1921-1990 оны Монголын түүх соёлын довтолгоо.

1. СОЁЛЫН
ДОВТОЛГОО
МУИС-ХШУИС
М.Тэгшжаргал

2. Соёлын довтолгоо гэж юу вэ?
• Ардын хувьсгалын 40 жилийн ойг угтаж
соёлын довтолгоо хэмээн нэрлэгдсэн компанит
ажлыг 1959 оноос эхлэн 2 жилийн
хугацаатайгаар зохион явуулав. Энэ кампанит
ажлын үеэр айл бүрийг саван, сойз, оо, гар
нүүрийн болон амны алчуур хэрэглэх гэх мэт
одоогийн бидний энгийн үйлдэлүүдийг
сургасан байдаг.

4. Соёлын довтолгооны зорилго
зорилт
• Соёлын довтолгооны гол зорилго нь хүн
амын боловсролын түвшин, бичиг үсгийн
мэдлэгийг дээшлүүлэх, ахуйн соёл,
эрүүл аж төрөх ёсыг хэвшүүлэн
тогтооход чиглэгдэж байлаа. Соёлын
довтолгооны жилүүдэд албадлага
хэрэглэж, компаничилсан ажил явуулга
хийсэн боловч ялангуяа, ахуйд соёл
нэвтрүүлэхэд эргэлт хийсэн юм.

5. Соёлын довтолгоонд саад болж байсан
гол хүчин
•Мэдээж хамгийн том саад
бол тэр үеийн ард иргэд
шашин, мухар сүсэгт ихээхэн
автсан байсан явдал юм.
Жишээ нь гэхэд л усанд
орвол буян арилна гэх
жишээтэй.

6. Соёлын довтолгооны үйл явц
• Энэ үед айлуудыг шалгадаг байсан ба
хэрвээ тухайн айлаас хиртэй хувцас гэх
мэт заваан зүйл гарсан бол олон нийтэд
дэлгэн харуулж тухайн үеийн сонин
сэтгүүл бичсэнээр хүмүүсийг нэг талаар
айлгаж, ичээх замаар ухааруулж байлаа.

8. Соёлын довтолгооны ололт
• Тухайн үеийн тулгамдсан асуудлуудын нэг нь
бэлгийн замын өвчин байсан. Нийслэл хүрээнд
ялангуяа маш их байсан ба тухайн үед биеэ
үнэлэгч хүүхнүүд их байсан нь өвчин тархах
хамгийн гол хүчин зүйл байлаа. Яг энэ үед
Европын анагаах ухаан Монголд нэвтэрсэнээр
хүмүүсийн дунд байсан дам яриа,
төөрөгдөлийг арилган жинхэнэ шинжлэх
ухааны талаас нь тайлбарлан эмчлэж эхэлсэн
байна.

10. Соёлын довтолгооны ололт
• Гагцхүү бэлгийн замын өвчин бус салхин
цэцэг, улаан бурхан (корь) гэх мэт
өвчинүүдийг эмчилж эхэлсэн нь тэр
үеийн томоохон дэвшилүүдийн нэг
яалтачгүй мөн байлаа. Зарим уугуул
Оросууд тухайлбал А.В.Бурдуков
эхнэрийн хамтаар нутгийн Монголчуудад
“цэцэг өвчний вакцин” хийж байснаа
тэмдэглэсэн байна.

12. Соёлын довтолгооны ололт
• Олон түмэнд ихэд шүтэгдсэн буддын
эмнэлэгийн нэр хүндийг шашинтай нь хамт
унагаан дарах хүрээнд нэвтэрсэн орчин цагийн
анагаах ухаан хүн амыг эрүүлжүүлжээ. Хөдөө
амаржиж буй эхчүүдийн 97 хувь нь араг тэнэн
уламжлал ёсоор “ногоон дарь эхийн магтаал”
төвдөөр уншин амаржихын оронд эмнэлэгт
орон дээр амаржих болсоноор эх хүүхдийн
эндэгдэл багасан хүн амын өсөлтөнд сайнаар
нөлөөлж байв.

13. Соёлын довтолгоо гарсанаар
• Соёлжиж шаазан хэрэг болж шаазангийн
үйлдвэр бий болсон. Сав суулага хувин хийдэг
үйлдвэр Улаанбаатарт байсан. Хүний
зайлшгүй хэрэгцээт шаардлагад нийцүүлэхээр
үйлдвэрүүд бий болж эхэлсэн юм. Монголд
эдийн саван, гар нүүрийн саванг үйлдвэрлэдэг
байсан. Сүүлдээ шампони үйлдвэрлэдэг
болсон халгай гээд гадаадын шампонуудаас
дутахааргүйг үйлдвэрлэдэг болсон гэх мэт
шинэ соёлууд ч нэвтрэх болсон.

14. Дүгнэлт
• Энэхүү компанит ажил явагдсанаар
Монголчууд нөгөө л нэг хуучинсаг мухар
сүсэг, дам ярианаас салж орчин үеийн
шинжлэх ухаанч сэтгэлгээнд хөл тавих
суурь болжээ. Соёлын довтолгоо
явагдсанаар өнөөгийн бидний энгийн мэт
боловч тухайн үед огт байгаагүй соёлыг
Монголчуудад мэдрүүлсэн билээ. Хэрвээ
энэхүү ажил явагдаагүй бол өнөөгийн
нийгэм ямар байхыг таашгүй билээ.