SlideShare una empresa de Scribd logo

قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام

•
•
Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
Educación
1 de 25
Descargar para leer sin conexión
‫ُ‬ ‫قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ پهريون)‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫ُ‬ ‫وورث سليمان دائود و قال يا ايها الناس علمنا منطق الطير وائو تينا من ڪل شيِء ان هذا لهو الفضل المبين.‬ ‫ُ‬ ‫(سوره النمل). ۽ جانشين بڻيو سلليمان ع، دائود ع جو ۽ فرمايائون اي ماڻهئو! اسانکي سيکاري وئي آهي پکين جي‬ ‫.“ٻولي ۽ اسان کي عطا ڪئي ويون آهن هر قسم جون شيون، بيشڪ اهائي ظاهر بُزرگي آهي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت سليمان ع کي حضرت دائود ع جي نبوت ۽ ملڪ جو وارث بڻايو. (هتي آيت ۾ مال جي وراثت‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مراد ڪانهين) ڇو جو حضرت دائود ع جا سليمان ع کان عالوه به گهڻائي پُٽ هئا جيڪيدونياوي مال ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حصيدار هئا، صرف سليمان ع مال جا وارث نه هئا ان الِء به ته اصحاب سڳورن جو هڪ گهڻو تعداد اهو ثابت ٿو‬‫ُ‬ ‫.)ڪري ته نبي صلعم جن فرمايو ته” اسان ڪنهن کي وارث نه بڻائيند آهيون اسان جو ڇڏيل صدقه هوندو آهي‬ ‫سليمان ع جو شجره نسب هن ريت آهي” سليمان ع بن دائود ع، بن ايشا، بن عويد، بن سلمون، بن نخشون، بن‬ ‫ُ‬ ‫عميناداب، بن ارم، بن حصرون، بن فارص، بن يهودا، بن يعقوب ع، بن اسحاق ع، بن ابراهيم ع، بن ابوالربيع نبي ابن‬ ‫.)نبي (ابن عساڪر‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫1 ‪Page‬‬
‫ايها الناس علمنا منطق الطير وائو تينا من ڪل شيِء“ حضرت سليمان ع پکين جي گفتگو ُٻڌي سمجهي ويندا ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.هئا ته هو هڪ ٻئي کي ڇا ٿا چون ۽ انهن جي چهڪڻ جو مقصد يا ارادو ڇا آهي‬ ‫ُ‬ ‫حافظ ابوبڪر بيهقي نقل ٿو ڪري ته ابو مالڪ رح بيان ڪيو ته” حضرت سليمان ع بن دائود ع هڪ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جهرڪ جي ڀرسان گذريا جهن جهرڪيَء جي گرد المارا پئي ڏنا، پاڻ ع پنهنجي ساٿين کي ماطب ٿي چوڻ لڳا ته”‬ ‫خبر اٿو ته هي جهرڪيَء کي ڇا پيو چوي؟ ساٿين عرض ڪيو ته اي اهلل ج جان نبي ع، توهان ئي ُٻڌايو، پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫فرمائڻ لڳا” هو جهرڪيَء کي پنهنجي نفس جي مقصد الِء دعوت پيو ڏئي ۽ چويس پيو ته هوَء ان (جهرڪ) سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شادي ڪري ته هو ان کي دمشق جي گهرن ۾ جنهن ۾ هوَء چاهي رکندو.“ حضرت سليمان ع فرمايو ته دمشق‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا گهر پٿرن جا آهن ۽ انهن ۾ ڪير به رهي نٿو سگهي ۽ هر اهڙو پيغام نڪاح ڏيڻ وارو ڪوڙو آهي. ابن‬ ‫ُ‬ ‫عساڪر، ابو قاسم زاهر کان، انهن امام بيهقيَء کان انهن ئي لفظن ۾ روايت ڪيو آهي ته اهڙيَء طرح پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سڀني حيوانن کان عالوه مختلف قسمن جي مخلوق جو ٻوليو سمجهندا هئا‬ ‫ُ‬ ‫وحشر لسليمان جنوده من ... عبادڪ الصالحين. (سوره النمل)” ۽ ڏنا ويا سليمان کي جنن جا لشڪر، انسان ۽ ”‬ ‫ُ‬ ‫پکين مان، بس هو نظم و ضبط جا پابند آهن. ايستائين جو جڏنهن هو گذريا ڪيوڙين (ڪيليون يا ماڪوڙا) جي‬ ‫ِ‬ ‫واديَء مان ته هڪ ڪيلي (ڪيوڙي) چوڻ لڳي اي ڪيليئو! داخل ٿي وڃو پنهنجن ٻرن ۾، ڪٿي ڪچلي نه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏي توهان کي سليمان ع ۽ انهن جو لشڪر ۽ ان کي خبر ئي نه پوي (ته توهان مٿان ڇا گذريو) ته سليمان‬ ‫ُ‬ ‫مشڪيو ۽ کلي پيو ان جي ڳاله ڪرڻ سان ۽ چوڻ لڳو ع مهنجا مالڪ ج! مونکي توفيق ڏي ج ته مان ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شڪر ادا ڪريان تهنجي ج نعمت جو جيڪا تو ج مونکي ڏني ۽ مهنجي وادين (مائٽن) تي، ته مان اهي نيڪ‬ ‫ڪم ڪريان جن کي تون ج پسند ڪرين ۽ شامل ڪر ج مونکي پنهنجي ج رحمت جي ڪري پنهنجي ج‬ ‫.“نيڪ ٻانهن ۾‬ ‫سبحان اهلل! هن آيت ۾ اهلل ج پنهنجي نيڪ ٻانهين ۽ نبي سليمان ع جي باري ۾ ُٻڌائي پيو ج ته هڪ ڏينهن پاڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ع پنهنجي الئو لشڪر سميت روانا ٿي ويا، ان لشڪر ۾ جن، ماڻهون پکي غرض هر قسم جا چرند پرند ۽ مخلوق‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هئي. جن انسان ساڻن ع گڏ هلي رهيا هئا ۽ پکي مٿان اڏمي پنهنجي پرن سان لشڪر مٿان پاڇو ڪندا وڃي رهيا‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫هئا، شروع کان آخر سمورو لشڪر وڏي سوڪون ۽ منظم طريقي سان پکين جي پرن جي ڇانو ۾ پنهنجي منزل‬ ‫ُ‬ ‫مقصود طرف روان هو هر ماڻهون پنهنجي پنهنجي جڳه تي روان هو ته ڪير اڳيا وڌڻ جي گستاخييا پويا رهجڻ‬ ‫ُ‬ ‫..۾ڪوتاهي نه ڪري، ايستائين جو اهڙي واديَء ۾ پُهتا جتي ڪيليون رهنديون هيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت وهب رضيه ذڪر ڪن ٿا ته بقول سليمان ع انهن جو گذر طائف جي هڪ واديَء وٽان ٿيو هو، پاڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ تخت تي هئا جنهن کي هوا اڏري رهي هئي، جنهن ڪيوڙيَء ٻي ڪيوڙيَء کي خبردار ڪيو هو ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيليَء جو نالو”جرسا“ هو ۽ اها ”بنوالشيعبان“ جي قبيلي سان تعلق رکندي هئي. سند بقول هيَء ڪيوڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫(ڪيلي) قد ڪاٺ ۾ بگهڙ جيتري هئي ۽ منڊي هئي ( وهب جو هي قول محل نظر آهي) ڇو جو سياق ڪالم‬ ‫ُ‬ ‫مان اندازو ٿو ٿئي ته حضرت سليمان ع ٻين گهوڙي سوارن ۽ لشڪرن پاڻ ع به هڪ گهوڙي تي سوار ٿي سفر‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫2 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري رهيا هئا نه ڪه ڪنهن ا_ندڙ تخت تي، جيئن ته ڪن ماڻهن جو خيال آهي ڇو جو جي واقعي اهڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫صورت حال هجي ها ته ڪيليَء جي لتاڙجي وڃڻ جون سڀئي شيون هجن ها. مثال جانور، گهوڙا، اٺ، کائڻ پيئڻ‬ ‫.جو سامان، خيمان، چوپايا، پکي ۽ ٻيون گهڻيون شيون. انشا اهلل تفصيل اڳيان ايندو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مقصد اهو ته حضرت سليمان ع ڪيليَء جي گفتگو سمجهي ويا هئا ۽ هو پنهنجي قوم کي پاڻ بچاُء ڪرڻ جي‬ ‫ُ‬ ‫تلقين ڪري رهي هئي اها گفتگو ُٻڌي پاڻ ع خوشيَء ۾ پئي ماپيا ڇو جو اهلل ج کين ع هڪ اهڙي نعمت سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.نوازيو هو جنهن کان ٻيا سڀئي ماڻهون محروم هئا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪي ماڻهون چون ٿا ته حضرت سوليمان ع کان پهرئين تمام جانور انسانن سان گفتگو ڪري سگهندا هئا.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع پوِء انهن کان انسانن سان گفتگو نه ڪرڻ جو عهد(قسم) ورتو ۽ اهي پوِء هميشه الِء خاموش‬ ‫ڪيا ويا جنهن ڪري ان عهد جي ڪري هو هاڻ ماڻهن سان گفتگو نٿا ڪن. ( اهو قصو محض جهالت جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پئداوار آهي، جي ان کي سچ به مڃجي ته سليمان ع جن جي ڪا خصوصيت ئي نه رهي ها ته هو اڪيال اهي‬ ‫ُ‬ ‫ٻوليون سمجهندا هئا ۽ سوليمان ع کان عالوه ٻين ماڻهن سان جانورن جي ڳاله ٻوله ڪرڻ ۾ ڪابه مصلحت نظر‬ ‫نٿي اچي) واهلل اعلم.”اهلل ج مونکي شڪر ڪرڻ جي توفيق ڏي“ تڏنهن ته سوليمان ع ڪيليَء جي ڳاله ُٻڌي اهلل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ج بارگاه ۾ دعا ڪئي هئي‬ ‫ان اشڪر نعمتڪ التي انعمت علي و علي والدي و ان اعمل صالحا ترضاه و ادخلني برحمتڪ في عباديڪ ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫الصالحين” اها دعا آهي جيڪا سوليمان ع اهلل کان گهري” اي اهلل ج مونکي انهننعمتن تي شڪر ڪرڻ جي‬ ‫توفيق ڏي جن سان تو مونکي نوازيو آهي مونکي ٻين ماڻهن جي ڀيٽ ۾ خصوصيت عطا ڪري مملڪت، نبوت‬ ‫۽ جانورن جي ٻولين جي سمجه کان نوازيو. مونکي عمل صالح ڪرڻ جي توفيق ڏي ۽ پنهنجي نيڪ ٻانهن سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.گڏ مهنجو حشر ڪر“ اهلل ج سندن دعا قبول ڪئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫والدين مان مراد دائود ع ۽ سندن ماُء آهن. سليمان ع جي والده ماجده تمام عبده ۽ صالح خاتون هيون. جيئن‬ ‫سنيد بن دائود، يوسف بن محمد بن المنڪدر کا، هو پنهنجي پيُء کان هو حضرت جابر رضيه کان روايت ڪن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ته حضور صلعم جن فرمايو ته” سوليمان بن دائود ع جي والده ماجده چين ته اي مهنجا ٻچا! رات جو گهڻو نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سومهندو ڪر، ڇو جو رات جو گهڻو سمهڻ قيامت جي ڏينهن محتاج بڻائي ٿو ڇڏي‬ ‫ُ‬ ‫.قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٻيو)تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫ابن ماجه پنهنجن چئني مشائخ کان انهن ئي لفظن سان انهيَء سند کي روايت ڪيو آهي. عبدالرزاق، معمر کان، ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هو زهري کان روايت ڪندي فرمائي ٿو ته” حضرت سليمان ع بن دائود ع ۽ سندن ساٿي ”دعا استسقاء“ الِء نڪتا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيوڙي پنهنجي هڪ ٽنگ کڻي بارش اچڻ الِء دعا پئي گهري. اهو ڏسي پاڻ ع پنهنجن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ساٿين کي چوڻ لڳا ته” واپس هلو توهان جي بارش جي دعا قبول ٿي وئي. ان ڪيوڙيَء پهرئين بارش جي دعا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫گهري آهي ۽ اها اهلل ج ڀرفان قبول ٿي چڪي آهي‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫3 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫ابن عساڪر چوي ٿو ته هي حديث مرفوعا” به ذڪر ٿيل آهي پر هن حديث ۾ حضرت سليمان ع جو نالو‬ ‫ڪونهين، حضرت ابو هريره رضيه کان روايت آهي ته ته مون حضور صلعم جن کي اهو چوندي ُٻڌو ته” نبين‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عليهما سالما مان هڪ نبي ع ماڻهن جي معيت ۾(سان گڏ) اهلل ج کان بارش جي دعا ڪرڻ الِء ٻاهر نڪتو ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته اوچتو ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيلي پنهنجي ٽنگ کڻي اهلل ج کان بارش جي دعا گهري رهي هئي، اهلل ج ان ان‬ ‫ُ‬ ‫”نبي ع فرمايو” واپس هلو! هن ڪيليَء جي طفيل توهانجي بارش جي دعا ُٻڌي وئي آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سدي رح فرمائين ٿا ته” عهد سليمانيَء ۾ ماڻهون ڏڪر ۾ مبتال ٿي ويا هئان پاڻ ع ماڻهن کي حڪم ڏنو ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شهر کان ٻاهر نڪرن ( ته بارش الِء دعا گهرجي) ته ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيلي آهي جيڪ پنهنجي ٽنگ مٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري بيٺي آهي ۽ دعا پئي گهري ته” اي اهلل ج! مان توهنجي ج مخلوق جو هڪ فرد آهيان، توهنجي ج فضل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.کان سواِء اسان ڪجه به نٿا ڪري سگهون“ حضور صلعم فرمائين ٿا ته ” اهلل ج ان کي بارش (مينهن) سان نوازيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اڪثر اسالف بيان ڪيو آهي ته حضرت سليمان ع جون هڪ هزار زالون هيون، 330 نڪاح ۾ 330 مدخوله.‬ ‫ُ‬ ‫يعني 330 آزاد ۽ 330 ٻانهيون، ايترين زالن سان قربت ڪرڻ هڪ وڏو ڪم هو. امام بخاري چوي ٿو ته ابوهريره‬ ‫ُ‬ ‫رصيه کان روايت آهي ته نبي صلعم جن فرمايو ته حضرت سليمان ابن دائود ع فرمايو ته مان اڄ رات 30 زالن ڏي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ويندس هر هڪ شاهسوار جي ماُء بڻبي جيڪو راه خدا ۾ جهاد ڪندو. حضرت سليمان ع جي دوست چيو ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫انشااهلل! ليڪن حضرت سليمان ع اهي لفظ ڪونه چيا، صرف هڪ زال پيٽ سان ٿي ۽ ان جو ٻار به هڪ پاسي‬ ‫کان بيڪار هو. حضور صلعم جن چيو ته جي هو ع انشا اهلل چون ها ته 30 ٻار پئدا ٿي ضرور اهلل ج جي راه ۾‬ ‫جهاد ڪن ها. (شعيب ۽ ابو زناد چوي ٿو ته 30 جو انگ وڌيڪ صحيح آهي، ان سند جي اعتبار سان امام بُخاري‬ ‫.)هن حديث کي روايت ڪرڻ ۾ اڪيال آهن‬ ‫ليمان ع فرمايو ته اڄ رات واري واريسان مان‬ ‫ابو يعلي، ابو هريره رضيه سان روايت ڪيو آهي چون ٿا ته” حضرت سُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫330 زالن ڏي ويندس، انهن مان هر هڪ ٻار ڄڻيندي جيڪي اهلل جي راه ۾ تلوار زني ڪندا. پاڻ ع انشا اهلل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪونه چيائون، ان رات 330 عورتن ڏي ويا صرف هڪ عورت مان ڇوڪري پئدا ٿي ۽ اها به اڌ انسان هئي.‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫4 ‪Page‬‬
‫نبيصلعم جن ارشاد فرمايو ته جي هو ع انشا اهلل چون ها ته هر هڪ عورت ٻار ڄڻي ها جيڪي اهلل ج راه ۾ تلوار‬ ‫ُ‬ ‫هالئين ها . (هن جي سند صحيح جي شرط جي مطابق آ‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٽيون‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ هي پر ان کي صحاح ۾ نقل نه ڪيو ويو آهي‬ ‫ُ‬ ‫ته قصو پئي هليو سليمان ع جي زالن ۽ انهن مان اوالد ٿيڻ جو جنهن کي اڳتي کڻي هلون ٿا. هڪ ٻي حديث‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫امام احمد کان آهي جيڪا هنن به حضرت ابو هريره رضيه کان روات ڪئي آهي چون ٿا ته” حضرت سليمان ع‬ ‫ُ‬ ‫فرمايو ته مان اڄ رات 110 عورتن سان شب باشي ڪندس جنهن مان هر هڪ ٻارڄڻيندي جيڪو راه خدا ۾‬ ‫ُ‬ ‫جهاد ڪندو ۽ پاڻ ع انشااهلل ڪونه چيائون، صرف هڪ عورت کي ٻار ڄائو مگر اهو به پورو ڪونه هو جنهن‬ ‫جو صرف هڪ پاسو موجود هو. نبي صلعم جن فرمايو ته ته جي پاڻ ع انشااهلل چئي ڇڏين ها ته پاڻ ع وٽ 110‬ ‫.)ٻار ٿين ها ۽ هر هڪ راه اهلل ج جهد ڪري ها. (هن حديث کي به روايت ڪرڻ ۾ امام امد به اڪيال آهن‬ ‫ُ‬ ‫هن مليل جُليل حدثن کي ٻئي طرح سان ساڳئي مفهوم ۾ حضرت امام احمد رح حضرت ابو هريرهرضيه کان‬ ‫.روايت ڪيو آهي اهڙيَء ڀرح ان کي شيخئين ۾ عبدالرزاق جي حوالي سان ان ئي سند سان روايت ڪيل آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٻئي طرف اسحاق بن بشر به حضرت ابوهريره رضيه کان روايت ڪندي بيان ڪيو آهي ته حضرت سليمان ع بن‬ ‫ُ‬ ‫دائود ع جون 110 زالون ۽ 110 ٻانهيون هيون هڪ ڏينهن پاڻ ع چيائون ته مان اڄ رات 1110 زالن ڏي ويندس‬ ‫جنهن مان هر هڪ ٻار ڄڻيندي جيڪو اهلل ج راه ۾ جهاد ڪندو پر پاڻ انشااهلل ڪونه چيائون، رات جو هو ع‬ ‫1110 زالن ڏي ويا جن مان صرف هڪ عورت ٻار ڄڻيو جنهن جو صرف هڪ پاسو صحيحهو. (اڌ ڌڙ ڪونه هو).‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫نبي صلعم جن فرمايو ته ان ذات پاڪ ج جو قسم جنهن جي قبضه قدرت ۾ مهنجي جان آهي جي پاڻ انشااهلل‬ ‫چون هاته سندن چوڻ موجب ضرور شهسوار پئيدا ٿين ها جيڪي راه اهلل ج جهاد ڪن ها. (هن حديث جي سند‬ ‫ضعيف آهي ڇو جو ان ۾ اسحاق بن بشر آهي ۽ هي شخص منڪر الحديث آهي ۽ خصوصا” جڏنهن صحيح روايتن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.جي مخالفت ڪري رهيو هجي ته سندس روايت ڪندڙ حديثون منڪر هونديون آهن) واهلل اعلم‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫5 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ چوٿون‬ ‫.تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ ُ‬ ‫۽ پاڻ (هڪ ڏينهن) پکين جو جائز ورتو ته چوڻ لڳا ته ڪهڙو سبب آهي جو مونکي(اڄ) هد هد نءر نٿو اچي يا هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي ئي غيرحاظر(جي هو غير حاظر آهي) ته مان ضرور ان کي سخت سزا ڏيندس يا ان کي ڪهي ڇڏيندس يا ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کي ڏيڻو پوندو مو وٽ ڪو واضح دليل، بس اڃا ڪجه گهڻي دير به گذري (ته هو اچي ويو) ۽ چوڻ لڳو. مان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ اهڙي خبر کڻي آيو آهيان جنهن جي اوهان کي پروڙ نه هئي، اها( هيَء ته) مان کڻي آيو آهيان اوهان وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ملگ ”سبا“ مان هڪ يقيني خبر. مون ڏڄو هڪ عورت کي جيڪا انهن جي حڪمران آهي ۽ ان کي ڏني وئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي هر قسم جي شيِء ۽ ان جو هڪ عظيم (الشان) تخت آهي. مون ڏٺو آهي ان کي ۽ ان جي قوم کي ته هو سڀ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سجدو ڪن ٿا سج کي اهلل ج کان سواِء ۽ سنواري ڇڏيا آهن ان الِء شيطان ان الِء (هي مشرڪانه) اعمال بس ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫روڪي ڇڏيو آهي ان کي(سڌي) رستي کان بس هو هدايت قبول نٿا ڪن. هو ڇو نه سجدو ڪن اهلل ج کي‬ ‫جيڪو ڪڍي ٿو مخفي شين کي آسمان ۽ زمين منجهان ۽ هو ڄاڻي ٿو جيڪي توهان لڪايو ٿا ۽ جيڪي‬ ‫توهان ڏيکاريو ٿا. اهلل ج کان سواِء ڪو به معبود ناهي هو مالڪ آهي ٿرش عظيم جو. پاڻ فرمايائون اسان پوري‬ ‫ُ‬ ‫کوجنا ڪنداسون، ان ڳاله جي ته تو سچ چيو آهي يا تون به غلط بياني ڪرڻ وارن مان آهين وڃ! کڻي مهنجو‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫6 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي خط (پيغام) ۽ پُهچاِء ان کي ۽ پوِء پاسي تي ٿي بيه ان کان ۽ ڏس! ته هو هڪ ٻئي سان ڇا ٿا ڳالهائين. (خط‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پڙهي) ملڪه چيو اي سرداران قوم! پُهچايو ويو آهي مون وٽ هڪ عزت وارو خط. هي سليمان ع طرفان آهي ۽‬ ‫ُ‬ ‫هي آهي ته اهلل ج جي نالي سان شروع ٿو ڪريان جو رحمان (۽) رحيم آهي، توهان ماڻهون ،غرور ۽ تڪبر نه‬ ‫ڪريو، ۾وهنجي سامهون اچو مون وٽ فرمانبردار ٿي. ملڪه چيو اي سرداران قوم! مونکي صالح ڏيو، هن‬ ‫معاملي ۾، مان ڪو به حتمي فيصلو نه آهي ڪندي جيسين ڪه توهان موجود ناهيو هو چوڻ لڳا اسان گهڻا‬ ‫طاقتور ۽ جنگجو آهيون ۽ فيصلو ڪرڻ اوهانجي اختيار ۾ آهي توهان غور ڪريو ته ڇا ٿيون حڪم ڏيڻ چاهيو.‬ ‫ُ‬ ‫ملڪه چيو ته ان ۾ شق ناهي ته بادشاه جڏنهن داخل ٿين ٿا ڪنهن وسنديَء (ڳوٺ) ۾ ته ان کي برباد ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏين ٿا ۽ بڻائي ڇڏين ٿا اتي جي عزت وارن شهرين کي ذليل. ۽ اهو ئي سندن دستور آهي. (ان ڪري) جنگ ڪرڻ‬ ‫ُ‬ ‫بلڪل دانشمندي ناهي ۽ مان موڪليان ٿي ان ڏي هڪ تحفو پوِء ڏسان ٿي ته قاصد ڪهڙو جواب کڻي اچن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پوِء قاصد جڏنهن ان ع وٽ (هديه کڻي آيا) ته پاڻ ع فرمايائون ته ڇا توهان ماڻهون مال سان مهنجي مدد ٿا ڪرڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫چاهيو؟ (ٻڌو!) جيڪي عطا ڪيو آهي مونکي اهلل ج اهو بهتر آهي ان کان جيڪو توهان ڏنو آهي بلڪه توهان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته پنهنجي تحفي تي خوش به نه ٿي آهيو ته واپس وڃو ان وٽ ۽ اسان اچون پيا ان وٽ اهڙو لشڪر کڻي جنهن جي‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مقابلي جو هن ۾ تاب (طاقت)ناهي ۽ اسان يقينن ڪڍي ڇڏينداسون ان کي ان شهر مان ذليل ڪري ۽ هو رسوا ۽‬ ‫ُ‬ ‫خوار ٿي چڪا هوندا‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ پنجون‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫7 ‪Page‬‬
‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫هن آيت سڳوريَء ۾ حضرت سليمان ع ۽ هد هد جي واقعي کي بيان ڪيو ويو آهي، ڇو جو پاڻ ع وٽ هر قسم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا پکي هئا، اهڙا پکي به هئا جن جي ڊيوٽي ئي ِاها هوندي هئي ته ته پاڻ جنهن شي جي تمنا ڪندا هئا ته اهي‬ ‫ُ‬ ‫حاضر ڪري ڇڏيندا هئا ۽ جهڙي طريقي سان بادشاهن جي دربار۾ لشڪري وقفي وقفي سان حاظر ٿيندا رهندا‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ُ‬ ‫هئا هي پکي به پنهنجي واري تي حاظري ڀريندا هئا. هد هد جي اها ڊيوٽي هوندي هئي ته ته جڏنهن ريگستان ۾ سفر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪندا هئا ۽ پاڻي نه لڀندو هو ته هو پاڻيَء جي تالش ۾ اڏندو هو جيئن حضرت ابن عباس رضيه ۽ ٻين گهڻن ئي‬ ‫.مفسرين روايت ڪيو آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫هد هد پکيَء کي اهلل ج اها خصوصيت بخشي آهي ته هو پاڻيَء کي زمين جي ته ۾ به ڏسي سگهي ٿو، جتي هد هد‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫پکي پاڻيَء جي نشاندهي ڪندو هو اتي کوه کوٽي پاڻي ڪڍيو ويندو هو ۽ ريگستان ۾ ماڻهون ان پاڻيَء مان‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫پنهنجي اڇ اجهائيندا هئا ۽ ٻين ضرورتن الِء به استعمال ڪندا هئا. هڪ ڏينهن حضرت سليمان ع هد هد پکيَء‬ ‫کي سڏايو ته هو محفل مان غائب هو ”فقال مالي ال اري الهد هد ام ڪان من الغائبين“ ڪهڙو سبب آهي جو هو‬ ‫اڄ غائب آهي ۽ پنهنجي خدمت جي جڳه تي موجود ناهي يا مونکي نظر نه پيو اچي“”و جئتڪ من سباء بنباء‬ ‫يقين“ مان سبا جي متعلق هڪ سچي خبر کڻي آيو آهيان“ ۽ خبر اها آهي ته سبا ۾ هڪ عورت آهي جيڪا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫بادشاهي پئي ڪري ان کي دنيا جي هر نعمت ميسر آهي ۽ ان سان گڏوگڏ هوَء هڪ عظيم تخت جي مالڪ به‬ ‫.آهي‬ ‫ڏايا. ۽‬ ‫هد هد، يمن جي عالئقي جي ملڪه اُن جي وزيرن ۽ اعيان حڪومت جي باري ۾ سوليمان ع کي تفصيل ٻُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو به ُٻڌايائين ته جيئن ته يمن جي بادشاه جو ڪو پُٽ ڪونه هو ته هن جي وفات کان پوِء اتي جي عوام سندس‬ ‫ُ‬ ‫.ڌيَء کي پنهنجو بادشاه مقرر ڪري ڇڏيو ۽ هو پي جي تاج جي وارث ٿي آهي‬ ‫ثعلبي رح ۽ ٻيا آئمه مفسرين بيان ڪن ٿا ته، سبا جي بادشاه جي مرڻ کان پوِء هڪ مرد جي رسم تاج پوشي ٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته فساد ٿي پيا. بادشاه جي ڌيَء ان شخص کي نڪاح جو پيغام موڪلي ان قبول ڪري شادي ڪئي پر جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هو رات جو هن جي حجله عروسيَء ۾ داخل ٿيو ته هن ملڪه هن کي شراب پياريو، جڏنهن هو نشي ۾ مست ٿي‬‫ُ‬ ‫ويو ته هن عورت ان جو سر قلم ڪري ڇڏيو ۽ دروازي تي لٽڪائي ڇڏيو. ماڻهن بادشاه جي ان قتل سان اتفاق‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري ورتو ۽ ان بادشاه جي ڌيَء کي تاج پارائي پنهنجو بادشاه مڃي ورتو اها عورت ”بلقيس بن سيرح“ هئي. سيرح‬ ‫جو اصلي نالو”هدهاد“ هو. هڪ قول آهي ته ان جو نالو”سراحيل بن زي جدن، بن السيرح، بن الحارث، بن قيس، بن‬ ‫.“صيفي، بن سبا، بن يشجب، بن يعرب، بن قحطان هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي به چيو وڃي ٿو ته” هون هڪ عورت سان شادي ڪئي هئي جنهن جو تعلق جنن جي نسل مان هو ۽ ان جو‬ ‫ُ‬ ‫نالو ”ريحانه بنت السڪن“ هو، ان جي پيٽان ”بلقيد“ جنم ورتو هو، هن ٻارڙيَء جو نالو”تلقمه“ هو ۽ ان کي ”بلقيس“‬ ‫ُ‬ ‫.چوندا هئا‬ ‫ُ‬ ‫ثعلبي حضرت ابو هريره رضيه کان روايت ڪري چئي ٿو ته نبي صلعم جن فرمايو ته” بلقيد جي والدين مان هڪ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫8 ‪Page‬‬
‫جن هو“(هي حديث غريب آهي ۽ ان جي سند ۾ ضعف آهي). ثعلبي حضرت ابوبڪر رضيه کان روايت ٿو ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ته” مون بارگاه رسالت ۾ بلقيس جو ذڪر ڪيو ته نبي صلعم جن فرمايو ته” اها قوم هرگز فالح نه وٺندي جن‬ ‫عورت کي حڪمران بڻايو“ ترمذي ۽ نسائي، حميد جي حوالي سان هن کي روايت ڪيو آهي ته، حميد حسن کان،‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.)انهن ابوبڪر کان، انهن محمد صلعم جن کان روايت ڪيو آهي. ترمذي بقول هيَء حديث صحيح آهي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج جو فرمان آهي ته” واوتيت من ڪل شيء“ جيڪو هڪ عورت ۽ هڪ بادشاه جي شان جي الئق آهي اهي‬ ‫سڀ نعمتون بلقيس کي حاصل آهن“ ولها عرش عظيم“ مملڪت جو تخت جيڪو االهي قسمن جي لعل و‬ ‫“جواهر سان ٺهيل آهي ۽ وڏي قيمتي ۽ ناياب شين سان سجيل آهي‬ ‫پوِء هد هد ُٻڌايو ته هو ماڻهو ڪافر آهن، اهلل ج کي ڇڏي سج جي پوڄا ڪن ٿا، شيطان کين گمراه ڪري ڇڏيو‬‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي، هن ملعون جي چوڻ تي انهن اهلل ج وحده الشيڪ له جي عبادت ڇڏي مخلوق جي عبادت شروع ڪري‬ ‫ڇڏي آهي. اهلل ج جيڪو آسمان ۽ زمين جو مالڪ آهي، ظاهر ۽ باطن کي ڄاڻڻ وارو آهيمحسوسات ۽ معنويات‬ ‫ُ‬ ‫“ان جي دائرياختيار ۾ آهن ۽ هو ان کي ڇڏي سج کي پنهنجو ديوتا يقين ٿا ڪن اهلل ال اله اال هو رب العرش العظيم‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج ، جيڪو معبود حقيقي آهي، ان جو تخت مخلوقن جي تختن کان تمام گهڻو وڏو آهي‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ڇهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫حضرت سليمان ع هد هد پکيَء جون ڳالهيون ُٻڌي، ملڪه بلقيس جي نالي تي هڪ خط لکي موڪليو،‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جنهن ۾ اهلل ج ۽ ان جي رسول ع جي اطاعت جي تبليغ هئي ۽ لکيو ته موهنجي ع جي سامهون پاڻ کي جهڪاِء‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫9 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫۽ فرمانبردار بڻجي حاظر ٿيُء. قرآن شريف جي لفظن ۾ پاڻ لکيائون”اال تعلمو علي“ مهنجيي اطاعت ۽ فرمانبرداريَء‬ ‫ُ‬ ‫کان سرڪشي نه ڪر تون” وائتوني مسلمين“ بغير حيلي بهاني هٿ ٻڌي فرمابردا ٿي مهنجي بارگاه ۾ حاظر ٿي‬ ‫ُ ُ‬ ‫وڃ“ هد هد هي خط کڻي بلقيس وٽ پُهچي ويو. ۽ ان واقعي کان پوِء سمجهندي ماڻهن ۾ به خط لکڻجو رواج پيو‬ ‫.جيڪو اچ تائين جاري و ساري آهي‬ ‫مفسرين ُٻڌائين ٿا ته هد هد اهو خط کڻي بلقيس وٽ پُهتو، بلقيس پنهنجي محل ۾ اڪيلي ويٺي هئي ته هد هد‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو خط هن جي آڏو ڦٽو ڪيو، بلقيس خط کنيو، پڙهيو، ان جي مدرجات تي خوب غور و فڪر ڪيو پر جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪنهن فيصلي تي نه پُهچي سگهي ته هن فورا” دربار منعقد ڪرائي. اعيان مملڪت حاظر ٿي ويا، مسئول انهن‬ ‫جي سامهون رکيو ويو، قرآن پاڪ جي لفظن ۾ بلقيس مخاطب ٿي”قالت يا ايها المال اني القي الي ڪتاب‬ ‫ڪريم“ پوِء اهو خط کڻي کين پڙهي ُٻڌايو. خط جو عنوان هو” انه من سليمان“ ته هي خط سليمان ع طرفا آهي،‬ ‫ُ‬ ‫سرنامي کان پوِء لکيل هو” و انه بسم اهلل الرحمان الرحيم، اال تعلو علي و اتوني مسلمين“ اهلل ج جي نالي سان‬ ‫شروع ڪريان ٿو، جيڪو رحمان ۽ رحيم آهي، توهان ماڻهون غرور ۽ تڪبر نه ڪريو ۽ مون وٽ فرمانبردا ٿي‬ ‫“هليا اچو‬ ‫بلقيس خط ُٻڌائڻ کان پوِء پنهنجي اعيان حڪومت سان مشهورو ڪيو ته کين ان نئين ۽ نازڪ حالت ۾ ڇا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ گهرجي؟ انهن ماڻهن پنهنجي ملڪه جو احترم ڪيو ۽ وڏي ادب سان گذرش ڪيائون ته اسان توهانجا‬ ‫غالم آهيون اوهان جيڪو بهفيصلو ڪندئو اسان جي اکين تي. بلقيس چين” يا ايها المآلء افتوني في امري ما‬ ‫ُ‬ ‫ڪنت قا طعه امرا حتيٰ تشهدون” مان توهانجي غير حاضريَء ۾ ڪو به فيصلو ڪون ڪندي آهيان، ان‬ ‫ُ‬ ‫ڪري مهنجا وفا شعار زعماء مملڪت، هن مسئلي ۾ مونکي مشهورو ڏيو.” قالوا نحن اولو قوه” و اولو باس شديد“‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اسان وڏي طاقتور قوم آهيون ۽ دشن کي جواب ڏيڻ جي اسان ۾ همٿ ۽ حوصلو موجود آهي. جي تهنجو حڪم‬ ‫ُ‬ ‫هجي ته اسان جنگ جي راه اختيار ڪريون ٿا“ االمر اليڪ فانظري ماذا تاء مرين” فيصلو اوهان جي اختيار ۾ آهي‬ ‫“اوهان غور ڪريو ته ڇا حڪم ڏيڻ چاهيو ٿيون‬ ‫ڌو ويندو ۽‬‫انهن ماڻهن بلقيس کي يقين ڏياري ڇڏيو ته ان نازڪ مرحلي ۽ صورتحال تي سندس هر حڪم ٻُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اطاعت عيندي ۽ گڏوگڏ اهو به آگاه ڪيو ته اسان ۾ به وڙهڻ ۽ مقابلو ڪرڻ جي سگه آهي ۽ سڀئي امور ان کي‬ ‫ُ‬ ‫سونپي ڇڏيا ته جيڪو مناسب ٿئي صادر ڪري. بلقيس جي راِء انهن سڀني جي راِء کان گهڻي مڪمل ۽ صائب‬ ‫ُ‬ ‫هئي هو سمجهندي هئي ته خط لکڻ وارو ڪو عام شخص ع ڪونهين، نه ته هو ع مغلوب ٿي سگهي ٿو يا ۽ نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ان ع جا قدم روڪي سگهجن ٿا نه ان ع کي دوکو ڏئي سگهجي ٿو ، نه ان ع جي مخالفت ڪري سگهجي ٿي‬ ‫قالت ان الملوڪ اذا دخلوا قريه افسدوها و جعلوا اعزه اهلها اذله و ڪذالڪ يفعلون“ بلقيس کين پنهنجي ”‬ ‫ُ‬ ‫آخري راِء کان کين آگاه ڪري ڇڏيو، چوڻ لڳين ته ياد رکو ته جي اهو ع بادشاه اسان جي هن مملڪت کي فتح‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو ته سچو وزن، سڄي شدت صرف ۽ صرف مونکي برداشت ڪرڻي پوندي. مهنجو فيصلو‬ ‫ُ‬ ‫هي آهي ته” اني مرسله اليهم بهديه فناظره هم يرجع المرسلون“ مان ڪي تحفه ٿي موڪليانس ع، ڏسان قاصد‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫01 ‪Page‬‬
‫.ڪهڙو پيغام ٿو آني، ان جي معلومات تي آخري فيصلو ڪبو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اصل ۾ هن حضرت سليمان ع کي پرکڻ پئي چاهيو ته هو ع ڪهڙي قسم جا بادشاه آهن هن تحفه ڏئي هڪ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫قاصد کي روانو ڪيو هن کي سمجه هئي ته نبي سليمان ع تحفا قبول ناهن ڪندا، چو جو هو ڪافره هئي ۽ اهو‬ ‫ُ‬ ‫به نٿي ڄاتائين ته سليمان ع جي لشڪر ۾ وڙهڻ جي ڪيتري طاقت ۽ سگه هوندي . بحر حال. ”ولما جاء سليمان‬ ‫قال اتمدونن فما آتاني اهلل خير مما آتاڪم بل انتم بهد يتڪم تفرحون.‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ستون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي تحفه وڏين وڏين شين تي مشتمل هئا. مفسرين انهن شين جو ذڪر ڪيو آهي. حضرت سليمان ع بلقيس‬ ‫ُ‬ ‫جي قاصد کي چيو جڏنهن ان جي ڳاله ٻوله ماڻهون به ُٻڌي رهيا هئا” ارجع اليهم فلنا تينهم يجنود ال قبل لهم بها‬ ‫ُ‬ ‫و لنخر جنهم منها اذله و هم صاغرون“ تون پنهنجا هي تحفه کڻي اوڏانهن هليو وڃ! جتان کڻي آيو آهين. مون وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج جون عطا ڪيل اهي سڀئي نعمتون آهن، اها دولت آهي، اهي تحفه آهن، ۽ اهڙا خدمت گذار آهن ته تون ان‬ ‫ُ‬ ‫جو تصور به نٿو ڪري سگهين، جن تحفن تي تو ايترو اڪڙين پيو ۽ مشڪين پيو، اهلل ج جي عطا ڪيل نعمتن‬ ‫جي اڳيان انهن جي ڪا حيثيت ئي ناهي“ فلنا تينهم بجنود ال قبل لهم بها“ مان اهڙو لشڪر موڪليندس‬ ‫جنهن جي مقابلي جي توهان ۾ سقت (قوت) ئي نه هوندي، نه توهان ان لشڪر جي راه روڪ ڪري سگهندئو نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان جي وڌندڙ قدمن کي بهاري سگهندئو، نه انهن سان گڏ توهان کي قتال(گهڻا قتل) ڪرڻ جي توهان ۾ سگه‬ ‫هوندي. اهو لشڪر توهان کي دربدر ڪري رکندو. توهان کي پنهجا شهر ڇڏڻ تي مجبور ڪري ڇڏيندو ۽ پنهنجي‬ ‫جنم ڪکن ۾ به رهي نه سگهندئو. اهو لشڪر توهان کي ذليل و ّوار ڪري ڇڏيندو ۽ توهان سڀ فنا جي گهاٽ‬ ‫“تي الهيا ويندئو‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج نبي حضرت سليمان ع طرفان اهو پيغام جڏنهن بلقيس ڏي پُهتو ان الِء اطاعت ۽ فرمانبرداريَء کان عالوه‬ ‫ُ‬ ‫ڪا واه نه هئي ۽ هن اوڏي مهل ئي ان ڳالهين کي قبول ڪري ورتو، سڀئي ماڻهون پنهنجي ملڪه جي اڳيان‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هٿ ٻڌي ڪنڌ جهڪائي بيٺا هئا ۽ حصرت سليمان ع جي حضور ۾ وڃڻال تيار ٿي ويا. جڏنهن سليمان ع کي‬ ‫ِ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫11 ‪Page‬‬
‫خبر ملي ته ملڪه سبا ”بلقيس“ پنهنجي خاصان مملڪت جي معيت ۾ حاضري ڏيڻ اچي رهي آهي ته پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جنن کي مخاطب ٿي چيائون جيڪي انهن جي خدمت ۾ اهلل ج ڏنا هئا جنهن جو ذڪر َُُرآن شريف ۾ هن ريت‬ ‫.اچي ٿو‬ ‫ُ‬ ‫قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل) پاڻ فرمايائون اي(مهنجا) ”‬ ‫ُ‬ ‫درٻاريو! ڪير توهان مان کڻي ايندو مون وٽ اهو تخت، ان کان پهرئين جو هو اچن مهنجي خدمت ۾ فرمانبردار ٿي،‬ ‫ُ‬ ‫عرص ڪيو هڪ وڏي جنن مان (حڪم ٿئي ته) مان کڻي اچان اوهان وٽ ان کان پهرئين جو توهان اٿي بهو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجي جڳه تان! ۽ بيشڪ مان ان کي کڻي اچڻ جي طاقت رکان ٿو (۽) امين به آهيان. عرض ڪيو ان، جنهن وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ڪتاب جو علم هو(اجازت هجي ته) مان کڻي اچان ان کي اوهانوٽ ان کان پهرئين جو اوهان جي اک ڦڙڪي، پوِء‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن پاڻ ان کي ڏٺائون ته رکيل هو اهو سند ويجهو ته چوڻ لڳا ته مهنجي رب ج جو فضل (۽ ڪرم) آهي ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جيئن هو آزمائي مونکي ته ڇا مان شڪر ادا ڪريان ٿو يا ناشڪري، ۽ جنهن شڪر ڪيو ته هو شڪر ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٿو پنهنجي ڀالئي الِء ۽ جو ناشڪري ڪري ٿو(هو پنهنجو نقصان ٿو ڪري) ڪو شڪ ناهي ته مهنجو رب! غني‬ ‫ُ‬ ‫به آهي(۽) ڪريم به. پاڻ حڪم ڏنائون ته شڪل بدلي ڇڏيو ان الِء ان جي تخت جي، اسين ڏسڻ ٿا چاهيون ته‬ ‫ُ‬ ‫هوَء حقيقت کان آگاه ٿئي ٿي يا ٿي وڃي ٿي انهن ماڻهن ۾ جيڪي حقيقت کي نٿا سڃاڻن. ته جڏنهن هوَء آئي ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان کان پُڇيو ويو ته ڇا تهنجو تخت اهڙو ئي هو، چوڻ لڳي ته هي بلڪل اهوئي آهي ۽ اسان کي خبر ملي چڪي‬ ‫هئي ان واقعي جي ان کان اڳ ۾ ۽ اسان ته فرمانبردار ٿي حاضر ٿي ويا آهيون ۽ روڪي رکيو هو ان کي(ايمان آڻڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کان) انهن بُتن، جن جي هوَء عبادت ڪند هئي ته اهلل ج کان سو ِاِء بيشڪ اها قوم ڪفارن مان هئي. ان کي چيو‬ ‫ُ‬ ‫ويو ته هن محل ۾ داخل ٿي وڃي. بس جڏهن ان ڏٺو ان( بلورن جهڙي فرش کي) کي ته خيال ڪيائين ته هي ڪو‬ ‫ُ‬ ‫گهرو پاڻي آهي، ان ڪپڙو کنيو پنهنجي ٻنهين بُڪين (ڳوڏن هيٺان) تائين . پاڻ چيائين(هي پاڻي ته ناهي) هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫چمڪدار محل آهي بلورن جو ٺهيل(انون اکيون کلي ويون) چوڻ لڳي، اي مهنجا پروردگار!مان اڄ تائين ظلم‬ ‫ُ‬ ‫ڪندي رهيس پنهنجي جان تي پر ۽ (هاڻ) ايمان آندو اٿم سليمان سان گڏ اهلل ج تي جيڪو سڄي جهانن جو‬ ‫ُ‬ ‫مالڪ آهي“ (سبحان اهلل و جزاڪ اهلل، اهلل ج جي تسبيح بيان ڪيو‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ اٺون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫21 ‪Page‬‬
‫.‬ ‫“)قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع جنن کي حڪم ڏنو ته هو ”ملڪه سبا“ بلقيس جي معروف تخت کي کڻي اچن جنهن تي‬ ‫ويهي هوَء فيصال ُٻڌائي ٿي” قال عفريت من الجن انا آتيڪ به قبل ان تقوم من مقامڪ“ يعني مجلس حڪم جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ختم ٿيڻ کان پهرئي کڻي ايندس. چون ٿا ته پاڻ ع صبح ساڻ عدالت لڳائيندا هئا ۽ زوال تائين برابر هلندي هئي‬ ‫ُ‬ ‫جتي بني اسرائيل پ؛ ۾ ٿيندڙ فسادن ، هڳڙن جو نبيرو ۽ فيصلو ڪندا هئا. ۽ جن زوال جي وقت ختم ٿيڻ کان‬ ‫پهرئين ”تخت بلقيس“ حاظر ڪرڻ جو چيو هو”واني لقوي امين“ يعني مان ان تخت کي اوهانجي خدمت ۾ پيش‬ ‫.ڪرڻ جي طاقت رکان ٿو، بغير ڪنهن گهٽتائي وڌائيَء جي هو اوهنجي خدمت ۾ حاظر ٿيندو‬ ‫ُ‬ ‫قال عنده علم من الڪتاب“ مشهور هي آهي ته هي عالم بن برخيا هئا جيڪي مائٽيَء ۾ حضرت سوليمان ع ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا ماسات هئا. هڪ ٻيو قول به ملي ٿو ته هو ايماندا جنن مان هئا ۽ مشهور آهي ته انهن کي ”اسم اعظم“ ياد هو.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ روايت موجب هو بني اسرائيل جا عالم هئا. هڪ چوٿون قول آهي ته اهي پاڻ سليمان ع هئا پر هي قول‬ ‫بلڪل عريب آهي. امام سهيليَء ان کي ضعيف قرار ڏنو آهي ڇو جو حالت واقعات ان جي ترديد به ڪن ٿا. امام‬ ‫ُ‬ ‫)سهيلي چوي ٿو ته ڪن عالن جي ويجهو تخت کڻي اچڻ وارا حضرت جبريل عليه سالم هئا. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫انا آتيڪ به قبل ان يرتد اليڪ طرفڪ“ هڪ قول جي مطابق ان جو مفهوم هي آهي ته تخت کڻي اچڻ ۾ ”‬ ‫ايتري دير لڳندي جيتري دير پاڻ منتهائي نظر تائين هڪ قاصد کي موڪلين ۽ هو واپس اچي وڃي، ڪي چون‬ ‫.ٿا ته ان مان موراد اک ڦڙڪڻ جي دير هوئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٽيو قول آهي ته ان مان مراد آهي ته بلقيس جو تخت اچڻ ۾ ايتري دير ٿيندي جيتري دير پاڻ پنهنجي اک کي کلو‬ ‫.)رکندا ۽ هي قول گهڻو صحيح ٿو لڳي. (واهلل اعلم‬ ‫فال رآه مستقرا عنده“ يعني ان مختصر وقفي ۾ بلقيس جي تخت کي يمن مان بيت المقدس ۾ پنهنجي سامهون ”‬ ‫ُ‬ ‫ڏسي اهلل ج بارگاه ۾ عرض ڪيائون” هذا من فضل ربي ليبلونيء اشڪرام اڪفر“ يعني هيُء مهنجي رب ج جو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫فضل آهي ۽ ان جو فضل پنهنجي ٻانهين تي آزمائش آهي ته ڇا هو شڪر ادا ڪري ٿو يا ڪفران نعمت جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫روش برقرار ٿو رکي“ ومن ڪفر فان ربي غني ڪريم“ يعني مهنجو رب ج! شڪر ڪرڻ وارن جي شڪر کان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫“بينياز آهي ۽ ان ج ڪوفر ڪرڻ وارن جو ڪفر ڪو به نقصان نٿو رسائي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع حڪم ڏنو ته هن تخت ۾ جوڙيل ڪن زيورن ۾ تبديلي ڪئي وڃي ۽ ان کي بلقيس جي الِ‬ ‫هڪ غير معروف تخت بڻايو وڃي. مقصد هي هو ته ان جي فهم ۽ فراست، عقل ۽ دانش کي پرکيو وڃي.