Elk jaar worden 's winters in Zuid-Holland Verlichte boerderijenroutes door de Boerderijenstichting georganiseerd. Dan kunnen mensen 's avonds langs verlichte karakteristieke boerderijen (en kerken e.d.) rijden, en ook een aantal bezoeken en bezichtigen. Deze in Bodegraven-Reeuwijk was ter gelegenheid van de fusie van beide gemeenten en was deels in hun vroegere grensgebied..

1. Verlichte Boerderijenroute 2011 – Bodegraven-Reeuwijk
Het Veen in!
Landschap en ontwikkeling door de tijd
9 maart 2011
Sophie Visser
Digitaallandschap.wordpress.com

2. Programma
Deel I – Landschap, geschiedenis en ontwikkeling
Pauze
Deel II – Heden en verleden langs de route
Vragen/afsluiting

3. Het begint altijd met de ondergrond ……………….. (ca. 1970)
Geomorfologische kaart
ca. 1970
(Zandige) klei
veen
Diepere ondergrond
-Pleistocene zand : tot 10.000 vC (12-15 m diep)
-Hollandveen : vanaf 2400 vC
-zeeklei (tot Enkele Wiericke) : tot 1000 vC

4. Ontginningen tot ca. 1150: vanuit de rivieren
‘De Burcht’
Bekenes
Oude Bodegrave

5. In de Romeinse tijd
Geomorfologische
kaart ca. 1970
Zwammerdam
Bodegraven
(Bechert & Willems, 1997,
De Romeinse rijksgrens, p 90)
Situatie
ca. 1900

6. Principe van veenontginningen
Ontginning langs veenriviertje Veen: planten met water
- rechts: ontginning -ontwatering => stevigheid
- links : broekbos -kavels ca. 1250 x 114 meter
-later meer sloten!
(Chr. De Bont, Vergeten land, 2009)

7. Ca. 1300: het hele gebied ontgonnen
Ontginningen 1220-1300:
(1) Van randen naar midden:
vorm rivier ‘op afstand’
(2) Restontginningen
LandZij Veen(weide)gebied in continue verandering Veenweideconvenant 12-2-2010

8. 6+7: Restontginningen De Wijk en Korte Wijk

9. Waar was bebouwing, waar niet? (1)
Oude boerderijlinten:
-volgende ontginningslinten
-volgen rivier op afstandje
-Langs één kant van de weg
(1)
Gemeentegrens Oud-Bodegraafse-
1964-2011 (2) weg oost
(Bodegraven)
Oud Bodegraafseweg west
(Zwammerdam)
(3)
Zuidkant
‘Echte’ cope-diepte Oud Reeuwijkse weg
(ca. 1250 meter)
(4)
Zuidkant
Nieuwdorperweg

10. Waar was bebouwing, waar niet? (2)
Als oud dubbellint:
in twee richtingen
ontginningen, bv.
‘s Gravebroekseweg (Sluipwijk)
Tempel:
Boeren tot 1389 ‘onvrij’,
ofwel ‘horigen’ van de heer
(Van Brederode)
Tempel
‘jachtslot’ ook daar?
(vgl. ‘hofstelsel’)
-Gebonden aan de grond
-Toestemming voor huwelijk
nodig + betaling ervoor (Sluipwijk)
‘s Gravebroekseweg
(Maatje, RR no. 3, p 44)
(Reeuwijk)

11. Waar was bebouwing, waar niet? (3)
Jongere boerderijlinten:
-na vervening en droogmaking
-overkant oud boerderijlint
Tempel
Vervening en
Droogmaking
(19e eeuw)
Noordkant
Oud Reeuwijkse weg, Broekvelden
Nieuwdorperweg Vervening en
(vanaf 17e eeuw) Droogmaking
(ca. 1900)

12. Waar was bebouwing, waar niet? (4)
J.C. Hoogendoornlaan
(ca. 1960)
Jonge boerderijlinten:
-i.v.m. snel-/spoorwegen en/of
-Ruilverkavelingen
Parallelweg:
i.v.m. Rijksweg A12
(ca. 1940)

13. Waar was bebouwing, waar niet? (5)
Geen boerderijen
-Verbindingen tussen linten
-Evenwijdig aan kavels
-(Overige) zij-/achterkaden
Raadhuisweg/
Bodegraafsestraat
(m.n. na 1900)
Reewal

14. De waterhuishouding: een voortdurende zorg (1)
Vanaf 1253 tot in loop 14e eeuw Vanaf periode 1330 - 1370
Grens Rijnland naar Bodegraven bij bouw sluis (1367)
Breevaart!

