Hoe kunnen gemeenten en welzijnsinstellingen tot een vernieuwd partnerschap komen door samen te sturen en samen te innoveren?

1. vernieuwd partnerschap
28 september • 15.30 uur • Rotterdam
Gehoord in de zaal:
Het is best wel een puzzel
die samenwerking tussen
gemeente en
welzijnsorganisatie
gemeenten & welzijnsorganisaties
samen sturen • samen innoveren
CLOUDT
o nd erzo ek • a d vies • procesb egeleid in g
www.stefancloudt.nl
Op 28 september 2011 vond in Rotterdam een bijeenkomst plaats waar van gemeenten en
welzijnsinstellingen elkaar ontmoetten. Er was kruisbestuiving en er werd nagedacht over de toekomst
van welzijn. Het begint met een gezamenlijke visie op de toekomst van welzijn, met samen sturen en
samen innoveren. Van daaruit ontstaat vernieuwd partnerschap. In dit verslag een impressie met de
belangrijkste uitkomsten en leerervaringen.
Verslag bijeenkomst Vernieuwd Partnerschap - (c) Stefan Cloudt en Michel de Visser 1 van 7

2. John Beckers is bestuurder van de Bredase
De toekomst van het organisatie WIJ. WIJ verbindt mensen die hulp nodig
hebben met mensen die hulp bieden. WIJ is een
partnerschap moderne netwerkorganisatie waarin de sturing komt
van klanten en vrijwilligers. Belangrijke waarden zijn
passie, aandacht en respect. Welzijnswerk is relevant
Door: John Beckers als het bijdraagt aan de missie van WIJ.
Deze inleiding gaat over eigen kracht, niet van hulpvragers maar van organisaties, van de sector. Is de
sector innovatief? Is er verschil tussen het welzijnswerk van 1971,1991 en 2011? Doen wij de dingen nu
anders? Stefan Cloudt en ik zijn op zoek gegaan naar echte innovaties in de welzijnssector en kwamen
erachter dat welzijnswerk niet echt innoveert. Een verzachtende omstandigheid is dat andere sectoren –
corporaties, zorg, openbaar bestuur – evenmin innoveren. Innovatie komt namelijk voort uit ergernis.
Twijfel, onzekerheid, echte passie. Omdat je blijft zoeken. Innovatie is beter worden in producten,
diensten, processen en daardoor steeds meer waarde bieden aan de mensen voor wie je er bent. Bij
innovatieve bedrijven denk ik aan bedrijven als Google of Apple die alles in het werk stellen om hun
diensten en producten perfect af te stemmen op wat ze denken dat hun klanten gaan vragen.
Waarde is dan de cruciale term. Waarde is mensen blij maken. Die existentiële twijfel die aan je knaagt. Of
het echt goed is wat je doet. Of je nodig bent. Wie er wat aan heeft en wat dan. Of je je doelgroep blij
maakt en je collega’s. Of je de ambtenaren helpt met wat jij doet en de lokale politiek. Waar worden al
die partijen eigenlijk blij van? Ga je dat na en kijk je ook hoe goed je daarin bent? Zo serieus dat je er echt
werk van maakt om steeds beter te worden, samen? Zou je zelf klant van jouw organisatie willen zijn? En
wat zou je er dan voor over hebben? Zo veel dat er geen subsidie bij hoeft?
Gehoord in de zaal:
Een welzijnsdirecteur vertelde me dat ik realistisch moest zijn. Waarde? Als je een Is je organisatie zelf ook een
doorsnee Nederlander vraagt wat hij in het gewone leven wenst of nodig heeft, zei toonbeeld van welzijn?
hij, komt welzijnswerk pas op de 54e plaats. Misschien heeft hij gelijk. Als je voor
jezelf opschrijft wat je in het leven wenst of nodig hebt, dus je kinderen, je partner, je vrienden, je huis, je
werk, noem maar op, kom jij dan in jouw geval met dat welzijn hoger dan de 54e plek? Ben jij wel eens in
een buurthuis geweest, niet voor je werk maar voor je plezier? Dat je ernaar uit zag? En tot in je tenen
genoot toen je er was?
Wat me het meest triggerde aan die bestuurder, aan die 54e plek, was zijn toon, de gelatenheid die eruit
sprak. Alsof welzijn iets is wat nooit verandert en die 54e plek een gegeven is waar je mee te leven hebt.
Net als het weer. Of een file. Een welzijnsdirecteur dus die de wereld ondergaat. Kan dat? In een sector
die doet in eigen kracht? Een oud-collega herinnerde me aan een uitspraak van Paolo Freire.
