhdrejtë pa parafjalë janë kalimtare të zhdrejta:
 Iliri i hipi kalit.
 Ndodh që një folje të marrë njëkohësisht një kundrinor të drejtë dhe një kundrinor të zhdrejtë pa parafjalë, pra të jëtë njëkohësisht
folje kalimtare e drejtë dhe e zhdrejtë
 Ia dhashë librin Lenes.
 Ia afrova Jones tufën e luleve.
 Folje jokalimtare janë ato që nuk pranojnë kundrinor: fle, eci, rri, qëndroj, dal etj.:
 Agroni ecte i shqetësuar.
 Dje fjeta gjithë ditën.
 Disa folje përdoren herë si kalimtare, herë si jokalimtare. për të gjetur se cilit grup i përkasin duhet parë se në ç'kuptim janë përdorur.
 Format veprore dhe joveprore Foljet kalimtare të drejta kanë dy forma, formën veprore dhe formën joveprore:
 Forma veprore: laj, fshij, thaj Forma joveprore: lahem, fshihem, thahem
 Veprore (laj, fshij, thaj) janë foljet që tregojnë se subjekti vepron (laj fytyrën, fshij dhomën, thaj rrobat)
 kurse
 Joveprore foljet që tregojnë se subjekti pëson, d.m.th. i nënshtrohet veprimit të një tjetri (lahem nga dikush) ose tregon se subjekti
vepron dhe veprimi i tij kthehet po tek ai ( lahem = laj vetveten).

6. Mbiemri Mbiemra quhen fjalët të cilat i përcaktojnë cilësitë apo vetitë e emrit
 qen i kuq
 qen i vogël
 ushtria shqiptare
 qeveria italiane
 Mbiemri përshtatet në numër, gjini dhe rasë me emrin me të cilin lidhet:
 përshtatje në gjini :
 mjeku i ri
 mjekja e re
 përshtatje në numër :
 mjekët e rinj
 mjeket e reja
 përshtatje në rasë :
 mjeku i ri
 i mjekut të ri
 mjekun e ri
 mjekja e re
 e mjekes së re
 mjeken e re

7.  nyjet - përcaktojnë gjininë gramatikore të emrave, mbiemrave,
numrorëve...pjesëve të lakueshme të ligjeratës dhe numrin
(njejës e shumës), kurse për dallim në gjuhët romane
(gjermanishte...), nyjet përcaktojnë gjininë dhe shumësin e
emrave kryesisht...si nyje të parme kryesisht, poashtu dhe të
pasme...dhe si krahasim me gjuhët greke, sllave...
 Nyja përdoret në shqip ashtu si dhe në gjuhët e tjera në trajtën e
pashquar njejës psh : një libër (një në këtë rast nuk është
numëror por nyje), një fletore ose në trajtën e pashquar shumës
disa libra, disa fletore. Në trajtën e shquar në dallim nga gjuhët e
tjera ne nuk përdorim nyje por e bëjmë dallimin me prapashtesë
psh : libr - i, fletor-ja, libr-at, fletor-et. Përveç kësaj nyja 'o'
përdoret si në greqishten e vjetër dhe në latinisht në rasën
thirrore (të cilën linguistët tanë e kanë hequr nga textet e
shkollës por që ekzistonte në tekstet e vjetra) psh : O Elb ose
Shqipëri o nëna ime etj ... dhe në rasën gjinore (i, e) siç thua dhe
ti.

8. Përemri
 Përemër quhet ajo pjesë e ligjëratës që tregon në mënyre te pergjithshme, pa i emërtuar
frymorë, sende, tipare ose sasi te pacaktuara. Kuptim konkret përemri merr në kontekst,
në kushtet e ligjërimit të lidhur. Përemrat përbejne kështu një klasë korrelative me emrat
dhe mbiemrat, në ndonjë rast edhe me numëroret. Përemrat ndonjëherë merren me një
kuptim më të gjerë duke u përfshire në to dhe ndajfoljet përemërore. Karakteristikë për
përemrat është funksioni tregues e jo emërtues. Nryshe nga pjesët e tjera emërtuese,
përemrat nuk kanë një kuptim të qëndrueshëm, të përcaktuar qartë. Përemrat janë
kategori mjaft heterogjene, si nga ana morfologjike, ashtu edhe nga ana sintaksore. Ato
zakonisht kanë po ato funksione sintaksore si edhe disa pjese të tjera të ligjërates, madje
shpesh dhe po ato kategori gramatikore si ato. Në përgjithësi është e vështire që t'u
gjendet një vecori e përbashkët gramatikore. Ata i bashkon në një pjesë më vete të
ligjëratës kryesisht kuptimi i përgjithshëm kategorial i të treguarit.
 Përemra quhen fjalët që përdorim në ligjërim në vend të emrave ose mbiemrave.
 Kemi shtate lloje të përemrave :
 Përemrat Pronorë : im, e tu, i saj, etj
 Përemrat Pyetës : kush, cili, cila, etj
 Përemrat Dëftorë: ky, kjo, ai, ajo (kur shoqerohen me emer ose ndajfolje)
 Përemrat Vetorë unë, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato,
 Përemrat Lidhorë: që, i cili, e cila, te cilat, etj
 Përemrat e Pacaktuar : dikush, askush, ndonjë, etj
 Përemrat Vetëvetor: veten, vetveten

9.  Numërorë quajmë fjalët që tregojnë numër ose sasi të caktuar qeniesh ose sendesh: një, dy, tre, : dy
fëmijë tri gra, katër burra, 20 metra
 Fjalët që tregojnë radhë si: i parë, i dytë, i dhjetë, të cilat kanë kategoritë gramatikore të mbiemrave,
nuk do të trajtohen si numërorë po si mbiemra.
 Numërorët përdoren për të treguar : - datën, vitin: Me sa jemi sot ? - Me 28 nëntor.
 - Një periudhë të caktuar kohe:- Kur ke qënë në Amerikë ? Nga 1990 deri më 1997 .
 - Përmasa ose përqindje : 0,5 m, 50 përqind etj.
 - Notat në shkollë : Cfarë more sot ? - Dhjetë.
 -Në domino: katër-treshi, pesë-gjashta.
