Mehuta ya poeletso

1. AFT 220:DIPEGO
POELETŠO

2. POELETŠO
 Ke ge lentšu/seripa sa lentšu/tumanoši/tumammogo/senoko/sekafoko se
boeleditšwe ka gare ga mothalotheto/temanatheto. (Montshepetsabosego.
2019:29) .
 Ke thekniki yeo e somiswago ke moreti go gatelela goba go tsweletsa moko
wa sereto. Mosomo wa poeletso ke go tlemaganya dikgopolo tse bohlokwa
ka gare ga sengwala.
 Yelland le ba bangwe (1950:154) ba bolela gore poeletšo e hlaloša go
boeletšwa ga mantšu le dikafoko thetong goba kanegelong. Shipley
(1972:338) o oketša ka go re poeletšo e lebane le go boeletšwa ga kelelo ya
mošito goba karolo yeo e ipoeletšago ya temanatheto.
 Cuddon (1977:787) o tšweletša ponagalo ye nngwe ya poeletšo ka go re ke
setlabelo se bohlokwa sa go tlemaganya dikgopolo goba mothaladi. Leech
(1969:76) o tšwela pele ka go hlaloša gore poeletšo e lemogwa go ya ka
maemo a lentšu mothalothetong. Ka go realo e tšweletša maatlakgogedi, ka
go tanya šedi ya mmadi. Go realo ke go re theto e itshamile godimo ga
poeletšo gomme poeletšo e kgatha tema ye bohlokwa tlhamegong ya
sereto.

3. POELETŠ0
 Go ka akaretšwa ka go re poeletšo e lebane le ditlhalošo tša medumo,
dikarolo tša mantšu, mantšu, dikafoko le mafoko. Bjale go yo hlokomelwa
mehuta ya go fapafapana ya poeletšo (Pierce le Pierce 1973:55).
 Go na le mehuta ya go fapana ya poeletso:
1. Poeletšo ya Methalotheto (Poeletšothomi, Poeletšofelo/phetši le
Poeletšogare)
2. Poeletšomedumo( Poeletšotumammogo le Poeletšo ya tumanoši)

4. Poeletšo
3. Poeletšo ya senoko
4. Poeletšo ya sekafoko
5. Poeletšo ya kgopolo
6. Poeletšokgaotši
7. Poeletšoputlanyi
8. Papelano
9. Morumokwano

5. POELETŠO YA METHALOTHETO
 Ke poeletšo ya mothalotheto o tee goba mantšu a tee, ditemanathetong
tša sereto.
 Go nale mehuta ye meraro ya poeletšo ya methalotheto , e lego:
 Poeletšothomi ,yona e tšwelela mathomong a ditematheto
 Poeletšogare,yona e tšwelela magareng ga ditematheto
 Le Poeletšofetšo,yona e tšwelela mafelelong ya ditematheto

6. POELETŠO YA METHALOTHETO
 Poeletšothomi
 Ke ge lentšu/tumanoši/tumammogo/senoko/sekafoko se seafood itšego se
boeleditšwe mathomong a methalotheto ya go šalana morago
temanathetong. Gomme Pretorius (1989:19) o hlaloša poeletšathomi ka gore
ke mantšu goba dikafoko tša methaladi yeo e hlatlamanago, tšeo di
boeletšwago mathomong a mothalotheto, mola ba bangwe le Manala
(2005:3) bona ba bolela gore poeletšathomi ke poeletšo ya tirišo ya lentšu
goba tumanoši e tee mathomong a methaladi yeo e latelanago seretong.