15. De waterhuishouding: een voortdurende zorg (2)
Sinds periode 1330 – 1370 Geleidelijk aan vanaf ca. 1460

16. Hoofdroutes noord-zuid
over water en weg (1)
Over water
-14e eeuw - ca. 1835
-1835 – ca. 1935
Kaart Rijnland 1647

17. Hoofdroutes over water - 14e eeuw - ca. 1835
Vóór doortrekken Breevaart, bv. in 1647 Reeuwijkse molens bij Oude Rijn 1605

18. Hoofdroutes over water - 1835 – ca. 1935
Na doortrekken Breevaart: in ca. 1900 Kaart Breevaart 1868

19. Hoofdroutes noord-zuid
over water en weg (2)
Goudse Rijpad
Over de weg
(aangelegd)
-13e eeuw - ca. 1835
-1594 – 19e eeuw+
-1835 – 1935+
De Uit Wegh
Queldyck
Bloemendaalseweg
Oostkade Breevaart
Sporen van ‘De Uitweg’
Kaart Rijnland 1647

20. Hoofdroutes noord-zuid over water en weg (3)
Tramweg 1882 - 1917
Paardentramweg ca. 1900

21. Veenderijen + droogmakerijen (1)
- “Gecombineerde veenderij van Zwammerdam en Reeuwijk”
- 1e plankaart 1734, moest af zijn in 1784, maar ………………..
- langzamer, slechtere turf, financiële problemen
- definitieve goedkeuring voor droogmaking pas in 1874
Plankaart ‘Tempel’ e.o. 1734 ca. 1900

22. Veenderijen + droogmakerijen (2)
“Gecombineerde veenderij van Zwammerdam en Reeuwijk” (vervolg)
Schouw door Hoogheemraadschap Rijnland in 1869

23. Veenderijen + droogmakerijen (3)
- Veenderij Middelburg
- octrooi ervoor in 1802, droogmaken startte in 1861
- maar: - ondeugdelijke kaden (‘elke eigenaar voor eigen deel’)
-financiële problemen (veel kwelwater!)
Plankaart Middelburg 1808

24. De ondergrond: slechter veen en onverwachte kleilaag …………….
West-ringdijk Tempel Dijkdoorbraken 1866, 1876, 1878, 1881
en
Oost-ringdijk Middelburg (dankzij kleilaag in ondergrond)
gecombineerd

25. Veenderijen + droogmakerijen (5)
-Veenderij Broekvelden / Vettenbroek
- 1e plankaart 1795, definitieve in 1809/1810
- moeizaam: drassig, teveel klei in NW
-1888 plan voor droogmaking, in 1891 droog
-moeizaam: veel kwelwater, slappe grond, grond matig geschikt voor landbouw
Plankaart 1809/1810 (1e uit 1795) ca. 1919 Zandwinning jr. ‘60/70 => Surfplas +
Recreatiegebied Reeuwijkse Hout

26. In elk ontginningsblok bewoning? Nee, maar vroeger wel in veel ….
Vergelijking telling 1300 met kaart 1615:
Ontginning/ Aantal Woningen
ambacht Hoeven Kaart
Ca. 1300 Rijnland
1615
Oud- en 30 Ca. 7
Nieuw- landzaten (deels
Gravekoop (in 1326) verplaatst)
‘Slancwijk’ 27 huurders enkele
(Lang
Roggenbroek
?)
Elfhoeven 22 halve 4
(Platteweg) hoeven,
28 pachters

27. Grote schommelingen in woningen en inwoners!
Ambacht Aantal Gezins- Wonin- Wonin- Wonin- Woningen Woningen Woningen
hoeven/ hoofden gen gen gen
huur- (belasting
ders -betalers) 1477 1494 1514 1632 1672 1732
Ca. 1300 1369 1378
(1371)
Bodegraven 161 (99) 222 133 100 143 346
nieuwe
Middelburg 17 13 - 18 7 14
Reeuwijk 30- 43 ?? ?? 24 93 125
Sluipwijk Min. samen 20– 29 20 9 27 33 73 (114?)
80 126
Tempel 15 5 8
Woerden 66 (120) 320 265 267 528 387
Zwammer- 67 20-29 86 51 34 98 151
dam