 Kur përdoret me nyjen e përparme "të" numërori ka një kuptim përmbledhës: Erdhën të dhjetat.
 Numërori për të mos përsëritur edhe një herë emrin e dhënë në fjali ose për të mos e zënë në gojë
fare, përdoret i emërzuar: C'të bënin ata tre kundër dhjetëve ?
 Numërtori përdoret i emërzuar edhe në veprime atematike: Pesa te dhjeta hyn dy herë. Rrënja
katrore e nëntës është treshi.
 Përdoret në ëmërtimin e viteve: A anëtar shoqate i nëntëdhjetekatërshit.
 Numrat një, dy, tre, emërtohen me anë të prapashtesës -sh : njësh-i, dysh-i, tresh-i.
 Numërorët janë : - fjalë të parme: zero, një, dy, tre, katër etj.; - fjalë të përngjitura: njëmbëdhjetë,
dymbëdhjetë, trembëdhjetë etj.; - fjalë të përbëra: tridhjetë, pesëdhjetë, gjashtëdhjetë; - lokucione:
tridhjetë e një, pesëdhjetë e katër etj.
 Numërorët në përgjithësi nuk e kanë kategorinë gramatikore të gjinisë: katër djem, katër vajza. Bën
përjashtim numërori tre i cili e ka kategorinë e gjinisë: tre djem, tri vajza, por edhe njëzet e tre djem
dhe njëzet e tri vajza. Numërori e ka kategorinë e gjinisë edhe kur ka kuptim përmbledhës: Sa djem
erdhën ? Të dy(të tre). Sa vajza erdhën ? Të dyja(të trija). Ky dallim ruhet edhe kur numërori tre/tri
përdoret pa emrin përkatës: Sa djem ishin ? Tre. Po vajza sa ishin ? Tri.
 Numërorët kur tregohen si tregues të emrave, marrin kategorinë gramatikore të rasës: Kallzore .

10.  Pasthirrmat- themelet e ngurtësuara të gjuhës Pasthirrmat (Britmat, OH-AHTET) janë : zëtinguj (fonema), rrokje ose fjalë me të cilat frymëtohet gjendja emocionale.
Të ngjashme janë edhe përgjasjet (imitimet) e britmave të vet njeriut ose të atyre që dëgjon në botën ku ai jeton që quhen onomatope, që pak a shumë janë
zëthirrmat të perceptuara me anë dëgjimit, me të cilat ai kërkon të identifikojë një gjasë që ka ndodhur, si edhe emocionin e çasti. Pasthirrmat frymëtojnë gjasje ose
gjendje të ndryshme nga bota shpirtërore njerëzore dhe nga natyra e gjallë. Pasthirrmat e shkruara bartin qëndime të ndryshme me vlera metonimike, sepse arrijnë
shprehin, edhe grafikisht, ndjenjat çast pas çasti e të shfaqin gjendje, si : gëzimin, kënaqësinë,miratimin ose të kundërtën etj. Pasthirrma është një dukuri e
brendshme psiqike e gjuhësore. Me to përftohet një tipar i qënësishëm i gjuhë, ai i përsosërisë së mendimit. Pasthirrmat harmonizojnë ndjenjat dhe emocionet me
çdo dukuri, veprimi a gjendjeje që na shfaqet në çastin e ligjërimit. Ato janë gjithashtu paravaja të grupit të foljeve të mendimit abstrakt, që e kanë prejardhjen po
prej këtyre rrokjeve a tingujve frymëtues, si p.sh. mërmërit, bëlbëzoj, gugurit, hesht, çuditem, habitem, gëzohem, hidhërohem, pikëllohem, lumturohem etj. Kësisoj,
pasthirrmat kanë përdorim të domosdoshëm, sidomos në një tekst letrar, sepse me to shfaqen gjendjet emocionale. O’sa bukuri ka tufa,sa gaz bie bagëtia ! Naim
Frashëri Mori bijzë, bijzë e Ljalës. /Moj e bukur dhe e mbriturzë./ Pse më sjellë ndë monë që shkuam ? G.Darai Ri “Mërmëritjet e fëmijës janë më shumë dhe më pak
se fjala. Ato s’ janë nota, e megjithë atë janë këngë. Ato s‘janë rrokje, e megjithëatë janë një e folme. Mërmëritja e ka pasur fillimin e vet në qiell dhe nuk do të ketë
mbarimin e vet mbi tokë... Ky bëlbëzim përbëhet nga ajo që thoshte fëmija kur ishte engjëll dhe nga ajo që do të thotë kur të bëhet njeri. Djepi ka një dje, ashtu
sikurse varri ka një Nesër. Kjo Nesër dhe kjo Dje përziejnë në këtë gugurimë të errët, të panjohurën e tyre të dyfishtë dhe asgjë nuk e provon Zotin, amshimin,
përgjegjësinë. Dualitetin e fatit, sa kjo hije e stërmadhe në këtë shpirt të trëndafiltë.” Viktor Hygo Duke studiuar pasthirrmat, sidomos në atë çka mund të shprehim
me to, mund të kuptojmë natyrën e sistemit emocional të mendimit dhe të gjuhës në tërësi. Me to, ashtu si mendimi, edhe teksti letrar përfton qëndrimin
emocional duke i dhënë gjuhës së letërsisë artistike natyrshmërinë dhe vërtetësinë jetësore. Natyrshëm në gjuhën e folur ato dallohen qartë, sepse shqiptohen dhe
dëgjohen. Nga intonacioni i shqiptimit të pasthirrmave, si pjesë përbërëse e çdo njësie rrokjore, arrihet të kapet qëllimi i dialogut të folësi e kjo është një teknikë që
trashëgohet shoqërisht së brendshmi nga gjithësecili, pra ka karakter psiko-shoqëror. Funksioni parësor i pasthirrma është që ato të mbartin intonacionin e gjuhës
duke i dhënë asaj tiparin psiko- nacional. Edhe në rastin e një fjalie të qetë dëftore, në shqip, intonacionin e pulsojnë zanoret, të cilat në vargjet poetike kanë një
sistem tepër préçis shqiptimi dhe studimi, ndërsa në analizën e prozës kritiku profetizon për muzikalitet të gjuhës së veprës, për veçantitë e stilit, sepse askush nuk u