7. POELETŠO YA METHALOTHETO
 Poeletšothomi
 Mohlala wa poeletšathomi o tla tšwa seretong sa `O gorogile´ sa go ngwalwa ke
Mohlamonyane JN (Lel.1331). Go tla tsopolwa temanatheto ya mathomo fela.
 O gorogile – Mohlamonyane JN
1 O gorogile senatla sa Afrika nagasello,
2 O boile gae Gauteng motsemollakoma,
3 O tsene gae Transfala a farafarilwe ke bannatia,
4 O fihlile a hwetša ditaba di mo letile,
5 O goroga naga e hlakahlakane ka bophara

8. POELETŠO YA METHALOTHETO
 Poeletšothomi
 Methalotheto ye mehlano e tiišetša tlhaloṧo ya mohuta wo wa poeletšo,
ka ge methalotheto ye ka moka e thoma ka tumanoši e tee mathomong a
methaladi yeo e latelanago seretong go no lemoṧa mmadi gore motho o
ba mongwadi a rego o gorogile ke motho o mo tee.

9.  POELETŠOGARE
 Poeletšogare e hlalošwa bjalo ka ge lentšu, tumammogo, senoko seo se
itšego mo seretong se boeleditšwe gare ga lefoko methalothetong ya go
latelana moo temathetong ye tee. Poeletšogare e ka lemogwa ge go
boeleditšwe kutu ya lentšu goba sekafoko gare ga methalotheto.
Poeletšogare e lebane fela le go boeletšwa ga lentšu gare ga methalotheto,
eba ele gore lentšu leo le šomišitšwe methalothetong ya go latelelana
godimo ga tematheto ye tee. Godimo ga sereto go bonolo kudu gore re
kgone go bona poeletšogare, ge lentšu le boeleditšwe methatothetong ya go
latelana ke yona poeletšogare ke ka mokgwa woo re kgonago go e bona mo
diretong (Manala, 2005:4).

10.  Mohlala wa poeletšogare oile go tšwa godimo ga sereto sa Tonki sa go tšwa go kgoboketšongya
makhura pitšeng (1986:22)
 Godimo ga sereto se go tlo tsopolwa tematheto ya bohlano
 1. Ntlogeleng le se ke la nkgegea,
 2. Le se ntire mošemane wa go diša dipudi,
 3. La keta ka nna diketo,
 4. Ka ge le nna le sa nthuše ka selo.
 Mo temathetong ye hlokomelo e ile goba godimo ga methalotheto ye mebedi ya mafelelo elego
mothalotheto 3 le 4:
 3. La keta ka nna diketo
 4.Ka ge le nna le sa nthuše ka selo

11.  Godimo ga methalotheto ye re bona poeletšogare e tšwelela ka lentšu le
“Nna”, nna e boeleditšwe gare ga methalotheto ye e mebedi godimo ga
tematheto ye tee. Ge moreti a reta ka sebopego se otlo bolela le ka
poeletšogare ka ge mohuta woo wa poeletšo o tšwelela gare ga
methalotheto. Ge go bolelwa ka poeletšogare lentšu le “Nna le ba le
bohlokwa mo temathetong yeo. Moreti o šomišetše lentšu le nna gore a
kgone gore bontšha bohlokwa bja mohuta woo wa poeletšo (poeletšogare).

12.  Mohlala o mongwe o tšwa go sereto sa o gorogile- Mohlamonyane JN
 1. O gorogile senatla sa Afrika nagasello,
 2. O boile gae Gauteng motsemollakoma,
 3. O tsene gae Transfala a farafarilwe ke bannatia,
 4. O fihlile a hwetša ditaba di mo letile,
 5. O goroga naga e hlakahlakane ka bophara.
 Poeletšogare e tšwelela methalothetong ya 2 le 3 o boeleditšwe lentšu la gae
ke lona leo moreti ale šomišitšego gore a kgone go tšweletša poeletšogare.

13.  POELETŠOFETŠO
 Ke ge methalotheto ya go latelana e rungwa ka lentšu la go swana methalothetong
yeo e latelanago. Go ya ka Leech (1969:81) o re poeletšafelelo e lebane le
poeletšathomi. Ka ge poeletšathomi e le mathomong a methalotheto, gomme
poeletšafelelo e le mafelelong a methalotheto. Poeletšafelelo e nepiša ge dikutu tša
mantšu, mantšu goba dikafoko tšeo di swanago, di tšwelela mafelelong a
methalotheto yeo e šalanego morago. Poeletšafelelo e ka humanwa methalading ka
moka ya temanatheto, go ye mengwe ya methaladi temanathetong, goba go
ditemanathetong tše dingwe tša sereto le ge e ka ba seretong ka moka.

