BÀI 1: KHÁI QUÁT LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM TS. BÙI QUANG XUÂN

LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM
1
Giảng viên:
TS. BÙI QUANG XUÂN
KHÁI NIỆM
CHUNG VỀ
LUẬT DÂN SỰ
VIỆT NAM

LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM 2013
• Khi pháp luật càng tốt, càng hoàn thiện thì sẽ càng hạn chế được sự sai trái
hay lạm dụng của con người. Nhưng cũng có một chân lý khác: Có con người
đủ năng lực và đạo đức tốt thì mới có một hệ thống tư pháp trong sạch, bảo vệ
được công lý của xã hội và công bằng cho người dân. Và cuối cùng thì có hay
không có luật, lẽ công bằng, như định nghĩa tại Điều 45 Bộ luật tố tụng dân sự
năm 2015, phải luôn là yêu cầu tối thượng và đích đến của mọi bản án, bởi lẽ
công bằng không phải là điều gì xa lạ mà chính là công lý và lẽ phải của xã hội
loài người. [3]
• Có thể nói, việc quy định về áp dụng pháp luật dân sự như trên, đặc biệt là về
án lệ và lẽ công bằng, là một trong những điểm mới mang tính chất đột phá
của Bộ luật dân sự năm 2015, thể hiện tinh thần cải cách tư pháp theo Nghị
quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị về chiến
lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và Hiến pháp năm 2013
2

TÀI LIỆU THAM KHẢO
 Giáo trình Luật dân sự - ĐHQGHN
– Nhà xuất bản ĐHQGHN
 Giáo trình Luật dân sự - Đại học
Luật Hà Nội – Nhà xuất bản Công an
nhân dân
 Giáo trình pháp luật đại cương –
ĐHKTQD – Nhà xuất bản ĐHKTQD

MỤC TIÊU BÀI HỌC
• Trình bày được khái niệm Luật Dân sự.
• Phân biệt ngành Luật Dân sự với các ngành luật khác
trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
• Trình bày được khái niệm, đặc điểm của từng nhóm quan
hệ nhân thân và quan hệ tài sản.
• Trình bày khái niệm và lý giải về các nguyên tắc đặc thù
điều chỉnh Luật Dân sự.
• Trình bày khái niệm nguồn của Luật Dân sự và các loại
nguồn của Luật Dân sự. 4

CÁC KIẾN THỨC
CẦN CÓ
•Để học được môn
học này, sinh viên
phải học xong các
môn học: Luật
Hiến pháp
5

HƯỚNG DẪN HỌC
• Đọc tài liệu tham khảo.
• Thảo luận với giáo viên và các
sinh viên khác về những vấn
đề chưa hiểu rõ.
• Trả lời các câu hỏi của bài học.
• Đọc và tìm hiểu thêm các vấn
đề giới thiệu chung về Luật
Dân sự Việt Nam.
6

7
CẤU TRÚC NỘI DUNG
Phương pháp điều chỉnh của Luật Dân sự
Đối tượng điều chỉnh của Luật Dân sự
Ngành luật dân sự và khoa học luật dân sự
Nguồn luật dân sự
Áp dụng luật dân sự
1.1
1.3
1.4
1.5
1.2

I. KHÁI NIỆM LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM
1.Đối tượng điều chỉnh
2.Phương pháp điều chỉnh
3.Định nghĩa
4.Nguồn của Luật dân sự Việt
Nam

1. ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU CHỈNH
1. Quan hệ tài sản
2. Quan hệ nhân thân:
- Quan hệ nhân thân gắn với tài sản
- Quan hệ nhân thân không gắn tài sản

QUAN HỆ TÀI SẢN
• Là những quan hệ kinh tế - xã hội cụ thể thông qua việc
chiếm hữu, sử dụng, định đoạt đối với một tài sản nhất định
theo nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, tuân thủ quy luật giá
trị
• Bao gồm:
- Quan hệ về sở hữu
- Quan hệ về nghĩa vụ dân sự và hợp đồng dân sự
- Quan hệ về thừa kế
- Quan hệ về chuyển quyền sử dụng đất
- Quan hệ về bồi thường thiệt hại