28. Teruggang + veranderingen 1369 – 1378
-Bodegraven 1367 sluis => scheepvaartvoorzieningen!
-Woerden => 1371 omwalling, etc., 1372 stadsrechten
-Teruggang algemeen verschijnsel, maar ……..
in oosten Rijnland >> in westen
=> naar de steden (Woerden, Gouda)?
o.a. Grensgebied Holland-Utrecht!
-Oorlogen Holland - Sticht )
1345-1375
-Hoekse en Kabeljauwse Twisten )
1417-1425
-Invallen Hertog van Gelre )
1477-1489
-Jonker Fransenoorlog )
1500-1528
-Hertog van Gelre )
Oorlog Holland-Sticht ca. 1375
Kasteel Woerden (vanaf 1405)

29. Pauze

30. Heden en verleden langs de route
Pauze

31. Oud Bodegraafseweg (1)
Ca. 1915 (sinds 1835 secundaire weg)
Oud Bodegraafseweg 89, Bodegraven (19e eeuw)

32. Oud Bodegraafseweg (2)
Boerderij Oud Bodegraafseweg 112
Oud Bodegraafseweg 114, Bodegraven (20e eeuw) Huis Vrijenes in 1753

33. Oudeweg en Broekvelden: turf, land, water ………. (1)
Turfwinning langs de Oudeweg ca. 1900
Dijkdoorbraak 1925

34. Oudeweg en Broekvelden: turf, land, water ………. (2)
Boerderij met zomerhuis ca. 1950
Ten tijde van plannen voor zandwinning en recreatie (1964)
Museumboerderij erop?

35. Oud Reeuwijkseweg
Oud Reeuwijkseweg 29, Reeuwijk (ca. 1850)
Oud Reeuwijkseweg 15, Reeuwijk (ca. 1880)
Oud Reeuwijkseweg 12, Reeuwijk (1909)

36. Uitstapje naar Tempel
ca. 1960
Turf afgraven
jaren ‘20/’30

37. Kerkweg: van de Oud Reeuwijkseweg naar Reeuwijk-Dorp
Nog steeds maar deels huizen …..

38. Reeuwijk-Dorp (1)
Kruiskerk Reeuwijk 15e eeuw – 1871
Protestants sinds de Reformatie
1871

39. Reeuwijk-Dorp (2)
RK kerk 1890,
Vanaf 1913 ook klooster, school en gymzaal
Dorpsweg, ca. 1930

40. Reeuwijk-Dorp (3)
Kaagjesland (richting Middelburg en Boskoop) ca. 1925
Rechts woningwetwoningen uit 1922
Reewal: om de hoek richting Bloemendaal, ca 1915

41. Omgeving De Baars (Reeuwijk – Bloemendaal – Middelburg)
Van 1594 – 19e eeuw op hoofdroute Gouda - Oude Rijn
Naar de Bloemendaalseweg Naar de Zwarteweg
Uitzicht over droogmakerij
Middelburg,
naar de Middelburgseweg

42. Middelburgseweg
Kerk bleef eerst katholiek:
-Klachten over ‘te grote vrijheid’ in
godsdienstuitoefening
-martelaar in 1639:
-nieuwe pastoor
-in kerk overvallen door schout etc. (uit Gouda)
“met woest geweld over de dijk naar Gouda gesleurd”,
naar Den Haag vervoerd => gestorven
-Kerk werd ‘gereformatiseerd’ (bij Boskoop)
18e eeuw (met ‘hoofdweg’)
Ca. 1900

43. Nieuwdorperweg
Van nabij de Raadhuisweg

44. Raadhuisweg (1)
Bodegraafse straatweg bij de Reeuwijkse Brug, Ca. 1900
(met trambaan – brug links heette Trambrug)

45. Raadhuisweg (2)
Arbeiderswoningen Raadhuisweg ca. 1925
(12 woningen, gebouwd 1920-1923)
Oud(st)e gemeentehuis 1918-1985 in ca. 1925
(trambaan weg => gestopt in 1917!)

46. Raadhuisweg (3) - Terug naar Bodegraven
Tol in de Straatweg bij de Oudeweg in 1923
(tol van ca. 1835 – 1948)

47. Bedankt voor uw aandacht!
Vragen?