‬ ‫تنهنڪري پاڻ ع فرمايائون” ننظر اتهتدي ام تڪون من الذين ال يتهدون. فلما جاء ت قيل اهڪذا عرشڪ‬ ‫قالت ڪانه هو.“ هي بلقيس جي فطانت ۽ ڪمال عقلمنديَء جو ثبوت هو، ڇو جو اوهو تخت هون جي ويجهو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو تخت نٿي ٿي سگهيو ڇو جو هَء ته اون کي پويان پنهنجي سرزمين يمن ۾ ڇڏي آئي هئي ۽ اها ڳاله ته هن جي‬ ‫وهم و گمان ۾ به نه ٿي اچي سگهي ته ڪير اهو ڪارنامون به سر انجام ڏئي ٿي سگهيو ته اتري فاصلي تن ايڏو‬ ‫.وڏو تخت، ٿورڙي دير ۾ ارض بيت المقدس جي سر زمين تي حاظر ٿي وڃي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت سليمان ع ۽ ان جي قوم بابت خبر ڏيندي فرمائي ٿو ته” و اوتينا العلم من قبلها و ڪنا مسلمين‬ ‫ُ‬ ‫و صدها ما ڪانت تعبد من دون اهلل انها ڪانت من قوم ڪافرين“ حضرت سليمان ع بلقيس کي سج جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عبادت ڪرڻ کان روڪيو، بلقيس ۽ ان جي قوم سج جي عبادت ڪنهن دليلن سان نه ڪندا هئا بلڪه هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجن ابن ڏاڏن جي عمل جي پيروي ڪندا هئا ۽ ان باطل دين کي اختيار ڪيو هئائون‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫31 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ نائون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل”‬ ‫حضرت سليمان ع بلقيس جياچڻ کان پهرئين هي حڪم ڏئي ڇڏيو هو ته شيشي جو هڪ محل تيار ڪيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وڃي ان جيو فرش ان انداز سان ٺاهيو وڃي جو ان جي هيٺان پاڻي وهندو نظر اچي. محل جي ڇت به شيشي جي‬ ‫هجي ۽ فرش جي هيٺان پاڻيَء ۾ مڇيون ۽ ٻيا آبي جانور ڇڏيا وڃن. ڏنهن اهو محل ٺهي تيار ٿيو ته بلقيس به اچي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پُهتي. حضرت سوليمان ع ان محل ۾ پنهنجي تخت تي جلوه افروز ٿيل هوا ۽ حڪ ڏنائون ته ملڪه ۽ انهن جي‬ ‫.اعيان مملڪت کي حاظر ڪيو وڃي‬ ‫فلما راء ته حسبته لجه و ڪشفت عن ساقيها قال انه صرح ممرد من قورير قالت رب اني ظلمت نفسي و اسلمت ”‬ ‫مع سليمان هلل رب العالمين.“ جڏنهن بلقيس ان بلوري فرش کي ڏٺو ته سمجهيائين ته ڪو گهرو پاڻي آهي، ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري پنهنجو چولو بُڪين تائي مٿي کنيائين. حصرت سليمان ع فرمايس ته هي پاڻي چمڪدار محل آهي ۽ ان‬ ‫ُ‬ ‫جو فرش بلورن جو ٺهيل آهي جنهن جي ڪري توکي پاڻي ٿو نظر اچي. بلقيس جون حيرت سان اکيون کلي ويون،‬ ‫بارگاه اهلل ج ۾ عرض ڪرڻ لڳي ته رب العالمين! مون اڄ تائين پنهنجو پاڻ تي ظلم ڪندي رهي آهيان، مان‬ ‫ُ‬ ‫.حصرت سليمان ع جي معبود اهلل ج تي ايمان آڻيان ٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ قول موجب اها شرارت جنن جي هئي. هن چاهيو ته حصرت سليمان ع بلقيس کان بدگمان ٿئي ڇو جو‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫بلقيس جي ٽنگن تي وار هئا، ان ڪري هنن فرش تي پاڻيَء جهڙي ڪيفيت پئدا ڪري بلقيس کي پنهنجو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪپڙو (سلوار) مٿي کڻڻ تي مجبور ڪيو جيئن هو پنهنجون اهاڙيون ٽنگون ڏيکارڻ تي مجبور ٿئي ۽ سليمان ع‬ ‫ُ‬ ‫.)سندن ٽنگن تي وار ڏسي بدگمان ٿئي. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪن مفسرين جي راِء ۾ جيئن ته بلقيس جو تعلق جنن جي نسل مان هو، ان ڪري ان جا پير گهوڙي جي پيرن‬ ‫جهڙا هئا. (پهريون قول محل نظر ٿو اچي ۽ ٻيو قول ضعيف آهي) ها ايتري ڳاله ۾ صداقت ضرور آهي ته جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫سليمان ع بلقيس سان شادي ڪرڻ جو ارادو ڪيو ته انسانن کان پُڇيو ته وارن کي صاف ڪرڻ الِء ڇا ٿو‬ ‫ُ‬ ‫استعمال ڪري سگهجي؟ انسانن پاڪيَء جي استعمال جي صالح ڏني پر بلقيس ان جي استعمال کان انڪار‬ ‫ڪيو. پوِء پاڻ ع جنن کان وار صاف ڪرڻ جو طريقو پُڇيو ته اونهنوارن کي صاف ڪرڻ الِء پائوڊر استعمال‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ جو مشهورو ڏنو، سندن الِ حمام تيار ڪرايو ويو. حضرت سليمان ع اهي پهريان انان هئا جن حمام ۾‬ ‫ُ‬ ‫قدم رکيا. جڏنهن انهن ان جي سختيَء کي محسوس ڪيو ته تڪليف جي ڪري هاِء! هاِء! ڪرڻ لڳا ۽ فرمائڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫41 ‪Page‬‬
‫.لڳا ته هاِء! ان کان پهرئين ته هاِء نفعو نه پُچائيندي‬ ‫ُ‬ ‫ثعلبي وغير بيان ٿا ڪن ته حضرت سليمان ع بلقيس سان شادي ڪئي، کيس يمن جي بادشاهت تن معزول نه‬ ‫ڪيائون، هو اھئي وانگر يمن جي حاڪمه رهي ۽ پاڻ کين واپس يمن موڪلي ڇڏيو ۽ پاڻ بيت المقدس ۾ رهڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫لڳا جتان هر مهني يمن ويندا هئا ۽ اتي ٽي ڏينهن قيام ڪندا هئا. پاڻ ع يمن ۾ بلقيس الِء ٽي محل به تعمير‬ ‫.)ڪرايا جيڪي” غمدان“، ”بيتون“، ۽ ”سالحين“ بُتن جي نالي سان مشهور آهن. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ابن اسحاق ڪن اهل علم وارن کان ۽ اهي حضرت وهب بن منبه رصيه سان روايت ڪن ٿا ته ” حضرت سليمان‬ ‫ُ‬ ‫ع پاڻ ع بلقيس سان عقد نڪاح ڪونه ڪيو هو بلڪه من جي بادشاه سان ان جو نڪاح ڪرائي ڇڏيو‬ ‫ُ‬ ‫هئائون ۽ يمن جي بادشاه”زوبعه“ کي مسخر ڪرڻ کان پوِء يمن ۾ بلقيس الِء ٽي محل تعمير ڪرايا هئائون جن‬ ‫ُ‬ ‫جو توهان مٿي ذڪر پڙهي آيا آهيو. پر پهريون قول گهڻو مشهور ۽ گهڻو واضح آهي. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ڏهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.‬ ‫.)ووهبنا لدواد سليمان نعم العبد انه اواب. ........وحسن ماب.(سوره ص”‬ ‫جوع ڪرڻ وارو، جڏنهن پيش ڪيا ويا‬ ‫اسان عطا ڪيو دائود سليمان (جهڙو فرزند) وڏين خوبين وارو، گهڻون رُ‬ ‫ُ‬ ‫سندن وٽ ٻنپهرن جو ٽن پيرن تي بيهڻ وارا تيز رفتار گهوڙا. ته پاڻ چيائون ته مونکي انهن گهوڙن جي محبت‬ ‫پسندآئي آهي رب ج جي ياد الِء (پوِء انهن کي هالئڻ جوحڪم ڏنائون) ايستائن جو هو لڪي ويا پڙدي جي پويان.‬ ‫(حڪم ڏنائون) واپس آڻيو انهن کي مون وٽ. ته هٿ ڦيرڻ لڳا انهن جي پُٺين ۽ڪنڌ تي. ۽ اسان فتني ۾ وجهي‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏيو سليمان کي ۽ رکي ڇڏيو ان جي تخت تي هڪ بي جان جسم پوِٰء اهو (اسانجي طرف) متوجه ٿيو. عرض‬ ‫ُ‬ ‫ڪيائين اي اهلل ج مونکي معاف ڪري ڇڏ ۽ عطا ڪر مونکي اهڙي حڪومت جيڪا ڪنهن کي ميسر نه‬ ‫ٿي سگهي ڪنهن کي مونکان پوِء. بيشڪ تون ئي آهين جيڪو بي انداز عطا ٿو ڪرين. بس اسان هوا کي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سندس فرمانبردار(تابع) بڻائي ڇڏيو، هلندي هئي سند حڪم موجب سندن آرام الِء جنهن طرف چاهيندا هئا، ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫سڀئي ديو به ماتحت ڪياسون، ڪو معمار ته ڪو غوطه خور. ۽ ان کان عالوه (جيڪي سرڪش هئا) ٻڌيا ويا‬ ‫زنجيرن ۾ (اي سليمان!) هي اسان جي عطا آهي چاهين (ڪنهن کي بخش ڪر) احسان ڪر چاهين پاڻ وٽ رک‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫51 ‪Page‬‬
‫”توکان حساب ڪتاب نه ٿيندو ۽ بيشڪ ان کي اسان وٽ وڏو قرب حاصل آهي ۽ خوبصورت انجام به‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت دائود ع کي هڪ پُٽ سليمان ع سان نوازيو. اهلل ج هن آيتن ۾ حضرت سليمان ع جي تعريفون‬ ‫پيو ڪري، فرمئي ٿو” نعم العبد انه اواب“ يعني اهلل ج طرف رجوع ڪرڻ ورو ۽ اطاعت ۾ ڪمر بسته، اهلل ج ان‬ ‫ُ ُ‬ ‫کان پوِء گهوڙن جو واقعو ٿو بيان ڪري” الصافنات“ مان مراد اهي گهوڙا آهن جيڪي صرف ٽن ٽنگن تي بيهن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫۽ چوٿين ٽنگ جو رڳو کر ٽيڪائين ٿا”الجياد“ مان مرد تيار شده، تيز رفتار” فقال اني اجببت حب الخير عن ذڪر‬ ‫ُ‬ ‫ربي حتي توارت بالحجاب“ ان مان مراد سج آهي، سج حجاب جي پويان لڪي ويو يعني غروب ٿي ويو آهي،‬ ‫ڪن جي نزديڪ”توارت” جو فاعل گهوڙا آهن. يعني گهوڙا اکين کان اوجهل ٿي ويا ۽ ڪنهن آڙ ۾ هلي ويا. جيئن‬ ‫”عنقريب اسان ٻنهين قولن جو تفصيل سان ذڪر ڪنداسون‬ ‫ردوها علي فطفق مسحا بالسوق و اال عناق“ چون ٿا ته جڏنهن گهوڙن جي ٽنگن ۽ ڪنڌ تي تلوار سان ڪٽي ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وڌو، ڪن جي نزديڪ انهن جي پگهر کي صاف ڪيو، ڇو جو هو هلي آيا هئا ۽ هڪ قول جي مطابق سندن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سامهون جڏهن گهوڙا ڊڪائڻ جو مقابل ٿيو هو ته گهوڙا پگهر ۾ شل ٿي واپس اچي پُهتا ته پاڻ انهن جي ڪنڌ ۽‬ ‫بُڪين (ٽنگن) تي هٿ ڦيريو هو“ اڪث مفسرين پهريون قول اختيار ڪيو آهيچون ٿا ته پاڻ گهوٽن جي سنڀال ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مصروف هئا ايستائين جو عصر جي نماز قضا ٿي وين ۽ سج غروب ٿي چڪو هو‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ يارهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)ووهبنا لدواد سليمان نعم العبد انه اواب. ........وحسن ماب.(سوره ص”‬ ‫ماڻهن کان روايت ڪيو ويو آهي چون ٿا ته” پاڻ ع گهوڙين جي سار سنڀال ۾ ايترو ته مصروف رهيا جو کائن عصر‬ ‫ُ‬ ‫جي نماز قصا ٿي وئي ۽ سج لهي (غروب) ويو“. پر اڪثر مفسرين پهريون قول اختيار ڪيو آهي. هي قول حضرت‬ ‫ُ‬ ‫علي رضيه ۽ ٻين کان روايت ڪيو ويو آهي. هن سلسلي ۾ جيڪا ڳاله قطعي چئي سگهجي ٿي، اها ِاها آهي ته‬ ‫ُ‬ ‫پاڻ ع بال عذر هڪ نماز به ترڪ نه ڪئي هئائون ها! ايترو ضرور چئي سگهجي ٿو ته سندن ع شريعت ۾ اهو‬ ‫امر جائز هو ته جهاد يا ٻئي مقصد الِء نماز کي مئوخر ڪري سگهبو هو پر پاڻ جهاد جي اسباببن الِء نماز ترڪ‬ ‫ڪونه ڪئي هئائون. جڏنهن عالم سڳورن دعويٰ ڪئي ته شريعت محمديَء صلعم ۾ لڙائيُء (جنگ) جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫دوران نماز مئوخر (قضا) ڪرڻ جائز هو ته ”صالت الخوف“ سان هي حڪم منسوخ ٿي ويو. ان ڪري خندق جي‬ ‫ُ‬ ‫لڙائيَء ۾ نبي صلعم جن عصر جي نماز کي مئوخر(قضا) ڪري پڙهڻ جو حڪم فرمايو هو.( هي قول امام شافعي‬ ‫.)وغيره جو آهي‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫61 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫مڪحمول ۽ امام اوزاعي فرمائين ٿا ته تاخير (قضا) جو هي حڪم اڄ تائين موجود آهي ته شديد جنگ جي‬ ‫ڪري نماز کي مئوخر (قضا) ڪرڻ جائز آهي. جيئن ته ”سوره النساِء“ ۾ ”صاله الخوف“ جي ضمن ۾ اسان هن شيِء‬ ‫.کي تفصيل سان ذڪر ڪيو آهي‬ ‫ڪن ماڻهن جو خيال آهي ته خندق جي جنگ دوران حضور صلعم جن وساري ويٺا جنهن جي ڪري نماز قضا‬ ‫ُ‬ ‫ٿي وئي هئي ته ان آخري قول جي بُنياد تي اسان چئي سگهون ٿا ته حضرت سليمان ع جن کي به ياد نه رهيو، ۽ هو‬ ‫ُ‬ ‫.)مصروف رهيا ۽ نماز قضا ٿي وئي. (واهلل اعلم‬ ‫جو شخص ”حتي توارت بالحجاب“ ۾ عائد ضمير جو مرجع گهوڙن کي قرار ڏي ٿو، ان جي ويجهو ته نه نماز جو وقت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ختم ٿيو ۽ نه ئي نماز قضا ٿي هئي” ردوها علي فطفق مسحا بالسوق واال عناق“ مان مراد گهوڙن جون بڪيون ۽‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڌن کي ڪٽڻ مراد ناهي، بلڪه پگهر صاف ڪرڻ مراد آهي. هي قول عالمج ابن جرير جو آهي، ڇو ته‬ ‫ُ‬ ‫عالمه ابن جرير ان ڳاله کي ”مستعبد“ ٿا سمجهن ته اهلل ج جو نبي ع بال سبب حيوانن کي قتل ڪري ۽ قيمتي‬ ‫مال بغير گناه جي ضايع ڪري. پر عالمه ابن جرير جي هي توجيهه محل نظر آهي ڇو ته ممڪن آهي ته حضرت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سليمان ع جي مذهب (شريعت) ۾ اهو جائز رهيو هجي ۽ شريعت محمدي صلعم ۾ به ڪن عالمن ويجهو به هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حڪم موجود آهي ته ”جڏنهن مسلمانن کي انديشو هجي ته رڍون، ٻڪريون، حيوان دشمن جي هٿ چڙهي ويندا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته انهن کي ذبح ڪرڻ جائز آهي ته جيئن هو دشمن جي تقويت جو باعث نه بڻجن“ ان الِء حضرت جعفر ابن ابي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.طالب رضيه ” جنگ موته“ ۾ پنهنجي گهوڙي جا کر ڪٽي ڇڏيا هئا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪي مفسرين چون ٿا ته هي هڪ عظيم گهوڙو هو. هڪ ٻئي قول موجب 30،333 (ڏه هزار) گهوڙن جا کر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ڪٽي ويا هئا، هڪ ٽئي قول موجب ان ۾ ويه (30) پرن وارا گهوڙا هئا‬ ‫ابودائود پنهنجي سنن ۾ بيان ٿو ڪري ته حضرت عائشه صديقه رضي اهلل عنها کان روايت آهي ته ” حضور صلي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل عليه وسلم، غزوه تبوڪ يا غزوه خيبر مان واپس آيا ته طاق تي ڪپڙو پيو هو، هوا هلڻ سان اهو پڙدو هٽي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وي ۽ حضرت عائشه رضيه جن گڏين سان راند رهنديون هيون اهي نظر اچي ويون، نبي صلعم جن پُڇڻ لڳا ته اي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عائشه رصيه هي ڇا آهي؟ عرض ڪيائون ته يا رسول اهلل ص هي مهنجون گڏيون آهن، نبي سائين جن ڏٺو ته انهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جي وچ ۾ هڪ گهوڙو هو جنهن جا پر ڪپڙي سان ٺاهيا ويا هئا، پاڻ ص پُڇڻ لڳن ته گڏين جي وچ ۾ ڇا آهي؟‬ ‫چيائون رضيه ته گهوڙو!، پاڻ ص پُڇين ته پرن وارو گهوڙو؟ عرض ڪيائون رضيه ته ڇا توهان ُٻڌو ناهي ته حضرت‬ ‫سليمان ع وٽ هڪ گهوڙو هو جنهن جا پر هوندا هئا!؟ پاڻ فرمائين ٿيون رضيه ته نبي سائين ص جن اهو ُٻڌي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫“کلڻ لڳا ايترو جو سندن ص مهاڙون ڏسڻ ۾ پئي آيون‬ ‫ُ‬ ‫مفسرين فرمائن ٿا ته جڏنهن اهلل ج رضا خاطر سليمان ع گهوڙن جو استعمال ترڪ ڪري ڇڏيو ته اهلل ج کين‬ ‫ان جو نعم البدل عطا ڪيو ۽ اهڙي هوا ساڻن الِء مسخر ڪري ڇڏيائون ج، جيڪا ڇوڙي دير ۾ کين مهنن جي‬ ‫ُ‬ ‫.)مسافهت تائين پُهچائي ڇڏيندي هئي ۽ پوِء ائين ئي واپس به آڻيندي هئي. (عنقريب ان هوا ته به گفتگو ٿيندي‬ ‫ُ‬ ‫امام احمد رح، ابو الد هماء کان روارت ڪن ٿا ته ابو قتاده ۽ ابوالدهماء اڪثر بيت المقدس طرف سفر ڪندا‬ ‫ُ‬ ‫هئا چون ٿا ته ” اسان هڪ خانه بدوش سان ملياسون، ان اساکي ُٻڌايو ته حضور نبي ڪريم صلعم جن سندس‬ ‫ُ‬ ‫هٿ کي جهلي کيس اهلل ج جو علم سيکارڻ لڳا، پاڻ صلعم فرماين ته، جڏنهن تون ڪنهن شي جو استعمال‬ ‫ڪرڻ ڇڏي ڏين جنهن سان توکي اهلل ج بچڻ جو حڪم ڏي ٿو ته توکي ضرور ان کان بهتر شي عطا ڪئي‬ ‫“ويندي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ولقد فتنا سليمان و القينا علي ڪرسيه جھسد اثم اناب“ ۽ اسان فتي ۾ مبتال ڪيو سليمان کي ۽ ان جي تخت ”‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫71 ‪Page‬‬
‫ُ‬ ‫“تي بيجان جسم وجهي ڇڏيو، پوِء (هو) اسانجي طرف متوجه ٿيو‬ ‫ُ‬ ‫عالمه ابن جرير ۽ ابن ابي حاتم ۽ ٻين ڪيترن ئي مفسرن، ايستائين جو سلف صالحين جي هڪ جماعت جي‬ ‫حوالي سان گهڻا ئي آثار بيان ٿيا آهن، انهن سڀني آثارن جو يا انهن مان اڪثر جو تعلق اسرائيلي روايتن سان آهي.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان مان اڪثر منڪر آهن. اسان پنهنجي تفسير ۾ ان قولن کي مشتهر ڪرڻ ۾ رڪاوٽ وڌي آهي هتي اسان‬ ‫ُ‬ ‫.صرف آيت جي تالوت تي ئي اڪتفا ڪنداسون‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع 30 (چاليه) ڏينهن تائين پنهنجي تخت عدالت تان غائب رهيا، 30 ڏينهن گذرڻ کان پوِء واپس‬ ‫آيا، ان دوران بيت المقدس کي مضبوط بُنيادن تي تعمير ڪرڻ جوارادو ڪيائون. جيئن ته اسان ُٻڌائي آيا آهيون‬ ‫ُ‬ ‫ته حضرت سليمان ع کي بيت المقدس جي تعمير نو ڪرڻ جي سعادت حاصل ٿي هئي. تعمير اول حضرت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اسرائيل ع (يعقوب ع) جي هٿان ٿي هئي، حضرت ابوذر رضيه فرماين ٿا ته مون ر حضور صلعم جن کان پُڇيو ته ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫يا رسول اهلل ص سڀ کان پهرئين ڪهڙي مسجد تعمير ٿي هئي ته پاڻ ص جن فرمايو ته ”مسجد حرام“ مون ر‬ ‫ُ‬ ‫پُڇين ص ته ان کان پوِء؟ پاڻ ص فرمايائون ” بيت المقدس“، مون ر عرض ڪين ص، ان ٻنهين جي وچ ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيتري مدت گذري؟ پاڻ ص فرمايائون 30 سال!“ ۽ اها ڳاله بلڪل واضح آهي ته ”مسجد حرام“ معمار حضرت‬ ‫ابراهيم ع ۽ حضرت سليمان ع جي وچ ۾ 3330 (هزار) سالن کان به گهڻو عرصو حائل آهي. 30 سالن کي ڇڏي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڏيو ان جي حيثيت ئي ڪهڙي“ حضرت ابوذر ر جو سوال ان شخص جي باري ۾ هو جنهن آخر ۾ مسجد جي‬ ‫ُ‬ ‫.تڪميل ڪئي ۽ ان کان پوِء ٻئي ڪنهن ان جي تڪميل ڪانه ڪئي‬ ‫عبداهلل بن فيروز، حضرت عبداهلل بن عمرو بن العاص رضيه کان روايت ڪن ٿا ته نبي سائين ص جن فرمايو ته”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن حضرت سوليمان ع بيت المقدس جي تعمير مڪمل ڪئي ته اهلل ج کان ٽي دعائون گهريائون پر اهلل ج‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سندن ٻه دعائون قبول ڪيون ۽ اسان اميد ٿا ڪريون ته ٽي دعا اسان جي الِء آهي“ اهي ٽئي دعائون هي آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.)مهنجو ع فيصلو تهنجي ج فيصلي مطابق هجي (اهلل ج اها دعا قبول ڪين )1(‬ ‫ُ‬ ‫اهڙي مملڪت جي التجا آهي رب العالمين جيڪا کائن ع پوِء ڪنهنجينصيب ۾ نه اچي (اهلل ج انهن ع )2(‬ ‫ُ‬ ‫جيڪو شخص به به هن مسجد (بيت المقدس) ۾ عبادت الِء اچي ته ان )3(جي اها دعا به قبول ڪري ورتي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حالت ۾ ٻاهر نڪري جو سندس سمورا گناه معاف ٿي چڪا هجن، اهڙيَء طرح صاف شفاف ٿي نڪري‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جهروڪ ماُء جي پيٽان پئدا ٿيو آهي. (قبول ڪانه پئي۽ رسول اهلل صلي اهلل عليه وسلم فرمايو ته اسان اميد ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ڪريون ابوذر ته اها دعا اهلل ج اسان ص الِء عطا ڪئي آهي‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٻارهون‬ ‫ُ‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫81 ‪Page‬‬
قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام
قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام
قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام
قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام
قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام
قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام
قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام

