“Türkiye’de Temel Eğitim Gençliğinde Siber Zorbalık Konusunda Farkındalık Geliştirmek: Gençlerin Siber Zorbalık’ı Algılayışı, Yaygınlığı ve Farkındalığa İlişkin Alan Çalışması” kapsamında, Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü işbirliği ile, 3-4 Mart 2015'te gerçekleştirilen eğitim seminerinde yapılan sunumdur.

1. YENİ MEDYA ve SİBER ZORBALIK
Doç. Dr. İdil SAYIMER
Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi
isayimer@kocaeli.edu.tr

2. Yeni Medya
• Bilgisayar, İnternet ve mobil teknolojilere dayalı,
kullanıcılara zaman ve mekandan bağımsız,
etkileşimli iletişim kurma olanağı veren sanal
medya ortamları
“yeni medya”
olarak ifade edilir.

3. Yeni Medya
• Bilgisayar temelli tüm dijital teknolojiler ve
İnternet YENİ MEDYA başlığı altında
toplanabilir (Bilgisayar, Cep Telefonu, Tablet,
Oyun Konsolu…).

4. Yeni Medya
• Günümüzde Yeni Medya araçları gündelik
yaşamın her alanında yaygın biçimde
kullanılmakta, alışkanlıklarımızı dönüştürmekte,
bedenin bir
parçası/uzantısı
haline
gelmektedir.

5. Yeni Medya
• Yeni medyanın, geleneksel medyadan
(gazete, radyo, televizyon, sinema) ayırt
edici temel özellikleri etkileşimli ve
multimedya biçemine sahip olmasıdır.
• Çok fazla miktarda enformasyonu aynı
anda aktarabilme ve kullanıcının da
anında geri bildirimde bulunabilmesi
olanağına sahiptirler.

6. Yeni Medya
• Yeni Medya ortam ve araçları, özellikle çocukların ve
gençlerin gündelik yaşamlarında doğal araçlara,
ortamlara dönüşmüştür.
• İnternet teknolojilerinin içine doğan bu kuşağa “Dijital
Yerliler” denilmektedir.
• Onların yaşamında geleneksel medyadan daha fazla ve
daha güçlü olumlu/olumsuz etkileri bulunmaktadır.

7. Yeni Medya
Yeni medya sadece teknolojik özelliklerden
değil, iletişim pratiğine getirilerinden
dolayı da “yeni”dir ;
-bireyin diğer bireylerle, medyayla,
toplumla ilişkileri değişmekte,
-sürekli bağlantılı olma, ağın içinde olma
pratiği yerleşmektedir.

8. Yeni Medya
Okuryazarlık değişmekte, düz çizgisel okuryazarlıktan
metinlerarası okuryazarlığa geçilmektedir (Haber okurken
aynı anda videosunu da izleyebiliyoruz; etiketlere
tıkladığımızda haberle ilgili etiketten başka bir etikete
geçebiliyoruz. Anlam değişiyor… Parçalı okuma pratiğine
doğru evriliyoruz).

9. Yeni Medya
• Yaşamın her alanında radikal ve küresel
etkiler yaratan Yeni Medya, olanaklar kadar
riskler de barındırmaktadır (gözetim olgusu,
nefret söylemi, siber zorbalık…).
• Ancak risklerden kurtulmak İnternet’e
yönelik yasaklar ve denetimle değil, eğitimle
mümkündür.

10. SİBER ZORBALIK

11. Siber Zorbalık
Bilgi iletişim teknolojileri (BİT) aracılığıyla bireylerin
birbirlerine
•Düşmanlık,
•Korkutma,
•Tehdit,
•Sindirme,
•Taciz
amaçlı yazılı, görsel, işitsel iletileri kasıtlı ve düzenli bir
şekilde göndermeleri olarak ifade edilebilir.

12. SİBER ZORBALIK NE ŞEKİLDE KARŞIMIZA ÇIKAR?
• Akıllı telefon, tablet gibi mobil cihazlar aracılığıyla
bir bireyin (kurban) görüntülerini çekip rızası
olmadan sosyal ağlarda paylaşmak,
• Birisine yönelik olarak karalayıcı, aşağılayıcı web
sayfası hazırlamak,

13. SİBER ZORBALIK NE ŞEKİLDE KARŞIMIZA ÇIKAR?
• E-posta, SMS, whatsapp gibi anlık sohbet
programları ile; aşağılayıcı, alay-tehdit-cinsel taciz ya
da şiddet içeren mesajlar göndermek,
• Bir kişinin kişisel bilgilerini haberi ve rızası olmadan
sosyal ağlarda paylaşma,

14. SİBER ZORBALIK NASIL KARŞIMIZA ÇIKAR?
• Birisi hakkında sanal ortamda asılsız dedikodu, söylenti
çıkarmak,

15. SİBER ZORBALIK NE ŞEKİLDE KARŞIMIZA ÇIKAR?
• Başkası adına sanal ortamlarda sahte hesap açıp
onun kimliğine bürünmek ve ondan habersiz
uygunsuz paylaşımlarda bulunmak şeklinde
karşımıza çıkmaktadır.