QUAN HỆ NHÂN THÂN
• Là quan hệ giữa người với người về một giá trị nhân
thân của cá nhân được pháp luật thừa nhận
- Quan hệ nhân thân không gắn liền với tài sản: Là
những quan hệ xã hội có thuộc tính gắn liền với đời
sống tinh thần của một con người và không thể tách rời
quan hệ đó
Vd: Tên, danh dự, nhân phẩm, uy tín…
- Quan hệ nhân thân gắn liền với tài sản: Là những giá
trị nhân thân khi được xác lập sẽ làm phát sinh các
quyền về tài sản
Vd: Quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp.

1.2.1. ĐỊNH
NGHĨA
Phương pháp điều chỉnh là cách
thức, biện pháp mà thông qua đó,
Luật Dân sự tác động đến các
quan hệ nhân thân, quan hệ tài
sản sao cho sự tác động của pháp
luật dân sự phù hợp với tính chất,
đặc điểm của các quan hệ nhân
thân, quan hệ tài sản – là đối
tượng điều chỉnh của Luật Dân
sự.
12

1.1. ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU CHỈNH CỦA
LUẬT DÂN SỰ.
Quan hệ xã hội
Quan hệ
tài sản Quan hệ
nhân thân

QUAN HỆ VỀ TÀI SẢN
*là quan hệ giữa người
với người thông qua một
tài sản,tài sản được biểu
hiện dưới các dạng khác
nhau: vật có
thực,tiền,giấy tờ trị giá
được bằng tiền và các
quyền tài sản.
14

QUAN HỆ VỀ TÀI SẢN
 Quan hệ tài sản do luật dân sự điều chỉnh
mang tính chất hàng hóa tiền tệ.
 Sự đền bù ngang giá trong trao đổi là
biểu hiện của quan hệ hàng hóa-tiền tệ
 Là đặc trưng của quan hệ dân sự.
 Mặc dù vậy không phải tất cả các quan hệ
tài sản do luật dân sự điều chỉnh đều
mang tính chất đền bù ngang giá như
:quan hệ tặng cho,thừa kế tài sản
 Vì còn chịu sự chi phối của yếu tố tình
cảm, quan hệ huyết thống

QUAN HỆ NHÂN
THÂN
 Là quan hệ liên quan đến các giá
trị tinh thần.
 Các quyền nhân thân của con
người là quyền dân sự gắn liền với
một chủ thể không thể chuyển giao
cho người khác.
 Luật dân sự điều chỉnh các quan
hệ nhân thân bằng cách xác định
các giá trị nhân thân nào được coi là
quyền nhân thân, đồng thời quy
định các biện pháp thực hiện các
quyền nhân thân.
16

QUAN HỆ NHÂN THÂN
• Quan hệ nhân thân có liên quan
đến tài sản như: quyền tác giả,
quyền sở hữu công nghiệp, phát
minh, sáng chế...
* Quan hệ nhân thân được chia
thành hai loại:
+ Quan hệ nhân thân không liên
quan đến tài sản như: họ tên,
danh dự, uy tín, nhân phẩm
của cá nhân hay tổ chức...

PHẠM VI ĐIỀU CHỈNH
• Bộ luật này quy định địa vị pháp lý, chuẩn mực
pháp lý về cách ứng xử của cá nhân, pháp nhân;
quyền, nghĩa vụ về nhân thân và tài sản của cá nhân,
pháp nhân trong các quan hệ được hình thành trên
cơ sở bình đẳng, tự do ý chí, độc lập về tài sản và tự
chịu trách nhiệm (sau đây gọi chung là quan hệ dân
sự).
18
Điều 1.

