2. ESTADOS UNIDOS
Ang pananakop ng Estados Unidos sa Pilipinas,
na nangangahulugang ang Pilipinas ay itinuring
na isang teritoryo ng Estados Unidos ay
magmula 1898 hanggang 1946.
Bukod sa ilang mga retensiyonista o mga tao na
nais panatilihin ang Pilipinas bilang isang
nasasakupan ng Estados Unidos, ang balak ng
mga naging Pangulo ng Estados at ng mga
kinatawan (representatibo) ng Estados Unidos
hinggil sa kanilang misyon ng pangongolonya
3. UNANG YUGTO (1898-1935)
Unang tumuntong sa kapuluan ng Pilipinas ang mga
sundalo ng Estados Unidos noong 1898, subalit ang
unang hakbang sa kanilang pamumuno sa Pilipinas
ay nagsimula noong 1899, nang itinalaga ng Pangulo
ng Estados Unidos na si William McKinley ang
Unang Komisyon na pang-Pilipinas o Komisyon ni
Shurman (First Philippine Commission o Schurman
Commission) noong 20 Enero 1899, na nasundan ng
iba pang mga Komisyon.[1]
4. UNANG KOMISYON (1899)
Ang Komisyon ni Shurman o Unang Komisyon ng Estados sa Pilipinas ay isang
komisyon na binubuo ng limang mga Amerikano at pinamunuan ni Jacob
Schurman. Kabilang sa mga kasapi nito si Admiral Dewey at Heneral Otis.
Layunin ng Komisyon na alamin ang kalagayan ng kapuluan. Kabilang sa ulat ng
Komisyon, pagkaraan ng isang taon, na ang mga Pilipino ay naghahangad ng
kasarinlan at kalayaan; at kabilang sa kanilang mga mungkahi ang pagiging
hindi pa handa ng mga Pilipino sa pagkakaroon ng kalayaan at kasarinlan, ang
paglulunsad ng pamahalaang sibilyan sa halip na pinangangasiwaan ng
isang gobernador na militar, pagtatatag ng lehislaturang bikameral (ang
lehislatura ay ang kapulungan ng mga tagapaglagda ng mga kautusan o batas),
paglulunsad ng mga pamahalaang mayroong awtonomiya sa mga antas na
panlalawigan at pangmunisipyo, at pagtatatag ng isang sistema ng walang
bayad o libreng publikong mga paaralang pang-elementarya.
5. IKALAWANG KOMISYON (1900)
Ang Ikalawang Komisyon ng Estados Unidos sa Pilipinas, na nakikilala rin bilang
Komisyon ni Taft (Taft Commission), sapagkat ang pinunong komisyonero nito ay
si William Howard Taft (si Taft rin ang unang gobernador na sibilyan ng Pilipinas),
ay itinalaga ni McKinley noong 16 Marso 1900.
Binigyan ito ng kapangyarihang gumawa ng mga batas (umabot sa 499 ang bilang
ng mga batas na nagawa mula 1900 hanggang 1902) at ng kapangyarihang
magpatupad ng mga batas, kabilang na ang paglulunsad ng isang sistemang
panghukuman, ng serbisyong sibil, ng kodigong legal, ng kodigong munisipal, ng
Konstabularyo ng Pilipinas bilang isang puwersang pambuong kapuluan (Hulyo
1901).[1]
Ang tatlong pangunahing mga haligi ng palatuntunan o programa ng pag-iwi ng
Komisyong Taft sa Pilipinas ay kinabibilangan ng mga sumusunod: (a) kaunlarang
pang-ekonomiya, (b) edukasyon, (c) paglulunsad ng mga institusyong
kumakatawan o representatibo.[2]
6. BATAS ORGANIKO NG PILIPINAS
(1902)
Noong Hulyo 1902, ipinatupad sa Pilipinas ang tinatawag na Philippine Organic
Act (Batas Organiko ng Pilipinas) na maglulunsad ng nahalal na Kapulungan ng
Pilipinas (Asamblea ng Pilipinas, o ang Mababang Kapulungan) at ng Mataas na
Kapulungan na binubuo ng Komisyon ng Pilipinas na itinalaga ng pangulo ng
Estados Unidos at may kakayahang magpasa ng batas hinggil sa mga Moro at
mga taong hindi Kristiyano.
. Dahil sa batas na ito, umiral sa Pilipinas ang Tala ng mga Karapatan (Bill of
Rights) na umiiral na sa Estados Unidos, at nakapagpapadala ang Pilipinas ng
dalawang komisyonerong residente sa Washington, DC na luklukan
ng pamahalaan ng Estados Unidos na dadalo sa mga sesyon ng Konggreso ng
Estados Unidos. Naganap ang unang halalan para sa Mababang Kapulungan
noong Hulyo 1907. Ginanap ang unang sesyon nito noong 16 Oktubre 1907.[1]
7. SISTEMA NG POLITIKA
Kabilang sa sistemang pampolitika na ginamit ng Estados
Unidos sa Pilipinas ay ang tinatawag na "patakaran ng
pag-akit" (policy of attraction), kung kailan inakit ng mga
Amerikano ang mga pili na mga Pilipino (ang mga elite),
partikular na ang mga ilustrado (na binansagan bilang
"oligarkiya ng intelihensiya"), na mas nais na
makipagtulungan sa Espanya o kaya sa Estados Unidos
dahil hindi nila pinagkatiwalaan ang Katipunan at sila ay
mga rebolusyanoryong nag-aatubili. Kabilang sa mga ito
sina Trinidad H. Pardo de Tavera (isang inapo ng
maharlikang Kastila) at Benito Legarda (isang kapitalista
at may-ari ng lupa), na kapwa umayaw sa pamahalaan
ni Emilio Aguinaldo noong 1898 dahil sa hindi pagkakaroon
ng mga kasunduan kay Apolinario Mabini.