16. ZORBALIK TÜRLERİ VE GERÇEKLEŞME YOLLARI

17. SİBER ZORBALIK VAKALARI NEDEN / NASIL
ORTAYA ÇIKIYOR?
• Siber zorbalık, kasıtlı davranışlar olarak tanımlanmakla
birlikte, önemli bir bölümünün de sonuçları
kestirilemeden yapılan yarı-kasıtlı, hatta kasıtsız
davranışlar olduğu görülüyor.
• Bu davranışların bazıları şakalaşmak ya da eğlenmek
amacıyla başlayabiliyor.
• Ergenler arasında birinin komik, hoş görünmeyen
fotoğraflarını paylaşmak, birine isim takmak ya da
hakkında dedikodu üretmek bir şaka konusu olarak
görülebiliyor.

18. ERGENLERİ SİBER
ZORBALIĞA İTEN
SEBEPLER…

19. Temel Sebepler
• Yakalanma riskinin sanal ortamda daha az olması.
• Mağdurla yüz yüze iletişim kurmanın ortadan kalkmış olması.
• Daha önceden siber şiddete maruz kalma.
• “Kimliği bilinmeyen daha güçlü olur” psikolojisiyle hareket
etme.
• Özgüvensizlik.
• Korkutmaya dayalı bir saygınlık kazanma eğilimi.
• Gerçek hayatta davranışa dökemediği saldırgan davranışları
sanal ortamda gerçekleştirebilme.

20. • Okul, bireylere eğitim ve öğretimin yanı sıra
akranlarıyla sosyal ilişkiler kurma olanağı da
sunmaktadır ve bu yaş grupları içindeki bir ergen için,
arkadaşlarının onun hakkında ne düşündüğü büyük
önem arz etmektedir.

21. • Arkadaşları tarafından onaylanma ya da popüler
olma arzusu, kurbanları siber zorbalık karşısında
daha hassas ve dezavantajlı duruma
getirebilmektedir.

22. • Siber zorbalık, kurban durumundaki öğrencilerin
• OKUL PERFORMANSLARINI,
• AKRAN İLİŞKİLERİNİ,
• FİZİKSEL ve RUHSAL SAĞLIKLARINI
tehdit eden bir faktördür.
SİBER ZORBALIĞIN MAĞDUR ÖĞRENCİLER
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

23. • Araştırmalar, internet ortamında taciz ve
istismara uğrayan öğrencilerin okul devamsızlığı
yaptıklarını, okul başarılarının ve okula
bağlılıklarının ise azaldığını ortaya koymaktadır.
SİBER ZORBALIĞIN MAĞDUR ÖĞRENCİLER
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

24. SİBER ZORBALIĞA MARUZ KALINDIĞINDA
YAŞANANLARDAN ÖRNEKLER
• Kişilik değişimi(içe kapanma, korku, utanma, kızgınlık,
gerginlik, özgüvende düşme),
• İnternet kullanımı sonrası hüzün veya öfke duygusu,
• Sık hastalanma ve aşırı uyku gibi fiziksel ve psikolojik
rahatsızlıklar,
• Kendine fiziksel zarar verme davranışı,
• Akademik başarıda dalgalanma,
• Okula gitmeme eğilimi,
• Aile ile ilişkilerin bozulması,

25. SİBER ZORBALIĞIN ‘ZORBA’ ÖĞRENCİLER
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
• Mağdurlar sosyal ilişkilerden izole olup yalnızlaşırken,
Zorbalar kendileri gibi şiddete yönelimli akranlarıyla
geniş bir arkadaşlık ağı kurma yönelimi
gösterebilmekterdir.

26. SİBER ZORBALIĞIN ‘ZORBA’ ÖĞRENCİLER
ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
• Sahip oldukları bu ilişki ağı zorbalık yapan öğrencilerin
suça karışma ve akademik problemler yaşama riskini
arttırabilmektedir.

27. SİBER ZORBALIĞIN ‘ZORBA’ ÖĞRENCİLER ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİ
• Zorbalar kurbanlarını internet aracılığı ile istismar
ederken, diğer öğrenciler de gerek izleyerek gerekse
kurbanla alay ederek siber zorbalığın bir parçası haline
gelebilmektedir.