2. PHƯƠNG PHÁP
ĐIỀU CHỈNH
Phương pháp điều
chỉnh đặc trưng của
luật dân sự là tôn
trọng sự bình đẳng,
thỏa thuận của các
chủ thể tham gia quan
hệ pháp luật dân sự

1.2.3. NGUYÊN TẮC ĐIỀU CHỈNH
Nhóm nguyên tắc chung:
–Nguyên tắc tôn trọng đạo đức, truyền thống tốt
đẹp.
–Nguyên tắc tôn trọng lợi ích của Nhà nước, lợi ích
công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ
thể khác
–Nguyên tắc tuân thủ pháp luật.
20

1.2.3. NGUYÊN TẮC ĐIỀU CHỈNH
• Nhóm nguyên tắc đặc trưng của Luật Dân sự:
– Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận
– Nguyên tắc bình đẳng
– Nguyên tắc thiện chí, trung thực
– Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự
– Nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự
– Nguyên tắc hòa giải
21

22
1.2.2. ĐẶC ĐIỂM
Đặc điểm
của phương
pháp điều
chỉnh
Đảm bảo tính bình đẳng của các
chủ thể tham gia vào quan hệ pháp luật
dân sự.
Đảm bảo quyền tự do lựa chọn, định đoạt của
các chủ thể khi tham gia vào quan hệ pháp
luật dân sự.
Các chủ thể chịu trách nhiệm dân sự đối với
hành vi của mình.
Bảo đảm quyền khởi kiện, quyền yêu cầu của
các chủ thể.

BIỂU HIỆN CỦA SỰ BÌNH
ĐẲNG, THỎA THUẬN
TRONG QUAN HỆ PHÁP
LUẬT DÂN SỰ
Các chủ thể đều có quyền tự định đoạt,
quyết định trong việc xác lập cũng như
giải quyết các quan hệ pháp luật dân sự
Trong việc giải quyết các tranh chấp dân
sự, cách thức thông thường và trước hết
là các chủ thể thực hiện tự hòa giải,
thỏa thuận. Trọng tài hay tòa án chỉ can
thiệp khi có yêu cầu và các bên không tự
giải quyết được.
Trong trách nhiệm dân sự, bên vi phạm
chịu trách nhiệm đối với bên bị vi phạm.
Mức độ cụ thể do các chủ thể thỏa
thuận trên cơ sở những quy định của
pháp luật.

ĐỊNH NGHĨA Luật dân sự là một ngành
luật độc lập trong hệ thống
pháp luật Việt Nam, bao
gồm hệ thống những quy
phạm pháp luật điều chỉnh
các quan hệ tài sản và
quan hệ nhân thân dựa
trên cơ sở bình đẳng, thỏa
thuận của các chủ thể
tham gia vào quan hệ đó.

25
1.3. NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ KHOA HỌC LUẬT DÂN SỰ
1.3.1. Ngành luật dân sự
1.3.2. Khoa học luật dân sự

1.3.1. NGÀNH LUẬT DÂN SỰ
Định nghĩa:
• Luật Dân sự là một ngành luật độc lập trong hệ
thống pháp luật Việt Nam, bao gồm tổng hợp các
quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ tài sản
và quan hệ nhân thân trên cơ sở bình đẳng, độc lập
giữa các chủ thể khi tham gia vào quan hệ đó.
26

1.3.1. NGÀNH LUẬT DÂN SỰ
• Cấu tạo:
– Phần chung: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh các vấn đề chung
nhất và xuyên suốt toàn bộ hệ thống pháp luật dân sự.
– Phần riêng: Bao gồm các nhóm quy phạm pháp luật điều chỉnh các nhóm
quan hệ và tạo thành các chế định của luật dân sự.
• Chế định về tài sản và quyền sở hữu;
• Chế định nghĩa vụ và hợp đồng dân sự;
• Chế định thừa kế;
• Chế định về chuyển quyền sử dụng đất;
• Chế định về sở hữu trí tuệ và cấp giấy chứng nhận sở hữu sản phẩm sở hữu trí tuệ.
27