Recomendados

قصو حضرت خضر عليه اسلام جو
قصو حضرت خضر عليه اسلام جوقصو حضرت خضر عليه اسلام جو
قصو حضرت خضر عليه اسلام جوSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو حضرت الياس عليه الصلات والسلام
قصو حضرت الياس عليه الصلات والسلامقصو حضرت الياس عليه الصلات والسلام
قصو حضرت الياس عليه الصلات والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو موسي عليه والسلام
قصو موسي عليه والسلامقصو موسي عليه والسلام
قصو موسي عليه والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلام
قصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلامقصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلام
قصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
حضرت آدم عليه والسلام
حضرت آدم عليه والسلامحضرت آدم عليه والسلام
حضرت آدم عليه والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو حضرت نوح عليه السلام جو
قصو حضرت نوح عليه السلام جوقصو حضرت نوح عليه السلام جو
قصو حضرت نوح عليه السلام جوSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Kazib dajal
Kazib dajalKazib dajal
Kazib dajalSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
The Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health Coach
The Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health CoachThe Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health Coach
The Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health CoachAndrew Bridgewater
 

Recomendados

قصو حضرت خضر عليه اسلام جو
قصو حضرت خضر عليه اسلام جوقصو حضرت خضر عليه اسلام جو
قصو حضرت خضر عليه اسلام جوSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو حضرت الياس عليه الصلات والسلام
قصو حضرت الياس عليه الصلات والسلامقصو حضرت الياس عليه الصلات والسلام
قصو حضرت الياس عليه الصلات والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو موسي عليه والسلام
قصو موسي عليه والسلامقصو موسي عليه والسلام
قصو موسي عليه والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلام
قصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلامقصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلام
قصو حضرت يوشع بن نون عليه الصلات والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
حضرت آدم عليه والسلام
حضرت آدم عليه والسلامحضرت آدم عليه والسلام
حضرت آدم عليه والسلامSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
قصو حضرت نوح عليه السلام جو
قصو حضرت نوح عليه السلام جوقصو حضرت نوح عليه السلام جو
قصو حضرت نوح عليه السلام جوSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Kazib dajal
Kazib dajalKazib dajal
Kazib dajalSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
The Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health Coach
The Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health CoachThe Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health Coach
The Alkaline Diet Success Formula by Andrew Bridgewater. The UK Health CoachAndrew Bridgewater
 
بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)
بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)
بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Yajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمن
Yajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمنYajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمن
Yajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمنSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Samjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻ
Samjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻSamjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻ
Samjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Bibi sahiba
Bibi sahibaBibi sahiba
Bibi sahibaSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Sharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque Memon
Sharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque MemonSharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque Memon
Sharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque MemonSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Kunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque Memon
Kunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque MemonKunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque Memon
Kunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque MemonSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...
Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...
Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...
A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...
A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)
General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)
General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)
Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)
Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)
حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)
حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...
حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...
حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA)
لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA) لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA)
لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA) Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...
اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...
اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
گُلو ان ڪراچي
گُلو ان ڪراچيگُلو ان ڪراچي
گُلو ان ڪراچيSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Educate sindh
Educate sindhEducate sindh
Educate sindhSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
SINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMON
SINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMONSINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMON
SINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMONSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Sindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque MemonSindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque MemonSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
Sindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque MemonSindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque MemonSollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 
ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)
ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)
ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh
 

Más contenido relacionado

Más de Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh

Más de Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh (20)

بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)
بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)
بالڪ (Puhinja Sujatum Howa Dhariyan Sa Dharey Mey)
 
Yajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمن
Yajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمنYajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمن
Yajooj & majooj ( فتنه ياجوج و ماجوج) تحرير و تحقيق : عبدالرزاق ميمن
 
Samjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻ
Samjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻSamjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻ
Samjhoto hik rah (سمجهوتو هڪ راه ) تحرير، مُڪالما ۽ منظر ڪشي : عبدالزاق ميمڻ
 
Bibi sahiba
Bibi sahibaBibi sahiba
Bibi sahiba
 
Sharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque Memon
Sharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque MemonSharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque Memon
Sharafat Ji Had (عورت ڪٿا : (شرافت جي حد WriterL Abdul Razzaque Memon
 
Kunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque Memon
Kunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque MemonKunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque Memon
Kunwari ses ( ڪنواري سَسُ) Writer : Abdul Razzaque Memon
 
Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...
Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...
Birthday & deathday of MUHAMMAD (SALALAHU ALLEH WASALM) Proved historically &...
 