kushton rëndësinë e duhur këtyre fonemave, nga që jemi mësuar të analizojmë vetëm me gjymtyrë të fjalisë, dhe pak kujt i shkon mendja se te madhësia e një
rrokjeje fshihet shpirti i gjuhës. Në se duhet të mbrijmë në thelbin e çështjes, që po trajtojmë, mund të pohojmë se intonacioni thirrmor, që e mbartin pasthirrmat,
ka të bëjë me natyrshmërinë dhe thelbin e vet gjuhës. Duke kuptuar se intonacioni rrokjor është tipar i qënësishëm të gjuhës, besojmë që ai është produkt psiqik
dhe pjesë e nuklit të maturisë së një gjuhe kombëtare dhe si i tillë.Kemi mendimin se njësitë rrokjore janë bartëse të intonacionit thirrmor, por edhe arkivi shpirtëror
i gjuhës. Duke u nisur nga studimi i tyre mund të gjenden ndër to dhe dëshmi të rrënjëve dhe të moshës së një gjuhe. Gjuha shqipe ka intonacione thirrmore,
cilësisht të dallueshëm, për çdo rrokje, por ndodh që e njejta pasthirrma të shpreh nuanca te ndryshme psiqike në vartësi me dialogun a kontektin e mendimit. Çdo
gjuhë ka tiparin e vet intonativ. Pa u intonuar në akordet emocionale të një gjuhe, s’mundet t’i jepet qartësi dhe thellësi mendimit. Nga qëmtimi i vemendshëm,
mbrimë në përfundimin e pakundërshtueshëm, se : Shqipja shqiptimin e fjalës e bën rrokjor dhe çdo njësi rrokjore e fjalës e ka intonacionin e saj të shqiptimit :
natyror, të gjatë, të hapur, të mbyllur etj., kjo në vartësi të tonit të shqiptimit të zanores. Mendoj se, është e drejtë që dijetarët e gjuhës përkufizojnë si pasthirrma të
parme tingujt e veçantë, kryesisht ata zano, grup zanor ose rrokje, si : a, e, ë, i, o, u, y, sh, au, eu, oi, ua, ba, hë, moj, sus, a-ha, oh-u, o-re, mo-re, o-bo-bo, u-bu-bu,
oh, ah, haj, o-lele, uf, of etj, andaj mund të themi se, në çdo ndërtim rrokjor, pasthirrmat zanore kanë vlera të patjetërsueshme shqiptimore dhe është pikërisht
intonacioni me të cilin ato artikulohen e që u jepet fjalëve kuptimi i duhur. Çdo fjalë e shqipes ka ligjin logjik, unik e historik të lidhjes e shqiptimit rrokjor. Rrokja, si
njësia bazë për shqiptimin e Shqipes, është një njësi zëtingëllore që lehtëson shprehjen e qartë të mendimit e që ka rend tipik historik, si : zanore me vlera rrokjore ;
bashkëtingëllore ose tog bashkëtingëllor +zanore (CV ose CCV) p.sh. ba-ba, shtë-pi ; bashkëtingëllore +zanore +bashkëtingëllore (CVC) p.sh. hap, shes, ngec, etj ;
bashkëtingëllore +diftong (CVV) më-su-es. Çdo folës i Shqipes, mirëfilli e di se, ai, nuk gërmëzon kur ligjëron, por mbështetet mrekullisht në lidhjet rrokjore ku
gjithmonë është e pranishme zanorja. Çdo rrokje është një nyjëtim i dyfisht dhe me sa kuptohet ka qënë një gjetje e një periudhë shumë e hershme kur njeriu ka
përfshirë pasthirrmat, si mbartëse të intonacioni, në themelet e gjuhës së folur fillimisht dhe hap pas hapi dhe asaj të shkruar. Ky tipar është unik dhe në shkrimin
Kreto-Mikenas të shekullit 15-12 para Krishtit të zbuluar nga arkeologu Artur Evans dhe interpretuar më pas nga dijetarët e gjuhës së koduar (Inteligjent

11.  Servis) Mihalis Ventris dhe John Chadwick. Ata mbritën në përfundimin se Mikenasit përdornin një lloj shkrimi rrokjor (shenja, hieroglifi lexohej me vlerën e një rrokjeje). Ata e
emërtuan si shkrimi Lineari B. Kjo do të thoshte, që hieroglifet apo shenjat e shkimit Mikenas merrnin kuptimin e duhur nga pasthirrmat zanore me të cilat ato detyrimisht duhet
të shqiptoheshin. Disa here, kanë konkluduar këta autorë, si në Linearin B, të gjitha shenjat përveç shenjave zanore të vetme) në Qipriotshe (Lineari A) paraqiten rrokjet në
formën : bashkëtingëllore +zanore (CV), bashkëtingëllorja ndiqet nga zanorja. Në renditjen për të paraqitur togun bashkëtingëllor (si CCV), të bashkëtingëllores fundore (CVC), si
dhe diftongjeve (CVV) shqiptimi i simboleve përdoret të shkel një rrokjogramë ndërmjet për më tepër një bashkëtingëllore ose pjese e një diftongu. Ajo çfarë, Ventris dhe
Çadwick, dalluan me gjenialitet qe, se : Lineari B është një shkrim që përftohet dhe kuptohet kur lexohet si shenjë rrokjore. Pra, në dialektin e lashtë Mikenas simbolet,
hieroglifet, kishin njëherazi vlera si shenja që kishin një shqiptim rrokjor të përcaktuar, nga ky shqiptim rrokjor merrej kuptimi i duhur i fjalëve (Kjo dukuri është fort e dallueshme
edhe në Shqipen e sotme moderne. Gjuha sot kuptohet si fjala e artikuluar. Fjala e artikuluar - thotë profesor Çabej, është gjuha më e përsosur e njeriut. Fjalën tonë ne e
shoqërojmë me gjeste dhe me mimikë, duke i dhënë asaj gjallëri dhe ngjyrim emocional. Njeriu për t’u shprehur përdor gjestet, që janë lëvizjet shprehëse të dorës, të krahut dhe