28. • Siber tehdide maruz kalma korkusu nedeniyle insanlar
İnternet kullanamaz hale gelebiliyor,
• Bir kez tehditle karşılaşan kişi, tekrar karşılaşmaktan
korktuğu için siber zorbanın her dediğini yapabiliyor.
Bu sanal tehdit karşısında, birey-aile-hukukçu-eğitimci-
konu uzmanlarının işbirliği yapması gerekmektedir.

29. SİBER ZORBALIK ARAŞTIRMALARINDAN BULGULAR..
Amerika’da 1000’de fazla kişi üzerinde yapılan araştırmaya göre;
Siber zorbalık yapma oranı %4.1 ile %21 arasında (Kowalski, Limber,
2007; Williams, Guerra, 2007), siber zorbalık mağduru olma oranı %9
ile %34 arasında değişiyor (Wolak, Mitchell ve Finkelhor, 2007;
Ybarra, Diener-West ve Leaf, 2007).
Belçika’da yapılan bir siber zorbalık araştırması ise, gençlerin
%12’sinin siber zorbalık mağduru olduğunu, %18’inin siber zorbalık
yaptığını ortaya koyuyor (Vandebosch, Van Cleemput, 2008).

30. • Almanya’da yapılan bir araştırma hem siber zorbalık
yapma hem de siber zorbalığa maruz kalma oranının
%16 civarında olduğunu göstermektedir (Schultze-
Krumbholz ve Scheithauer, 2009).
• Avrupa Çevrimiçi Çocuklar (EU Kids Online, 2010)
Araştırması’nın bulgularına göre Avrupa çapında
çevrimiçi zorbalık yapan çocukların %56’sı aynı zamanda
yüz yüze zorbalık yaptıklarını da söylerken, çevrimiçi
zorbalık kurbanlarının %55’i de yüz yüze zorbalık
mağduru olduklarını belirtmişlerdir. Bu sonuçlar,
çevrimiçi ve çevrim dışı zorbalığın birbiriyle ilişkili
olduğunu göstermektedir.

31. • Avrupa Çevrimiçi Çocuklar (EU Kids Online) 2014
Araştırması Bulguları:
*Gençlerin %12’si siber zorbalık mağduru.
*Bu oran kızlar arasında %15.
*Erkeklerde %8.
• Birleşik Krallık genelinde, Ditch the Label isimli
organizasyon tarafından, yaşları 13-19 arasında değişen
1843 gencin katılımıyla 2013’te gerçekleştirilen Zorbalık
araştırmasında, gençlerin %21’inin sıklıkla siber zorbalığa
maruz kaldıkları saptanmıştır. Aynı araştırma 2014’te
tekrarlandığında ise bu rakamın %22’ye ulaştığı
görülmüştür.

32. TÜRKİYE’DE SİBER ZORBALIK ARAŞTIRMALARI...
Türkiye’de yapılan çalışmalar siber zorbalığın gençler arasında
giderek yaygınlaştığını göstermektedir.
Hüseyin Serin’in 2012 yılında İstanbul ilindeki 74 ilköğretim
okulunun 5., 6., 7. ve 8. sınıflarında eğitim - öğretim gören 4291
öğrenci ile bu okullarda görevli 727 müdür/müdür yardımcısı ve 916
öğretmen ile yürüttüğü araştırma sonucunda, öğrencilerin %
26.52’sinin siber zorbalığa bir şekilde karıştığı görülmüştür.

33. TÜRKİYE’DE SİBER ZORBALIK ARAŞTIRMALARI...
• Araştırmada öğrencilerin % 9.42’sinin siber zorbalık
yaptıkları,
• % 11.79’unun siber mağdur oldukları ve
• % 5.31’inin ise hem siber zorba hem de siber mağdur
oldukları bulunmuştur.

34. TÜRKİYE’DE SİBER ZORBALIK...
• 2008’de, 12-19 yaş grubundan 135 kız,
134 erkek öğrenci katılımıyla
gerçekleştirilen bir başka araştırmada
kız öğrencilerin %10.4’ü,
erkek öğrencilerin ise %13.4’ü
‘siber zorbalık mağduru’
olarak kendilerini tanımlamışlardır (Arıcak vd. 2008).
• 2010’da yapılan bir araştırmaya göre erkek öğrencilerin kızlardan
daha fazla siber zorbalık yaptığı ve aynı şekilde siber zorbalığa
maruz kaldıkları görülmüştür (Erdur-Baker, 2010).

35. SİBER ZORBALIK NASIL ÖNLENEBİLİR?
Farkındalık Yaratma
 Siber zorbalığın okulda öğretmenler, öğrenciler ve
aileler arasında açıkça tartışılabileceği ortamlar
hazırlanmalıdır.
 Bu ortamlarda öğrencilerin siber zorbalık
deneyimlerini paylaşmalarına fırsat verilmeli, siber
zorbalığın olumsuz sonuçlarının ve önleme yollarının
tartışılması sağlanmalıdır.