A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...
A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...
A COMPLETE (SOLO PLAY's) MAKING DIRECTIVES > FROM THE FIRST STEP TOWARD LAST ...
 
General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)
General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)
General knowledge about prophets of islam in sindhi (educate sindh)
 
Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)
Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)
Tenses course in sindhi language (EDUCATE SINDH)
 
حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)
حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)
حضرت مُحمد مُصطفيٰ صلي الله عليه وسلم THE LAST MESSENGER OF ISLAM (PBUH)
 
حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...
حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...
حضرت علي مُرتضيٰ رضيه ALI MURTAZA (R.A) THE 4TH & FINAL HEAD OF (KHILAFAT E R...
 
لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA)
لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA) لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA)
لمحن جو پاڇو SCREEN PLAY n SINDHI (LAMHAN JA PACHA)
 
اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...
اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...
اي سنڌ جا دانشورئو A QUESTIONNAIRE FOR SINDHI SCHOLARS, EDUCATORS, WRITERS, P...
 
گُلو ان ڪراچي
گُلو ان ڪراچيگُلو ان ڪراچي
گُلو ان ڪراچي
 
Educate sindh
Educate sindhEducate sindh
Educate sindh
 
SINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMON
SINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMONSINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMON
SINDHI SCREEN PLAY پاڪباز BY: ABDUL RAZZAQ MEMON
 
Sindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque MemonSindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play (هاءِ مُهنجي ڪار مزڊا ٿائوزنڊ) By: Abdul Razzaque Memon
 
Sindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque MemonSindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque Memon
Sindhi Screen Play(ڪوڙڪي )By Abdul Razzaque Memon
 
ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)
ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)
ڪوڙڪي (SINDHI TELE FILM / SERIAL SCRIPT) on SOCIAL ISSUES (PART-1)
 

قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام

  • 1. ‫ُ‬ ‫قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ پهريون)‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫ُ‬ ‫وورث سليمان دائود و قال يا ايها الناس علمنا منطق الطير وائو تينا من ڪل شيِء ان هذا لهو الفضل المبين.‬ ‫ُ‬ ‫(سوره النمل). ۽ جانشين بڻيو سلليمان ع، دائود ع جو ۽ فرمايائون اي ماڻهئو! اسانکي سيکاري وئي آهي پکين جي‬ ‫.“ٻولي ۽ اسان کي عطا ڪئي ويون آهن هر قسم جون شيون، بيشڪ اهائي ظاهر بُزرگي آهي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت سليمان ع کي حضرت دائود ع جي نبوت ۽ ملڪ جو وارث بڻايو. (هتي آيت ۾ مال جي وراثت‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مراد ڪانهين) ڇو جو حضرت دائود ع جا سليمان ع کان عالوه به گهڻائي پُٽ هئا جيڪيدونياوي مال ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حصيدار هئا، صرف سليمان ع مال جا وارث نه هئا ان الِء به ته اصحاب سڳورن جو هڪ گهڻو تعداد اهو ثابت ٿو‬‫ُ‬ ‫.)ڪري ته نبي صلعم جن فرمايو ته” اسان ڪنهن کي وارث نه بڻائيند آهيون اسان جو ڇڏيل صدقه هوندو آهي‬ ‫سليمان ع جو شجره نسب هن ريت آهي” سليمان ع بن دائود ع، بن ايشا، بن عويد، بن سلمون، بن نخشون، بن‬ ‫ُ‬ ‫عميناداب، بن ارم، بن حصرون، بن فارص، بن يهودا، بن يعقوب ع، بن اسحاق ع، بن ابراهيم ع، بن ابوالربيع نبي ابن‬ ‫.)نبي (ابن عساڪر‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫1 ‪Page‬‬
  • 2. ‫ايها الناس علمنا منطق الطير وائو تينا من ڪل شيِء“ حضرت سليمان ع پکين جي گفتگو ُٻڌي سمجهي ويندا ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.هئا ته هو هڪ ٻئي کي ڇا ٿا چون ۽ انهن جي چهڪڻ جو مقصد يا ارادو ڇا آهي‬ ‫ُ‬ ‫حافظ ابوبڪر بيهقي نقل ٿو ڪري ته ابو مالڪ رح بيان ڪيو ته” حضرت سليمان ع بن دائود ع هڪ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جهرڪ جي ڀرسان گذريا جهن جهرڪيَء جي گرد المارا پئي ڏنا، پاڻ ع پنهنجي ساٿين کي ماطب ٿي چوڻ لڳا ته”‬ ‫خبر اٿو ته هي جهرڪيَء کي ڇا پيو چوي؟ ساٿين عرض ڪيو ته اي اهلل ج جان نبي ع، توهان ئي ُٻڌايو، پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫فرمائڻ لڳا” هو جهرڪيَء کي پنهنجي نفس جي مقصد الِء دعوت پيو ڏئي ۽ چويس پيو ته هوَء ان (جهرڪ) سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شادي ڪري ته هو ان کي دمشق جي گهرن ۾ جنهن ۾ هوَء چاهي رکندو.“ حضرت سليمان ع فرمايو ته دمشق‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا گهر پٿرن جا آهن ۽ انهن ۾ ڪير به رهي نٿو سگهي ۽ هر اهڙو پيغام نڪاح ڏيڻ وارو ڪوڙو آهي. ابن‬ ‫ُ‬ ‫عساڪر، ابو قاسم زاهر کان، انهن امام بيهقيَء کان انهن ئي لفظن ۾ روايت ڪيو آهي ته اهڙيَء طرح پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سڀني حيوانن کان عالوه مختلف قسمن جي مخلوق جو ٻوليو سمجهندا هئا‬ ‫ُ‬ ‫وحشر لسليمان جنوده من ... عبادڪ الصالحين. (سوره النمل)” ۽ ڏنا ويا سليمان کي جنن جا لشڪر، انسان ۽ ”‬ ‫ُ‬ ‫پکين مان، بس هو نظم و ضبط جا پابند آهن. ايستائين جو جڏنهن هو گذريا ڪيوڙين (ڪيليون يا ماڪوڙا) جي‬ ‫ِ‬ ‫واديَء مان ته هڪ ڪيلي (ڪيوڙي) چوڻ لڳي اي ڪيليئو! داخل ٿي وڃو پنهنجن ٻرن ۾، ڪٿي ڪچلي نه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏي توهان کي سليمان ع ۽ انهن جو لشڪر ۽ ان کي خبر ئي نه پوي (ته توهان مٿان ڇا گذريو) ته سليمان‬ ‫ُ‬ ‫مشڪيو ۽ کلي پيو ان جي ڳاله ڪرڻ سان ۽ چوڻ لڳو ع مهنجا مالڪ ج! مونکي توفيق ڏي ج ته مان ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شڪر ادا ڪريان تهنجي ج نعمت جو جيڪا تو ج مونکي ڏني ۽ مهنجي وادين (مائٽن) تي، ته مان اهي نيڪ‬ ‫ڪم ڪريان جن کي تون ج پسند ڪرين ۽ شامل ڪر ج مونکي پنهنجي ج رحمت جي ڪري پنهنجي ج‬ ‫.“نيڪ ٻانهن ۾‬ ‫سبحان اهلل! هن آيت ۾ اهلل ج پنهنجي نيڪ ٻانهين ۽ نبي سليمان ع جي باري ۾ ُٻڌائي پيو ج ته هڪ ڏينهن پاڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ع پنهنجي الئو لشڪر سميت روانا ٿي ويا، ان لشڪر ۾ جن، ماڻهون پکي غرض هر قسم جا چرند پرند ۽ مخلوق‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هئي. جن انسان ساڻن ع گڏ هلي رهيا هئا ۽ پکي مٿان اڏمي پنهنجي پرن سان لشڪر مٿان پاڇو ڪندا وڃي رهيا‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫هئا، شروع کان آخر سمورو لشڪر وڏي سوڪون ۽ منظم طريقي سان پکين جي پرن جي ڇانو ۾ پنهنجي منزل‬ ‫ُ‬ ‫مقصود طرف روان هو هر ماڻهون پنهنجي پنهنجي جڳه تي روان هو ته ڪير اڳيا وڌڻ جي گستاخييا پويا رهجڻ‬ ‫ُ‬ ‫..۾ڪوتاهي نه ڪري، ايستائين جو اهڙي واديَء ۾ پُهتا جتي ڪيليون رهنديون هيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت وهب رضيه ذڪر ڪن ٿا ته بقول سليمان ع انهن جو گذر طائف جي هڪ واديَء وٽان ٿيو هو، پاڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ تخت تي هئا جنهن کي هوا اڏري رهي هئي، جنهن ڪيوڙيَء ٻي ڪيوڙيَء کي خبردار ڪيو هو ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيليَء جو نالو”جرسا“ هو ۽ اها ”بنوالشيعبان“ جي قبيلي سان تعلق رکندي هئي. سند بقول هيَء ڪيوڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫(ڪيلي) قد ڪاٺ ۾ بگهڙ جيتري هئي ۽ منڊي هئي ( وهب جو هي قول محل نظر آهي) ڇو جو سياق ڪالم‬ ‫ُ‬ ‫مان اندازو ٿو ٿئي ته حضرت سليمان ع ٻين گهوڙي سوارن ۽ لشڪرن پاڻ ع به هڪ گهوڙي تي سوار ٿي سفر‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫2 ‪Page‬‬
  • 3. ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري رهيا هئا نه ڪه ڪنهن ا_ندڙ تخت تي، جيئن ته ڪن ماڻهن جو خيال آهي ڇو جو جي واقعي اهڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫صورت حال هجي ها ته ڪيليَء جي لتاڙجي وڃڻ جون سڀئي شيون هجن ها. مثال جانور، گهوڙا، اٺ، کائڻ پيئڻ‬ ‫.جو سامان، خيمان، چوپايا، پکي ۽ ٻيون گهڻيون شيون. انشا اهلل تفصيل اڳيان ايندو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مقصد اهو ته حضرت سليمان ع ڪيليَء جي گفتگو سمجهي ويا هئا ۽ هو پنهنجي قوم کي پاڻ بچاُء ڪرڻ جي‬ ‫ُ‬ ‫تلقين ڪري رهي هئي اها گفتگو ُٻڌي پاڻ ع خوشيَء ۾ پئي ماپيا ڇو جو اهلل ج کين ع هڪ اهڙي نعمت سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.نوازيو هو جنهن کان ٻيا سڀئي ماڻهون محروم هئا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪي ماڻهون چون ٿا ته حضرت سوليمان ع کان پهرئين تمام جانور انسانن سان گفتگو ڪري سگهندا هئا.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع پوِء انهن کان انسانن سان گفتگو نه ڪرڻ جو عهد(قسم) ورتو ۽ اهي پوِء هميشه الِء خاموش‬ ‫ڪيا ويا جنهن ڪري ان عهد جي ڪري هو هاڻ ماڻهن سان گفتگو نٿا ڪن. ( اهو قصو محض جهالت جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پئداوار آهي، جي ان کي سچ به مڃجي ته سليمان ع جن جي ڪا خصوصيت ئي نه رهي ها ته هو اڪيال اهي‬ ‫ُ‬ ‫ٻوليون سمجهندا هئا ۽ سوليمان ع کان عالوه ٻين ماڻهن سان جانورن جي ڳاله ٻوله ڪرڻ ۾ ڪابه مصلحت نظر‬ ‫نٿي اچي) واهلل اعلم.”اهلل ج مونکي شڪر ڪرڻ جي توفيق ڏي“ تڏنهن ته سوليمان ع ڪيليَء جي ڳاله ُٻڌي اهلل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ج بارگاه ۾ دعا ڪئي هئي‬ ‫ان اشڪر نعمتڪ التي انعمت علي و علي والدي و ان اعمل صالحا ترضاه و ادخلني برحمتڪ في عباديڪ ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫الصالحين” اها دعا آهي جيڪا سوليمان ع اهلل کان گهري” اي اهلل ج مونکي انهننعمتن تي شڪر ڪرڻ جي‬ ‫توفيق ڏي جن سان تو مونکي نوازيو آهي مونکي ٻين ماڻهن جي ڀيٽ ۾ خصوصيت عطا ڪري مملڪت، نبوت‬ ‫۽ جانورن جي ٻولين جي سمجه کان نوازيو. مونکي عمل صالح ڪرڻ جي توفيق ڏي ۽ پنهنجي نيڪ ٻانهن سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.گڏ مهنجو حشر ڪر“ اهلل ج سندن دعا قبول ڪئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫والدين مان مراد دائود ع ۽ سندن ماُء آهن. سليمان ع جي والده ماجده تمام عبده ۽ صالح خاتون هيون. جيئن‬ ‫سنيد بن دائود، يوسف بن محمد بن المنڪدر کا، هو پنهنجي پيُء کان هو حضرت جابر رضيه کان روايت ڪن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ته حضور صلعم جن فرمايو ته” سوليمان بن دائود ع جي والده ماجده چين ته اي مهنجا ٻچا! رات جو گهڻو نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سومهندو ڪر، ڇو جو رات جو گهڻو سمهڻ قيامت جي ڏينهن محتاج بڻائي ٿو ڇڏي‬ ‫ُ‬ ‫.قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٻيو)تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫ابن ماجه پنهنجن چئني مشائخ کان انهن ئي لفظن سان انهيَء سند کي روايت ڪيو آهي. عبدالرزاق، معمر کان، ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هو زهري کان روايت ڪندي فرمائي ٿو ته” حضرت سليمان ع بن دائود ع ۽ سندن ساٿي ”دعا استسقاء“ الِء نڪتا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيوڙي پنهنجي هڪ ٽنگ کڻي بارش اچڻ الِء دعا پئي گهري. اهو ڏسي پاڻ ع پنهنجن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ساٿين کي چوڻ لڳا ته” واپس هلو توهان جي بارش جي دعا قبول ٿي وئي. ان ڪيوڙيَء پهرئين بارش جي دعا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫گهري آهي ۽ اها اهلل ج ڀرفان قبول ٿي چڪي آهي‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫3 ‪Page‬‬
  • 4. ‫ُ‬ ‫ابن عساڪر چوي ٿو ته هي حديث مرفوعا” به ذڪر ٿيل آهي پر هن حديث ۾ حضرت سليمان ع جو نالو‬ ‫ڪونهين، حضرت ابو هريره رضيه کان روايت آهي ته ته مون حضور صلعم جن کي اهو چوندي ُٻڌو ته” نبين‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عليهما سالما مان هڪ نبي ع ماڻهن جي معيت ۾(سان گڏ) اهلل ج کان بارش جي دعا ڪرڻ الِء ٻاهر نڪتو ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته اوچتو ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيلي پنهنجي ٽنگ کڻي اهلل ج کان بارش جي دعا گهري رهي هئي، اهلل ج ان ان‬ ‫ُ‬ ‫”نبي ع فرمايو” واپس هلو! هن ڪيليَء جي طفيل توهانجي بارش جي دعا ُٻڌي وئي آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سدي رح فرمائين ٿا ته” عهد سليمانيَء ۾ ماڻهون ڏڪر ۾ مبتال ٿي ويا هئان پاڻ ع ماڻهن کي حڪم ڏنو ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شهر کان ٻاهر نڪرن ( ته بارش الِء دعا گهرجي) ته ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيلي آهي جيڪ پنهنجي ٽنگ مٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري بيٺي آهي ۽ دعا پئي گهري ته” اي اهلل ج! مان توهنجي ج مخلوق جو هڪ فرد آهيان، توهنجي ج فضل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.کان سواِء اسان ڪجه به نٿا ڪري سگهون“ حضور صلعم فرمائين ٿا ته ” اهلل ج ان کي بارش (مينهن) سان نوازيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اڪثر اسالف بيان ڪيو آهي ته حضرت سليمان ع جون هڪ هزار زالون هيون، 330 نڪاح ۾ 330 مدخوله.‬ ‫ُ‬ ‫يعني 330 آزاد ۽ 330 ٻانهيون، ايترين زالن سان قربت ڪرڻ هڪ وڏو ڪم هو. امام بخاري چوي ٿو ته ابوهريره‬ ‫ُ‬ ‫رصيه کان روايت آهي ته نبي صلعم جن فرمايو ته حضرت سليمان ابن دائود ع فرمايو ته مان اڄ رات 30 زالن ڏي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ويندس هر هڪ شاهسوار جي ماُء بڻبي جيڪو راه خدا ۾ جهاد ڪندو. حضرت سليمان ع جي دوست چيو ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫انشااهلل! ليڪن حضرت سليمان ع اهي لفظ ڪونه چيا، صرف هڪ زال پيٽ سان ٿي ۽ ان جو ٻار به هڪ پاسي‬ ‫کان بيڪار هو. حضور صلعم جن چيو ته جي هو ع انشا اهلل چون ها ته 30 ٻار پئدا ٿي ضرور اهلل ج جي راه ۾‬ ‫جهاد ڪن ها. (شعيب ۽ ابو زناد چوي ٿو ته 30 جو انگ وڌيڪ صحيح آهي، ان سند جي اعتبار سان امام بُخاري‬ ‫.)هن حديث کي روايت ڪرڻ ۾ اڪيال آهن‬ ‫ليمان ع فرمايو ته اڄ رات واري واريسان مان‬ ‫ابو يعلي، ابو هريره رضيه سان روايت ڪيو آهي چون ٿا ته” حضرت سُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫330 زالن ڏي ويندس، انهن مان هر هڪ ٻار ڄڻيندي جيڪي اهلل جي راه ۾ تلوار زني ڪندا. پاڻ ع انشا اهلل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪونه چيائون، ان رات 330 عورتن ڏي ويا صرف هڪ عورت مان ڇوڪري پئدا ٿي ۽ اها به اڌ انسان هئي.‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫4 ‪Page‬‬
  • 5. ‫نبيصلعم جن ارشاد فرمايو ته جي هو ع انشا اهلل چون ها ته هر هڪ عورت ٻار ڄڻي ها جيڪي اهلل ج راه ۾ تلوار‬ ‫ُ‬ ‫هالئين ها . (هن جي سند صحيح جي شرط جي مطابق آ‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٽيون‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ هي پر ان کي صحاح ۾ نقل نه ڪيو ويو آهي‬ ‫ُ‬ ‫ته قصو پئي هليو سليمان ع جي زالن ۽ انهن مان اوالد ٿيڻ جو جنهن کي اڳتي کڻي هلون ٿا. هڪ ٻي حديث‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫امام احمد کان آهي جيڪا هنن به حضرت ابو هريره رضيه کان روات ڪئي آهي چون ٿا ته” حضرت سليمان ع‬ ‫ُ‬ ‫فرمايو ته مان اڄ رات 110 عورتن سان شب باشي ڪندس جنهن مان هر هڪ ٻارڄڻيندي جيڪو راه خدا ۾‬ ‫ُ‬ ‫جهاد ڪندو ۽ پاڻ ع انشااهلل ڪونه چيائون، صرف هڪ عورت کي ٻار ڄائو مگر اهو به پورو ڪونه هو جنهن‬ ‫جو صرف هڪ پاسو موجود هو. نبي صلعم جن فرمايو ته ته جي پاڻ ع انشااهلل چئي ڇڏين ها ته پاڻ ع وٽ 110‬ ‫.)ٻار ٿين ها ۽ هر هڪ راه اهلل ج جهد ڪري ها. (هن حديث کي به روايت ڪرڻ ۾ امام امد به اڪيال آهن‬ ‫ُ‬ ‫هن مليل جُليل حدثن کي ٻئي طرح سان ساڳئي مفهوم ۾ حضرت امام احمد رح حضرت ابو هريرهرضيه کان‬ ‫.روايت ڪيو آهي اهڙيَء ڀرح ان کي شيخئين ۾ عبدالرزاق جي حوالي سان ان ئي سند سان روايت ڪيل آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٻئي طرف اسحاق بن بشر به حضرت ابوهريره رضيه کان روايت ڪندي بيان ڪيو آهي ته حضرت سليمان ع بن‬ ‫ُ‬ ‫دائود ع جون 110 زالون ۽ 110 ٻانهيون هيون هڪ ڏينهن پاڻ ع چيائون ته مان اڄ رات 1110 زالن ڏي ويندس‬ ‫جنهن مان هر هڪ ٻار ڄڻيندي جيڪو اهلل ج راه ۾ جهاد ڪندو پر پاڻ انشااهلل ڪونه چيائون، رات جو هو ع‬ ‫1110 زالن ڏي ويا جن مان صرف هڪ عورت ٻار ڄڻيو جنهن جو صرف هڪ پاسو صحيحهو. (اڌ ڌڙ ڪونه هو).‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫نبي صلعم جن فرمايو ته ان ذات پاڪ ج جو قسم جنهن جي قبضه قدرت ۾ مهنجي جان آهي جي پاڻ انشااهلل‬ ‫چون هاته سندن چوڻ موجب ضرور شهسوار پئيدا ٿين ها جيڪي راه اهلل ج جهاد ڪن ها. (هن حديث جي سند‬ ‫ضعيف آهي ڇو جو ان ۾ اسحاق بن بشر آهي ۽ هي شخص منڪر الحديث آهي ۽ خصوصا” جڏنهن صحيح روايتن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.جي مخالفت ڪري رهيو هجي ته سندس روايت ڪندڙ حديثون منڪر هونديون آهن) واهلل اعلم‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫5 ‪Page‬‬
  • 6. ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ چوٿون‬ ‫.تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ ُ‬ ‫۽ پاڻ (هڪ ڏينهن) پکين جو جائز ورتو ته چوڻ لڳا ته ڪهڙو سبب آهي جو مونکي(اڄ) هد هد نءر نٿو اچي يا هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي ئي غيرحاظر(جي هو غير حاظر آهي) ته مان ضرور ان کي سخت سزا ڏيندس يا ان کي ڪهي ڇڏيندس يا ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کي ڏيڻو پوندو مو وٽ ڪو واضح دليل، بس اڃا ڪجه گهڻي دير به گذري (ته هو اچي ويو) ۽ چوڻ لڳو. مان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ اهڙي خبر کڻي آيو آهيان جنهن جي اوهان کي پروڙ نه هئي، اها( هيَء ته) مان کڻي آيو آهيان اوهان وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ملگ ”سبا“ مان هڪ يقيني خبر. مون ڏڄو هڪ عورت کي جيڪا انهن جي حڪمران آهي ۽ ان کي ڏني وئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي هر قسم جي شيِء ۽ ان جو هڪ عظيم (الشان) تخت آهي. مون ڏٺو آهي ان کي ۽ ان جي قوم کي ته هو سڀ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سجدو ڪن ٿا سج کي اهلل ج کان سواِء ۽ سنواري ڇڏيا آهن ان الِء شيطان ان الِء (هي مشرڪانه) اعمال بس ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫روڪي ڇڏيو آهي ان کي(سڌي) رستي کان بس هو هدايت قبول نٿا ڪن. هو ڇو نه سجدو ڪن اهلل ج کي‬ ‫جيڪو ڪڍي ٿو مخفي شين کي آسمان ۽ زمين منجهان ۽ هو ڄاڻي ٿو جيڪي توهان لڪايو ٿا ۽ جيڪي‬ ‫توهان ڏيکاريو ٿا. اهلل ج کان سواِء ڪو به معبود ناهي هو مالڪ آهي ٿرش عظيم جو. پاڻ فرمايائون اسان پوري‬ ‫ُ‬ ‫کوجنا ڪنداسون، ان ڳاله جي ته تو سچ چيو آهي يا تون به غلط بياني ڪرڻ وارن مان آهين وڃ! کڻي مهنجو‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫6 ‪Page‬‬
  • 7. ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي خط (پيغام) ۽ پُهچاِء ان کي ۽ پوِء پاسي تي ٿي بيه ان کان ۽ ڏس! ته هو هڪ ٻئي سان ڇا ٿا ڳالهائين. (خط‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پڙهي) ملڪه چيو اي سرداران قوم! پُهچايو ويو آهي مون وٽ هڪ عزت وارو خط. هي سليمان ع طرفان آهي ۽‬ ‫ُ‬ ‫هي آهي ته اهلل ج جي نالي سان شروع ٿو ڪريان جو رحمان (۽) رحيم آهي، توهان ماڻهون ،غرور ۽ تڪبر نه‬ ‫ڪريو، ۾وهنجي سامهون اچو مون وٽ فرمانبردار ٿي. ملڪه چيو اي سرداران قوم! مونکي صالح ڏيو، هن‬ ‫معاملي ۾، مان ڪو به حتمي فيصلو نه آهي ڪندي جيسين ڪه توهان موجود ناهيو هو چوڻ لڳا اسان گهڻا‬ ‫طاقتور ۽ جنگجو آهيون ۽ فيصلو ڪرڻ اوهانجي اختيار ۾ آهي توهان غور ڪريو ته ڇا ٿيون حڪم ڏيڻ چاهيو.‬ ‫ُ‬ ‫ملڪه چيو ته ان ۾ شق ناهي ته بادشاه جڏنهن داخل ٿين ٿا ڪنهن وسنديَء (ڳوٺ) ۾ ته ان کي برباد ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏين ٿا ۽ بڻائي ڇڏين ٿا اتي جي عزت وارن شهرين کي ذليل. ۽ اهو ئي سندن دستور آهي. (ان ڪري) جنگ ڪرڻ‬ ‫ُ‬ ‫بلڪل دانشمندي ناهي ۽ مان موڪليان ٿي ان ڏي هڪ تحفو پوِء ڏسان ٿي ته قاصد ڪهڙو جواب کڻي اچن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پوِء قاصد جڏنهن ان ع وٽ (هديه کڻي آيا) ته پاڻ ع فرمايائون ته ڇا توهان ماڻهون مال سان مهنجي مدد ٿا ڪرڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫چاهيو؟ (ٻڌو!) جيڪي عطا ڪيو آهي مونکي اهلل ج اهو بهتر آهي ان کان جيڪو توهان ڏنو آهي بلڪه توهان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته پنهنجي تحفي تي خوش به نه ٿي آهيو ته واپس وڃو ان وٽ ۽ اسان اچون پيا ان وٽ اهڙو لشڪر کڻي جنهن جي‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مقابلي جو هن ۾ تاب (طاقت)ناهي ۽ اسان يقينن ڪڍي ڇڏينداسون ان کي ان شهر مان ذليل ڪري ۽ هو رسوا ۽‬ ‫ُ‬ ‫خوار ٿي چڪا هوندا‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ پنجون‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫7 ‪Page‬‬