14.  A re lekoleng setsopolwa seo se latelago go tšwa diretong tše dingwe tša Puleng :
 “Baswana bohle re batho ba tšona,
 Fase lohle le re tseba ka tšona,
 Bjalo ka maina re bitšana ka tšona,
 Bjalo ka madiba re fetana ka tšona.
 Re etša modu wa mohlare o tee,
 Modu wa tirišano le kabelano e tee;
 Re moriti wa Afrika - Afrika e tee,
 Afrika ya go etša mahlogedi a tee.

15.  Tematheto ya mathomo e theilwe godimo ga poeletšofelo ka tirišo ya
lešalašala la 'tšona' leo
 le emetšego maina ao a itšego seretong. Ka gona 'tšona' e ka emela
ditlwaelo, diila gotee le
 dithokgola ka mešogofela tša bana ba tšiekalaka. Tematheto ya bobedi le
yona e theilwe
 godimo ga tirišo ya lešalapadi la 'tee' leo le emetšego botee bja Afrika bjalo
ka baswana ba
 setšo se tee le ditlhologelo ditee.

16. POELETŠOMEDUMO
 Ye ke poeletšo ya ditumanoši le ditumammogo
 Sereti se diriša thekniki ye go hlola morethetho seretong sa
gagwe,maikemišetšo e le go kgwatha maikutlo a mmadi.

17. POELETŠOMEDUMO
 Poeletšotumammogo
 Ge de Villiers(2006:126) le Kong(1959:30) ba hlaloša poeletšotumammogo ba re ke mokgwa
wa go tlwaelega wa go boeletša tumammogo mathong a mantšu(goba dinoko) ao a
tšwelelang ka tatelano mothalothetong.Ge Livingstone(19993:42) a tšwetša taba ye pele o re
poeletšotumammogo e lebane le poeletšo ya ditlhaka tša ditumammogo.Ka gona re ka re
ditumammogo di nale mekgwa ye mebedi ya go boeletšwa.Pierce le Pierce(1973:55) ba tiiša
taba ye ka go hlaloša gore poeletšo ya ditlhaka tša ditumammogo e nepiša go boeletšwa ga
tlhaka ya tumammogo mantšung ao a fapanego a mebedi goba go feta.O tšwetša taba ye
pele ka go hlatholla gore poeletšo ya ditlhaka ga e gatelele fela ditlhaka tša go thoma dinoko
goba mantšu ,eupša e lebane le dikarolontšu tše dingwe (Magwai,2007,letl.69).Tladi le ba
bangwe(2019,letl.30) ba re poeletšotumammogo ke ge tumammogo ye e itšego e boeletšwa
gantši ka gare ga mothalotheto.

18. POELETŠOMEDUMO
• Mohlala go tšwa seretong sa go bitšwa “Mpša ya tswetši” sa go ngwalwa ke
Masenya LI (Letl.142) ke :
• 1 O mpšampša gao tšofale, gao fele pelo, gao lape,
• 2 O moremarema ga o ile phoofolo, bana o remela tšohle,
• 3 Ga o khore, ga o ngwathiše bana, o selela mang?
• 4 Ga o tšhabe go kgaolwa mogolo malapeng a banna ba
bašoro,
• 5 Gobane mašegogare le ge tadi e amuša o a phiphila.

