1. "หนังสือนี้เป็นที่รักของข้าพเจ้า"
"หนังสือนี้ไม่มที่เทียม และจะเป็นที่ร่าเริงใจของผู้อ่าน"
ี
"ต้องการให้เห็นว่าสาคัญที่สุดคนเราทาอะไรต้องมีความเพียร"
"ขอจงมีความเพียรที่บริสุทธิ์ปัญญาที่เฉียบแหลม กาลังกายที่สมบูรณ์"

2. นี่เป็นส่วนหนึ่งในพระราชดารัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2539
ระหว่างที่พระองค์ท่านเสด็จพระราชดาเนินออก ณ พระที่นั่งดุสิดาลัย สวนจิตรลดารโหฐาน พระราชวัง
ดุสิต
ซึ่งได้โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สื่อมวลชนเข้าเฝ้าใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท โดยได้แจ้งให้ทราบว่า
หนังสือพระราชนิพนธ์เล่มล่าสุดของพระองค์ท่านเรื่อง "พระมหาชนก" เสร็จสิ้นแล้ว
ซึ่งทรงเชื่อมั่นว่าได้ทรงบรรลุพระราชภารกิจสาคัญที่สุดในรัชสมัยแห่งมงคลชัยในชีวิตประชาชนชาวไทย
อันหาที่เปรียบไม่ได้
โดยที่ก่อนหน้านี้ในหลวงทรงพระราชนิพนธ์ 2 เรื่อง คือนายอินทร์ผู้ปิดทองหลังพระ
เมื่อปี 2536 และเรื่องติโต้ เมื่อปี 2537

3. เวลานี้พระราชนิพนธ์ "พระมหาชนก" ได้พิมพ์เผยแพร่ออกสู่สายตาผู้อ่านจานวนมาก
จัดพิมพ์โดยบริษัทอัมรินทร์ พริ้นติ้งแอนด์ พับลิซซิ่ง จากัด (มหาชน)
ทั้งที่เป็นฉบับปกแข็ง ขนาด 11 คูณ 11 นิ้ว บรรจุกล่องสวยงาม นอกจากเนื้อหาที่ทรงคุณค่าแล้วยังมี
ภาพวาดประกอบของจิตรกรชื่อดัง 8 ท่าน คือ จินตนา เปี่ยมศิริ, ประหยัด พงษ์ดา, พิชัย นิรันต์,
ปรีชา เถาทอง, เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์, ปัญญา วิจินธนสาร, ธีระวัฒน์ คะนะมะ, เนติกร ชินโย พิมพ์
ลายสีสวยสดใส ทาให้หนังสือน่าอ่านและน่าเก็บรักษาไว้
รวมทั้งได้ทรงโปรดฯ ให้จัดพิมพ์ฉบับปกอ่อนเพื่อให้พสกนิกรได้มีโอกาสอ่านกันอย่างทั่วถึง
นอกจากนี้ยังมีบรรจุในแผ่นซีดี และมีเหรียญพระมหาชนกทั้ง เนื้อเงิน และเนื้อนาก เพื่อให้ประชาชน
นาไปสักการะบูชาเพื่อความเป็นสิริมงคลสาหรับเหรียญนั้น ด้านหนึ่งเป็นพระบรมสาทิสลักษณ์
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระอิริยาบถที่มีหยาดพระเสโทที่พระนาสิก เขียนข้อความ "วิริยะ
PERSERVERANCE" และอักษาเทวนาครี อีกด้านหนึ่ง เป็นภาพพระมหาชนกในมหาสมุทรขณะทรง
สนทนาธรรมกับนางมณีเมขลา ซึ่งปั้นจากต้นแบบภาพฝีพระหัตถ์สมเด็จฯเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุ
วัตติวงศ์

4. เหรียญเหล่านี้ได้ผ่านพิธีชัยมังคลาภิเษกที่วัดบวรนิเวศวิหาร โดยมี
สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงเป็นประธานนั่งปรก พร้อมด้วย
พระคณาจารย์อีกหลายรูป อาทิ หลวงตามหาบัว ญาณสังปันโน, หลวงพ่อคูณ ปริสุทโธ แห่งวัดบ้านไร่
หลวงพ่อเปิ่นวัดบางพระ, หลวงพ่อแย้ม วัดตะเคียน
ในพิธีดังกล่าว สมเด็จพระสังฆราชตรัสว่า "ไทยเราในขณะนี้แม้เปรียบกับพระมหาชนก
ย่อมมีอันตรายเบากว่ามากมายนัก วิกฤตก็แตกต่างกัน แต่สามารถบาเพ็ญวิริยบารมีให้เกิดผลสาเร็จอย่าง
วิเศษยิ่งได้เช่นเดียวกัน
ขอให้ตั้งใจแผ่ความปรารถนาดีไปให้ทั่วถึงเพื่อนร่วมทุกข์ทั่วหน้าให้สามารถคิดถึงอนุภาพความเพียร คือวิ
ริยบารมี แล้วทุ่มกาลังกายกาลังใจ
ให้สามารถประคับประคองประเทศชาติให้พ้นวิกฤตการณ์ขณะนี้ให้ได้และโดยเร็ววิริยบารมีสาคัญ และพลัง
จิตสาคัญและสาคัญสาหรับนามา
ประคองวิริยบารมีให้เกิดผลเต็มที่ด้วย นั่นคือให้มีกาลังใจเข้มแข็งเต็มที่ ที่จะพยายามทาแต่ความดี วิริยะ
ในการทาดีเท่านั้นที่จะถูกที่จะให้