1.3.2. KHOA HỌC LUẬT DÂN SỰ
• Cấu tạo:
– Khái niệm chung về Luật Dân sự Việt Nam;
– Quan hệ pháp luật dân sự;
– Giao dịch dân sự - đại diện – thời hạn – thời hiệu;
– Tài sản và quyền sở hữu;
– Thừa kế;
– Khái niệm nghĩa vụ dân sự và hợp đồng dân sự;
– Hợp đồng dân sự thông dụng;
– Hứa thưởng và thi có giải;
– Nghĩa vụ phát sinh ngoài hợp đồng;
– Trách nhiệm bồi thường thiệt hại;
– Chuyển quyền sử dụng đất;
– Sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ;
• Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài.
28

29
1.4. NGUỒN CỦA LUẬT DÂN SỰ
1.4.1. ĐỊNH NGHĨA VÀ DẤU HIỆU
1.4.2. PHÂN LOẠI NGUỒN

NGUỒN CỦA LUẬT DÂN SỰ
• Hiến pháp
• Bộ luật dân sự
• Các văn bản pháp luật khác có liên quan: luật
sở hữu trí tuệ, luật doanh nghiệp, luât hôn
nhân và gia đình,…
• Điều ước quốc tế

1.4.1. ĐỊNH NGHĨA
VÀ DẤU HIỆU
Định nghĩa:
Nguồn của Luật Dân sự là
văn bản do cơ quan nhà
nước có thẩm quyền ban
hành theo một trình tự
nhất định có chứa đựng
các quy phạm pháp luật
dân sự.
31

THEO
VAI TRÒ
NGUỒN BỔ SUNG
NGUỒN LIÊN QUAN
NGUỒN CƠ BẢN
NGUỒN CƠ BẢN

34
THEO
TÊN GỌI
LUẬT
VĂN BẢN DƯỚI LUỚI LUẬT
HIẾN PHÁP
BỘ LUẬT DÂN SỰ

35
1.5. ÁP DỤNG LUẬT DÂN SỰ
1.5.1. ÁP DỤNG TRỰC TIẾP
1.5.3. ÁP DỤNG QUY ĐỊNH TƯƠNG
TỰ CỦA PHÁP LUẬT
1.5.2. ÁP DỤNG TẬP QUÁN

Định nghĩa:
• Áp dụng trực tiếp Luật Dân sự là hoạt động cụ
thể của cơ quan nhà nước có thẩm quyền để
đưa ra quyết định phù hợp với điều kiện thực
tế đã xảy ra trên cơ sở quy định của pháp luật
được thể hiện trong các quy phạm pháp luật
dân sự đã có sẵn.
36

Điều kiện áp dụng:
Sự kiện xảy ra thuộc lĩnh vực dân
sự;
Đã có quy phạm pháp luật trực tiếp
điều chỉnh.
37

• Hậu quả pháp lý:
– Công nhận hoặc bác bỏ quyền dân sự nào đó của một
chủ thể.
– Xác lập nghĩa vụ dân sự cho một chủ thể nhất định (như
bồi thường thiệt hại, giao vật, trả tiền…).
• Áp dụng biện pháp cưỡng chế để bảo vệ quyền, lợi
ích hợp pháp của Nhà nước, cộng đồng hoặc của
chủ thể khác. 38

1.5.2. ÁP P DỤNG TẬP QUÁN
Định nghĩa:
• Áp dụng tập quán là sử dụng các xử sự đã
được cộng đồng địa phương, dân tộc thừa
nhận để giải quyết các tranh chấp giữa các
thành viên ở địa phương, dân tộc đó.
39

1.5.2. ÁP P DỤNG TẬP QUÁN
• Điều kiện áp dụng:
–Sự kiện, quan hệ tranh chấp cần giải quyết thuộc
lĩnh vực dân sự.
–Luật Dân sự chưa có quy phạm để có thể áp dụng
trực tiếp luật.
–Có tập quán để áp dụng vào sự kiện đó mà đã
được cộng đồng thừa nhận.
40

