Presentatie bij bijeenkomst ondertekening bestuursakkoord water in den Bosch. Over openbreken ingenieurs lock-in, de potentie van circulaire modellen in de waterketen en uiteraard een transitieaanpak

1. Afvalwaterketen in transitie?
Of: hoe creëren we een stroomversnelling?
Dr. Derk Loorbach
Den Bosch, 18-04-2013

2. Kernboodschappen
1. Wereld is onomkeerbaar in transitie
2. (afval)waterketen ontkomt hier niet aan
3. Eerste stappen worden gezet maar er is
meer nodig
4. Afvalwaterketen is in de positie om niet
alleen eigen maar ook andere transities
te versnellen
Dutch Research Institute For Transitions

3. WERELD IN TRANSITIE
Dutch Research Institute For Transitions

4. Persistente onduurzaamheid
• Huidige economische model niet
volhoudbaar
– Ecologisch: externalisatie
– Economisch: efficiency en financiële winst
– Sociaal: ongelijke verdeling
• De mondiale veranderingen leiden tot
toenemende druk
– Globalisering, geopolitiek, informatisering,
klimaatdiscussie
Dutch Research Institute For Transitions

5. Dutch Research Institute For Transitions

6. Dutch Research Institute For Transitions
Wat is een transitie?
Take off
Voorontwikkeling
Stabilisatie
Tijd
Indicator voor maatsch.
verandering
Versnelling
Rotmans et al, 2000
Zitten we hier?

7. Dutch Research Institute For Transitions
Multi-level bril
Macro-level
autonome trends, paradigma's,
langzame verandering
Meso-level
regime: dominante structuren,
culturen en werkwijzen
Micro-level
Snelle verandering: innovatieve
ideeën, projecten, technologie,
niche actoren
Geels and Kemp, 2001

8. Afvaltransitie…?
• Historische afvaltransitie succesvol: van storten
naar verbranden
• Heeft geleid tot een lock-in: huidig regime
heeft afval nodig
• Tegelijk is een nieuwe transitie aan het
opkomen: circulaire economie
 Toenemende spanning, regime reflexen,
doorbraken en versnelling
Dutch Research Institute For Transitions

9. Afval als transitieopgave
• Huidige afvalregime is in principe efficiënt maar onduurzaam
• De druk op bestaande systeem loopt op en concurrentie van
duurzame alternatieven neemt toe
• Onzekerheden richting de toekomst zijn groot, kennis omstreden
en belangenposities complex
• Momentum voor echte doorbraken, positief of negatief
 Transitie gaat onvermijdelijk versnellen, hoe zorgen we voor een
duurzaamheidstransitie?

10. Belangrijke grote bewegingen
Routekaart: de toekomst is al begonnen
• Energie: van centraal fossiel naar decentraal duurzaam
• Grondstoffen: van lineair naar circulair
• Geld: van Euro naar waarde en diensten
• Macht: van hiërarchie naar netwerken
• Mensen: van groei naar krimp
Dutch Research Institute For Transitions

11. (AFVAL)WATER IN TRANSITIE
Dutch Research Institute For Transitions

12. Dutch Research Institute For Transitions
Afvalwaterketen
• Klassiek technisch georiënteerd end-of-pipe
systeem
• Weinig relatie tot ‘probleemveroorzakers’
• Sterke beweging richting duurzaamheid en
efficiency
Van technisch excellent naar maatschappelijk effectief!

13. Dutch Research Institute For Transitions
Transitieopgave vlg Routekaart
Hoe te komen tot een versnelling van de
structurele transitie in de sector die vanuit de
noodzaak en potentie van een duurzame
afvalwaterketen nodig is?
• Drie leidende toekomstbeelden
• Vier transitiepaden (bebouwd, industrieel,
grondgebonden industrie, landelijk)
• Concrete innovatie-uitdagingen
 kan niet alleen door optimalisatie en van
binnenuit

14. Dutch Research Institute For Transitions
Perspectief
Verbetering van de leefomgevingskwaliteit terwijl tevens
meer economische en maatschappelijke waarde wordt
gecreëerd en het een inspirerende en
enthousiasmerende werkomgeving biedt
• Maximale waterkwaliteit
• Naar fossielvrije en emissieloze ketens
• Van afval naar grondstof (terugwinnen ipv zuiveren)
• Actieve speler in transities
• Werken volgens waardepyramide
• Alles op de juiste schaal

15. Dutch Research Institute For Transitions
Omslagen
• Leidend én volgend
• Technisch én sociaal
• Lokaal én regionaal
• Wettelijke taak én waardecreatie
• Specialistisch én integraal
• Doelmatig én exploratief
• Breed kader én experiment
• Sturing/controle én zelforganisatie
• Binnen naar buiten én buiten naar binnen
• Bestaande structuur én nieuwe structuur