  • 8. ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫هن آيت سڳوريَء ۾ حضرت سليمان ع ۽ هد هد جي واقعي کي بيان ڪيو ويو آهي، ڇو جو پاڻ ع وٽ هر قسم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا پکي هئا، اهڙا پکي به هئا جن جي ڊيوٽي ئي ِاها هوندي هئي ته ته پاڻ جنهن شي جي تمنا ڪندا هئا ته اهي‬ ‫ُ‬ ‫حاضر ڪري ڇڏيندا هئا ۽ جهڙي طريقي سان بادشاهن جي دربار۾ لشڪري وقفي وقفي سان حاظر ٿيندا رهندا‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ُ‬ ‫هئا هي پکي به پنهنجي واري تي حاظري ڀريندا هئا. هد هد جي اها ڊيوٽي هوندي هئي ته ته جڏنهن ريگستان ۾ سفر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪندا هئا ۽ پاڻي نه لڀندو هو ته هو پاڻيَء جي تالش ۾ اڏندو هو جيئن حضرت ابن عباس رضيه ۽ ٻين گهڻن ئي‬ ‫.مفسرين روايت ڪيو آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫هد هد پکيَء کي اهلل ج اها خصوصيت بخشي آهي ته هو پاڻيَء کي زمين جي ته ۾ به ڏسي سگهي ٿو، جتي هد هد‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫پکي پاڻيَء جي نشاندهي ڪندو هو اتي کوه کوٽي پاڻي ڪڍيو ويندو هو ۽ ريگستان ۾ ماڻهون ان پاڻيَء مان‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫پنهنجي اڇ اجهائيندا هئا ۽ ٻين ضرورتن الِء به استعمال ڪندا هئا. هڪ ڏينهن حضرت سليمان ع هد هد پکيَء‬ ‫کي سڏايو ته هو محفل مان غائب هو ”فقال مالي ال اري الهد هد ام ڪان من الغائبين“ ڪهڙو سبب آهي جو هو‬ ‫اڄ غائب آهي ۽ پنهنجي خدمت جي جڳه تي موجود ناهي يا مونکي نظر نه پيو اچي“”و جئتڪ من سباء بنباء‬ ‫يقين“ مان سبا جي متعلق هڪ سچي خبر کڻي آيو آهيان“ ۽ خبر اها آهي ته سبا ۾ هڪ عورت آهي جيڪا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫بادشاهي پئي ڪري ان کي دنيا جي هر نعمت ميسر آهي ۽ ان سان گڏوگڏ هوَء هڪ عظيم تخت جي مالڪ به‬ ‫.آهي‬ ‫ڏايا. ۽‬ ‫هد هد، يمن جي عالئقي جي ملڪه اُن جي وزيرن ۽ اعيان حڪومت جي باري ۾ سوليمان ع کي تفصيل ٻُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو به ُٻڌايائين ته جيئن ته يمن جي بادشاه جو ڪو پُٽ ڪونه هو ته هن جي وفات کان پوِء اتي جي عوام سندس‬ ‫ُ‬ ‫.ڌيَء کي پنهنجو بادشاه مقرر ڪري ڇڏيو ۽ هو پي جي تاج جي وارث ٿي آهي‬ ‫ثعلبي رح ۽ ٻيا آئمه مفسرين بيان ڪن ٿا ته، سبا جي بادشاه جي مرڻ کان پوِء هڪ مرد جي رسم تاج پوشي ٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته فساد ٿي پيا. بادشاه جي ڌيَء ان شخص کي نڪاح جو پيغام موڪلي ان قبول ڪري شادي ڪئي پر جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هو رات جو هن جي حجله عروسيَء ۾ داخل ٿيو ته هن ملڪه هن کي شراب پياريو، جڏنهن هو نشي ۾ مست ٿي‬‫ُ‬ ‫ويو ته هن عورت ان جو سر قلم ڪري ڇڏيو ۽ دروازي تي لٽڪائي ڇڏيو. ماڻهن بادشاه جي ان قتل سان اتفاق‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري ورتو ۽ ان بادشاه جي ڌيَء کي تاج پارائي پنهنجو بادشاه مڃي ورتو اها عورت ”بلقيس بن سيرح“ هئي. سيرح‬ ‫جو اصلي نالو”هدهاد“ هو. هڪ قول آهي ته ان جو نالو”سراحيل بن زي جدن، بن السيرح، بن الحارث، بن قيس، بن‬ ‫.“صيفي، بن سبا، بن يشجب، بن يعرب، بن قحطان هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي به چيو وڃي ٿو ته” هون هڪ عورت سان شادي ڪئي هئي جنهن جو تعلق جنن جي نسل مان هو ۽ ان جو‬ ‫ُ‬ ‫نالو ”ريحانه بنت السڪن“ هو، ان جي پيٽان ”بلقيد“ جنم ورتو هو، هن ٻارڙيَء جو نالو”تلقمه“ هو ۽ ان کي ”بلقيس“‬ ‫ُ‬ ‫.چوندا هئا‬ ‫ُ‬ ‫ثعلبي حضرت ابو هريره رضيه کان روايت ڪري چئي ٿو ته نبي صلعم جن فرمايو ته” بلقيد جي والدين مان هڪ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫8 ‪Page‬‬
  • 9. ‫جن هو“(هي حديث غريب آهي ۽ ان جي سند ۾ ضعف آهي). ثعلبي حضرت ابوبڪر رضيه کان روايت ٿو ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ته” مون بارگاه رسالت ۾ بلقيس جو ذڪر ڪيو ته نبي صلعم جن فرمايو ته” اها قوم هرگز فالح نه وٺندي جن‬ ‫عورت کي حڪمران بڻايو“ ترمذي ۽ نسائي، حميد جي حوالي سان هن کي روايت ڪيو آهي ته، حميد حسن کان،‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.)انهن ابوبڪر کان، انهن محمد صلعم جن کان روايت ڪيو آهي. ترمذي بقول هيَء حديث صحيح آهي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج جو فرمان آهي ته” واوتيت من ڪل شيء“ جيڪو هڪ عورت ۽ هڪ بادشاه جي شان جي الئق آهي اهي‬ ‫سڀ نعمتون بلقيس کي حاصل آهن“ ولها عرش عظيم“ مملڪت جو تخت جيڪو االهي قسمن جي لعل و‬ ‫“جواهر سان ٺهيل آهي ۽ وڏي قيمتي ۽ ناياب شين سان سجيل آهي‬ ‫پوِء هد هد ُٻڌايو ته هو ماڻهو ڪافر آهن، اهلل ج کي ڇڏي سج جي پوڄا ڪن ٿا، شيطان کين گمراه ڪري ڇڏيو‬‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي، هن ملعون جي چوڻ تي انهن اهلل ج وحده الشيڪ له جي عبادت ڇڏي مخلوق جي عبادت شروع ڪري‬ ‫ڇڏي آهي. اهلل ج جيڪو آسمان ۽ زمين جو مالڪ آهي، ظاهر ۽ باطن کي ڄاڻڻ وارو آهيمحسوسات ۽ معنويات‬ ‫ُ‬ ‫“ان جي دائرياختيار ۾ آهن ۽ هو ان کي ڇڏي سج کي پنهنجو ديوتا يقين ٿا ڪن اهلل ال اله اال هو رب العرش العظيم‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج ، جيڪو معبود حقيقي آهي، ان جو تخت مخلوقن جي تختن کان تمام گهڻو وڏو آهي‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ڇهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫حضرت سليمان ع هد هد پکيَء جون ڳالهيون ُٻڌي، ملڪه بلقيس جي نالي تي هڪ خط لکي موڪليو،‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جنهن ۾ اهلل ج ۽ ان جي رسول ع جي اطاعت جي تبليغ هئي ۽ لکيو ته موهنجي ع جي سامهون پاڻ کي جهڪاِء‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫9 ‪Page‬‬
  • 10. ‫ُ‬ ‫۽ فرمانبردار بڻجي حاظر ٿيُء. قرآن شريف جي لفظن ۾ پاڻ لکيائون”اال تعلمو علي“ مهنجيي اطاعت ۽ فرمانبرداريَء‬ ‫ُ‬ ‫کان سرڪشي نه ڪر تون” وائتوني مسلمين“ بغير حيلي بهاني هٿ ٻڌي فرمابردا ٿي مهنجي بارگاه ۾ حاظر ٿي‬ ‫ُ ُ‬ ‫وڃ“ هد هد هي خط کڻي بلقيس وٽ پُهچي ويو. ۽ ان واقعي کان پوِء سمجهندي ماڻهن ۾ به خط لکڻجو رواج پيو‬ ‫.جيڪو اچ تائين جاري و ساري آهي‬ ‫مفسرين ُٻڌائين ٿا ته هد هد اهو خط کڻي بلقيس وٽ پُهتو، بلقيس پنهنجي محل ۾ اڪيلي ويٺي هئي ته هد هد‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو خط هن جي آڏو ڦٽو ڪيو، بلقيس خط کنيو، پڙهيو، ان جي مدرجات تي خوب غور و فڪر ڪيو پر جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪنهن فيصلي تي نه پُهچي سگهي ته هن فورا” دربار منعقد ڪرائي. اعيان مملڪت حاظر ٿي ويا، مسئول انهن‬ ‫جي سامهون رکيو ويو، قرآن پاڪ جي لفظن ۾ بلقيس مخاطب ٿي”قالت يا ايها المال اني القي الي ڪتاب‬ ‫ڪريم“ پوِء اهو خط کڻي کين پڙهي ُٻڌايو. خط جو عنوان هو” انه من سليمان“ ته هي خط سليمان ع طرفا آهي،‬ ‫ُ‬ ‫سرنامي کان پوِء لکيل هو” و انه بسم اهلل الرحمان الرحيم، اال تعلو علي و اتوني مسلمين“ اهلل ج جي نالي سان‬ ‫شروع ڪريان ٿو، جيڪو رحمان ۽ رحيم آهي، توهان ماڻهون غرور ۽ تڪبر نه ڪريو ۽ مون وٽ فرمانبردا ٿي‬ ‫“هليا اچو‬ ‫بلقيس خط ُٻڌائڻ کان پوِء پنهنجي اعيان حڪومت سان مشهورو ڪيو ته کين ان نئين ۽ نازڪ حالت ۾ ڇا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ گهرجي؟ انهن ماڻهن پنهنجي ملڪه جو احترم ڪيو ۽ وڏي ادب سان گذرش ڪيائون ته اسان توهانجا‬ ‫غالم آهيون اوهان جيڪو بهفيصلو ڪندئو اسان جي اکين تي. بلقيس چين” يا ايها المآلء افتوني في امري ما‬ ‫ُ‬ ‫ڪنت قا طعه امرا حتيٰ تشهدون” مان توهانجي غير حاضريَء ۾ ڪو به فيصلو ڪون ڪندي آهيان، ان‬ ‫ُ‬ ‫ڪري مهنجا وفا شعار زعماء مملڪت، هن مسئلي ۾ مونکي مشهورو ڏيو.” قالوا نحن اولو قوه” و اولو باس شديد“‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اسان وڏي طاقتور قوم آهيون ۽ دشن کي جواب ڏيڻ جي اسان ۾ همٿ ۽ حوصلو موجود آهي. جي تهنجو حڪم‬ ‫ُ‬ ‫هجي ته اسان جنگ جي راه اختيار ڪريون ٿا“ االمر اليڪ فانظري ماذا تاء مرين” فيصلو اوهان جي اختيار ۾ آهي‬ ‫“اوهان غور ڪريو ته ڇا حڪم ڏيڻ چاهيو ٿيون‬ ‫ڌو ويندو ۽‬‫انهن ماڻهن بلقيس کي يقين ڏياري ڇڏيو ته ان نازڪ مرحلي ۽ صورتحال تي سندس هر حڪم ٻُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اطاعت عيندي ۽ گڏوگڏ اهو به آگاه ڪيو ته اسان ۾ به وڙهڻ ۽ مقابلو ڪرڻ جي سگه آهي ۽ سڀئي امور ان کي‬ ‫ُ‬ ‫سونپي ڇڏيا ته جيڪو مناسب ٿئي صادر ڪري. بلقيس جي راِء انهن سڀني جي راِء کان گهڻي مڪمل ۽ صائب‬ ‫ُ‬ ‫هئي هو سمجهندي هئي ته خط لکڻ وارو ڪو عام شخص ع ڪونهين، نه ته هو ع مغلوب ٿي سگهي ٿو يا ۽ نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ان ع جا قدم روڪي سگهجن ٿا نه ان ع کي دوکو ڏئي سگهجي ٿو ، نه ان ع جي مخالفت ڪري سگهجي ٿي‬ ‫قالت ان الملوڪ اذا دخلوا قريه افسدوها و جعلوا اعزه اهلها اذله و ڪذالڪ يفعلون“ بلقيس کين پنهنجي ”‬ ‫ُ‬ ‫آخري راِء کان کين آگاه ڪري ڇڏيو، چوڻ لڳين ته ياد رکو ته جي اهو ع بادشاه اسان جي هن مملڪت کي فتح‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو ته سچو وزن، سڄي شدت صرف ۽ صرف مونکي برداشت ڪرڻي پوندي. مهنجو فيصلو‬ ‫ُ‬ ‫هي آهي ته” اني مرسله اليهم بهديه فناظره هم يرجع المرسلون“ مان ڪي تحفه ٿي موڪليانس ع، ڏسان قاصد‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫01 ‪Page‬‬
  • 11. ‫.ڪهڙو پيغام ٿو آني، ان جي معلومات تي آخري فيصلو ڪبو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اصل ۾ هن حضرت سليمان ع کي پرکڻ پئي چاهيو ته هو ع ڪهڙي قسم جا بادشاه آهن هن تحفه ڏئي هڪ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫قاصد کي روانو ڪيو هن کي سمجه هئي ته نبي سليمان ع تحفا قبول ناهن ڪندا، چو جو هو ڪافره هئي ۽ اهو‬ ‫ُ‬ ‫به نٿي ڄاتائين ته سليمان ع جي لشڪر ۾ وڙهڻ جي ڪيتري طاقت ۽ سگه هوندي . بحر حال. ”ولما جاء سليمان‬ ‫قال اتمدونن فما آتاني اهلل خير مما آتاڪم بل انتم بهد يتڪم تفرحون.‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ستون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي تحفه وڏين وڏين شين تي مشتمل هئا. مفسرين انهن شين جو ذڪر ڪيو آهي. حضرت سليمان ع بلقيس‬ ‫ُ‬ ‫جي قاصد کي چيو جڏنهن ان جي ڳاله ٻوله ماڻهون به ُٻڌي رهيا هئا” ارجع اليهم فلنا تينهم يجنود ال قبل لهم بها‬ ‫ُ‬ ‫و لنخر جنهم منها اذله و هم صاغرون“ تون پنهنجا هي تحفه کڻي اوڏانهن هليو وڃ! جتان کڻي آيو آهين. مون وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج جون عطا ڪيل اهي سڀئي نعمتون آهن، اها دولت آهي، اهي تحفه آهن، ۽ اهڙا خدمت گذار آهن ته تون ان‬ ‫ُ‬ ‫جو تصور به نٿو ڪري سگهين، جن تحفن تي تو ايترو اڪڙين پيو ۽ مشڪين پيو، اهلل ج جي عطا ڪيل نعمتن‬ ‫جي اڳيان انهن جي ڪا حيثيت ئي ناهي“ فلنا تينهم بجنود ال قبل لهم بها“ مان اهڙو لشڪر موڪليندس‬ ‫جنهن جي مقابلي جي توهان ۾ سقت (قوت) ئي نه هوندي، نه توهان ان لشڪر جي راه روڪ ڪري سگهندئو نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان جي وڌندڙ قدمن کي بهاري سگهندئو، نه انهن سان گڏ توهان کي قتال(گهڻا قتل) ڪرڻ جي توهان ۾ سگه‬ ‫هوندي. اهو لشڪر توهان کي دربدر ڪري رکندو. توهان کي پنهجا شهر ڇڏڻ تي مجبور ڪري ڇڏيندو ۽ پنهنجي‬ ‫جنم ڪکن ۾ به رهي نه سگهندئو. اهو لشڪر توهان کي ذليل و ّوار ڪري ڇڏيندو ۽ توهان سڀ فنا جي گهاٽ‬ ‫“تي الهيا ويندئو‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج نبي حضرت سليمان ع طرفان اهو پيغام جڏنهن بلقيس ڏي پُهتو ان الِء اطاعت ۽ فرمانبرداريَء کان عالوه‬ ‫ُ‬ ‫ڪا واه نه هئي ۽ هن اوڏي مهل ئي ان ڳالهين کي قبول ڪري ورتو، سڀئي ماڻهون پنهنجي ملڪه جي اڳيان‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هٿ ٻڌي ڪنڌ جهڪائي بيٺا هئا ۽ حصرت سليمان ع جي حضور ۾ وڃڻال تيار ٿي ويا. جڏنهن سليمان ع کي‬ ‫ِ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫11 ‪Page‬‬
  • 12. ‫خبر ملي ته ملڪه سبا ”بلقيس“ پنهنجي خاصان مملڪت جي معيت ۾ حاضري ڏيڻ اچي رهي آهي ته پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جنن کي مخاطب ٿي چيائون جيڪي انهن جي خدمت ۾ اهلل ج ڏنا هئا جنهن جو ذڪر َُُرآن شريف ۾ هن ريت‬ ‫.اچي ٿو‬ ‫ُ‬ ‫قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل) پاڻ فرمايائون اي(مهنجا) ”‬ ‫ُ‬ ‫درٻاريو! ڪير توهان مان کڻي ايندو مون وٽ اهو تخت، ان کان پهرئين جو هو اچن مهنجي خدمت ۾ فرمانبردار ٿي،‬ ‫ُ‬ ‫عرص ڪيو هڪ وڏي جنن مان (حڪم ٿئي ته) مان کڻي اچان اوهان وٽ ان کان پهرئين جو توهان اٿي بهو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجي جڳه تان! ۽ بيشڪ مان ان کي کڻي اچڻ جي طاقت رکان ٿو (۽) امين به آهيان. عرض ڪيو ان، جنهن وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ڪتاب جو علم هو(اجازت هجي ته) مان کڻي اچان ان کي اوهانوٽ ان کان پهرئين جو اوهان جي اک ڦڙڪي، پوِء‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن پاڻ ان کي ڏٺائون ته رکيل هو اهو سند ويجهو ته چوڻ لڳا ته مهنجي رب ج جو فضل (۽ ڪرم) آهي ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جيئن هو آزمائي مونکي ته ڇا مان شڪر ادا ڪريان ٿو يا ناشڪري، ۽ جنهن شڪر ڪيو ته هو شڪر ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٿو پنهنجي ڀالئي الِء ۽ جو ناشڪري ڪري ٿو(هو پنهنجو نقصان ٿو ڪري) ڪو شڪ ناهي ته مهنجو رب! غني‬ ‫ُ‬ ‫به آهي(۽) ڪريم به. پاڻ حڪم ڏنائون ته شڪل بدلي ڇڏيو ان الِء ان جي تخت جي، اسين ڏسڻ ٿا چاهيون ته‬ ‫ُ‬ ‫هوَء حقيقت کان آگاه ٿئي ٿي يا ٿي وڃي ٿي انهن ماڻهن ۾ جيڪي حقيقت کي نٿا سڃاڻن. ته جڏنهن هوَء آئي ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان کان پُڇيو ويو ته ڇا تهنجو تخت اهڙو ئي هو، چوڻ لڳي ته هي بلڪل اهوئي آهي ۽ اسان کي خبر ملي چڪي‬ ‫هئي ان واقعي جي ان کان اڳ ۾ ۽ اسان ته فرمانبردار ٿي حاضر ٿي ويا آهيون ۽ روڪي رکيو هو ان کي(ايمان آڻڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کان) انهن بُتن، جن جي هوَء عبادت ڪند هئي ته اهلل ج کان سو ِاِء بيشڪ اها قوم ڪفارن مان هئي. ان کي چيو‬ ‫ُ‬ ‫ويو ته هن محل ۾ داخل ٿي وڃي. بس جڏهن ان ڏٺو ان( بلورن جهڙي فرش کي) کي ته خيال ڪيائين ته هي ڪو‬ ‫ُ‬ ‫گهرو پاڻي آهي، ان ڪپڙو کنيو پنهنجي ٻنهين بُڪين (ڳوڏن هيٺان) تائين . پاڻ چيائين(هي پاڻي ته ناهي) هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫چمڪدار محل آهي بلورن جو ٺهيل(انون اکيون کلي ويون) چوڻ لڳي، اي مهنجا پروردگار!مان اڄ تائين ظلم‬ ‫ُ‬ ‫ڪندي رهيس پنهنجي جان تي پر ۽ (هاڻ) ايمان آندو اٿم سليمان سان گڏ اهلل ج تي جيڪو سڄي جهانن جو‬ ‫ُ‬ ‫مالڪ آهي“ (سبحان اهلل و جزاڪ اهلل، اهلل ج جي تسبيح بيان ڪيو‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ اٺون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫21 ‪Page‬‬
  • 13. ‫.‬ ‫“)قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع جنن کي حڪم ڏنو ته هو ”ملڪه سبا“ بلقيس جي معروف تخت کي کڻي اچن جنهن تي‬ ‫ويهي هوَء فيصال ُٻڌائي ٿي” قال عفريت من الجن انا آتيڪ به قبل ان تقوم من مقامڪ“ يعني مجلس حڪم جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ختم ٿيڻ کان پهرئي کڻي ايندس. چون ٿا ته پاڻ ع صبح ساڻ عدالت لڳائيندا هئا ۽ زوال تائين برابر هلندي هئي‬ ‫ُ‬ ‫جتي بني اسرائيل پ؛ ۾ ٿيندڙ فسادن ، هڳڙن جو نبيرو ۽ فيصلو ڪندا هئا. ۽ جن زوال جي وقت ختم ٿيڻ کان‬ ‫پهرئين ”تخت بلقيس“ حاظر ڪرڻ جو چيو هو”واني لقوي امين“ يعني مان ان تخت کي اوهانجي خدمت ۾ پيش‬ ‫.ڪرڻ جي طاقت رکان ٿو، بغير ڪنهن گهٽتائي وڌائيَء جي هو اوهنجي خدمت ۾ حاظر ٿيندو‬ ‫ُ‬ ‫قال عنده علم من الڪتاب“ مشهور هي آهي ته هي عالم بن برخيا هئا جيڪي مائٽيَء ۾ حضرت سوليمان ع ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا ماسات هئا. هڪ ٻيو قول به ملي ٿو ته هو ايماندا جنن مان هئا ۽ مشهور آهي ته انهن کي ”اسم اعظم“ ياد هو.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ روايت موجب هو بني اسرائيل جا عالم هئا. هڪ چوٿون قول آهي ته اهي پاڻ سليمان ع هئا پر هي قول‬ ‫بلڪل عريب آهي. امام سهيليَء ان کي ضعيف قرار ڏنو آهي ڇو جو حالت واقعات ان جي ترديد به ڪن ٿا. امام‬ ‫ُ‬ ‫)سهيلي چوي ٿو ته ڪن عالن جي ويجهو تخت کڻي اچڻ وارا حضرت جبريل عليه سالم هئا. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫انا آتيڪ به قبل ان يرتد اليڪ طرفڪ“ هڪ قول جي مطابق ان جو مفهوم هي آهي ته تخت کڻي اچڻ ۾ ”‬ ‫ايتري دير لڳندي جيتري دير پاڻ منتهائي نظر تائين هڪ قاصد کي موڪلين ۽ هو واپس اچي وڃي، ڪي چون‬ ‫.ٿا ته ان مان موراد اک ڦڙڪڻ جي دير هوئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٽيو قول آهي ته ان مان مراد آهي ته بلقيس جو تخت اچڻ ۾ ايتري دير ٿيندي جيتري دير پاڻ پنهنجي اک کي کلو‬ ‫.)رکندا ۽ هي قول گهڻو صحيح ٿو لڳي. (واهلل اعلم‬ ‫فال رآه مستقرا عنده“ يعني ان مختصر وقفي ۾ بلقيس جي تخت کي يمن مان بيت المقدس ۾ پنهنجي سامهون ”‬ ‫ُ‬ ‫ڏسي اهلل ج بارگاه ۾ عرض ڪيائون” هذا من فضل ربي ليبلونيء اشڪرام اڪفر“ يعني هيُء مهنجي رب ج جو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫فضل آهي ۽ ان جو فضل پنهنجي ٻانهين تي آزمائش آهي ته ڇا هو شڪر ادا ڪري ٿو يا ڪفران نعمت جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫روش برقرار ٿو رکي“ ومن ڪفر فان ربي غني ڪريم“ يعني مهنجو رب ج! شڪر ڪرڻ وارن جي شڪر کان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫“بينياز آهي ۽ ان ج ڪوفر ڪرڻ وارن جو ڪفر ڪو به نقصان نٿو رسائي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع حڪم ڏنو ته هن تخت ۾ جوڙيل ڪن زيورن ۾ تبديلي ڪئي وڃي ۽ ان کي بلقيس جي الِ‬ ‫هڪ غير معروف تخت بڻايو وڃي. مقصد هي هو ته ان جي فهم ۽ فراست، عقل ۽ دانش کي پرکيو وڃي.‬ ‫تنهنڪري پاڻ ع فرمايائون” ننظر اتهتدي ام تڪون من الذين ال يتهدون. فلما جاء ت قيل اهڪذا عرشڪ‬ ‫قالت ڪانه هو.“ هي بلقيس جي فطانت ۽ ڪمال عقلمنديَء جو ثبوت هو، ڇو جو اوهو تخت هون جي ويجهو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو تخت نٿي ٿي سگهيو ڇو جو هَء ته اون کي پويان پنهنجي سرزمين يمن ۾ ڇڏي آئي هئي ۽ اها ڳاله ته هن جي‬ ‫وهم و گمان ۾ به نه ٿي اچي سگهي ته ڪير اهو ڪارنامون به سر انجام ڏئي ٿي سگهيو ته اتري فاصلي تن ايڏو‬ ‫.وڏو تخت، ٿورڙي دير ۾ ارض بيت المقدس جي سر زمين تي حاظر ٿي وڃي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت سليمان ع ۽ ان جي قوم بابت خبر ڏيندي فرمائي ٿو ته” و اوتينا العلم من قبلها و ڪنا مسلمين‬ ‫ُ‬ ‫و صدها ما ڪانت تعبد من دون اهلل انها ڪانت من قوم ڪافرين“ حضرت سليمان ع بلقيس کي سج جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عبادت ڪرڻ کان روڪيو، بلقيس ۽ ان جي قوم سج جي عبادت ڪنهن دليلن سان نه ڪندا هئا بلڪه هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجن ابن ڏاڏن جي عمل جي پيروي ڪندا هئا ۽ ان باطل دين کي اختيار ڪيو هئائون‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫31 ‪Page‬‬
