Filipino 8

1. KARUNUNGANG- BAYAN
(PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO, ESPANYOL AT HAPON)

2. ARALIN 1.1
KARUNUNGANG-BAYAN: BUGTONG,
SALAWIKAIN, SAWIKAIN O
KASABIHAN

3. Gawain 1: Pag-ugnayin Mo!
Panuto: Hanapin sa Hanay B ang kaugnay na pahayag ng mga pangyayari o
sitwasyong nakalahad sa Hanay A. Isulat ang letra ng tamang sagot sa sagutang
papel.
HANAY A HANAY B

4. Karunungang-bayan
Ang karunungang-bayan o folk speech ay isang
sangay ng panitikan kung saan nagiging daan upang
maipahayag ang mga kaisipan na napapabilang sa
bawat kultura ng isang tribo.
Ang karunungang-bayan ay may kahalagahan sa
pagbasa ng panitikan, maangkin ng mga mag-aaral
ang isang kamalayan para sa katutubong tradisyon na
magiging gabay sa pagbasa sa panitikan, sa anomang
wika naisusulat ito, sa pananaw ng isang Pilipino nang
sa gayo’y mapatibay ang mga pagpapahalaga sa mga
kultura at kabihasnan.

5. Masasabi niyang mayroon siyang sariling tradisyon ng
ibang pook sa daigdig. Makikintal din sa kaniyang isipan
na nararapat pagyamanin ang magagandang kinagisnan
at higit na pagbutihin ang kasalukuyang hinaharap.
Mayaman na tayo sa mga karunungang-bayan bago pa
man dumating ang mga Kastila dito sa ating bansa.

6. Mga Uri ng Karunungang-bayan
1. Bugtong
Ang bugtong o riddle ay pahulaan sa pamamagitan ng
paglalarawan. Ang mga bugtong sa panitikang Pilipino
ay pahulaan ng isang sagot sa pamamagitan ng
paghahambing ng bagay o idea. Nakatago ang
kahulugan ng pinahulaang bugtong ngunit ito ay
masasagot sa pamamagitan ng mga bagay na
nakalahad mismo sa bugtong. Nawawala ang ganda at
bisa ng isang bugtong kapag marami itong posibleng
sagot kaya mayroon lamang iisang tamang sagot.

7. Mga Halimbawa:
a. Bumili ako ng alipin
Mas mataas pa sa akin.
Sagot: Sombrero
b. Ang anak ay nakaupo na
Ang ina’y gumagapang pa.
Sagot: Kalabasa
c. Kaisa-isang plato
Kita sa buong mundo.
Sagot: Buwan
d. Narito na si Ingkong
Bubulong-bulong.
Sagot: bubuyog
e. Balong malalim,
Punong-puno ng patalim.
Sagot: bibig/ bunganga

8. 2.
Salawikain
Ang salawikain o proverb ay butil ng karunungang
karaniwang hango sa karanasan ng matatanda,
nagbibigay ng mabuting payo tungkol sa kagandahang
asal at mga paalala tungkol sa batas ng mga kaugalian
at karaniwang patalinghaga na may kahulugang
nakatago. Ito ay maaaring nasusulat na may sukat at
tugma kaya masarap pakinggan kapag binibigkas.

9. Mga Halimbawa:
A. Kapag binato ka ng bato, batuhin mo ng tinapay.
Kahulugan:
Huwag mong sabayan ng galit ang iyong kaaway sa halip ay
suklian mo siya ng pawang kabutihan.
b. Kapag makitid ang kumot, matuto kang mamaluktot.
Kahulugan:
Matutong magtipid kung ano ang mayroon at
mamuhay ng payak na naaayon sa ating kakayahan.

10. c. Aanhin pa ang damo kung patay na ang kabayo.
Kahulugan:
Maging maagap sa pagtulong sa kapwa bago mahuli ang
lahat.
d. Ang tumatakbo nang matulin, kung masugat ay
malalim.
Kahulugan:
Matutong pag-isipan at intindihin ang kalalabasan ng
iyong desisyon. Huwag padalos-dalos o huwag
nagmamadali sa pagpapasya.