8. Noong 1907, inilunsad ang Nacionalista Party
(Partido Nasyonalista) at nangibabaw sa
larangan ng politika sa Pilipinas hanggang sa
pagkalipas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Kabilang sa mga kasapi nito ay mga hindi
ilustrado. Isa sa mga pinuno ng partido ay
sina Manuel Quezon at Sergio Osmeña. Ang
naging plataporma ng Partido Nasyonalista ay
ang pagkakaroon ng "kaagad na kalayaan" para
sa Pilipinas. Dahil sa paglitaw ng Partido
Nasyonalista, nagkaroon ng sistemang may
partido sa Pilipinas, subalit walang naging
kalaban sa politika ang Partido Nasyonalista
magmula 1916 hanggang 1945. Lumitaw lamang
ang Liberal Party (Partido Liberal) noong
1946.[3]
9. PAMANA NG PATAKARAN NG PAG-
AKIT
Mayroong tinatanaw bilang tagumpay at kabiguan ang
"patakaran ng pag-akit". Ang tagumpay nito ay ang
pagkakabigay sa mga Pilipino ng Estados Unidos ng
"edukasyong pampolitika".
Ang kabiguan naman nito ay ang pagkakaroon ng hadlang (dahil
sa pagkakaroon ng kapangyarihan ng isang malakas na
partidong pampolitika) sa mga hangarin o interes ng mga
hindi elite o hindi pili sa lipunan. Hindi nagkaroon ng pagtuon sa
repormang panlipunan, pag-aari ng lupain, pangungupahan sa
lupain, at hindi patas na pagkakamudmod ng yaman.[3]
10. Noong 1916, ipinasa ng Konggreso ng Estados
Unidos ang Batas Jones (Jones Act), ang
pangalawang organikong batas na may
kaugnayan sa Pilipinas, at pumalit sa Batas na
Organiko ng 1902. Isinasaad dito na may
layunin ang Estados Unidos na palayain ang
Pilipinas kapag nakapagtatag na ito ng isang
matatag na pamahalaan. Napalitan ng Senado
ng Pilipinas ang Komisyon ng Pilipinas sa
pagganap bilang Mataas na Kapulungan na
pambatas. Ang Mababang Kapulungan ay
pinalitan naman ang pangalan upang maging
Kapulungan ng mga Kinatawan (House of
Representatives).
11. Mula 1921 hanggang 1927, ang naging kapalit ni
Wilson bilang Gobernador-Heneral ng Pilipinas
ay si Heneral Leonard Wood, isang pinuno na
hindi naniniwala na dapat lisanin ng Estados
Unidos ang Pilipinas dahil sa mga interes ng
Estados Unidos sa pook ng kanlurang Pasipiko.
Hindi katulad ni Wilson, ginamit ni Wood ang
kaniyang kapangyarihan sa paggamit
ng veto (pagtutol) na umabot sa 126 na mga ulit
sa loob ng kaniyang anim na taon sa
panunungkulan bilang gobernador-heneral ng
Pilipinas. Noong 1923, maraming mga Pilipino
ang umayaw sa kanilang mga tungkuling
pampamahalaan, na hindi napunuan hanggang
sa kamatayan ni Wood noong 1927.
12. KATAYUAN NG MINDANAO AT SULU
Noong 1914, umiiral sa pamahalaan ng Pilipinas
ang tinatawag na Kagawaran o Departamento
ng Mindanao at Sulu. Noong panahong iyon, sa
pananaw ng mga
Pilipinong Moro(Pilipinong Muslim), isang
panganib para sa kanilang katayuan sa politika
ang mabilisang Pilipinisasyon ng serbisyong
sibil at ang pagkakaroon ng sasapit na kalayaan
ng Pilipinas, dahil sa ang pamahalaan ng isang
malayang Pilipinas ay mapapangingibabawan
ng mga Kristiyano. Noong panahong iyon, wala
pang pambatas na pagkilala sa mga kostumbre
at mga institusyon ng mga Muslim sa
Pilipinas.[4]
13. BATAS JONES
Nagkaroon ng pagtutulungan sa pagitan ng mga panig ng mga
Amerikano at ng mga Pilipino noong maging Gobernador-Heneral
ng Pilipinas si Francis Burton Harrison (1913-21), isang pinuno na
inilarawan bilang isang "monarkang pangkonstitusyon" na
namamahala ng "pamahalaan ng mga Pilipino". Naging liberal
si Woodrow Wilson, na nasa ilalim ng Democratic Party (Partido
Demokratiko), sa pakikitungo sa mga Pilipino.
Noong 1913, nagtalaga si Wilson ng 5 mga Pilipinas bilang
miyembro ng pambatas na Komisyong Pilipino (unang pagkakataon
na nasa mayorya ang bilang ng mga Pilipino sa nasabing
Komisyon). Isinakatuparan ni Harrison ang Pilipinisasyon ng
serbisyo sibil, na mas dumami ang bilang ng mga Pilipinong opisyal
ng pamahalaan kaysa sa dami ng mga Amerikano. Sa panahong
ito, nangingibabaw ang Nacionalista Party ng mga Pilipino.[4]
14. SAMPAMAHALAAN NG PILIPINAS
Noong 1935, dahil sa isang lehislasyon na
ipinasa ng Konggreso ng Estados Unidos noong
1934, nailunsad ang
pagiging Sampamahalaan o Komonwelt ng
Pilipinas.[4]
