Krizat ekonomike vecorite e krizes 1929 33 ligj.5 myrvete badivuku-pantina

1. Prof.dr. Myrvete
Badivuku-Pantina
Lenda: KRIZAT EKONOMIKE
Ligj. 5

2. Shkaqet e krizes se vitit 1929 -33
 Nder shkaqet qe kushtezuan nje krize me
permasa katastrofale ishte prosperiteti teper i
larte qe perjetoi ekonomia kapitaliste ne ate
periudhe kohore
 Potenciali ekonomik kolosal qe u krijua gjate
Luftes se I-re Boterore per qellime luftarake
(armatim, paisje ushtarake etj.) ishte teper i
madh ne te gjitha vendet nderluftuese
 Pas mbarimit te L. I B., ky potencial industrial u
riorientua per te prodhuar produkte per treg, per
konsum te shtresave te gjera

3.  Ky angazhim i ketij potenciali siguroi
prosperitet teper te larte qe zgjati deri
derisa u rindertua Evropa e shkaterruar,
pra deri ne vitin 1929
 Ne momentin kur tregjet u mbushen me
mallra, ne kushtet e nje kerkese gjithnje
me te kufizuar, kushtezoi nje ngecje te
papritur, duke u shnderruar ne krizen me
te madhe ekonomike

4. Nder karakteristikat kryesore te
krizes ek. 1929-33 jane:
 Kjo ishte kriza me e madhe qe perjetoi
kapitalizmi ne historinëe vet
 Kjo krize per here te pare perfshiu tere
ekonomine boterore
 Ne SHBA prodhimi indistrial pesoi rënie per
53.8%, papunesia u rrit prej 1.5 milion ne 12
milion (24.9% të popullsisë aktive).
 Kjo krize shkaterroi sidomos bujqesine,
xehtarine dhe deget tjera qe prodhonin lende
te pare dhe gjysme fabrikate

5.  Per here te pare iniciativa private si
metode per nxjerrjen e ekonomise nga
kriza nuk dha fryt, prandaj u desht
intervenimi i shtetit
 Ne kohen kur u paraqit kjo krize,
centralizimi i kapitalit kishte mberritur nje
nivel te larte dhe konkurenca ne treg
kishte ndryshuar

6. Roli i shtetit ne periudhen e
kapitalizmit liberal
 Kjo ishte perioda e tregtise se lire “laissez-
fair”
 Ne kete periode intervenimi i shtetit ishte i
kufizuar vetem ne sektore te te hollave,
politiken monetare, ne rregullimin e fondeve
buxhetore, ne marredheniet ekonomike me
vendet tjera dhe me disa masa tjera me
qellim qe te ruaje ekonomine nacionale dhe
tregun e brendshem nga konkurenca e huaj

7.  Prona shteterore , e cila ishte mjaft e vogel,
sherbente, para se gjithash, si burim plotesues
i mjeteve buxhetore
 Qellimi dhe efekti i masave te marra nga ana e
shtetit ishte qe t’i siguroje mundesi ligjore dhe
stabilitet iniciatives dhe kapitalit privat
 Sektoret e ekonomise,ne te cilet shteti me
politiken e tij filloi te intervenoje per here te
pare, ishte sektori monetar dhe ai i tregtise se
jashtme, kete e kerkonin sidomos shtetet qe
ishin ne zhvillim e siper, pervec Britanise se
Madhe, e cila ne ate kohe ishte makineri e
botes

8. Intervenimi i shtetit ne kapitalizmin
monopolist
 Intervenimi i shtetit pas L.I-re B. jo vetem qe
nuk u eliminua, por, perkundrazi, tregohej
gjithnje me i domosdoshem
 Ai u tregua sidomos i nevojshem me rastin e
krizes se madhe 1929-33
 Dalja nga kjo krize nuk qe e mundur te behet
ne menyre klasike, sepse forcat prodhuese
kishin arritur shkalle te larte te zhvillimit (oferta
e madhe ne treg, e cila nuk mundi te
absorbohet nga kerkesa)-prandaj quhet krize e

9.  E vetmja fuqi e cila qe ne gjendje qe te
ndikoje ne riprodhimin shoqeror, qe te ecë
perpara, ishte shteti
 Shteti sot kryen intervenimin ne ekonomi me
ane te investimeve direkte, prej te cilave jane
me rendesi ato joproduktive, investime me
qellim qe ne menyre artificiale te ruhet fuqia
blerese e masave te gjera
 Si instrument tjeter me rendesi, ne te cilin
intervenon shteti, eshte norma e kamates, ku
duhet ndjekur nje politike kamate te ulet qe
zgjon interesim per kredite te investitoret
privatë

10.  Ne kete menyre shteti ndikon edhe ne
strukturen e investimeve
 Sot intervenimi i shtetit ndihet dukshem
edhe ne drejtim te shtetezimit te disa
degeve kyçe ekonomike (Angli, France,
Austri, Japoni etj.)
 Arsyet, te cilat e shtyjne shtetin qe te
nacionalizoje disa dege te ekonomise,
jane dy llojesh:
- Jane ato dege te ekonomise te cilat per
kapitalin privat jane jorentabile

11. - Jane dege me rendesi te cilat per interes
te zhvillimit ekonomik te vendit nuk lejohet
te jene prone private
 Ne Britanine e Madhe dhe ne France u
forcua kapitalizmi shteteror nepermjet
nacionalizimit te degeve kyçe te
ekonomise, masave fiskale, invetsimeve
ekonomike, politikes tatimore (sidomos
per stimulimin e bujqesise)

12.  Per sigurimin social, sherbimin mjekesor,
ndihma per te papunet, mjetet e nevojshme
buxhetore dhe shpenzimet ushtarake, shteti
zbaton nje politike fiskale tejet rigoroze, duke
tatimuar ne menyre progresive te ardhurat me
te larta (shtetet Skandinave)
 Pas Luftes se Dyte Boterore, per shkak te
humbjes se luftes dhe veshtiresive te medha
per ringjalljen e ekonomise kombetare
intervenimi i shtetit u be gjithnje e me i
domosdoshem ne Itali, ku shteti merrte pjese
me mbi 50% te pronesise se minierave,
metalurgjise, perpunimit te naftes etj.

13.  Austria poashtu ka pjesemarrje te larte te
sektorit shteteror, sidomos ne prodhimin e
xeheve, te hekurit, çelikut, energjise etj.
 Ne SHBA pjesemarrja e sektorit shteteror
nuk eshte aq prezente si ne Austri, Itali,
France, Angli