11. e. Ang taong nagigipit sa patalim ay kumakapit.
Kahulugan:
Ang taong labis na nagigipit ay nakagagawa ng masama
na labag sa kaniyang kalooban.

12. 3. Sawikain
Ang sawikain o idyoma ay mga salitang eupemistiko,
patayutay, o idyomatiko na ginagamit upang maging
maganda ang paraan ng pagpapahayag. Karaniwang
binubuo ito ng mga salita o parirala na nagbibigay ng
malalim na kahulugan.
Mga Halimbawa:

13. Positibong Sawikain
a. magdilang anghel
b. nagsusunog ng kilay
c. ikuros sa noo
d. magmamahabang-dulang
e. amoy pinipig
magkatotoo ang sinabi
masipag mag-aral
tandaan
ikakasal na
mabango

14. Negatibong Sawikain
a. bahag ang buntot
b. nagbibilang ng poste
c. ahas
d. panis ang laway
e. ningas-kugon
duwag
walang trabaho
taksil; traydor
taong di-palakibo
panandalian, di-
pangmatagalan

15. 4. Kasabihan o Kawikaan
Ang kasabihan o saying ay iba sa salawikain sa
dahilang ito’y hindi gumagamit ng mga talinghaga.
Payak ang kahulugan. Ang kilos, ugali at gawi ng
isang tao ay masasalamin sa mga kasabihan.
Mga Halimbawa:
a. Utos na sa pusa, utos pa sa daga.
b. Ubos-ubos biyaya, bukas nakatunganga.
c. Ang katamaran ay kapatid ng kagutuman.
d. Ang magalang na sagot ay nakakapawi ng poot.
e. Ang tapat na kaibigan, tunay na maasahan.
f. Ang gawa sa pagkabata, dala hanggang sa pagtanda.
g. Anoman ang gagawin, makapitong isipin.

16. Galugarin
Gawain 2: Sabihin Mo Nga!
Panuto: Isulat sa loob ng kahon ang mga kaalamang
natutuhan mo tungkol sa mga karunungang-bayan. Isulat
ang sagot sa sagutang papel.

17. Gawain 3: Ilista Mo, Doon Ako!
Panuto: Isulat sa loob ng kahon kung saang uri ng
karunungang-bayan kabilang ang bawat parirala o pahayag.
Isulat ang sagot sa sagutang papel.
1.Maliit pa si kumpare
Nakakaakyat na sa tore. Sagot: langgam
2. Di-maliparang-uwak ang kanilang lupain sa lalawigan.
3. Ang malinis na kalooban ay walang kinatatakutan.
4. Ang lumalakad nang matulin, kung matinik ay malalim.
5. Ang sakit ng kalingkingan, damdam ng buong katawan.

18. 6. Bago siya nakuha sa trabaho ay dumaan muna siya sa butas
ng karayom.
7. Hindi na siya pinagkakatiwalaan sapagkat basa na ang
kanyang papel.
8. Ako ay may kaibigan
Kasama ko kahit saan. Sagot: anino
9. Ang gawa sa pagkabata, dala hanggang sa pagtanda.
10. Baboy ko sa pulo
Ang balahibo’y pako. Sagot: langka

19. Palalimin
Gawain 4: Ipaliwanag Mo!
Panuto: Ipaliwanag ang mahalagang kaisipang nakapaloob sa mga salawikain o
kasabihan. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

20. Gawain 5: Iangkop Mo!
Panuto: Sumulat ng mga pangyayari o sitwasyon na kung saan
maiuugnay ang mga karunungang-bayang nakasulat sa bawat
bilang. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

21. ARALIN 1.2 Pagsulat ng Sariling
Bugtong, Salawikain, Sawikain o
Kasabihan

22. Sa araling ito ay masusubukan natin ang kagalingan mo sa
paglikha ng sarili mong karunungang-bayan. Ngunit bago mo
gawin ito ay sagutin mo muna ang mga gawain sa ibaba.
Kung handa ka na, halina’t sagutan mo na!