Dat een organisatie die doet in welzijn en gezondheid zelf een toonbeeld van welzijn en gezondheid moet
zijn. Dat zou voor de welzijnssector betekenen dat die bol staat van eigen kracht en zelfvertrouwen. Een
sector die straalt van vitaliteit en energie. Die bijna licht geeft vanwege alle successen die men er boekt.
Waar het elan, het enthousiasme, de vernieuwingsdrang onweerstaanbaar zijn. Niet omdat het moet
maar omdat het vanzelf gaat. Want iedereen gaat er voor een 9, misschien wel voor een 10.
Het beeld dat ik van de welzijnssector heb is veel meer dit beeld:
droefheid, stilstand, doorploeteren. De meeste organisaties vind ik
uitgesproken zwak, ongezond, oud en versleten. Ooit modern
geweest misschien, maar inmiddels behoorlijk over de datum. Denk
je van niet? Vraag naar de laatste echte vernieuwing die zo
bijzonder was dat de klanten het er nu nog over hebben. In welk
jaar was dat? Of zet eens alles wat je doet op een rij en zet overal
het jaar bij waarin het is geïntroduceerd. Realiseer je dat een
lifecycle van 5 jaar lang is. Zeker 80% van wat welzijn doet is 10, 20,
30 jaar oud. Men doet wat men altijd deed. Transparant is het
allerminst.
Verslag bijeenkomst Vernieuwd Partnerschap - (c) Stefan Cloudt en Michel de Visser 2 van 7

3. Naar buiten toe opereert men afhankelijk en kwetsbaar, altijd bezig met overleven. Met steeds andere
taal geld binnen halen om hetzelfde te kunnen blijven doen. Dus niet zelf wat willen maar gemeente en
fondsen naar de mond praten. Op zoek naar projecten. Geld gestuurd. Innoveren wordt zo imiteren.
Eropaf, achter de voordeur, de wijkaanpak. Allemaal instrumentalisme, manieren om iets te doen. Maar
waarom je dat doet, welke resultaten je ermee boekt, of dat beter is dan vorig jaar en hoe dat komt?
Je echte missie dus. Daar moet je achteraan. Die verzin je niet want die is er al lang. Ik geef je drie
manieren om de echte missie van je organisatie terug te vinden. 1. Ga na wie je beste collega’s zijn. Dus
de collega’s die èn prima resultaten boeken èn een prima werkhouding hebben. Constructief, eerlijk,
open, toegewijd. Wat is hun drive? Waar halen ze energie uit? Wat zijn hun waarden? Dat is de missie van
jouw organisatie. 2. Ga na (1) wat je doelgroep en financiers belangrijk vinden en (2) waar je goed in bent.
Alleen de combinatie van die twee is echt kansrijk. De rest schrap je of draag je over aan anderen die daar
beter in zijn. 3. Stel je zelf vier vragen: (1) welk probleem wil ik oplossen, (2) door welke factoren wordt
dat probleem veroorzaakt, (3) welke van die factoren kan ik beïnvloeden, (4) wat kan ik daar het beste
voor doen? Wat je dan aan activiteiten over houdt zijn de zaken die er toe doen. Alle andere dingen die je
doet laat je vallen, want die helpen jou niet om jouw probleem op te lossen.
Het belangrijkste, als je zo werkt, de beste wilt zijn in waar jij van bent, is dat je spoort. In de
organisatiekunde heet dat congruent zijn. Hoe je er ook naar kijkt, je ziet steeds dezelfde logica, dezelfde
patronen, dezelfde betekenis, dezelfde beelden. Stap een Apple-winkel binnen en je ziet het direct, niet
alleen aan die apparaatjes maar ook aan de taal, de kleuren, de meubels, het personeel. Als je zo werkt
klopt je verhaal bij wie je bent en andersom. Van binnen ben je hetzelfde als van buiten.
Als je met zo’n uitdaging aan de slag gaat en resultaten boekt krijg je welzijn dat aanspreekt omdat het
reële oplossingen aandraagt die echt werken. Waar mensen blij van worden. En voor willen betalen. Waar
je aan kunt werken zonder gedoe met offertes, BCF, WILL, TRILL en allerlei andere bureaucratische
rompslomp. Omdat je de subsidies waar die rompslomp vandaan komt niet meer nodig hebt. Of, als je al
wel subsidie nodig hebt, die gemakkelijk krijgt omdat je aansprekende resultaten boekt.