të kokës, si edhe mimikën që janë lëvizjet shprehëse të muskujve të fytyrës. Gjuha e mimikës dhe e gjesteve është forma instiktiv, por dhe më e lashta e komunikimit njerëzor,
që u përdor njëherazi e shoqëruar edhe me thirrma gëzimi, hareje, dëshpërimi, pëkëllimi etj. Vetëm kështu fjala mori kuptimin e duhur. Por, mendoni se sa e vështirë do të qe
për njeriun, për të kaluar në fazën e gjuhës së artikuluar me vlera të përgjithësuara, pa këto pasthirrma që mbartnin tërë botën emocionale të tij. Pasthirrmat zanore i japin
kuptimshmëri fjalës nëpërmjet muzikalitet të brendshëm (gëzimi, kënaqësie, habie, frike, tmerri, keqardhjeje, zëmërimi, kërcënimi, përbuzjeje, etj) që ato kanë. Pa këto
ndryshime shqiptimore që kanë zanoret askush nuk do të arrinte të shfaqte : gëzimin, kënaqësinë, pakënaqësinë, habinë, frikën, tmerrin, keqardhjen, dhimbjen, dëshpërimin,
zëmërimin, kërcënimin, përbuzjen etj. Për të shprehur kaq ndjenja të ndryshme, pasthirmat e parme, por edhe ato që ngurtësohen si të tilla, kanë të veçant dhe të
padeformueshëm intonacionin e tyre të shqiptimit. Pasthirrma është zbatuesja e dëshirës dhe qëllimit të folësit. Në rrethana të ndryshme të kumtimit të mendimit, në vartësi
nga përmbajtja kuptimore e gjithë fjalisë, edhe e njejta pasthirrmë, shpreh ndjenja jo të njejta nga që ato kushtëzohen nga kuptimi i fjalisë mbështetëse. Sot dihet, se çdo
symbol-shkronjë në gjuhë, në veçanti tingujt bashkëtingëllor frymëtohen më lehtë me një nga tingujt zanor, por në lashtësi, vetëm kështu, u përftua hopi i duhur, nga u kalua në
gjuhën e artikuluar. Gjuha Shqipe ka 7 zanore, por duke qënë se në gjasjen më të madhe ato përdoren si pjesë e pandarë e rrokjeve, ato nuk kanë vetëm tonin natyror, kjo në
vartësi me çatin emocional apo edhe natyrën e bashkëtingëllores (e shurdhët apo e zëshme). Kur ato shqiptohen në fjalë, gjat shqiptimit rrokjor, mund të formëtohen më tepër
se 23 tinguj zanore. Kështu : ≈ -Zanorja –a- te përemri vetor Ata, të dyja a-të janë të gjata sepse shqiptimi i tyre është i hapur nga që shqiptohen me të njejtin intonacion. Por
zanorja –a- e shqipes dihet, se ka intonacion të ndryshëm në krahina të ndryshme, por dhe në fjalë të përdorimit mbarëkombëtar ajo ndryshon si p.sh. ar(flori)a- shqiptohet
shpejt, arë(ngastër toke)a- shqiptohet natyrshëm dhe arrë (pemë)a-ja zgjatet nga -r e dyfishuar ar-rë. Kurse fjala amë(ëmë) rrokja e dytë, që fundon me-ë nuk i jep mundësi a-së
që të shqiptohet e hapur. Është e gjasur në shqip, që zanorja a të shqiptohet të paktën në katër intonacione të ndryshme. -Zanorja –e- te fjala More (krahinë) shqiptohet e gjatë;
si trajtë e shkurtër -e lave, -e shpëtove shqiptohet e shpejtë ; dhe si nyje e parma -e para, -e dyta ka shqiptim natyror. Në të folmen veriake, fjala-grue- fundon me -e të hapur në
të folmen toske del –grua- me -a të hapur, pra shqipja ka dhe raste me shqiptim të dyzuar. -Zanorja –i- te fjala –shtëpi, i tij - shqiptohet e gjatë ; tek fjala –pikë- shqiptohet si e
mbyllur, te fjala –kroi- ka shqiptim natyror. Por në të folme të ndryshme të shqipes i-ja ka shqiptim të shumëfishtë p.sh. tym, tim, tëm, tem. Ka shqiptim të ndërmjetëm përemri
vetor –ai që në të folmen veriake shqiptohet si, - aj. -Zanorja –o- te fjalët përroi, kroi ka shqiptim natyror, ndërsa të fjala More, o-ja shqiptohet e gjatë. Kjo fjalë ka dy theksa. -
Zanorja –U- tek përemri vetor –Ju shqiptohet shpejt ; Pjesëza u e diatezës pësore në kohën e kryer të thjeshtë dhe te paskajorja : me u dashtun, me u mrekullue, u-ja shqiptohet
e shkurtër ; te fjala turk u-ja ka shqiptim natyror. -Zanorja –y- një nga zanoret më unike shqipes që si te fjala yll shqiptohet e gjatë, tek fjala mbyll shqiptohet e mbyllur. Në të
folmet krahinore y-ja shqiptohet edhe si –i. -Zanorja- ë- tek fjalët arrë, e lashtë shqiptohet e gjatë ; tek fjala është ë-ja e parë është natyrore si te fjala -i gjatë- dhe e dyta e
zgjatur. Ky shumfishim i intonacionit të zanoreve nuk ndodh vetëm në gjuhën shqipe. Gjuha hebreje –thotë professor Xh. Krispi, ka trembëdhjetë zanore. Duhet thënë se ato
pesë zanore janë shndërruar në trembëdhjetë sipas rastit kur tingulli i shqiptuar është here më i gjatë dhe here më e shkurtër. Kështu, kam arritur në përfundimin se tingujt, në
gjuhën shqipe, duke qënë të shumtë dhe të pacaktuar, na qartësojnë natyrën origjinare të saj, siç, është, padyshim, vetë gjuha që Zoti i dha njeriut të parë (Shqipja Nëna e
Gjuhëve). Sot, gjuha kuptohet si pasuria leksikore, që ka të ngërthyer (fiksuar) tërësinë e perceptimeve të njeriut shoqëror për botën materiale dhe shpirtërore, që përbënë një