  • 14. ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ نائون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل”‬ ‫حضرت سليمان ع بلقيس جياچڻ کان پهرئين هي حڪم ڏئي ڇڏيو هو ته شيشي جو هڪ محل تيار ڪيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وڃي ان جيو فرش ان انداز سان ٺاهيو وڃي جو ان جي هيٺان پاڻي وهندو نظر اچي. محل جي ڇت به شيشي جي‬ ‫هجي ۽ فرش جي هيٺان پاڻيَء ۾ مڇيون ۽ ٻيا آبي جانور ڇڏيا وڃن. ڏنهن اهو محل ٺهي تيار ٿيو ته بلقيس به اچي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پُهتي. حضرت سوليمان ع ان محل ۾ پنهنجي تخت تي جلوه افروز ٿيل هوا ۽ حڪ ڏنائون ته ملڪه ۽ انهن جي‬ ‫.اعيان مملڪت کي حاظر ڪيو وڃي‬ ‫فلما راء ته حسبته لجه و ڪشفت عن ساقيها قال انه صرح ممرد من قورير قالت رب اني ظلمت نفسي و اسلمت ”‬ ‫مع سليمان هلل رب العالمين.“ جڏنهن بلقيس ان بلوري فرش کي ڏٺو ته سمجهيائين ته ڪو گهرو پاڻي آهي، ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري پنهنجو چولو بُڪين تائي مٿي کنيائين. حصرت سليمان ع فرمايس ته هي پاڻي چمڪدار محل آهي ۽ ان‬ ‫ُ‬ ‫جو فرش بلورن جو ٺهيل آهي جنهن جي ڪري توکي پاڻي ٿو نظر اچي. بلقيس جون حيرت سان اکيون کلي ويون،‬ ‫بارگاه اهلل ج ۾ عرض ڪرڻ لڳي ته رب العالمين! مون اڄ تائين پنهنجو پاڻ تي ظلم ڪندي رهي آهيان، مان‬ ‫ُ‬ ‫.حصرت سليمان ع جي معبود اهلل ج تي ايمان آڻيان ٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ قول موجب اها شرارت جنن جي هئي. هن چاهيو ته حصرت سليمان ع بلقيس کان بدگمان ٿئي ڇو جو‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫بلقيس جي ٽنگن تي وار هئا، ان ڪري هنن فرش تي پاڻيَء جهڙي ڪيفيت پئدا ڪري بلقيس کي پنهنجو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪپڙو (سلوار) مٿي کڻڻ تي مجبور ڪيو جيئن هو پنهنجون اهاڙيون ٽنگون ڏيکارڻ تي مجبور ٿئي ۽ سليمان ع‬ ‫ُ‬ ‫.)سندن ٽنگن تي وار ڏسي بدگمان ٿئي. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪن مفسرين جي راِء ۾ جيئن ته بلقيس جو تعلق جنن جي نسل مان هو، ان ڪري ان جا پير گهوڙي جي پيرن‬ ‫جهڙا هئا. (پهريون قول محل نظر ٿو اچي ۽ ٻيو قول ضعيف آهي) ها ايتري ڳاله ۾ صداقت ضرور آهي ته جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫سليمان ع بلقيس سان شادي ڪرڻ جو ارادو ڪيو ته انسانن کان پُڇيو ته وارن کي صاف ڪرڻ الِء ڇا ٿو‬ ‫ُ‬ ‫استعمال ڪري سگهجي؟ انسانن پاڪيَء جي استعمال جي صالح ڏني پر بلقيس ان جي استعمال کان انڪار‬ ‫ڪيو. پوِء پاڻ ع جنن کان وار صاف ڪرڻ جو طريقو پُڇيو ته اونهنوارن کي صاف ڪرڻ الِء پائوڊر استعمال‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ جو مشهورو ڏنو، سندن الِ حمام تيار ڪرايو ويو. حضرت سليمان ع اهي پهريان انان هئا جن حمام ۾‬ ‫ُ‬ ‫قدم رکيا. جڏنهن انهن ان جي سختيَء کي محسوس ڪيو ته تڪليف جي ڪري هاِء! هاِء! ڪرڻ لڳا ۽ فرمائڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫41 ‪Page‬‬
  • 15. ‫.لڳا ته هاِء! ان کان پهرئين ته هاِء نفعو نه پُچائيندي‬ ‫ُ‬ ‫ثعلبي وغير بيان ٿا ڪن ته حضرت سليمان ع بلقيس سان شادي ڪئي، کيس يمن جي بادشاهت تن معزول نه‬ ‫ڪيائون، هو اھئي وانگر يمن جي حاڪمه رهي ۽ پاڻ کين واپس يمن موڪلي ڇڏيو ۽ پاڻ بيت المقدس ۾ رهڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫لڳا جتان هر مهني يمن ويندا هئا ۽ اتي ٽي ڏينهن قيام ڪندا هئا. پاڻ ع يمن ۾ بلقيس الِء ٽي محل به تعمير‬ ‫.)ڪرايا جيڪي” غمدان“، ”بيتون“، ۽ ”سالحين“ بُتن جي نالي سان مشهور آهن. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ابن اسحاق ڪن اهل علم وارن کان ۽ اهي حضرت وهب بن منبه رصيه سان روايت ڪن ٿا ته ” حضرت سليمان‬ ‫ُ‬ ‫ع پاڻ ع بلقيس سان عقد نڪاح ڪونه ڪيو هو بلڪه من جي بادشاه سان ان جو نڪاح ڪرائي ڇڏيو‬ ‫ُ‬ ‫هئائون ۽ يمن جي بادشاه”زوبعه“ کي مسخر ڪرڻ کان پوِء يمن ۾ بلقيس الِء ٽي محل تعمير ڪرايا هئائون جن‬ ‫ُ‬ ‫جو توهان مٿي ذڪر پڙهي آيا آهيو. پر پهريون قول گهڻو مشهور ۽ گهڻو واضح آهي. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ڏهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.‬ ‫.)ووهبنا لدواد سليمان نعم العبد انه اواب. ........وحسن ماب.(سوره ص”‬ ‫جوع ڪرڻ وارو، جڏنهن پيش ڪيا ويا‬ ‫اسان عطا ڪيو دائود سليمان (جهڙو فرزند) وڏين خوبين وارو، گهڻون رُ‬ ‫ُ‬ ‫سندن وٽ ٻنپهرن جو ٽن پيرن تي بيهڻ وارا تيز رفتار گهوڙا. ته پاڻ چيائون ته مونکي انهن گهوڙن جي محبت‬ ‫پسندآئي آهي رب ج جي ياد الِء (پوِء انهن کي هالئڻ جوحڪم ڏنائون) ايستائن جو هو لڪي ويا پڙدي جي پويان.‬ ‫(حڪم ڏنائون) واپس آڻيو انهن کي مون وٽ. ته هٿ ڦيرڻ لڳا انهن جي پُٺين ۽ڪنڌ تي. ۽ اسان فتني ۾ وجهي‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏيو سليمان کي ۽ رکي ڇڏيو ان جي تخت تي هڪ بي جان جسم پوِٰء اهو (اسانجي طرف) متوجه ٿيو. عرض‬ ‫ُ‬ ‫ڪيائين اي اهلل ج مونکي معاف ڪري ڇڏ ۽ عطا ڪر مونکي اهڙي حڪومت جيڪا ڪنهن کي ميسر نه‬ ‫ٿي سگهي ڪنهن کي مونکان پوِء. بيشڪ تون ئي آهين جيڪو بي انداز عطا ٿو ڪرين. بس اسان هوا کي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سندس فرمانبردار(تابع) بڻائي ڇڏيو، هلندي هئي سند حڪم موجب سندن آرام الِء جنهن طرف چاهيندا هئا، ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫سڀئي ديو به ماتحت ڪياسون، ڪو معمار ته ڪو غوطه خور. ۽ ان کان عالوه (جيڪي سرڪش هئا) ٻڌيا ويا‬ ‫زنجيرن ۾ (اي سليمان!) هي اسان جي عطا آهي چاهين (ڪنهن کي بخش ڪر) احسان ڪر چاهين پاڻ وٽ رک‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫51 ‪Page‬‬
  • 16. ‫”توکان حساب ڪتاب نه ٿيندو ۽ بيشڪ ان کي اسان وٽ وڏو قرب حاصل آهي ۽ خوبصورت انجام به‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت دائود ع کي هڪ پُٽ سليمان ع سان نوازيو. اهلل ج هن آيتن ۾ حضرت سليمان ع جي تعريفون‬ ‫پيو ڪري، فرمئي ٿو” نعم العبد انه اواب“ يعني اهلل ج طرف رجوع ڪرڻ ورو ۽ اطاعت ۾ ڪمر بسته، اهلل ج ان‬ ‫ُ ُ‬ ‫کان پوِء گهوڙن جو واقعو ٿو بيان ڪري” الصافنات“ مان مراد اهي گهوڙا آهن جيڪي صرف ٽن ٽنگن تي بيهن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫۽ چوٿين ٽنگ جو رڳو کر ٽيڪائين ٿا”الجياد“ مان مرد تيار شده، تيز رفتار” فقال اني اجببت حب الخير عن ذڪر‬ ‫ُ‬ ‫ربي حتي توارت بالحجاب“ ان مان مراد سج آهي، سج حجاب جي پويان لڪي ويو يعني غروب ٿي ويو آهي،‬ ‫ڪن جي نزديڪ”توارت” جو فاعل گهوڙا آهن. يعني گهوڙا اکين کان اوجهل ٿي ويا ۽ ڪنهن آڙ ۾ هلي ويا. جيئن‬ ‫”عنقريب اسان ٻنهين قولن جو تفصيل سان ذڪر ڪنداسون‬ ‫ردوها علي فطفق مسحا بالسوق و اال عناق“ چون ٿا ته جڏنهن گهوڙن جي ٽنگن ۽ ڪنڌ تي تلوار سان ڪٽي ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وڌو، ڪن جي نزديڪ انهن جي پگهر کي صاف ڪيو، ڇو جو هو هلي آيا هئا ۽ هڪ قول جي مطابق سندن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سامهون جڏهن گهوڙا ڊڪائڻ جو مقابل ٿيو هو ته گهوڙا پگهر ۾ شل ٿي واپس اچي پُهتا ته پاڻ انهن جي ڪنڌ ۽‬ ‫بُڪين (ٽنگن) تي هٿ ڦيريو هو“ اڪث مفسرين پهريون قول اختيار ڪيو آهيچون ٿا ته پاڻ گهوٽن جي سنڀال ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مصروف هئا ايستائين جو عصر جي نماز قضا ٿي وين ۽ سج غروب ٿي چڪو هو‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ يارهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)ووهبنا لدواد سليمان نعم العبد انه اواب. ........وحسن ماب.(سوره ص”‬ ‫ماڻهن کان روايت ڪيو ويو آهي چون ٿا ته” پاڻ ع گهوڙين جي سار سنڀال ۾ ايترو ته مصروف رهيا جو کائن عصر‬ ‫ُ‬ ‫جي نماز قصا ٿي وئي ۽ سج لهي (غروب) ويو“. پر اڪثر مفسرين پهريون قول اختيار ڪيو آهي. هي قول حضرت‬ ‫ُ‬ ‫علي رضيه ۽ ٻين کان روايت ڪيو ويو آهي. هن سلسلي ۾ جيڪا ڳاله قطعي چئي سگهجي ٿي، اها ِاها آهي ته‬ ‫ُ‬ ‫پاڻ ع بال عذر هڪ نماز به ترڪ نه ڪئي هئائون ها! ايترو ضرور چئي سگهجي ٿو ته سندن ع شريعت ۾ اهو‬ ‫امر جائز هو ته جهاد يا ٻئي مقصد الِء نماز کي مئوخر ڪري سگهبو هو پر پاڻ جهاد جي اسباببن الِء نماز ترڪ‬ ‫ڪونه ڪئي هئائون. جڏنهن عالم سڳورن دعويٰ ڪئي ته شريعت محمديَء صلعم ۾ لڙائيُء (جنگ) جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫دوران نماز مئوخر (قضا) ڪرڻ جائز هو ته ”صالت الخوف“ سان هي حڪم منسوخ ٿي ويو. ان ڪري خندق جي‬ ‫ُ‬ ‫لڙائيَء ۾ نبي صلعم جن عصر جي نماز کي مئوخر(قضا) ڪري پڙهڻ جو حڪم فرمايو هو.( هي قول امام شافعي‬ ‫.)وغيره جو آهي‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫61 ‪Page‬‬
  • 17. ‫ُ‬ ‫مڪحمول ۽ امام اوزاعي فرمائين ٿا ته تاخير (قضا) جو هي حڪم اڄ تائين موجود آهي ته شديد جنگ جي‬ ‫ڪري نماز کي مئوخر (قضا) ڪرڻ جائز آهي. جيئن ته ”سوره النساِء“ ۾ ”صاله الخوف“ جي ضمن ۾ اسان هن شيِء‬ ‫.کي تفصيل سان ذڪر ڪيو آهي‬ ‫ڪن ماڻهن جو خيال آهي ته خندق جي جنگ دوران حضور صلعم جن وساري ويٺا جنهن جي ڪري نماز قضا‬ ‫ُ‬ ‫ٿي وئي هئي ته ان آخري قول جي بُنياد تي اسان چئي سگهون ٿا ته حضرت سليمان ع جن کي به ياد نه رهيو، ۽ هو‬ ‫ُ‬ ‫.)مصروف رهيا ۽ نماز قضا ٿي وئي. (واهلل اعلم‬ ‫جو شخص ”حتي توارت بالحجاب“ ۾ عائد ضمير جو مرجع گهوڙن کي قرار ڏي ٿو، ان جي ويجهو ته نه نماز جو وقت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ختم ٿيو ۽ نه ئي نماز قضا ٿي هئي” ردوها علي فطفق مسحا بالسوق واال عناق“ مان مراد گهوڙن جون بڪيون ۽‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڌن کي ڪٽڻ مراد ناهي، بلڪه پگهر صاف ڪرڻ مراد آهي. هي قول عالمج ابن جرير جو آهي، ڇو ته‬ ‫ُ‬ ‫عالمه ابن جرير ان ڳاله کي ”مستعبد“ ٿا سمجهن ته اهلل ج جو نبي ع بال سبب حيوانن کي قتل ڪري ۽ قيمتي‬ ‫مال بغير گناه جي ضايع ڪري. پر عالمه ابن جرير جي هي توجيهه محل نظر آهي ڇو ته ممڪن آهي ته حضرت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سليمان ع جي مذهب (شريعت) ۾ اهو جائز رهيو هجي ۽ شريعت محمدي صلعم ۾ به ڪن عالمن ويجهو به هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حڪم موجود آهي ته ”جڏنهن مسلمانن کي انديشو هجي ته رڍون، ٻڪريون، حيوان دشمن جي هٿ چڙهي ويندا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته انهن کي ذبح ڪرڻ جائز آهي ته جيئن هو دشمن جي تقويت جو باعث نه بڻجن“ ان الِء حضرت جعفر ابن ابي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.طالب رضيه ” جنگ موته“ ۾ پنهنجي گهوڙي جا کر ڪٽي ڇڏيا هئا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪي مفسرين چون ٿا ته هي هڪ عظيم گهوڙو هو. هڪ ٻئي قول موجب 30،333 (ڏه هزار) گهوڙن جا کر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ڪٽي ويا هئا، هڪ ٽئي قول موجب ان ۾ ويه (30) پرن وارا گهوڙا هئا‬ ‫ابودائود پنهنجي سنن ۾ بيان ٿو ڪري ته حضرت عائشه صديقه رضي اهلل عنها کان روايت آهي ته ” حضور صلي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل عليه وسلم، غزوه تبوڪ يا غزوه خيبر مان واپس آيا ته طاق تي ڪپڙو پيو هو، هوا هلڻ سان اهو پڙدو هٽي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وي ۽ حضرت عائشه رضيه جن گڏين سان راند رهنديون هيون اهي نظر اچي ويون، نبي صلعم جن پُڇڻ لڳا ته اي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عائشه رصيه هي ڇا آهي؟ عرض ڪيائون ته يا رسول اهلل ص هي مهنجون گڏيون آهن، نبي سائين جن ڏٺو ته انهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جي وچ ۾ هڪ گهوڙو هو جنهن جا پر ڪپڙي سان ٺاهيا ويا هئا، پاڻ ص پُڇڻ لڳن ته گڏين جي وچ ۾ ڇا آهي؟‬ ‫چيائون رضيه ته گهوڙو!، پاڻ ص پُڇين ته پرن وارو گهوڙو؟ عرض ڪيائون رضيه ته ڇا توهان ُٻڌو ناهي ته حضرت‬ ‫سليمان ع وٽ هڪ گهوڙو هو جنهن جا پر هوندا هئا!؟ پاڻ فرمائين ٿيون رضيه ته نبي سائين ص جن اهو ُٻڌي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫“کلڻ لڳا ايترو جو سندن ص مهاڙون ڏسڻ ۾ پئي آيون‬ ‫ُ‬ ‫مفسرين فرمائن ٿا ته جڏنهن اهلل ج رضا خاطر سليمان ع گهوڙن جو استعمال ترڪ ڪري ڇڏيو ته اهلل ج کين‬ ‫ان جو نعم البدل عطا ڪيو ۽ اهڙي هوا ساڻن الِء مسخر ڪري ڇڏيائون ج، جيڪا ڇوڙي دير ۾ کين مهنن جي‬ ‫ُ‬ ‫.)مسافهت تائين پُهچائي ڇڏيندي هئي ۽ پوِء ائين ئي واپس به آڻيندي هئي. (عنقريب ان هوا ته به گفتگو ٿيندي‬ ‫ُ‬ ‫امام احمد رح، ابو الد هماء کان روارت ڪن ٿا ته ابو قتاده ۽ ابوالدهماء اڪثر بيت المقدس طرف سفر ڪندا‬ ‫ُ‬ ‫هئا چون ٿا ته ” اسان هڪ خانه بدوش سان ملياسون، ان اساکي ُٻڌايو ته حضور نبي ڪريم صلعم جن سندس‬ ‫ُ‬ ‫هٿ کي جهلي کيس اهلل ج جو علم سيکارڻ لڳا، پاڻ صلعم فرماين ته، جڏنهن تون ڪنهن شي جو استعمال‬ ‫ڪرڻ ڇڏي ڏين جنهن سان توکي اهلل ج بچڻ جو حڪم ڏي ٿو ته توکي ضرور ان کان بهتر شي عطا ڪئي‬ ‫“ويندي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ولقد فتنا سليمان و القينا علي ڪرسيه جھسد اثم اناب“ ۽ اسان فتي ۾ مبتال ڪيو سليمان کي ۽ ان جي تخت ”‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫71 ‪Page‬‬
  • 18. ‫ُ‬ ‫“تي بيجان جسم وجهي ڇڏيو، پوِء (هو) اسانجي طرف متوجه ٿيو‬ ‫ُ‬ ‫عالمه ابن جرير ۽ ابن ابي حاتم ۽ ٻين ڪيترن ئي مفسرن، ايستائين جو سلف صالحين جي هڪ جماعت جي‬ ‫حوالي سان گهڻا ئي آثار بيان ٿيا آهن، انهن سڀني آثارن جو يا انهن مان اڪثر جو تعلق اسرائيلي روايتن سان آهي.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان مان اڪثر منڪر آهن. اسان پنهنجي تفسير ۾ ان قولن کي مشتهر ڪرڻ ۾ رڪاوٽ وڌي آهي هتي اسان‬ ‫ُ‬ ‫.صرف آيت جي تالوت تي ئي اڪتفا ڪنداسون‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع 30 (چاليه) ڏينهن تائين پنهنجي تخت عدالت تان غائب رهيا، 30 ڏينهن گذرڻ کان پوِء واپس‬ ‫آيا، ان دوران بيت المقدس کي مضبوط بُنيادن تي تعمير ڪرڻ جوارادو ڪيائون. جيئن ته اسان ُٻڌائي آيا آهيون‬ ‫ُ‬ ‫ته حضرت سليمان ع کي بيت المقدس جي تعمير نو ڪرڻ جي سعادت حاصل ٿي هئي. تعمير اول حضرت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اسرائيل ع (يعقوب ع) جي هٿان ٿي هئي، حضرت ابوذر رضيه فرماين ٿا ته مون ر حضور صلعم جن کان پُڇيو ته ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫يا رسول اهلل ص سڀ کان پهرئين ڪهڙي مسجد تعمير ٿي هئي ته پاڻ ص جن فرمايو ته ”مسجد حرام“ مون ر‬ ‫ُ‬ ‫پُڇين ص ته ان کان پوِء؟ پاڻ ص فرمايائون ” بيت المقدس“، مون ر عرض ڪين ص، ان ٻنهين جي وچ ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيتري مدت گذري؟ پاڻ ص فرمايائون 30 سال!“ ۽ اها ڳاله بلڪل واضح آهي ته ”مسجد حرام“ معمار حضرت‬ ‫ابراهيم ع ۽ حضرت سليمان ع جي وچ ۾ 3330 (هزار) سالن کان به گهڻو عرصو حائل آهي. 30 سالن کي ڇڏي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڏيو ان جي حيثيت ئي ڪهڙي“ حضرت ابوذر ر جو سوال ان شخص جي باري ۾ هو جنهن آخر ۾ مسجد جي‬ ‫ُ‬ ‫.تڪميل ڪئي ۽ ان کان پوِء ٻئي ڪنهن ان جي تڪميل ڪانه ڪئي‬ ‫عبداهلل بن فيروز، حضرت عبداهلل بن عمرو بن العاص رضيه کان روايت ڪن ٿا ته نبي سائين ص جن فرمايو ته”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن حضرت سوليمان ع بيت المقدس جي تعمير مڪمل ڪئي ته اهلل ج کان ٽي دعائون گهريائون پر اهلل ج‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سندن ٻه دعائون قبول ڪيون ۽ اسان اميد ٿا ڪريون ته ٽي دعا اسان جي الِء آهي“ اهي ٽئي دعائون هي آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.)مهنجو ع فيصلو تهنجي ج فيصلي مطابق هجي (اهلل ج اها دعا قبول ڪين )1(‬ ‫ُ‬ ‫اهڙي مملڪت جي التجا آهي رب العالمين جيڪا کائن ع پوِء ڪنهنجينصيب ۾ نه اچي (اهلل ج انهن ع )2(‬ ‫ُ‬ ‫جيڪو شخص به به هن مسجد (بيت المقدس) ۾ عبادت الِء اچي ته ان )3(جي اها دعا به قبول ڪري ورتي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حالت ۾ ٻاهر نڪري جو سندس سمورا گناه معاف ٿي چڪا هجن، اهڙيَء طرح صاف شفاف ٿي نڪري‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جهروڪ ماُء جي پيٽان پئدا ٿيو آهي. (قبول ڪانه پئي۽ رسول اهلل صلي اهلل عليه وسلم فرمايو ته اسان اميد ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ڪريون ابوذر ته اها دعا اهلل ج اسان ص الِء عطا ڪئي آهي‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٻارهون‬ ‫ُ‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫81 ‪Page‬‬