Samengevat:
1. Alles van waarde is kansrijk. Wie de moeite waard is heeft over resources niet te klagen.
2. Wie in eigen kracht doet is zelf een toonbeeld van eigen kracht.
3. Moderne mensen sturen zelf. Niemand past zich aan voor een ander.
Tot slot, wat betekent Welzijn in de 21e eeuw in drie zinnen:
1. Hoe blijer klanten, medewerkers, financiers met jou zijn, hoe meer ze met jou gaan delen.
2. Wie vrijwilligers (of burgers) echt serieus neemt wordt steeds meer een vrijwilligersorganisatie.
3. Goed welzijnswerk is dienend welzijnswerk. Het begint met aandacht, toewijding, echt contact.
De volledige presentatie met teksten is ook hier te zien: http://www.slideshare.net/johnbeckers/welzijn-
in-de-21e-eeuw-gaan-doen-zoals-je-wilt-zijn
Gehoord in de zaal:
Leuk die bedrijfsconcepten op
non-profit manier uitgewerkt
Verslag bijeenkomst Vernieuwd Partnerschap - (c) Stefan Cloudt en Michel de Visser 3 van 7

4. Stefan Cloudt is organisatie-adviseur voor
Samen innoveren woningcorporaties en welzijnsinstellingen. Daarnaast
is hij docent Organization Studies bij Tilburg
University. Stefan werkt aan opdrachten op het
Door: Stefan Cloudt gebied van strategie, innovatie, bedrijfsvoering,
organisatieverandering en aan zijn proefschrift over
de organisatievorm van maatschappelijke
ondernemingen.
De bijdrage van John Beckers heeft een toekomstperspectief voor de sector welzijn geschetst. In deze
workshop ga ik in op een ander onderdeel van ons essay: innovatie in de sociale sector. Wat is dat,
innovatie in de sociale sector? Wanneer is iets echt innovatief? Hoewel ons onderzoek zich richtte op de
welzijnssector, komen we er steeds meer achter dat de resultaten ervoor ook gelden in de sectoren
onderwijs, cultuur, woningbouw en bibliotheken; voor de sociale sector.
Onze vermoedens over de innovatiekracht van de sociale sector worden bevestigd door Daniel Giltay Veth
(projectencarroussel). Hij stelt dat we steeds weer het wiel opnieuw uitvinden. In het ene na het andere
project. Maar van bestendiging is geen sprake. Dit is niet alleen funest voor innovatie maar ook zonde van
het geld dat er steeds weer in wordt gestoken.
Wij interviewden 7 bestuurders, hebben hun 8 meest innovatieve projecten doorgelicht en veel literatuur
geraadpleegd: wetenschappelijke literatuur over innovatie en andere literatuur over management,
innovatie en over de sociale sector. Alle achtergrondinformatie met bronnen is opgenomen in het essay
(zie www.welzijn-21e-eeuw.nl).
Innoveren is in essentie het combineren van kennis. Denk aan de reclame van de introductie van de
Senseo en je weet hoe dat kan werken. Andere voorbeelden zijn toepassing van camera's in onze mobiele
telefoons. Niet alle innovaties zijn echter succesvol. Succesvolle innovaties zijn baanbrekende nieuwe
combinaties die grote afzet hebben. Vergelijk de audio-CD met de Digital Audio Tape, het eerste is een
innovatie (baanbrekende nieuwe combinatie met veel afzet), het laatste een uitvinding. En dan hebben
we nog een grote categorie van zaken die we innovaties noemen, maar maar zo weinig nieuws toevoegen
op een relevante manier dat het eigenlijk geen innovatie is, er is een hoop bullshit als innovatie.
In innovatietheorie worden drie soorten innovatie onderkend: 1) productinnovatie: Senseo of Ipad
bijvoorbeeld, 2) procesinnovatie: webwinkel van Wehkamp bijvoorbeeld, 3) diensteninnovatie:
winkelconcept van Ikea bijvoorbeeld. Innovatie in de sociale sector lijkt het meest op diensteninnovatie,
maar is toch anders. Net zoals bij diensten maakt de klant onlosmakelijk deel uit van het proces, van de
dienstverlening. Maar in de sociale sector is er vaak sprake van een bijzonder type vraag. Het is namelijk
niet altijd vrijwillig, soms is er een negatieve vraag (iets niet willen), een vraag van de omgeving (overlast)
of een vraag die we nog niet kennen of niet durven uiten (eenzaamheid) bijvoorbeeld. Innovatie in de
sociale sector is mensenwerk. Het is volgens de bestuurders die we raadpleegden: het ontwikkelen van
nieuwe, andere werkwijzen om maatschappelijk effect te hebben.