1.5.3. ÁP DỤNG QUY ĐỊNH TƯƠNG TỰ
CỦA PHÁP LUẬT
Định nghĩa:
• Áp dụng tương tự của pháp luật là áp dụng
quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ
pháp luật dân sự có tính chất tương đương
vào quan hệ đang tranh chấp.
41

1.5.3. ÁP DỤNG QUY ĐỊNH TƯƠNG TỰ
CỦA PHÁP LUẬT
• Điều kiện áp dụng:
– Sự kiện, quan hệ tranh chấp cần giải quyết thuộc lĩnh
vực dân sự.
– Luật Dân sự chưa có quy phạm để có thể áp dụng trực
tiếp luật.
– Tranh chấp đang giải quyết có tính chất tương đương
với quan hệ pháp luật đã có quy phạm trực tiếp điều
chỉnh.
42

TRANH CHẤP VỀ QUYỀN NHÂN THÂN CỦA CÁ NHÂN: KIỆN BẠN HỌC
CỦA CON VÌ CON BỊ GỌI LÀ “GAY”
Bà G. (54 tuổi, ngụ huyện Hóc Môn, TP.HCM) có một con
trai tên T. 17 tuổi. Giữa năm 2011, con trai bà theo học nghề
mộc tại một trung tâm đào tạo nghề. Trong lớp, T. chơi khá
thân với Q. (hơn 19 tuổi) và đưa về nhà chơi nhưng không
hiểu vì lý do gì, Q. thường xuyên gọi T. là “gay”…
Nguyên đơn cho rằng bị đơn gọi con trai bà là “gay” (đồng tính
nam) là đã xúc phạm tới danh dự của cả con trai bà và bản thân
bà…
Ý KIẾN ANH CHỊ ? 43
TÌNH HUỐNG

GỌI BẠN LÀ “GAY”…
 Cách gọi này lọt đến tai người mẹ khiến bà G. vô cùng tức giận, nhiều lần nhắc nhở Q. thay đổi
cách gọi và yêu cầu không được gán ghép từ “gay” với con trai bà. Tuy nhiên, sau đó bà G. vẫn loáng
thoáng nghe Q. gọi con trai bà như trên. Dò hỏi bạn bè trong lớp của con, bà còn biết tại trường, hay
mỗi lần đi chơi, trò chuyện với mọi người xung quanh khi nhắc tới T. thì Q. đều gọi là T. “gay”, thậm
chí còn khắc lên bàn học của con trai bà hai chữ T. “gay”.
 Bà nhắc nhở Q. không thành nên dọa sẽ tố cáo với trung tâm đào tạo và yêu cầu xin lỗi bà và
con trai với hình thức: Xin lỗi công khai tại trung tâm đào tạo nghề, viết đơn xin lỗi gửi tới bạn bè
trong trường, đồng thời bồi thường danh dự cho cả hai mẹ con bà tổng số tiền 10 triệu đồng.
 Tuy nhiên, yêu cầu này của bà không được Q. chấp nhận vì lý do “chỉ nói bâng quơ cho vui,
không hề ám chỉ và không gây ảnh hưởng hay thay đổi bản chất sự thật giới tính của con bà”…
 Do không được đáp ứng yêu cầu xin lỗi và bồi thường nên đầu tháng 5-2012, bà G. đã gửi đơn
kiện ra TAND một huyện tại TP.HCM khởi kiện Q. vì cho rằng đã xúc phạm danh dự, nhân phẩm
của con trai bà, làm ảnh hưởng tới tâm lý của con trai. Cách xưng hô thiếu tế nhị này đã làm tổn hại
danh dự của bà và con trai.
44
TÌNH HUỐNG