23. Gawain 1: Magsulat Tayo!
Panuto: Sumulat ng sariling halimbawa ng karunungang-bayan ayon sa
hinihingi ng bawat bilang. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

24. Pamantayan sa Pagbuo ng mga Karunungang-bayan
• pagiging matalinghaga nito
• nagpapakita ng kultura at tradisyon
• paggamit ng paghahambing at eupemistikong pahayag
• maikli at nagtataglay ng mga taludtod, sukat at tugma
• napapanahon at nakapupukaw ng interes ng mga tao

25. Mga Dapat Tandaan Sa Pagsulat Ng Bugtong
Umisip ng isang bagay na pamilyar sa iyo. Maaring
nakikita mo ito nang madalas, ginagamit o paborito.
Umisip ng mga pang-uri o salitang naglalarawan tungkol
sa bagay na iyong napili. Maaring tukuyin ang anyo na
magbibigay ng idea sa huhula ng bugtong.
 Bumuo ng 2-3 linya ng pahayag mula sa mga naisip
mong mga salitang maaring maglarawan sa iyong
napiling bagay. Siguraduhin na ito ay patula at mas
maganda kung mayroon tugmaan sa dulo ng bawat linya.
Basahin ito ng ilang ulit upang ito ay ma-review kung
ito ay akma bilang isang bugtong.

26. Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Salawikain
matalinghaga ang mga salita
 nagpapahayag ng mga aral na magiging batayan sa
magandang pag-uugali
may sukat at tugma
may nakatagong kahulugan, sa anyong pataludtod
bilang kaugalian at magsisibing mga tuntunin ng kagandahang
asal.
maikling pangungusap
payak ang pagkakalahad
sumasalamin sa buhay

27. Mga Dapat Tandaan Sa Pagsulat Ng Kasabihan
tuwiran ang pagpapahayag
 payak ang pagkakalahad
nagtuturo ng wastong kilos at gawi
ginagamit din sa:
• pang-aliw – tulad ng mga katuwaan ng mga naglalarong
bata
• panunudyo- ginagawa ng mga bata sa kalaro kapag
nagkapikunan.
• sabi-sabi lamang o bukambibig
• pampadulas-dila – ito’y larong pangkasanayang dila nang
lumaking hindi utal ang bata.

28. Galugarin
Gawain 2: Alamin Natin!
Panuto: Kilalanin kung anong uri ng karunungang-bayan ang
mga halimbawa sa bawat bilang. Piliin at isulat ang letra ng
tamang sagot sa sagutang papel.
1. Busilak ang puso ng mga taong walang sawang tumutulong sa
kanilang kapwa sa panahon ng pandemya.
2. Pagkahaba-haba man ang prusisyon, sa simbahan din ang tuloy.
3. Hindi tao, hindi hayop ngunit may wikang sinasambit. Sagot:
cellphone
4. Ang bayaning nasusugatan, nag-iibayo ang tapang.
5. Ang batang matapat, pinagkakatiwalaan ng lahat

29. Palalimin
Gawain 3: Magsulat Pa!
Panuto: Magtala ng mga naobserbahang kasalukuyang
kalagayan sa ating lipunan. Pagkatapos ay sumulat ka ng sarili
mong karunungang-bayan at tukuyin kung ang iyong sinulat ay
bugtong, salawikain, sawikain o kasabihan. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.

31. Sukatin
1. Anong uri ng karunungang-bayan ang pahulaan sa
pamamagitan ng paglalarawan ng mga bagay na madalas
makita?
A. Bugtong B. Kasabihan C. Salawikain D. Sawikain
2. Ano ang tawag sa mga salitang eupemistiko, patayutay, o
idyomatiko na ginagamit upang maging maganda ang paraan ng
pagpapahayag?
A. Bugtong B. Kasabihan C. Salawikain D. Sawikain
3. Anong uri ng karunungang-bayan ang karaniwang hango sa
karanasan ng matatanda, nagbibigay ng mabuting payo tungkol
sa kagandahang asal at mga paalala tungkol sa batas ng mga
kaugalian at karaniwang patalinghaga na may kahulugang
nakatago?
A. Bugtong B. Kasabihan C. Salawikain D. Sawikain