thesar pa të cilin nuk do të realizohej komunikimi njerëzor, që është pasuruar dhe vazhdon, dhe që ka evuluar historikisht. Leksiku autokton shpjegohet si, perceptime të të
lashtëve të mara drejtëpërdrejt nga jeta, si përvojë dëgjimore dhe e artikuluar apo e shkruar, e fiksuar historikisht nga breza paraardhës tek pasardhësit. Ky proces nuk mund të
ketë qënë i shkëputur kursesi nga ngjizja e pasthirrmave për të brujtur fjalët e gjuhës së komunikimit njerëzor. Fjala e artikuluar nuk ka qënë, por as nuk mund të jetë, një
bashkim i thjesht fonemash, themi kështu se gërmëzimi (spellimi), në shqip, është i pa kuptimtë. Çdo fjalë njëherazi mrekullisht është shfaqje ndijore që frymëtohet e shoqëruar
edhe me gjeste që është shoqërisht e kuptueshme. Në shqip mund të dallohen fare qartë fillesat kuptimore të tingujve bashkëtingëllorë kur u pranëvihen zanoret për të formuar
rrokjet parake si p.sh. ba, be, bë, bi, bo, bu, by apo ma, me, më, mi, mo, mu, my etj. Me intonacionin e ndryshëm që ato shqiptohen mund të kuptosh rregullin logjik që është
ndjekur në formimin e gjuhës si fjalë e artikuluar. Çdo rrokje ka intonacionin e veçantë me të cilin ajo shqiptohet, në rrethanën a konteksin e caktuar. Te çdo fjali vihen re edhe
numër zanoresh që për nga intonacioni tipizojnë gjendjen psikologjike të personazhit atë folësit në kontekstin e dhënë. P.sh., -Dëshpërim-Oh, po sikur të mos ndodhë ? -mendoi i
dëshpëruar dhe shikoi me kujdes orën. Thirrma –Oh- dëshpërue spikatet me gjashtë intonacione të mbyllura të zanores –o në fjalinë mbështetëse, që të gjitha së bashku japin
ndjenën e dëshpërimit ; ≈ -gëzimi : -Oh, sa mirë ! Mua më pëlqen byreku me djathë, tha ai me gëzim duke u hedhur në tokë. Thirrma- Oh- e gëzimit spikatet në fjalinë
mbështetëse me fjalë, që përfundojnë me zanore të gjata të cilat vërtetë e përciellin ndjenjën e gëzimit ; -dhembje : Shpresa, që e kuptoi menjëherë ç’kërkonte, i foli : -Na e
vranë, Ylli, na e vranë ! -Oh ! ; Thirrma –Oh shprehse e dhembjes përftohet në fund të asaj gjasës

12.  por intonacini më i spikatur është te zanorja e vajtimit –ë në fjalët e fjalisë mbështetëse ; -pikëllim : -Oh ! -thonë vashat të pikëlluara, --gjersa të shkrijë lumi dhe të hapen krojet, do të na ngordhë
gjithë gjëja e gjallë. Edhe në këtë shembull pasthirrma –Oh, shoqërohet në fjalinë mbështetëse me fjalë që e kanë më të spikatur intonacionin e zanores –ë- që përngjason me të qarët ; -habi : -Oh, -
shpërtheu një britëm habie. -Më mbeti çizmja. Të rruat qafa që ke në dorë. Pasthirma –Oh, shoqërohet në fjalinë mbështetëse me fjalë që kanë të spikatur intonacioni e zonores –i- që përngjason
me thirrmën fillestar që provojmë kur habitemi, ndërsa fjalët me intonacione të spikatur në – u dhe - a si dhe -ë përmbyllin ngjarjen me ndjenjën e ironisë dhe pikëllimit ; -keqardhje : Oh, si s’durove
deri të enjten Pasthirrma – Oh, këtu shoqërohet në fjalinë mbështetëse nga fjalë, që intonacionine kanë të spikatur në zanoren - e- që e kanë të mbyllur dhe shprehin një pamudësi për ta
ndihmuar ; -Mosbesim : -Do t’ia mbushim mendjen edhe xha Rexhepit. -Oh e ku i mbushet mendja atij!Bëhet fjalë për një gjasë abstrakte gati e pamundur për t’u realizuar, sepse për çudi gati të
gjitha fjalët në dialog fundojnë me bashkëtingëllore, pra janë të mbyllura vetëm njëra prej tyre është e hapur : mendja. Shqipja ka pasthirrma me kuptim të përcaktuar dhe të qëndrueshëm dhe me
intonacion të mëvetësishëm, si : bobo, bubu, ububu (frikë dhe dëshpërim) ; u, ua, oj (habi) si dhe pasthirrmat urdhërore : hë, hop, forca, hoopa (nxitje), sst, sus, shët (qetësi, heshtje) ; o, or, mor,
ore, moj (thirrje) etj. ¯¯¯ Pasthirrmat janë jetësueset më të vyera të gjuhës. Ato mundësojnë shprehjen e mendimit abstrakt, që karakterizohet nga një pafundësi ndijimesh, përjetësimesh ; me një
sistem që funksionon me shqiptimin intonativ me bazë : zanoresh, rrokjesh fonematike, fjalëzash, fjalësh e deri sa arrihet shprehet mendimi i qartë dhe i thellë. Pasthirrmat janë pjesë
rrënjëformuese me fjalë që emërtojnë dhe gjëndësojnë faunën, florën dhe natyrën nëpërmjet imitimit, përgjasjes së britmave. “Prej të tilla thirrmash –thotë profesor Çabej, janë formuar emra
shtazësh, si : bec, berr, bibë, brumbull, cikë(dhia), bejkë(dele), cinxër, guç ”dosë në Greqi” e të gjithë ata emra zogjsh, si : cërmal, cirlë, cirlue, cingush, cirrojë, ciullë, çerr, guguçe, kërrkërre (lloj
rose). Prej të tilla thirrmash janë përftuar edhe foljet, si : barriron (pellet, bulëron demi), brruron (ulërin/luani), buluron “pelletgjedhi”, angullin (qeni), mjaullin (macja), bërlyket (cjapi), bytërin
