Урлагийн философи - Уран барилга

1. ФИЛОСОФИ СЕМИНАР №9 ., Урлагийн философи.
МОНГОЛЫН УРАН БАРИЛГА
1. Үүсэлхөгжил
Үйлдвэрлэх хүчний хөгжил нэн доод түвшинд байсан манай эриний өмнөх III-р зууны үеэс
Монголчуудынуранбарилгынтүүх эхэлдэг.Монголынгазарнутагт300-гаадэртнийхотсуурин, 4000
гаруй сүм дуган, 770-аад хүрээ хийд оршиж байсныг археологчид тогтоосон байдаг. Монгол
архитектурбуддыншашныгүн ухааныүзэл санаа, түүнийэрэмбэ зохицол,өвуламжлалыгагуулсан
онолын бодьлог шинж чанарыг илтгэсэн өөрийн гэсэн өвөрмөц хэллэг, арга хэрэглүүртэй байдаг.
“МОНГОЛ УЛС МАНЖИЙН ЭРХШЭЭЛЭЭС ГАРЧ, НИЙГМИЙН СЭРГЭН МАНДАЛТ ЭРЧИМЖИЖ
ШАШИН ТӨРИЙГ ХОСЛОН БАРИХ БОГД ЖАВЗАНДАМБААР УДИРДУУЛСАН ШИНЭ ТУЛГАР ТҮР
ЗАСГИЙН ГАЗРАА БАЙГУУЛЖ МОНГОЛЫН ОРЧИН ҮЕИЙН АРХИТЕКТУРЫН ХӨГЖЛИЙН ЭХЛЭЛИЙГ
ТАВЬСАН, 1900-1921 ОН”
2. Онол, арга зүй
Монголчууд81 амдөрвөлжинталбайг81хуваагааднэгнүдийг ньгэрхэмээннэрлэсэнбайна.
Монгол гэрийн үндэсний уран барилгын суурь элемент гэдэг. Үүнийг олон талт болон дөрвөлжин,
дугуй зэрэг олон хэлбэрийн монгол үндэсний сүм дуган, хийд шилтгээний архитектур үүссэнээр
нотлогдоно. Монгол шүтээнийсүм,дуган,хүрээ,хийд,ордхарш,шилтгээнийхэвшинж,хэлбэртөрх,
түүний өвөрмөц хийц, бүтээц, их биед нь ашигласан монгол уран зураг, дүрслэх урлагийн хэрэгсэл
нь монголчуудын ёс заншил болон шашин шүтлэг, зан үйлийн ёс зүйн чанарыг илтгэж байдаг. Энэ
чанраараа монгол гэсэн органик шинжээ хадгалдаг.
“МОНГОЛЫН УРАН БАРИЛГА ХӨГЖЛИЙНХӨӨ ЯВЦАД ТҮВД, ХЯТАДЫНХААС ЯЛГААТАЙ ӨӨРИЙН
ГЭСЭН ҮНДЭСНИЙ ӨВӨРМӨЦ, СҮРЛЭГ ХИЙЦ, ШИНЖ ТӨРХТЭЙ АРХИТЕКТУР БИЙ БОЛГОЖЭЭ”
Судалгаанаас үзэхэд Монголчууд сүм хийд, хүрээ суурины байршил, архитектурын хэлбэр
дүрийгсонгохдоотүүнийнүүрталыгөмнөзүгрүүхарууланнарныгэрэлтэххүч,цагхугацааоронзайн
зохицолтой уялдуулан тогтоодог байжээ. Ингэснээр сүи хийдийн дотоод орон зайг ер бусын,
ялангуяа дотор нь байгаа бурханы дүрийг өнгөлөг жавхаатай, цог золбоотой болгодог ажээ. Нөгөө
талааргадна хийцхэсэглэлийнзохиомжидньтусах гэрлийнхэмжээ,гэрлийнэхбулаг,бүрзамтайнь
уялдуулдагбайжээ.Монгол дахь Хятадынбуддын уранбарилгындурсгалуудгэвэл Амарбаясгалант
хийдийн цогчин дуган 1728-1735, Чойжин ламын сүм 1903-1906 зэргийг нэрлэж болно.
Хувьсгалын өмнөх үеийн сүм хийд барилга байгууламж нь феодал нийгмийн улс төр, соёл,
үзэл суртал баримталж байсан бол орчин үеийн социализмын нийгэм нь олон тооны үйлдвэр
үйлчилгээнийоронсууцныбарилгабайгууламжбүтээнбосгоходчиглэжбайснаараа хэлбэрагуулга
чимэглэлийн хувьд эрс ялгаатай байсан.
НХУТ-ГХО-1Б. Болортуяа