5. พ้นทุกข์ทั้งหลายได้ สมเด็จพระบรมศาสดาทรงกล่าวไว้ว่า โลกถูกจิตนาไป ถูกจิตชักไป สัตว์ทั้งปวงไปสู่
อานาจแห่งจิตอย่างเดียว
เพราะฉะนั้นพึงตั้งเพียรทาใจให้ดี ให้มั่นคงในการดีทั้งปวง ให้พ้นการไม่ดีทั้งปวงงานมงคลนี้จะสาเร็จ
ด้วยดี เกิดคุณประโยชน์แก่
ผู้คนที่กาลังทุกข์ร้อนทั้งปวง"
ก่อนที่จะอ่านเนื้อหาในพระราชนิพนธ์ "พระมหาชนก" มีพระราชปรารภให้เห็นถึงที่มาว่า
"เมื่อ พ.ศ. 2520 พระองศ์ทรงสดับพระธรรมเทศนาของสมเด็จพระมหาวีรวงศ์
(วิน ธัมมสาโร มหาเถร) วัดราชผาติการาม เรื่องพระมหาชนก เสด็จทอดพระเนตรพระราชอุทยาน
ในกรุงมิถิลา เรื่องมีใจความว่า ที่ทางเข้าสวนหลวงมีต้นมะม่วงสองต้น ต้นหนึ่งมีผล อีกต้นหนึ่ง
ไม่มีผล ทรงลิ้มรสมะม่วงอันโอชาแล้วเสด็จเยี่ยมอุทยาน เมื่อเสด็จกลับออกจากสวนหลวง
ทอดพระเนตรเห็นมะม่วงที่มีผลรสดี ถูกข้าราชบริพารดึงทึ้งจนโค่นลง ส่วนต้นที่ไม่มีลูกก็ยังคงตั้ง
อยู่ตระหง่าน แสดงว่าสิ่งใดดี มีคุณภาพ จะเป็นเป้าหมายของการยื้อแย่งและจะเป็นอันตรายใน
ท่ามกลางผู้ที่ขาดปัญญา
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงสนพระทัย จึงทรงค้นเรื่องพระมหาชนกในพระไตรปิฎก
(พระสุตตันตปิฏกขุททกนิกาย ชาดก เล่มที่ 4 ภาคที่ 2) และทรงแปลเป็นภาษาอังกฤษตรงจากมหาชนก
ชาดก ตั้งแต่ต้นเรื่องโดยทรงดัดแปลงเล็ก ๆ น้อย ๆ เพื่อให้เข้าใจง่ายขึ้น
พระมหาชนกบาเพ็ญวิริยะบารมีไม่หวังผลตอบแทนใด ๆ จนกระทั่งได้ทรงครองราชสมบัติ
และนาความเจริญมั่งคั่งแก่กรุงมิถิลาด้วยพระปรีชาสามารถ