36. SİBERZORBALIK NASIL ÖNLENİR?
Ortak Anlayış Geliştirme
 Okullarda konuya yönelik ortak bir anlayış geliştirmek için
öğretmen-öğrenci-veli katılımıyla siber zorbalıkla mücadele
ilkelerinin belirlenmesi, bu ilkelere bağlı hareket edilmesi
gerekir.
 Siber zorbalığı önlemeye ve azaltmaya yönelik kurallar ve yasal
önlemlere de açık bir şekilde yer verilmelidir.
 Belirlenen kurallar siber zorbalığın faili ya da mağdurunun kim
olduğuna ya da cinsiyetine bakılmaksızın ve tolerans
gösterilmeden uygulanmalıdır.

37. SİBERZORBALIK NASIL ÖNLENİR?
Süpervizyon Aşaması
 Okullarda ebeveynlerin teknoloji kullanımı
konusundaki bilgi ve becerilerini arttırmaya yönelik
eğitimler oluşturmak gerekir.
 Bu eğitimler sayesinde öğrencilere, ebeveynlerinin
teknoloji hakkında bilgi sahibi oldukları ve gereksinim
duyduklarında ebeveynlerinden destek alabilecekleri
mesajını vermek hedeflenmelidir.

38. SİBERZORBALIK NASIL ÖNLENİR?
Program Geliştirme
 Okulların zorbalıkla mücadele programı geliştirerek, bu
programın sınıflarda ders şeklinde uygulanması ve bu derslerde
öğrencilere siber zorbalığın hedefi olan ve olumsuz mesajlar alan
sınıf arkadaşlarını nasıl fark edebilecekleri öğretilmelidir.
 Öğrencilere siber zorbalığa seyirci olmamaları, gözledikleri
zorbalığı yetişkinlere bildirmeleri ve zorbalara karşı tepki
göstermeleri öğretilmelidir.

39. Kaynaklar
 Arıcak, T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Sarıbeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N. ve Memmedov, C. (2008). Cyberbullying among Turkish
adolescents. CyberPsychology & Behavior, 11, 253-261.
 Baştürk Akca, E., Sayımer, İ., Balaban Salı, J., Ergün Başak, B. (2014). Okulda Siber Zorbalığın Nedenleri, Türleri ve Medya Okuryazarlığı
Eğitiminin Önleyici Çalışmalardaki Yeri. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi (EJOIR), Cilt 2, Ağustos Özel Sayısı, 17-30
 Kowalski, R. M., Limber, S. P. (2007). Electronic Bullying among Middle School Students, Journal of Adolescent Health. 4 (6), 22-30.
 EU Kids Online Network (2011). Risks and Safety on the Internet – The Perspective of European Children.
 Serin, H. ( 2012) “Ergenlerde Siber Zorbalık” . Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
 Schultze-Krumbholz, A., Scheithauer, H. (2009). Social-behavioral correlates of cyberbullying in a German student sample. Zeitschift für
Psychologie/Journal of Psychology, 217, 224-226.
 Topcu, Ç., Erdur-Baker, Ö. ve Çapa-Aydın, Y. (2008). Examination of cyber bullying experiences among Turkish students from different school
types. CyberPsychology & Behavior, 11, 644-648.
 Topcu, Ç., Yıldırım, A. ve Erdur-Baker, Ö. (2010, August). Turkish high school students’ perception of cyber bullying: A qualitative study. The
European Conference on Educational Research (ECER), Helsinki, Finland.
 Vandebosch, H., Van Cleemput, K. (2009). Cyberbullying among youngsters: Profiles of bullies and victims. New Media & Society, 11, 1349-1371.
 Ybarra, M. L., Diener-West, M., Leaf, P. J. (2007). Examining the overlap in Internet Harassment and School Bullying: Implications for School
Intervention. Journal of Adolescent Health, 41(6), 42-50.
 Wolak, J., Ybarra, M. L., Mitchell, K., Finkelhor, D. (2007). Current Research Knowledge about Asolescent Victimization via the Internet.
Adolescent Medicine, 18, 325-341.,
 The Annual Bullying Survey 2013. Ditch the Label.
 http://www.ditchthelabel.org/downloads/Annual-Bullying-Survey-2013b.pdf
 The Annual Bullying Survey 2014. Ditch the Label.
 http://ditchthelabel.org/downloads/Ditch-the-Label-Annual-Bullying-Survey-2014.pdf
 Yeni Medya, İnternet, Sosyal Ağlar ve Dijital Oyunlar https://yenimedya.wordpress.com/
 Görseller Google’dan alınmıştır.