16. Transitiecontext
Circulaire economie
Water-, energie-, grondstoffen-, voedsel-, ...transitie
Transitie afvalwaterketen
Nieuwe markt/technische/beleidsstructuren
Nieuwe technologie, praktijken, competenties
Dutch Research Institute For Transitions

17. WERKEN IN TRANSITIE
Dutch Research Institute For Transitions

18. Dutch Research Institute For Transitions
Hoe ga je om met transities
• Integraal systeemdenken
• Lange termijn richtinggevend voor korte termijn
• Rekening houden met onzekerheden (toekomst)
• Flexibele en aanpasbare doelen
• Koppeling inhoud en proces
• Ruimte creëren voor alternatieven
• Combinatie van beïnvloeding en zelforganisatie
• Nadruk op innoveren, experimenteren en leren
• Selectieve participatie

19. Dutch Research Institute For Transitions
samenleving
Transitie ArenasReguliere beleidsarena
- Korte termijn
- Bestaande belangen
- incrementele verbeteringen
- Probleem- en doelgericht
- Lange termijn
- Veranderaars
- Systeeminnovatie
- Probleem- en doelzoekend
Transitiearenas

20. Dutch Research Institute For Transitions
Sturingsraamwerk
Evaluatie,
monitoring,
adaptatie &
(sociaal) leren
Ontwikkeling
transitie-
agenda &
transitiepaden,
ontwikkeling
coalities
Opzetten & uitvoeren van
transitie-experimenten &
mobiliseren van netwerken
Probleemstructurering &
visievorming, opzetten
transitiearena
Strategisch
(cultuur
gericht)
Tactisch
(structuur
gericht)
Operationee
l
(werkwijze
gericht)

21. Transitieinzichten
• Transities zijn mensenwerk en meer dan
technologie
• Het gaat om verbinden, vernieuwen en
versnellen
• Gaat uit van wenkend perspectief, momentum
en organisch ontwikkelen
• Kent geen blauwdruk, alleen gedeelde principes
Dutch Research Institute For Transitions

22. Dutch Research Institute For Transitions
Routekaart: wenkend perspectief?
2050
ketenintegratieketenintegratie
fosfatenfosfaten
Dz energieDz energie
Huidig regime?
Afvalverwerker
Technische
oriëntatie
Grote verschillen
watersch.
wkowko
Water is funWater is fun nutritientennutritienten
Ecologische
zuivering
Ecologische
zuivering
Energie
fabriek
Energie
fabriek Grondstoffen
fabriek
Grondstoffen
fabriek
syngassyngas
agrarischagrarisch
stedelijkstedelijk
industrieindustrie
landelijklandelijk
20302012

23. Dutch Research Institute For Transitions
VOEDING/GROEN
Stadslandbouw
Creatief beheer
Gemeenschapstuine
n
Transition towns
VOEDING/GROEN
Stadslandbouw
Creatief beheer
Gemeenschapstuine
n
Transition towns
GELD
Broodfonds
Alternatieve
geldsystemen
Crowdfunding
Ethisch beleggen

24. Dit vraagt…
• Nieuwe cultuur: ondernemerschap, co-creatie, sociale
innovatie, richten op onzekerheden, visionair
• Nieuwe structuren: samenwerkingsverbanden,
infrastructuur, businessmodellen, beleidsruimte,
bestuursvorm
• Nieuwe praktijken: politieke lobby, nieuwe
bedrijvigheid, andere competenties
Dutch Research Institute For Transitions

25. Transitie als struikelend leren
• Omslag ontstaan werkendeweg en vereist
ruimte voor leren en gedragsverandering
• Die ruimte moet worden geboden en ingericht:
door verbinden, richtinggeven en stimuleren
• Vereist andere vorm van afrekenen, doelen
stellen en met elkaar leren
Dutch Research Institute For Transitions

26. Inzichten
• Onafwendbaarheid: de wereld om ons heen verandert
onvermijdelijk
• Belang van beelden: energiefabriek,
grondstoffenfabriek en routekaart als middel
• Belang van diversiteit: denk breed als het gaat om de
afvalwatertransities
• Strategische positie: afvalwaterketen heeft ideale
positie om andere transities te helpen versnellen
Dutch Research Institute For Transitions

27. Dutch Research Institute For Transitions
Voor meer informatie en EHBT:
loorbach@drift.eur.nl
www.drift.eur.nl
www.ksinetwork.org
www.twitter.com/drk75