32. 4. “Napanood ko sa bidyo ang di-maliparang-uwak na kanilang ari-
arian.” Ano ang ibig sabihin ng sawikain na nakasalungguhit?
A. maganda B. makitid C. malawak D. malayo
5. Alin sa mga pahayag ang hindi halimbawa ng salawikain?
A. Kung ano ang puno, siya ring bunga.
B. Bumili ako ng alipin, mas mataas pa sa akin.
C. Huwag gawin sa iba ang ayaw mong gawin sa iyo.
D. Magbiro ka sa lasing, huwag lang sa bagong gising.
6. “Kung walang disiplina, hindi matatapos ang pandemya.” Anong uri ng
karunungang-bayan ang pahayag na ito?
A. Bugtong B. Kasabihan
C. Salawikain D. Sawikain
7. “Hindi nakikita, hindi naamoy, iniwasa’t itinataboy.” Ano ang sagot sa
bugtong na ito?
A. bakuna B. basura C. Corona Virus D. polusyon

33. 8. “Ang mga frontliners panahon ng pandemya ay itinuturing na mga bagong bayani
ng bayan sapagkat hindi sila nag-aatubiling gampanan ang kanilang mga tungkulin
sa kanilang kapwa.”
A. bukas-palad B. mahaba ang kamay C. ningas-kugon D. taos-puso
9. “Sa panahon ngayon, kailangan ng bawat isa ang pagiging masipag upang may
maipantawid sa pang-araw-araw na buhay. Matuto tayong magtiis at magsakripisyo
para sa ating pamilya.”
A. Kung may tiyaga, may nilaga.
B. Kaya matibay ang walis, palibhasa’y nabibigkis.
C. Sa paghangad ng kagitna isang salop ang nawala. .
D. Ang gumagawa ng kabutihan ay hindi natatakot sa kamatayan.
10. “Sadyang mahirap ang iba’t ibang pagsubok na dumarating sa panahon ngayon.
Hindi natin mawari kung ito ay dulot ng tadhana o parusa ng Diyos. Ganon pa man,
hindi maaaring magbibingi-bingihan na lamang tayo sa mga karaingan ng
mamamayan. Kailangan na nating kumilos.”
A. habaan ang pisi B. magdilang-anghel
C. palawakin ang isip D. magtataingang-kawali

34. 11. “Biglang nagkasakit ang asawa ni Aling Berta. Kailangang madala siya sa doktor
sa madaling panahon. Sinubukan niyang humingi ng tulong sa isang kamag-anak
ngunit wala siyang nahintay na tugon mula rito. Sa kasamaang palad, pumanaw ang
asawa ni Aling Berta at nabalitaan ito ng nasabing kamag-anak. Gustuhin man
niyang magbigay ng tulong ngunit huli na ang lahat.”
A. Ang tunay na kaibigan sa gipit maaasahan.
B. Ang taong nagigipit sa patalim ay kumakapit.
C. Aanhin pa ang damo, kung patay na ang kabayo.
D. Ang sakit ng kalingkingan, damdam ng buong katawan.
12. “Sa uri ng lipunan na ating ginagalawan kapansin-pansin ang agwat ng
kalagayan sa buhay ng ibang tao. Tulad na lamang ang batang anak ng aming
kapitbahay na mayaman na nakatira sa malaking bahay. Wala siyang alam sa mga
gawaing bahay sapagkat laging may gumagawa para sa kaniya.”
A. anak-dalita B. itim na tupa
C. bugtong na anak D. anak na may gintong kutsara sa bibig

35. C. Panuto: Sumulat ng sariling bugtong , salawikain o
kasabihan batay sa paksa. Isulat ang sagot sa sagutan papel.
13. CoViD 19 (Bugtong) –
14. Pagtutulungan ( Kasabihan) –
15. Pag-aaral sa modular (Salawikain) -