19. POELETŠOMEDUMO
• Go tšwa temanathetong ye go yo tsopolwa mothalotheto wa 4 fela go bontšha
mohuta wo wa poeletšo:
• 4 Ga o tšhabe go kgaolwa mogolo malapeng a banna ba bašoro
• Palo ya ditumammogo mothalothetong woo e tlo hlokomedišišwa gabotse ka
go diriša seswantšho se:

20. POELETŠOMEDUMO

21. POELETŠOMEDUMO
• Ge go šetšwa seswantšho se go tlo lemogwa gore ditumammogo tše di latelago
tšh,kg,lw,p,ng, š le nn di tšwelela gatee mothalothetong. Ka lehlakoreng le lengwe
ditumammogo m le l di tšwelela gabedi,tumammogo g e tšwelela gararo mola
tumammogo b e tšweleditšwe ga nne.Taba ye e bolela gore go boeletšwa ga
tumammogo b go bohlokwa ka lebaka la gore modumo wo o lebane le tumišo goba
theto ya bogale/bošoro bja motho.Go ka rungwa ka gore modumo woo wa b o
lebane le molaetša wa temanatheto ye goba sereto ka moka.Ke ka lebaka leo
moreti a boeleditšego modumo wo go feta medumo ye mengwe mothalothetong
wo. Go ka gatelelwa gore ka tirišo ya b moreti o gatelela gore mothaladi wo ke
wona o rwelego molaetša wa sereto se.

22. POELETŠOMEDUMO
 POELETŠOTUMANOŠI
• Ge Motsa(2006:127) le Abrams (1981:7) ba hlaloša poeletšotumanoši ba re ke poeletšo ya
ditumanoši tša go swana mantšung a mabedi goba go feta ,e ka ba mantšu ao a latelanago goba
ao a batamelanego .”Mohuta wo wa poeletšo o ka selela go mothalotheto wa go latela”,go tlaleletša
HoughtonHawksley le Eaton (2006:212). Bourdette le Cohen (1983:219) ba tšwela pele ka go
hlatholla gore poeletšotumanoši ke go swana ga ditumanoši ntle le thekgo ya ditumammogo tšeo di
bopago morumokwano.Ke ka lebaka leo Maibelo le ba bangwe (1994:7) ba tšweletšago taba
molaleng ka go re poeletšotumanoši ke tsela ya go bušeletša tumanoši ye itšego kgafetšakgafetša
gomme molodi wa yona wa napa wa ba motsefiša wa mabonwa tsebeng ya motheeletši goba
lelemeng la mmadi (Magwai,2007,letl.70-72).. Tladi le ba bangwe(2019,letl.33) ba re
poeletšotumanoši ke ge tumanoši ye e itšego e boeleditšwe gantši go feta tše dingwe
mothalothetong o tee go tšweletša mošito/moretheto.

23. POELETŠOMEDUMO
• Poeletšatumanoši e yo lekolwa mo seretong se se latelago, sa go bitšwa `Nkwe hle΄, sa go tšwa
kgoboketšong ya Reta o reteletša (2000: 72) ya go ngwalwa ke Maduane.
• 1. Ke neng mola ke remelwa?
• 2. Ke neng mola ke phekolwa?
• 3. Difata ke tšwele tše kae?
• 4. Motho ke tlou o ja mere.
• Temanathetong ye gona go tlo tsopolwa mothalotheto wa pele go kgonthišiša ponagalo ya mohuta
wo wa poeletšo.
• 1. Ke neng mola ke remelwa

24. POELETŠOMEDUMO
 Mo le gona mohuta wo wa poeletšo o yo hlagišwa ka seswantšho se se
latelago:
Tumanoši e e boeletšwa go feta o le a. Go tlo lemogwa gore tumanoši ya e e bohlokwa go
feta tšeo tše pedi ka gobane e gatelelwa go di feta ka tsela ya go boeletšwa. Bohlokwa bjoo
bo lebane le tlabego/kgakanego ya moreti yeo e godišago kgwabo moyeng wa gagwe.