MẤT DANH DỰ CẢ HAI MẸ
CON
 Theo đơn khởi kiện, bà G. trình bày: “Tôi đơn thân nuôi con khôn lớn. Ngay từ mới sinh nó là con trai,
giấy chứng sinh tại bệnh viện xác định giới tính của con tôi là nam. Giấy khai sinh cũng chứng thực là nam,
toàn bộ giấy tờ học hành, hộ khẩu đều xác định có chứng nhận là nam. Vậy mà nó đổi trắng thay đen nói con
tôi là “gay” là không chính xác”.
 Ngoài ra, bà còn cho biết ban đầu nghe từ “gay” bà nghĩ Q. chỉ là trêu chọc nên bỏ qua. Nhưng khi xem
phim, đọc báo nói về giới “gay”, bà lại cảm thấy bị xúc phạm. Nhiều lần nghe Q. tiếp tục gọi con là “gay”, bà
đã nhắc nhở rất nhẹ nhàng và cụ thể. Tuy nhiên, Q. không thay đổi mà tiếp tục gọi như vậy. Thêm vào đó, bà G.
trình bày: “Nó gọi con tôi là “gay” một cách thản nhiên trước mặt bạn bè, thầy cô và trước mặt tôi trong một
thời gian dài xuyên suốt hơn một năm. Việc làm này đã xúc phạm tới danh dự, bôi nhọ giới tính của con trai
tôi”.
 Không chấp nhận cách xưng hô này, bà G. bức xúc: “Tôi là mẹ, sinh con là con trai có chứng nhận đàng
hoàng mà bị gọi là “gay” cũng bị mất danh dự và ảnh hưởng tâm lý… Vì lẽ đó, Q. phải có nghĩa vụ xin lỗi và
bồi thường cho cả hai mẹ con tôi”.
 Ngoài ra, bà còn yêu cầu ba mẹ của Q. có nghĩa vụ giáo dục lại con cái và xin lỗi bà.
 Hiện tòa đã thụ lý vụ án và tiến hành hòa giải…
45
TÌNH HUỐNG

KHÔNG THỂ YÊU CẦU PHỤ HUYNH XIN
LỖI VÌ BỊ ĐƠN ĐÃ THÀNH NIÊN
 Trong trường hợp này, bị đơn Q. đã 19 tuổi là đã thành niên,
đủ năng lực chịu trách nhiệm trước mọi hành vi của mình.
 Vì vậy việc nguyên đơn yêu cầu phụ huynh của Q. xin lỗi là
không thể được chấp nhận.
 Còn vấn đề bồi thường danh dự thì thiết nghĩ cách xưng hô
có thể đụng chạm nhưng chỉ là bâng quơ không ám chỉ thì rất
khó để quy kết.
 Tốt nhất là hai bên nên hòa giải để tránh tổn thất tình cảm…46
TÌNH HUỐNG

TÓM LƯỢC CUỐI BÀI
1. Trong bài này, chúng ta đã nghiên cứu các nội dung chính sau:
2. Đối tượng điều chỉnh, phương pháp điều chỉnh của Luật Dân sự
trong các quan hệ xã hội;
3. Phân biệt giữa ngành luật dân sự và khoa học luật dân sự.
4. Các loại nguồn của Luật Dân sự vào giải quyết các quan hệ pháp
luật dân sự cụ thể.
5. Áp dụng Luật Dân sự, áp dụng tập quán, áp dụng tương tự pháp
luật trong giải quyết các quan hệ phát sinh trên thực tế.
47

BÀI 1: KHÁI QUÁT LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM TS. BÙI QUANG XUÂN

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Similar a BÀI 1: KHÁI QUÁT LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM TS. BÙI QUANG XUÂN

Similar a BÀI 1: KHÁI QUÁT LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM TS. BÙI QUANG XUÂN (20)

Más de Minh Chanh

Más de Minh Chanh (20)

BÀI 1: KHÁI QUÁT LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM TS. BÙI QUANG XUÂN

Notas del editor