Het Meetnet Urbane Soorten (MUS) volgt broedvogels van de stedelijke omgeving. De telling wordt gecoordineerd door Sovon. De resultaten van 7 jaar MUS.

1. MUS 2013, stand van zaken
Jan Schoppers

2. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Inhoud
• MUS
• Resultaten landelijk
• Resultaten regionaal
• Huismus en Gierzwaluw
• Benchmark
• MUS-cursus
• Conclusies en hoe verder

3. Sovon Vogelonderzoek Nederland
MUS
Meetnet Urbane Soorten
• Een langjarig monitoring-
programma voor alle (algemene)
vogelsoorten in bebouwde gebieden
Doelstellingen:
• Het monitoren van trends in de aantallen en
verspreiding van alle broedvogelsoorten
• Uitvoering door ervaren vogeltellers en door
beginners

4. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Waarom een nationaal stadsvogelmeetnet?
• We weten te weinig van vogels in bebouwd
gebied
• Stadsvogelen niet populair
• Stadsvogels wel populair
• 16% van Nederland is reeds verstedelijkt
• Typische stadsvogels gaan hard achteruit.
Zoals Huismus op de Rode Lijst en Spreeuw.
Kuifleeuwerik bijna uitgestorven

5. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Telmethode MUS is eenvoudig
• Waarnemers kiezen zelf een postcodegebied
• 12 willekeurige telpunten
• 5 minuten alles tellen
• 3 telrondes:
1e: 1-30 april (bij zonsopkomst)
2e: 15 mei-15 juni (bij zonsopkomst)
3e: 15 juni-15 juli (zomeravondtelling,
speciaal voor Gierzwaluwen)

6. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Random aangewezen telpunten
Wat wordt geteld?
• woonwijken
• winkelcentra
• industrieterrein & havens
• begraafplaatsen
• sportvelden
• golfterreinen
• parken & vijvers
• Infrastructuur & kassen
• steden, dorpen en gehuchten
• nieuwbouw

7. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Punten verplaatsen kan!

8. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Ervaringen van waarnemers
die ontvangen 4 keer/jaar een MUS-Nieuwsbrief
Tijdens iedere telronde is er wel wat bijzonders te zien. Was het tijdens de vorige
ronde een grote zilverreiger, deze keer vloog er bij telpunt 6 plots een scholekster
met eten in zijn bek langs. Hij landde op het vlakbij gelegen platte dak van de
school. Daar ontdekte ik nr. 2. Kort daarna verscheen er een klein koppie aan de
dakrand. Het jong van deze scholeksters.
IJburg 2012: Het einde van het Zwarte Roodstaart tijdperk! (want de nieuwbouw
is bijna klaar...) Roodstaarten verdwenen. Huismussen verschenen. Gelukkig
blijven de Witte Kwikken wel lekker algemeen. Ook positief: broedende
Boerenzwaluwen bij de havensluis voor derde opeenvolgende jaar.
Bij punt 2 een Spreeuw die een goede imitatie van een Buizerd, Gaai en Tureluur
deed. Bij punt 5 een Spreeuw die daarentegen een nog betere Boomklever deed!
(die hier niet eens voorkomt!) Punt 11 een Opvliegend Bokje! Overal is het
voorjaar weer heerlijk te zien, Spreeuwen volop met nestmateriaal in de weer,
Turkse tortel op het nest.

9. Sovon Vogelonderzoek Nederland

10. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Noteren veldboekje of MUS-formulier
te downloaden vanaf de MUS-pagina

11. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Welke vogels tellen mee?
• Alle vogels met terreinbinding (jagende Sperwer en foeragerende meeuwen wel)
• Geen onderscheid maken tussen zang, foerageren, geslacht of leeftijd
• Bij Gierzwaluw niet alleen de laag vliegende vogels maar ook die hoog vliegen;
wordt dezelfde hoog vliegende groep op meerdere telpunten gezien, noteer
deze dan slechts één keer.
Niet noteren
• Overtrekkende vogels (bv. overtrekkende Sperwer, ganzen, Graspiepers niet)
• Slaaptrek (bv. bij meeuwen, kraaien en Spreeuw).

12. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Allochtonen tellen ook mee, kent u deze?

13. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Allochtonen tellen ook mee, kent u deze?
Muskuseend Zwarthalszwaan
Chinese Knobbelgans Lachduif

14. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Invoer digitaal
Eerst de kopgegevens en
daarna de resultaten.
MUS is zinvol en leuk.
Kost weinig tijd:
3x 1,5-2 uur telling en 3x
0,5 uur invoer
= ca. 7 uur/voorjaar

15. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Invoer digitaal
Eerst de kopgegevens en
daarna de resultaten.
MUS is zinvol en leuk.
Kost weinig tijd:
3x 1,5-2 uur telling en 3x
0,5 uur invoer
= ca. 7 uur/voorjaar

16. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Je eigen resultaten vergelijken
Huismus landelijk en regionaal

17. Sovon Vogelonderzoek Nederland
MUS groeit nog steeds
aantal jaarlijks ingevoerde tellingen per ronde
700
600
500
400 MUS 1
MUS 2
300 MUS 3
200
100
0
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Belangrijk is 3 tellingen gedaan én meerdere jaren

18. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Deelnemers
35% vrouwen
50% nieuwe tellers
710 postcodegebieden
geclaimd

19. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Resultaten 2012
• 161 vogelsoorten samen 394.000 ex.
• 20 zoogdieren samen 4.130 ex.

20. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Resultaten: top 25
naam totaal pcgeb
Kauw 51376 606
Merel 36196 618
Houtduif 32784 618
Huismus 26041 565
Gierzwaluw 24484 546
Koolmees 16128 617
Spreeuw 15316 537
Zwarte Kraai 13098 598
Turkse Tortel 12296 548
Ekster 11905 609
Wilde Eend 11521 534
Kokmeeuw 10120 316
Vink 8410 560
Stadsduif 8357 309
Tjiftjaf 8085 577
Meerkoet 7973 457
Pimpelmees 7522 583
Winterkoning 6764 551
Grauwe Gans 5899 199
Zilvermeeuw 5760 290
Kleine Mantelmeeuw 5685 274
Groenling 5008 513
Zwartkop 4550 501
Roek 3979 91
Halsbandparkiet 3723 155

21. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Resultaten: 26 schaarste soorten, leuke krenten in de pap
pcgeb
naam totaal
Kleine Zilverreiger 4 2
Kleine Canadese Gans 4 1
Carolinaeend 4 1
Krooneend 4 3
Zwarte Specht 4 4
Grote Gele Kwikstaart 4 3
Tapuit 4 4
Snor 4 4
Blauwe Pauw 4 3
Watersnip 3 1
Jaap de Jong Fluiter 3 1
Raaf 3 1
Europese Kanarie 3 1
Zwaangans 2 1
Zomertaling 2 1
Kokardezaagbek 2 1
Beflijster 2 2
Taigarietgans 1 1
Indische Gans 1 1
Wespendief 1 1
Kwartel 1 1
Kleine Jager 1 1
Geelpootmeeuw 1 1
Grote Stern 1 1
Rouwkwikstaart 1 1
Cetti's Zanger 1 1

22. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veranderingen
De eerste indexen, Verliezers
trend nog onzeker
Soort 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Trend Trend 2007-2012
sterke afname 4 Winterkoning 100 108 100 86 78 81 - - sterke afname
matige afname 17 Grote Lijster 100 82 72 52 61 45 -- sterke afname
Spotvogel 100 77 67 50 50 52 -- sterke afname
stabiel 14 Spreeuw 100 94 77 71 73 73 -- sterke afname
matige toename 19 Aalscholver 100 97 93 74 67 76 - matige afname
sterke toename 9 Blauwe Reiger 100 98 96 75 85 82 - matige afname
Soepeend 100 97 99 79 87 77 - matige afname
Waterhoen 100 114 104 96 86 90 - matige afname
Kievit 100 144 121 110 102 70 - matige afname
Stadsduif 100 104 100 84 98 85 - matige afname
Gierzwaluw 100 88 116 98 106 84 - matige afname
Heggenmus 100 100 102 104 94 91 - matige afname
Roodborst 100 96 91 80 71 80 - matige afname
Merel 100 100 96 98 94 94 - matige afname
Zanglijster 100 96 87 89 84 84 - matige afname
Goudhaan 100 136 80 96 88 65 - matige afname
Staartmees 100 129 105 119 77 85 - matige afname
Glanskop 100 59 32 64 63 41 - matige afname
Ringmus 100 61 91 72 65 57 - matige afname
soorten… Vink 100 97 96 96 93 92 - matige afname
80 Kneu 100 85 81 72 76 71 - matige afname
60
40 Het aantal soorten met trend is toegenomen.
Afname bij wintergevoelige soorten (standvogels)
20
als Winterkoning. Maar ook bij struikbroeders en
0 bodemfoerageerders als Zanglijster.
2009 2010 2011 2012

23. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veranderingen
De eerste indexen, Stabiel
trend nog onzeker
sterke afname 4 Wilde Eend 100 98 104 99 96 102 0 stabiel
Fazant 100 89 93 99 98 85 0 stabiel
matige afname 17 Scholekster 100 131 132 133 134 107 0 stabiel
stabiel 14 Kokmeeuw 100 99 109 103 96 116 0 stabiel
matige toename 19 Houtduif 100 107 103 105 102 101 0 stabiel
sterke toename 9 Turkse Tortel 100 102 107 102 105 97 0 stabiel
Groene Specht 100 116 119 116 100 103 0 stabiel
Huiszwaluw 100 106 93 95 114 82 0 stabiel
Zwarte Roodstaart 100 106 104 112 116 96 0 stabiel
Fitis 100 115 107 103 105 97 0 stabiel
Koolmees 100 101 100 106 99 97 0 stabiel
Boomkruiper 100 109 118 117 104 110 0 stabiel
Roek 100 114 115 101 109 100 0 stabiel
Zwarte Kraai 100 102 99 99 96 99 0 stabiel
Wilde eend en Zwarte kraai opvallend stabiel.
Scholekster laatste jaar afname in MUS, recent veel wintersterfte.
Landelijk neemt de soort sterk af, slechts 5% broedt in stedelijk
gebied, dus dat is niet de redding voor de soort.

24. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Veranderingen
De eerste indexen, Winnaars
trend nog onzeker
Knobbelzwaan 100 100 116 116 116 136 + matige toename
Buizerd 100 137 154 146 142 201 + matige toename
Meerkoet 100 104 109 108 108 113 + matige toename
sterke afname 4 Zilvermeeuw 100 108 109 107 112 123 + matige toename
matige afname 17 Holenduif
Grote Bonte Specht
100
100
110
119
133
107
127
121
136
144
121
138
+
+
matige toename
matige toename
stabiel 14 Witte Kwikstaart 100 98 113 121 134 112 + matige toename
Gekraagde Roodstaart 100 66 75 93 114 149 + matige toename
matige toename 19 Rietzanger 100 129 160 161 209 190 + matige toename
sterke toename 9 Kleine Karekiet 100 92 94 97 114 123 + matige toename
Tjiftjaf 100 110 99 106 120 120 + matige toename
Pimpelmees 100 103 100 109 116 108 + matige toename
Boomklever 100 121 127 131 146 112 + matige toename
Gaai 100 100 110 115 142 124 + matige toename
Ekster 100 103 105 109 117 117 + matige toename
Kauw 100 102 108 101 114 115 + matige toename
Huismus 100 98 107 108 120 113 + matige toename
Groenling 100 112 113 119 119 114 + matige toename
Putter 100 77 83 117 104 122 + matige toename
Grauwe Gans 100 125 155 166 218 241 ++ sterke toename
Grote Canadese Gans 100 120 222 257 391 337 ++ sterke toename
Nijlgans 100 125 120 128 154 154 ++ sterke toename
Krakeend 100 145 150 220 212 287 ++ sterke toename
Kuifeend 100 119 137 153 162 170 ++ sterke toename
Kleine Mantelmeeuw 100 111 145 130 169 210 ++ sterke toename
Halsbandparkiet 100 104 145 168 160 172 ++ sterke toename
Grasmus 100 93 118 138 184 165 ++ sterke toename
Zwartkop 100 105 114 130 163 148 ++ sterke toename
Vooral water- en bosvogels een toename. Maar ook
de Huismus licht toegenomen.

25. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Zwarte roodstaart & Putter
Zwarte roodstaart vooral in ZO-NL en Putter in Laag-NL

26. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Halsbandparkiet & Huismus
Halsbandparkiet recente
toename in Utrecht

27. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Stadsduif en Slechtvalk (2007)
Stadsduif vooral in kleine en grote steden.
Toename van Slechtvalk in MUS tussen 2007-12

28. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Stadsduif en Slechtvalk (2012)

29. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Konijn en Kat
Ook zoogdieren (facultatief) tellen mee, incl. de kat

30. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Huismus
50
aantal/postcodegebied
40
30 ronde 1
ronde 2
20 ronde 3
10
0
grote verschillen tussen steden, in A’dam en Den Haag zijn grote delen
Huismusloos. Arnhem springt er uit, net als ook Almere een nieuwe stad.

31. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Wat veroorzaakt het opmerkelijke verschil tussen Groningen en Almere?
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
BMP MUS PTT
Boven aantal Huismus/telpunt.
Is Almere zo succesvol door meer
groen in de stad?

32. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Huismus
grote verschillen tussen
steden, in A’dam en
Den Haag zijn grote
delen Huismusloos.
Arnhem (rechtsonder)
springt er uit, net als
Almere, een nieuwe
stad!
150
100
50
0
2007 2008 2009 2010 2011 2012
NL hoog laag

33. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Gierzwaluw in detail
Nieuwbouw - open
Nieuwbouw - gesloten
Naoorlogs - open
6 jaar is nog kort voor de Gierzwaluw.
Naoorlogs - gesloten De afname speelt zich vooral af in de
Vooroorlogs - open Gierzwaluw oude vooroorlogse wijken, daar waar
de hoogste aantallen zitten.
Vooroorlogs - gesloten
Oud
Bedrijventerrein
Park
0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00
2007 2008 2009 2010 2011 2012
trend NL 100 88 116 98 106 84 Moderate decline (p<0.01) **
Nieuwbouw - open 100 235 235 112 136 115 Uncertain
Nieuwbouw - gesloten 100 56 117 99 114 167 Moderate increase (p<0.01) **
Naoorlogs - open 100 97 123 116 124 99 Moderate increase (p<0.05) *
Naoorlogs - gesloten 100 99 129 111 126 92 Stable
Vooroorlogs - open 100 92 116 89 103 79 Moderate decline (p<0.01) **
Vooroorlogs - gesloten 100 63 92 81 82 59 Moderate decline (p<0.01) **
Oud 100 88 133 101 83 84 Uncertain
Bedrijventerrein 100 94 130 98 110 89 Stable
Park 100 99 113 87 102 128 Uncertain

34. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Enkele soorten uitgelicht per stad
stadsduif gierzwaluw merel spreeuw huismus
Nederland - - - -- +
Almere ? ? 0 - 0
Amsterdam 0 - - ? ++
Apeldoorn -- ? - -- +
Groningen ? -- 0 ? +
Nijmegen - -- - -- ?
Utrecht - - 0 -- -
Zoetermeer ? ++ - ? -
Eindhoven ? - ? ? ++
5 soorten die in de steden ongeveer hetzelfde
doen als landelijk. Verrassend is de grote
variatie bij de Huismus. Lokale
omstandigheden (nestgelegenheid, dekking en
voedsel) zijn voor deze standvogel niet overal
gelijk.

35. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Resultaten
Kauw hoogste aantallen in het oudste deel van N en oudste deel
(Malburgen)in Z. Stadsduif geconcentreerd vooral in winkelcentra

36. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Resultaten in Arnhem, in 2012 intergraal geteld met MUS
Gierzwaluw ook in MUS een lastige soort (vliegende vogels tellen) maar
vertoont (verrassende) gelijkenis met Huismus. Huismus hoogste aantallen
in Z!! en wordt gezien als kwartiermaker van Gierzwaluw

37. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Resultaten
De groene wijken (bomen) springen er uit bij Vink. Merel is minder
kritisch en broedt vooral in struiken e.d en ook belangrijk gazons
voor regenwormen

38. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Resultaten
Zwartkop vooral in de groene wijken. Tuinfluiter heeft ook meer een
voorkeur voor struwelen (en vochtiger bodem) en opvallend is dat de
cluster samenvalt met belangrijkste cluster Zwartkop.

39. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Benchmark met MUS
huizenbroeders geteld aantal per punt
Voorbeeld
Stadsvogelindicator
Zoetermeer
Weergegeven is het
aantal/punt per
soortgroep hier de
huizenbroeders zoals
Huismus, Gierzwaluw, Sp
reeuw en Kauw.
Soortgroepen naar
broedplek, habitat of
voedsel geven een beter
beeld van de kwaliteit
van de
leefomgeving, dan bij
één soort.

40. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Score/index t.o.v. vergelijkbare
wijken in NL
rood en roze: onder gemiddeld, geel: gemiddeld en blauw boven gemiddeld
In de Stadsvogelindicator wordt
een vergelijk gemaakt per punt
met dezelfde (bouwjaar, type)
wijken/buurten in de rest van NL.
Er komt een score of index uit in
5 klassen. Rood & roze onder
gemiddeld licht en donker blauw
boven gemiddeld.
De vergelijking kan ook gemaakt
worden alleen van de wijken in de
stad zelf.

41. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Benchmark per buurt
huizenbroeders
Alle punten per buurt
(CBS-indeling) of wijk
krijgen dan samen een
score voor de soortgroep.
Blauw & geel is boven &
gemiddeld en roze & rood
onder gemiddeld.
Extra voorzieningen en
beheer gericht op
huizenbroeders moet
vooral gedaan worden in
de rode en roze wijken.

42. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Maatregelen huizenbroeders

43. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Andere soortgroepen
bosvogels water- en moerasvogels
struikvogels pioniervogels

44. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Aanmelden en informatie

45. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Vacante gebieden
http://s1.sovon.nl/inloggen/mus/musaanmelden.asp

46. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Aanmelden gaat eenvoudig

47. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Vacante postcodegebieden aanmelden via
www.sovon.nl Telprojecten-MUS
ook is er een internet MUS-cursus voor slechts €12,50
Overal zijn nieuwe MUS-tellers zeer
welkom maar speciaal in:
Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Flevola
nd, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg.

48. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Wie kan meedoen?
Kauw Kleine Mantelmeeuw
Merel Groenling
Houtduif Zwartkop ,als je ca. 40 soorten kent
Huismus Roek
Gierzwaluw Halsbandparkiet
op uiterlijk en geluid
Koolmees Heggenmus
Spreeuw Zanglijster
Zwarte Kraai Soepeend
Turkse Tortel Huiszwaluw
Ekster Roodborst
Wilde Eend Scholekster
Kokmeeuw Boerenzwaluw
Vink Gaai
Stadsduif Nijlgans
Tjiftjaf Putter
Meerkoet Waterhoen
Pimpelmees Boomkruiper
Winterkoning Knobbelzwaan
Grauwe Gans Grote Bonte Specht
Zilvermeeuw Soepgans

49. Sovon Vogelonderzoek Nederland
MUS-cursus

50. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Samenvatting
• MUS is een eenvoudig meetnet voor gevorderden
en voor beginners
• MUS levert belangrijke gegevens op over de
vele vogels van het stedelijk gebied
• De ervaringen van de tellers zijn positief, de
telresultaten zien er goed uit en zijn
verrassend
• De stadse vrijwilligers kunnen een coördinerende
en stimelerende rol spelen naar waarnemers
en gemeente.

51. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Dankwoord
• MUS-tellers
• Sovon-medewerkers
• Foto’s meest Harvey van Diek en JS
Vragen mus@sovon.nl