25. POELETŠO YA SENOKO
 Poeletšo ya senoko e tšwelela ge senoko se boeletšwa godimo ga
mothalotheto o tee, temanathetong. Mohlala wa poeletšo ya senoko o tla
tšweletšwa go lebeletšwe sereto seo se tsopotšwego ka godimo. Mo
seretong se poeletšo ya senoko e tšweletšwa mothalothelong wa boraro.
 Mohlala:
 Nkgotsofatše ke go kgotsofaditše ke be mokgotsofatšwa gane,
 Poeletšo ya senoko e tšweletšwa ke senoko se “ke”

26. POELETŠO YA SEKAFOKO
 Ke poeletšo yeo e tšwelelago ge mantšu a go feta le tee a mathomo mo
mothalothetong a boeletšwa mothalothetong wa go latela.
 Ke ge sekafoko se boeleditšwe methalothetong ye mebedi ya go latelana.
Mehlala ya poeletšo ya sekafoko ke ye elatelago gotšwa diretong tša go
fapafapana.

27.  Mehlala:
 1.
 Chris Hani – Mojalefa MJ
 1 Ba mo nyaka, ba mo nyaka
 2 Ba mo nyaka, ba mo hwetša
 3 Ba mo hwetša go sa gopola motho…
POELETŠO YA SEKAFOKO

28. POELETŠOKGOPOLO
 Ke poeletšo yeo e tšwelelago ge mantšu a mafelelo a mothalotheto wa ka
godimo a dirišitšwe go thoma ka mothalotheto wa go latela gomme o na a
tlemaganya methalotheto. Mohlala wa poeletšokgopolo o tla tšweletšwa go
lebeletšwe sereto sa Ngotsofatše ke go kgotsofatše seo se ngwadilwego ke
M.J Tauatsoala ebile se tšwago ka gare ga puku ya montshepetša bošego,
mo go sona go tsopotšwe fela seripa sa temanatheto ya mathomo ya sereto.
Mo seretong se poeletšokgolo e tšweleditšwe mothalothetong wa mathomo
le wa bobedi, temanathetong ya mathomo.

29. POELETŠOKGOPOLO
 Mohlala:
Nkgotsofatše ke go kgotsofatše – MJ Tauatsoala
 Nkgotsofatše ke go kgotsofatše re kgotsofatšane,
 Re kgotsofatšane re sa tšhelane phori mahlong.
 Nkgotsofatše ke go kgotsofaditše ke be mokgotsofatšwa gane,
 Re kgotsofatšane re mila ka nkotee pepeneneng,

30. POELETŠOKGAOTŠI
 Poeletšo ya mantšu e bonala temanathetong ka mokgwa wa go kgaola
methalotheto
 ye mebedi goba ye meraro ya go thoma ka go swana. Re ka re
mothalotheto wa 1 o kwana le wa 5, e kgaotšwe ke methalotheto ye tharo
yeo e sa kwanego le yona.

31. POELETŠOKGAOTŠI
 Mohlala
 Kgarebjana ya ka – Masenya LI
 1. Ke sepela nke ga ke ithome o ntlhatswitše bjalo ka lesea,
 2. Ka ditlolo o mhinthile kgarebe twešamasogana,
 3. Wena kgarebe ya ka ke a go rata o nkalela a borutho malao,
 4. Wena ke wena mahlong a batho ke na le mahlo a manyabonyabo,
 5. Ke kgale o nkgana lehono ke a go leboga o ntlhokometše ka kganyogo.
 [Letl. 146]
 -Methalotheto ya 1 le 5 e kgaotšwe ke ya 2, 3 le wa 4.

32. POELETŠOPUTLANYI
 Ke Poeletšo ya mantšu ye e bonagalogo temanathetong ka mokgwa wa
go putla mothalotheto o tee. Re ka re mothalotheto wa 1 o kwana le wa 3,
go putlilwe mothalotheto wa 2 wo o sa kwanego le yona.