(demi), çafullon (kali), cijat (zogu), garret (gomari), hamulit (qeni, çakalli), hingëllon (kali), hungëron (ujku), mekërinë (dhija, keci), cingëron (nxjerr zë vajtimi shtaza), brohoritin (nxjerrin britma një
grup njerëzish) ; fërfëlloj, furfulloj (dëgjohet si digjet). Fjalë të afëra me këto formime janë edhe ato thirrma që përdoren për të ndjellë apo përzënë, disa nga shtazët e shtëpiake, që në pjesën më të
madhe imitojnë zërat e vet këtyre shtazëvesi p.sh. cap-cap (cjapi), kuç-kuç (qeni), vid-vid (pëllumbi), Vrr-vrr (vërras dhinë) ; çit, pis-pis (maces), ish, ush (gomarit), tik-tik, (pulës). Tek shembujt : –Çit,
moj lanete, se më dukesh si paguri i rakisë. -<<Ish>>,deshi t’i përzinte ai,po pulat s’lëvizën nga vendi. -Piiis ! - e ndillnin edhe mëma me Blertën. Po macja ishte lartë në akacje. - Unë vete te ajo ditë
për ditë, i thërres pulat e saj <<tik-tik-tik>> dhe u hedh për të ngrënë. Kuptohet që përdorimi i pasthirrmave është i ngulitur, madje po t’i përdorim gabim nuk do të na kuptojnë as shtazët, si në
shembujt e më sipërm. -Fjalëthirrmat përshëndetëse të urimit, të mirënjohjes etj janë një nga veçanësitë e shqipes. Fjalëthirrmat përshëndetëse shprehin qartazi emocionet e folësit dhe sot
frymëtohen të ngurtësuara ashtu si pasthirrmat, por në analizë të brendshme ato janë fjalitë murosura, që në rrethanën konkrete kuptohen emocionalisht nga dëgjuesi. Ato nuk e kanë humbur
tërësisht kuptimin leksikor të elementëve përbërës të tyre. Kjo mënyrë përshëndetëse është një nga veçanëtitë e shqipes. Tungjatjeta !, Mirëmënges !, Lamtumirë !, Mbeç me shëndet !, Mirë
ardhsh !, Mirë se vini !, Mirë se vjen !, Mirë se erdhët !, Puna mbarë !, Udhë të mbarë !, Mbarë paç !, Mbarë paçi !, Për shumë vjet ! Me shëndet !, Shëndet paç !, Shendet paçin !, Të falem nderit !,
Ju falem nderit !, Kryet shëndoshë !, Të rroni vete !, Vete shëndoshël, Si urdhëron !, Si urdhëroni ! etj Mirëupafshim !, Udhë e mbarë !, Mirëserrini !, Faleminderit ! etj. Vlera e këtyre fjalëthirrmave
është se, nga ana ndërtimore, ato krijojnë modele komunikimi, lehtësisht të përdorshëm në situate konkrete, që i japin siguri folësit. Me anë të tyre kontrollohet lehtë dhe gjendja emocionale e
folësit. Pasthirrmat janë fjalëza që kërkojnë vemendjene dëgjuesve. Fjalëzat e thirrjes a të lutjes janë : O, ore, moj, hej, aman, etj. Analiza pasthirrmore ndihmon në kuptimin e tekstit letrar. Me
teknikën e vendosjes së thekseve thirrmor do të mundohemi të kuptojmë tekstin letrar. Së pari të shohim si i përdor poeti Koçi Petriti në poezinë e tij : Çukasin, cijasin, trumcakët mbi lera ç ú-ká-sin
/c ́í-já-sin /trúm-cá-kët /mbí-lé-rá Foljet thirrmore si vlerësime metaforike janë tri rrokëshe me dy zanoret të theksuarat tërheqin vemendjen për shqetësimin e poetit. Me jonet e tyre plot ah-e
trishtimi, M é/jó-nét/e/́tý-ré/plót/áh-é/trí-shtí-mí Qëndrimin metonimik poeti e ndërton duke theksuar zanore dhe rrokjezuar intonacionin. cijasin, thërrasin te xhami, cí-já-sin/thë́-rrá-sin/té/xhá-mi
Nga folja metaforike kolon te metonimikja e te rrethanori që lexuesi ta ketë më të lehtë jo vetëm për ta kuptuar mesazhin por dhe të marrë përgjegjësi. Thërrime kërkojnë kur derdhet thëllimi, th́ë́-
rrí-me /kë́r-kój-në/ kúr/ d́ér-dhet/ thë́-llí-ḿi, Këtu ndërton një pasqyrë simetrike metonimike ku fjalia e dytë ndjek rendin invers për të nxjerë si kryefjalë-thëllimi për ta bërë të ndjejë dridhmat edhe
lexuesi. Po njerëzit s’u thonë : Na hani, mos qani ! Pó/ njé-rë́-zít/ s’ú thó-në́/ : Ná/ há-ní /, mós/ qá-ní! Duke përdorur ligjëratën e drejtë kërkon merret përgjegjësia njerëzore prej gjithsecilit. Do të
ndalemi dhe në dy fragmente proze nga Iliada –Homerit dhe Bodleri : Shembulli i parë : - 0h, i shkreti ti për gjithë të zezat që të hoqi zemra. Po si vallë, vrapove të vish këtu fill i vetëm ? Paske me të
vërtetë zemër prej çeliku. Eja, ulu mbi këtê fron, se kështu kanë vendosur hyjnitë, mjaft me lotë (Iliada-Homeri). Edhe pse pasthirrma –Oh, veçohet me presje, kuptimin ia jep fjalia ku ajo bën pjesë ;
Pasthirrma –oh, e vendosur në fjalinë e parë (- 0h, i shkreti ti për gjithë të zezat që të hoqi zemra.) e cila ka intonacion të hapur dhe më të spikatura zanoret –i-prej të cilës përftohet ndjenja e
habisë, kurse me zanoret –ë, shfaqet ndjenja e dhimbjes. Tek fjalia pyetëse : (Si vallë, vrapove të vish këtu fill i vetëm ?) i gjithë intonacioni i fjalisë kthehet në parafundor. Duke e mbyllur