6. มาถึงตอนเรื่องต้นมะม่วงพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดาริว่า การที่พระมหา
ชนก จะเสด็จออกทรงแสวงโมกขธรรมยังไม่ถึงเวลาอันสมควร เพราะว่าได้ทรงสร้างความเจริญแก่มิถิลา
ยังไม่ครบถ้วน กล่าวคือข้าราชบริพาร"นับแต่อุปราชจนถึงคนรักษาช้าง รักษาม้าและนับแต่คนรักษาม้า
จนถึงอุปราช และโดยเฉพาะเหล่าอมาตย์ ล้วนจารึกในโมหภูมิทั้งนั้น ไม่มีความรู้ทั้งวิทยาการ ทั้งทาง
ปัญญายังไม่เห็นความสาคัญของผลประโยชน์แท้แม้ของตนเอง จึงต้องตั้งสถานอบรมสั่งสอนให้เบ็ดเสร็จ"
อนึ่ง พระมหาชนกยังต้องทรงปรารภเรื่องการอนุบาลต้นมะม่วงตามวิธีสมัยใหม่ เก้าวิธีอีกด้วย
ด้วยประการเช่นนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจึงทรงดัดแปลงเนื้อเรื่องในมหาชนกชาดกให้เหมาะสมกับ
สังคมปัจจุบัน โดยมีพระราชดาริว่าพระมหาชนกจะบรรลุโมกขธรรมได้ง่ายกว่า หากได้ประกอบพระราช
กรณียกิจในโลกให้ครบถ้วนก่อน รูปที่ประกอบเรื่องเป็นฝีมือของศิลปินไทย ซึ่งได้ทุ่มเททั้งกาลังกายและ
กาลังความคิดอย่างเต็มที่ เพื่อถ่ายทอดความงามของเรื่องนี้ให้ครบถ้วนสมบูรณ์
"พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงแปลมหาชนกชาดกเสร็จสมบูรณ์เมื่อ พ.ศ. 2531
และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พิมพ์ในโอกาศเฉลิมฉลองกาญจนภิเษกแห่งรัชกาล
ให้เป็นเครื่องพิจารณาเพื่อประโยชน์ในการดาเนินชีวิตของสาธุชนทั้งหลาย"

7. นายขวัญแก้ว วัชโรทัย รองเลขาธิการพระราชวังฝ่ายกิจกรรมพิเศษประธานคณะทางาน
สร้างเหรียญและพระราชนิพนธ์ "พระมหาชนก" ได้สรุปที่มาของพระราชนิพนธ์เรื่องนี้ว่า "ระหว่าง
50 ปีที่ทรงครองราชย์ทรงผ่านพ้นอุปสรรคนานาชนิด อุปสรรคนั้นคือวิกฤตการณ์ต่าง ๆ เกิดเหตุ
เภทภัย ลุกลามถึงประชาชน โดยที่พระองค์ทรงเปรียบเสมือนพระพรหมของประชาชนทุกคน เมื่อมี
เหตุการณ์ก็พึ่งพระองค์ ขณะที่บ้านเมืองกาลังลุกเป็นไฟ พระองค์รับสั่งกับผู้ที่ทาให้เกิดเรื่องก็จะ
สงบทันที ชึ่งไม่มีที่ไหนในโลกนับว่าทรงเป็นมิ่งขวัญของประชาชน ชาวไทยยากหาผู้เปรียบปาน
ในหลวงทรงลาบากมากกกว่าชาวไทยเป็นไหน ๆ ปัจจุบนไม่เคยมีพระเจ้าอยู่หัวพระองค์ไหน
ั
ทรงเหนื่อยมาก ๆ เหมือนพระองค์ ทรงงานจนพระเสโทไหล ยากที่สามัญจะทาไดั ทรงเป็นยอดมนุษย์
ยิ่งภาวะปัจจุบันคนไทยต้องมีความเพียรอดทน ไม่ย่อท้อโดยยึดเอาแบบอย่างจากพระองค์ก็จะประสบ
ความสาเร็จในชีวิต
สมเด็จพระญานสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงอ่านแล้วถึงกับตรัสว่า
ถ้าใครได้อ่านแล้วมีปรัชญาชีวิต สิ่งที่ดีงามสอนให้ผู้คนอดทนไม่ท้อแท้ เหมาะสมกับยุคนี้ ทันสมัยทันต่อ
เหตุการณ์ถ้าอ่านให้ลึกซึ้งจริง ๆ ประชาชนชาวไทยคงไม่มีใครฆ่าตัวตาย