We vonden in ons onderzoek uiteindelijk 5 criteria voor innovatie in de sociale
Gehoord in de zaal:
sector. Het uitgangspunt is dat aan alle criteria moet worden voldaan om van
Wij hebben al onze producten
echte innovatie te kunnen spreken: het moet (1) nieuw zijn, het moet (2) naast de innovatiemeetlat
geïmplementeerd zijn en geen uitvinding blijven, het moet (3) radicaal breken gelegd
met wat er was, het moet (4) veel impact of afzet hebben en (5) de organisatie
moet er verder mee komen in haar missie. De in het essay getoetste voorbeelden komen ver, maar niet
ver genoeg. Ideeën zijn er wel maar ze komen niet los van het vertrouwde stramien, ze maken niet echt
het verschil en de mate waarin ze bijdragen aan de missie is niet te toetsen.
Verslag bijeenkomst Vernieuwd Partnerschap - (c) Stefan Cloudt en Michel de Visser 4 van 7

5. Er wordt weinig geïnnoveerd dus. Tegelijkertijd is er een enorme behoefte aan effectievere en efficiëntere
werkwijzen, innovatie helpt daarbij. De concurrentie neemt ook toe en juist innovatie kan het imago en
de legitimiteit in positieve zin beïnvloeden.
Om het innovatieve karakter van activiteiten in kaart te brengen en te bevorderen, hebben we een gratis
quick-scan voor innovatie in de sociale sector ontwikkeld.
Na de presentatie hebben de deelnemers met elkaar
gepraat over hun innovaties in de sociale sector. Er werden
uiteindelijk enkele voorbeelden plenair besproken en
gezamenlijk getoetst aan de vijf criteria voor innovatie in de
sociale sector. Onderstaande tabel vat de resultaten samen,
die na diepergaande toetsing best nog zouden kunnen
veranderen. Er werd ook nog gesproken over greenwheels
voor scootmobiel en het Ok-traject voor sociale activering
van onbenutte kwaliteit.
Activiteit Nieuw Gerealiseerd Discontinuïteit Resultaat Relevant
Thuis op school: voor zover nee, één nieuwe aannemelijk, taak voor
jongeren die met eigen bekend school doelgroep niet getoetst welzijn?
lessen zelf tussenuren en
lesuitval opvangen op
middelbare school
Voedselbank: destijds wel, ja, op veel nee aannemelijk, aannemelijk,
verdelen van voedsel maar ook sterk plaatsen in het niet getoetst niet getoetst
charitatief land
ICT-toepassing en delen van ja, landelijke vooral realtime efficiency en helpt Centra
nieuwe werkwijze: dossiers niet, toepassing is baanbrekend sneller voor Jeugd
realtime informatie voor realtime wel en (soms onder reageren en Gezin in
iedereen die met zelfde case- andere naam) waardoor hun missie
jeugdigen bezig is en verantwoordelijke kind niet
doorzettingsmacht benoemen ook tussen wal en
organiseren schip raakt
Noord 's got talent: preventief op nee, eerste nee Jongeren zijn aannemelijk,
nieuwe groepsaanpak basis van groep loopt geholpen, niet getoetst
voor (potentieel) groepsprofiel nog wel overlast
overlastgevende jongeren methodiek voorkomen
ontwikkeling
Er werden mooie en goede voorbeelden van vernieuwende praktijken in de welzijnssector besproken.
Geen van de voorbeelden haalde echter ongeschonden de eindstreep; er is nog geen ultiem voorbeeld
van echte innovatie in de welzijnssector gevonden.
Gehoord in de zaal:
Waar ben je van? Tot
hoe ver reikt jouw
verantwoordelijkheid?
Contact: info@stefancloudt.nl
Verslag bijeenkomst Vernieuwd Partnerschap - (c) Stefan Cloudt en Michel de Visser 5 van 7

6. Michel de Visser (bedrijfseconoom) heeft een
Samen sturen adviespraktijk voor de (semi-) publieke sector. Hij
heeft zijn werkervaring opgedaan bij een
internationaal consultancykantoor. Voorts is hij zes
Door: Michel de Visser jaar wethouder geweest in de deelgemeente
Kralingen-Crooswijk, Rotterdam. Hij is veelgevraagd
als dagvoorzitter en debatleider.
Vanuit mijn bedrijf MDVA heb ik het afgelopen jaar een benchmarkonderzoek gedaan naar de
welzijnsfunctie bij gemeenten (zie: www.benchmarkwelzijn.nl). Weet je als gemeente wat je welzijnsvraag
is? Krijg je geleverd wat je vraagt? Heeft je organisatie de competenties om de welzijnsinzet goed
georganiseerd te krijgen? De rode draad bij al deze vragen is de manier waarop gemeenten en
welzijnsinstellingen met elkaar sturen op welzijn.