intonacionin e zanoreve të rrokjeve fundore përftohet ndjenja e çudisë së folësit. Fjalia pohuese që vjen pas : (Paske me të vërtetë zemër prej çeliku) i ka të intonuara dhe hapur të gjitha zanoret
për të dhënë të qartë qëndrimin vlerësues të folësit. Te fjalia e fundit ku shprehet keqardhja e Akilit : (Eja, ulu mbi këtê fron, se kështu kanë vendosur hyjnitë, mjaft me lotë.) kthehet theksi në
rrokjet parafundore që e bën intime ndjenjën e atij çasti. Shembulli i dytë : E kush nuk i ka shijuar kënaqësitë e thella të verës ? Kujtdo që i është dashur të qetësojë një brejtje të ndërgjegjes, të
sjellë ndër mend një kujtim, të mbysë një dhimbje, ose thjeshtë të shohë ëndrra me sy hapur, të gjithë këta kanë thirrur për ndihmë perëndinë misterioze të fshehur diku në fibrat e vreshtit. Sa
madhështore janë spektaklet e verës, të ndriçuara nga dielli i brendshëm ! Sa e vërtetë dhe përvëluese kjo rini e dytë që njeriu korr prej saj ! Por sa të rrezikshme janë ndërkohë epshet e saj
zhuritëse dhe ngazëllimet e saj ngacmuese. E megjithatë, a mund të më thoni, se në shpirtin dhe ndërgjegjen tuaj, ju gjykatës, ligjvënës, ju njerëz të salloneve, Ju të gjithë, që mirësia ju bëri të urtë,
që pasuria ua bëri të lehtë virtytin dhe shëndetin, me thoni pra, kush nga ju do të ketë në shpirtin e në ndërgjegjen e tij kurajon e pamëshirshme për të dënuar atë njeri që pi gjenialitetin ? (Bodler)
Himnin thirrmor për verën, të Bodlerit, Shqipja e realizon me teknikën e saj preçize. Eksklamacioni përcillet i gjithi me thekse të hapura për të gjitha zanoret, e në veçanti rrokjet fundore, gati të çdo
fjale të kësaj fjalie ndriçohet nga thekset. Por kur bëhet fjalë për pasojat e verës : (Por sa të rrezikshme janë ndërkohë epshet e saj zhuritëse dhe ngazëllimet e saj ngacmuese) i tërë theksi i fjalisë
kthehet parafundor, sikur kërkon intimitet për të vërtetën e gjasave të dhimbshme. Apologjia për kënaqësitë e verës përcillet sërisht me thekse të hapur domosdoshmërisht ata fundor. Kjo është
mbrojtja që i bëhet ”Njeriut që pi gjenialitetin”. Pa dyshim që është arritur të frymëtohet në shqip ky kontekst i Bodlerit dhe kjo fal mrekullisë së pasthirrmave. E tërë pasuria folklorike muzikore
autoktone shqiptare : kënga polifonike, jarja, kanga majkrahi ; këngët e riteve, të djepit, të dasmave, të vajit ; kabaja me klarinetë, meloditë baritore me dyjare dhe me fyej, me pipza, me bilbil, me
gjeth ; kabatë me vjolinë ; vallet me tupan, me dajre e me curle : e ndërtojnë muzikalitetin e tyre duke mbështetur në harmonizimin e intonacioneve pasthirrmore që rezonojnë muzikalitetin e
brendshëm të tyre, krejt të veçanta krahinore apo mbarëkombëtare. Pasthirrma është padyshim pentagrami muzikor popullor. Interpretuesit popullor e bënë shkollën në gjirin e mjeshtërve nga të
cilët ai e trashëgon interpretimin, por ajo që e dallon nga komuniteti është se ai është zotërues intuitiv gjenial i pentagramit muzikor të pasthirrmave të popullit të tij. Si zbatues i ahteve të
pasthirrmave, ai bëhet profesionist virtuos i shpirtit të popullit dhe pranon anonimitetin si vlerësimin më të lartë, me sa duket parapëlqen pavdekësinë e Panit hyjnor.

13.  Ndajfolje quhen fjalët e pandryshueshme që plotësojnë para
së gjithash foljen, duke treguar mënyrë, vend, kohë, shkak,
qëllim, sasi: Blendi shkruan bukur, qartë dhe saktë.
 Ndajfoljet mund të plotësojnë edhe një mbiemër ose
ndajfolje tjetër: Ata u ngritën shumë herët atë ditë.
 Për nga kuptimi ndajfoljet janë gjashtë llojesh: mënyre,
vendi, kohe, shkaku, qëllimi, sasie.

14.  Parafjalë janë fjalët e pandryshueshme që qëndrojnë përpara emrave,
përemrave, numërorëve dhe ndajfoljeve duke vendosur marrëdhënie
vartësie ndërmjet fjalëve :
 Punoj me lopatë.
 E njoha nga zëri.
 U rreshtuan për tre.
 Ka ardhur një ftesë për ty.
 Dea moli me kujdes.*
 E njohin për mirë.
 Ai erdhi nga Tirana
 Parafjalët, sipas strukturës morfologjike, janë të thjeshta, të përngjitura
dhe shprehje :
 - të thjeshta : me, në, nga, afër, brenda, larg, para etj.;- të përngjitura :
nëpër, përmbi, përveç, sipas, etj.;- shprehje : ballë për ballë, rreth e qark,
në kundërshtim me, në lidhje me etj.Parafjalët sipas lidhjeve sintaksore
klasifikohen në:
 Parafjalë të rasës emëroreParafjalë të rasës gjinoreParafjalë të rasës
kallëzoreParafjalë të rasës rrjedhore

15.  Parafjalë të rasës emërore
 nga, te (tek)
Është nga Tirana.U rrëzua nga lodhja.Nga darka do të
dukemi.Është i madh nga trupi.Shtëpitë u ndërtuan nga vetë
banorët.Në krye doli një nga ish të burgosurit.Rrinte te pragu i
derës dhe vështronte avionët që fluturonin.
 Parafjalë të rasës gjinore
 me anë, me anën, në sajë, në vend, për arsye, për shkak, etj.