8. ทรงแปลเป็นภาษาไทยและภาษาอังกฤษควบคู่กันไป เป็นประโยชน์ทิ้งชาวไทยและชาว
ต่างประเทศ
ทรงถอดประวัติของพระองค์ตลอดระยะเวลา 50 ปีที่ครองราชย์ ทรงประสบอุปสรรค ความยากลาบาก
เหมือนพระมหาชนกเมื่อเรือแตกก็ทรงว่ายน้าถึง 7 วัน จนเทวดามาช่วย ในหลวงก็ทรงประสบวิกฤต
แต่ทรงมีความเพียรไม่ท้อแท้ ซึ่งบางคนก็มีความเพียรอยู่แต่ท้อแท้ ทาให้ไม่ประสบความสาเร็จในชีวิต
และเหรียญที่จัดสร้างขึ้นนี้ไม่ใช่เครื่องรางของขลัง แต่เป็นสิ่งเพิ่มกาลังใจในการต่อสู้กับชีวิต เป็นประทีป
ส่องทาง"
ใครที่ได้อ่านเรื่องพระมหาชนกต่างพูดตรงกันว่า พระองค์ทรงพระปรีชาสามารถทางด้าน
วรรณกรรมยิ่งนักทรงใช้ภาษาที่กระชับ สละสลวยอ่านง่าย แสดงให้เห็นชัดแจนว่าพระองค์ท่านทรงได้
ศึกษา
เรื่องที่จะเขียนและทรงมีความรู้อย่างลึกซึ้ง
พระมหาชนกฉบับพระราชนิพนธ์นี้ เป็นวรรณคดีพระพุทธศาสนาเรื่องหนึ่งในทศชาติชาดก
ซึ่งเป็นชาดก 10 ชาติสุดท้าย ก่อนที่พระโพธิสัตว์จะมาประสูติเป็นเจ้าชายสิทธัตถะ และตรัสรู้เป็น
พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ชาดกเรื่องนี้แสดงให้เห็นถึงการบาเพ็ญบารมีของพระมหาชนก วิริยะบารมี"
ซึ่งเต็มไปด้วยความเพียรพยายามอย่างยิ่งยวด
บทแรกขึ้นต้นว่า ในอดีตกาลอันพ้นคณนาวิสัย ครั้งหนึ่งพระราชาพระนามว่า มหาชนก
ครองราชสมบัติอยู่ในกรุงมิถิลา แคว้นวิเทหะ พระเจ้ามหาชนกนั้น มีพระราชโอรสสองพระองค์
พระนามว่าอริฏฐชนก และโปลชนก พระราชาพระราชทานตาแหน่งอุปราชแก่องค์พี่ และตาแหน่ง
เสนาบดีแก่องค์น้อง กาลต่อมาพระมหาชนกเสด็จสวรรคต พระอริฏฐชนกได้ครองราชสมบัติ
และทรงรั้งพระโปลชนกเป็นอุปราช

9. วันหนึ่งอมาตย์ผู้ใกล้ชิดกราบทูลใส่ร้ายว่า พระอุปราชโปลชนกคิดไม่ซื่อ
พระอริฏฐชนกหลงเชื่อ สั่งจองจาพระโปลชนกแต่พระโปลชนกตั้งจิตอธิษฐานและหลบหนีไปได้
ภายหลังได้รวบรวมพลท้ารบและเอาชนะได้ในที่สุด พระอริฏฐชนกสิ้นพระชนม์ในที่รบ
พระเทวีที่กาลังทรงครรภ์จึงปลอมตัวหนีออกนอกเมือง ด้วยความช่วยเหลือของท้าวสักกเทวราช
จึงเสด็จหนีไปจนถึงเมืองกาลจัมปากะ ได้พราหมณ์ ผู้หนึ่งอุปการะไว้ในฐานะน้องสาว
ต่อมาทรงมีประสูติกาล ตั้งพระนามพระโอรสตามพระอัยยิกาว่า "พระมหาชนก"
จบจนกระทั่งพระมหาชนกเติบใหญ่ และได้ทราบความจริงก็คิดจะไปค้าขายแล้วจะไปเอาราชสมบัติคืน
จึงนาสมบัติกึ่งหนึ่งของพระมารดาไปขาย แลกเป็นสินค้าออกเรือไปยังสุวรรณภูมิ
ระหว่างทางในมหาสมุทรเรือต้องพายุล่มลง ลูกเรือตายหมดเหลือแต่พระมหาชนก
รอดผู้เดียว ทรงอดทนว่ายน้าในมหาสมุทรด้วยความเพียร 7 วัน 7 คืน จนได้พบนางมณีเมขลา
และสนทนาธรรมในเรื่องของความเพียรในที่สุดนางมณีเมขลาได้อุ้มพระมหาชนกไปส่งยังมิถิลานคร
เนื้อเรื่องหลังจากนี้น่าติดตามมาก ดังที่พระองค์รับสั่งว่า "ตัวหนังสือบางอย่างหรือ
คาบางอย่างได้ดัดแปลงให้ตรงกับความคิดสมัยใหม่นี้บ้าง ที่อาจไม่เป็นประโยชน์แก่คนปัจจุบันก็
ได้ละเว้น และได้ตกแต่งส่วนใหม่ที่เป็นประโยชน์แก่สังคมปัจจุบัน

10. Credit. http://www.moe.go.th/main2/article/p-maha.htm
Copyright & copy : 1999 MOENet Thailand Service
ข้อมูลจากหนังสือวิทยาจารย์ ปีที่ 98 ฉบับที่ 1 เดือนเมษายน 2542
พัฒนาระบบโดย กลุ่มพัฒนาระบบสารสนเทศ
ศูนย์สารสนเทศ สป. ศธ.
โทร. 281-9809, 628-5643, 628-5644 Fax 281-8218
website@emisc.moe.go.th