33. POELETŠOPUTLANYI
 Mohlala:
 Nkgotsofatše ke go kgotsofatše – Tauatsoala MJ
 Nkgotsofatše ke go kgotsofatše re kgotsofatšane
 Re kgotsofatšane re sa tšhelane phori mahlong.
 Nkgotsofatšeke go kgotsofatše ke be mokgotsofatšwa,
 Re kgotsofatšane re mila ka nkotee pepeneneng,
 Re se tlo ikgoboša kgobošo ya selata sa balata ruri. [Letl.
77]

34. PAPELANO
 Wo ke mohuta wa poeletšo mo gona go boeletšwago mantšu goba dikarolo tša mantšu
mothalothetong o tee goba go feta.
 Papelano e tšwelela ge Sereti se leka go gatelela kakanyo.
 Mehlala ya papelano:
1. Papelano ya mathomong a lefoko
.a b c
a d e
2. Papelano ye e sekamego
a b c
d e a

35. PAPELANO
3. Papelano ye e putlaganago
a b c
c d a
4. Papelano ya mafelelong a lefoko
a b c
d e c
5.Papelano ye e rapamego
a b a c d
6. Papelano ya mahlalosetšagotee le malatodi

36. MORUMOKWANO
 Ge Lighton(1981:32) a hlaloša seo morumokwano e lego sona o re ke
tshwano ya medumo ya mantšu. Brooks (1938:154) o bolela gore
morumokwano o ama elemente ya poeletšo ya medumo ya go swana goba
yeo e nyakilego go swana. Shipley (1970:274) o tlaleletša kgopolo yeo ka go
re medumo yeo e beakantšwe ka paka yeo e lekanatšego.
 Korg (1959:28) le Cadden (1986:69) ba re tshwano yeo ya medumo e
tšwelela dinokong tšeo di lego mafelelong ga methalotheto ye mebedi
seretong. Ke ka fao Mkhize (1989:33) a rego morumokwano ke mokgwa wa
go swaya mafelelo.
 Mehuta ya merumokwano ke: Morumokwanotia le morumokwanotshadi

37. MORUMOKWANO
 MORUMOKWANOTIA
 Ke ge senoko le seripa di boeleditšwe mo mantšung a go se swane ka
sebopego mafelelong a mothalotheto. Ntlheng ye ditumanoši tšeo di tlago
pele ga senoko gammogo le senoko di a swana (ditumanoši le dinoko di
a swana)

38. MORUMOKWANOTIA
 Mohlala:
 Serope sa mabu a Afrika – Mphasha LE
 1 Rope se sa kgomo ke s arena a re se ngwathelaneng,
 2 Goba le tshetla a re tlogeleng,
 3 Bana ba mpa ga ba ke ba timana,
 4 Ruri ba ngwathelana hlogwana ya tšie
[Letl. 118]

39. MORUMOKWANOTSHADI
 Ke ge senoko le seripa di boeleditšwe mo mantšung a go se swane ka sebopego
mafelelong a mothalotheto. Ntlheng ye ditumanoši tšeo di tlago pele ga dinoko
di a fapana mola dinoko di swana.
 Mohlala:
 Ga se ka phošo – Malebana FJR
 1 Re fodiša dinala o le okelong bja Mankweng,
 2 Hlabja ke letšididi mefefana e hlabje ke dihlong –
 3 O kotsinkele o kotsinkelela Ntji sekolong
 4 Moo dithakana di go letilego ka pelobohloko.

40. METHOPOTŠHUPETŠO
 Tladi, B. et al., 2019. Mind the gap ,Mphato wa 12 Sepedi leleme la
gae:Montshepetšabošego: Dr S. Malapile, Ms C Weston
 Magwai, W. N.,2007. THETO YA SEBJALEBJALE YA MAITEKELO.Pretoria:Yunibesithi Ya
Pretoria.
 Mamabolo, M. 2015. Montshepetša bošego. Dikgatišo tša dikolong. Shuter &Shooter.
Pietermaritzburg.
 Mokaba, M.J et al. 2015. Ngwedi wa letopanta. Direto tša Sesotho sa Leboa. Soul Africa.
 Ngoepe, M.W. 2008. Theto ya sebjalebjale ya maitekelo. Sepedi doctoral dissertation.
University of Pretoria.