Om te sturen onderscheid ik vier concepten, die zich gemakkelijk laten uitleggen aan de hand van de
metafoor van het besturen van een auto. Vervolgens kan dan gekeken worden of en in welke mate deze
concepten te gebruiken zijn voor het sturen op welzijn. In blauw is weergegeven welke kansen en
bedreigingen de workshopdeelnemers zagen voor elk concept.
Concept 1 Prestatie-indicatoren (dashboard)
Sturen door via allerlei metertjes een zo goed mogelijk inzicht te krijgen in hoe je rijdt.
Slogan Meten is weten
Wat is het? Sturen op meetbare indicatoren
Voorbeeld sociale index, aantal kinderen met overgewicht,
aantal voortijdig schoolverlaters, etc.
Toegepast Veel
Kansen Je kunt gericht sturen op prijs/kwaliteit, het is meetbaar, objectief, eenvoudig, kwantitatief, makkelijk
meetbaar
Bedreigingen Schijn bedriegt soms, het kan perverse prikkels veroorzaken, de klant valt weg als focus, het
maatschappelijk effect is vaak onduidelijk, wat zegt het?
Concept 2 Klantervaring (medepassagiers)
Sturen door aan de medepassagiers, de klanten, te vragen hoe dit rit is verlopen (zijn ze niet misselijk
geworden op de achterbank, zijn de verkeersregels gerespecteerd, is er niet te hard geremd).
Slogan Klant is koning
Wat is het? Klant vragen om beoordeling van de
dienstverlening
Voorbeeld Gebruikerspanels, evaluatieformulieren, enquêtes
Toegepast Af en toe
Kansen Je raakt dicht bij klantbeleving, leren van eigen wensen en mogelijkheden, directe feedback: “daar doen
we het voor”
Bedreigingen Niet alle klanten hebben dezelfde wensen en belangen, belangen zijn vaak niet helder en er is het risico
van manipulatie, intensief, wie is de klant?, hoe bereik je ze?
Gehoord in de zaal:
Is de rol van gemeenten meer
die van TomTom of die van
ANWB-bord?
Verslag bijeenkomst Vernieuwd Partnerschap - (c) Stefan Cloudt en Michel de Visser 6 van 7

7. Concept 3 Belanghouderervaring (andere weggebruikers)
Andere weggebruikers vragen hoe je rijdt. Is er gebumperkleefd? Niet te hard gereden? Op tijd voorrang
verleend?
Slogan Collegiale toetsing en feedback
Wat is het? Andere professionals (corporatie, politie, onderwijs,
huisarts) in het veld vragen om feedback
Voorbeeld Integrale gebiedsteams, klankbordsessies
Toegepast Weinig
Kansen Eenvoudig te organiseren binnen netwerken, passend bij samenwerken, professioneel oordeel van
partners
Bedreigingen Onzuivere rol voor de belanghouders, gevaar van ons-kent-ons, subjectief en gevaar van
belangentegenstellingen
Concept 4 Visitatie (helicopterview)
Onafhankelijke deskundigen bestuderen op afstand het rijgedrag.
Slogan Een kijkje in de keuken
Wat is het? Doorlichting door onafhankelijke deskundigen
Voorbeeld Onderwijs, woningcorporaties
Toegepast Nergens in welzijn
Kansen Objectief, vreemde ogen dwingen, werk met mystery guests
Bedreigingen Duur, momentopname, kan het vertrouwen schaden, te veel organisatiegericht en niet klantgericht
Aan de workshopdeelnemers (27 personen) is gevraagd in welke mate zij momenteel elk van de
concepten gebruiken bij hun sturing (hoeveel procent van elk concept pas je toe in je totale sturing?).
Vervolgens is ook de vraag gesteld wat deze percentages idealiter in de toekomst zouden moeten zijn.
Nu Toekomst
Wat opvalt is dat momenteel er relatief veel gestuurd wordt met behulp
van prestatie-indicatoren en weinig tot bijna niet met behulp van de andere
concepten. In de toekomst zouden de meesten dat graag anders zien en
meer willen sturen op de ervaring van klanten en belanghouders en zelfs
het instrument van visitatie zou men zo nu en dan toe willen passen.
Gehoord in de zaal:
Ga eens op visite bij andere
steden
Contact: info@mdva.nl
Verslag bijeenkomst Vernieuwd Partnerschap - (c) Stefan Cloudt en Michel de Visser 7 van 7