Me anë të një miku arrita ta kapërcej kufirin.Ekonomia e vendit
mbahet në sajë të kontributit që jep populli.Ju kemi në vend të
prindërve.Shtëpia mbeti përgjysëm për shkak të largimit të vëllait.
 Parafjalë të rasës kallëzore
 në, me, pa, për, më, mbi, nën, ndër, etj.
Erdhi vonë në shtëpi.U takua me vëllain në Prishtinë.Nuk rrihet
pa punë.Adea u nis për matiqan.Më 10 qershor kam
ditëlindjen.Mos u ul mbi divan.U shkau dheu nën këmbë.Parisi
është një ndër qytetet më të bukura.
 Parafjalë të rasës rrjedhore
 prej, ndaj, për, etj.
Je prej Durrësi? Ndaj tij u morën masa të rrepta. E kapi për gryke.

16.  Lidhëzat janë fjalët e pandryshueshme që shërbejnë për të
lidhur fjalë, grupe fjalësh ose fjali midis tyre:ato mund te jen ne dy
lloje
 Llojet
 Lidhëzat mund të grupohen në dy grupe të mëdha:
 lidhëza bashkërenditëse - Krijojne marredhenie barazie mes dy
pjeseve te nje fjalie. Ato mund edhe te shkruhen si fjali me vete.
 lidhëza nënrenditëse - Krijojne marredhenie varesie mes dy
pjeseve te fjalise ku vihen re pjesa kryesore dhe pjesa e
nenrenditur. Pjeset e nenrenditura nuk kane asnje kuptim nese
nuk shoqerohen nga nje pjese kryesore.
 Ka 16 lloje lidhëzash 4 bashkërenditëse(shtuese, vecuese,
kundërshtuese dhe përmbyllëse) dhe 10 nënrenditëse (ftilluese,
vendore, kohore, shkakore, qëllimore, krahasore,
mënyrore,kushtore, rrjedhimore dhe lejore).

17.  Pjesëzat janë fjalë që plotësojnë kuptimin e një fjalie.
Pjesëzat, sipas kuptimit, mund të grupohen si vijon:
- dëftuese: ja:
Ja kush erdhi…
- përcaktuese - saktësuese: mu, pikërisht, tamam, porsa, sapo, deri etj.:
Pikërisht ai më ka paditur.
 - përforcuese: vetëm, veç, bile, sidomos, veçanërisht, madje etj.;
Të gjithë flasin mirë frëngjisht, sidomos Mira.
 - përafruese - veçuese ose kufizuese: vetëm, veç, veçanërisht:
Vetëm të rinjtë punonin.
 - përafruese: afërsisht, afro, aty-aty, nja, gati, rreth, pothuaj etj:
Në stadium ishin rreth 10.000 vetë.
 - pohuese: po, posi, po që po, po se po, si urdhëron etj:
A do të shkosh në Prishtinë? Posi.
 - mohuese: jo, nuk, s', mos, jo që jo, as që etj.;
Nuk e kam takuar.
 - pyetëse: a, ë, e:
A erdhi motra nga Vlora?
 - dyshuese: ndoshta, mbase, kushedi, sikur, vallë, gjë etj.:
Përse erdhi vallë?
E keni takuar gjë Mirën?
 - zbutëse: pa, as, le, para, dot etj.:
Pa shihni kush na ka ardhur.
A nuk e shihni se kush na ka ardhur.
 - emocionale shprehëse: ç`, de, pa, pra, se, seç, etj.:
Ja pra kështu ndodhi.
E pse pa, për një fjalë goje u zumë.
 Pjesëzat janë dy llojesh: me vend të ngulitur ose me vend të lirë.
Të parat qëndrojnë gjithmonë para apo pas fjalës ose grupit emëror a foljor të dhënë:
- para: nuk, ja, desh, sapo etj.;
- pas: de, dot etj.
 Pjesëzat me vend të lirë mund të vendosen në fillim, në mes dhe në fund të fjalës:
Vallë, kush erdhi?
Kush erdhi vallë?
Kush të jetë, vallë, ky që erdhi?

18. Sintaksë
 Sintaksa janë pjesë e gjuhësisë e cila merret me studimin e fjalisë. Ajo studion
llojin, mënyrën apo cilësinë e fjalisë, ligjërimin dhe përdorimin e saj në ndonjë
tekst. Fjalia është bashkim fjalësh që kanë një kuptim të caktuar ose më shumë
(varësisht nga vendi i përdorimit). Fjalia gjithashtu mund të përkufizohet edhe
si njësia e plotë ndërtimore, internacionale dhe kuptimore e formuar nga
bashkimi i fjalëve dhe i grupeve të fjalëve, sipas rregullave të gjuhës. Fjali na
ndihmon të shprehim mendime, ndjenja, dhe vullnetin tonë.
 Sipas kumtimit fjalitë ndahen në fjali:
 Dëftore Ylli shndriste gjatë gjithë natës.
 Pyetëse Si është koha jashtë?
 Nxitëse Nisu drejt atij mali që shkëlqen.
 Dëshirore U bëfsh një njeri me vlera.
 Nganjëherë edhe bashkohen me thirrmore.
 Sipas kundërvënies fjalitë ndahen në fjali:
 Pohore Sigurisht edhe unë isha aty.
 Mohore Liqeni nuk ishte i kaltër.
 Sipas ndërtimit fjalitë ndahen në fjali:
 Të thjeshta Koha është thesar.
 Të përbëra. Dita është e bukur me diell, ashtu si është nata me yje

19. Analiza e fjalisë
 Nuk keni ardhur të gjithë?
 Nga pikëpyetja që gjendet në fund rrjedhim se është fjali
pyetëse.
 Nga fjala nuk rrjedhim se ishte fjali e kundërvënies në llojin e
fjalisë mohore.
 Nga pikëpamja e parë duket se është fjali e përbërë por në
fakt është fjali e thjeshtë sepse kemi foljen *keni* dhe fjala
*ardhur* nuk është folje por ndajfolje në këtë rast.
 Menjëherë shohim se është fjali pyetëse e pjesshme sepse
informacioni që dëshirojmë të marrim është paksa më i gjatë
se fjalët po, jo, disi etj.